• «Куэд къэзымыгъащIэу куэд зылэжьа» зыхужаIэхэм ящыщщ ди лъахэгъу щыпкъэ АбытIэ Зулхьэчим Мурадин и къуэр. Илъэс 43-рэ фIэкIа къигъэщIэну къызыхуимыуха адыгэ щIалэм а зэман кIэщIым къриубыдэу хузэфIэкIащ куэдым илъэси 100-кIи ялъэмыкI Iуэхугъуэхэр. 1941-1945 гъэхэм екIуэкIа Хэку зауэшхуэм лIыхъужьу зэрыхэтам нэмыщI, АбытIэр цIэрыIуэ хъуащ зэфIиха гуащIэдэкI лэжьыгъэшхуэмкIи. ЩIыуэпс хъугъуэфIыгъуэкIэ къулей Тырныауз бгы лъагъуэхэм япэу кIуэцIрыкIа IэщIагъэлIхэм яхэтащ ар. Зи дэтхэнэ махуэри IуэхуфIкIэ гъэнщIауэ псэуа Зулхьэчим, зауэлI хахуэм, лэжьакIуэшхуэм, хэкупсэ нэсу зи гъащIэр езыхьэкIам, и цIэр куэдым ящыгъупщакъым ноби.

Псоми еджэн…

• ТХЬЭГЪЭЗИТ Зубер
•  Ди щIалэгъуэу Iэщэ къыдатауэ
• Ди щIыр гурэ псэкIэ догъэпэж, —
• Щытхъумэнщ Хэку-анэр бий етахэм:
• Къэдгъэхъункъым зауэ, сэ си къуэш.

Псоми еджэн…

• Зы махуэм нэхърэ къыкIэлъыкIуэм нэхъ гъунэгъу дыхуещI ди къэралым и мызакъуэу, нэгъуэщI щIыналъэхэми мы гъэм щагъэлъэпIэну махуэшхуэм — 1941 — 1945 гъэхэм екIуэкIа Хэку зауэшхуэм ТекIуэныгъэ Иныр къызэрыщытхьрэ илъэс 75-рэ зэрырикъум. Абы ирихьэлIэу дигу къыдогъэкIыж а фIыгъуэ мылъытэр — щхьэхуитыныгъэр — ди хэку иным къыхуэзыхьа совет зауэлI хахуэхэм я цIэхэр. Абыхэм яхэтщ зэрахьа лIыхъужьыгъэ инхэмкIэ цIэрыIуэ хъуахэри хэкум и пащхьэ щаIа къалэнхэр къэмылэнджэжу, нэсу зыгъэзэщIауэ, арщхьэкIэ зи цIэхэр иджыри къэс хэIущIыIу мыхъуахэри. Иужьрейхэм, ди къэралым и щхьэхуитыныгъэм папщIэ зи гъащIэр зытыну хьэзыру псэзэпылъхьэпIэ IэнатIэм Iутахэм, ящыщщ ШащIэ Мухьэжыр Аслъэнбэч и къуэр.

Псоми еджэн…

• ЦIыхухэм я псэ куэд зыгъэна, насыпыншагъэ бжыгъэншэхэр къытхуэзыхьа Хэку зауэшхуэр зэриухрэ илъэс 75-м нэблэгъами, абы и уIэгъэхэр нобэми гъущакъым. Я щIалэгъуэрэ я къару илъыгъуэу дапщэ ихьа а мафIэ лыгъейм? Бий хьэщхьэрыIуэм Хэкур щахъумэу дапщэм я псэр ята?!

Псоми еджэн…

• Совет Союзым и ЛIыхъужь, генерал Кузнецов Георгий и гъащIэмрэ и къекIуэкIыкIамрэ щыгъуазэ хъуа дэтхэнэми игъэщIэгъуапэу жиIэнщ: «Мы цIыхум имыгъэунэхуауэ сыт щыIэ? МафIэ къыщIэнэри — исакъым. Хым щIэтIысыкIыу хуежьэри — итхьэлакъым. Биишэри зыбжанэрэ къылъэIэсат — къелащ. АтIэ аракъэ «насыпыфIэщ» жыхуаIэжыр…»

Псоми еджэн…

• Мэзкуу зыхъумэжхэм ягу къэкIыртэкъым зымащIэкIи бийм худачыхыну. Ахэр лIэн-къэнэну пэщIэуват езыхэм нэхърэ куэдкIэ нэхъыбэ, Iэщэ лъэщкIи зэщIэузэда биидзэм. ИгъащIэм къэмыхъуа лIыхъужьыгъэхэр зэрахьэрт, нэгъуэщI Iэмал щамыIэжым деж лагъымхэр ябгхэм щIапхэрэ танкхэм щIэгъуалъхьэу, я бгъэмкIэ дзотхэр зэхуащIу… АтIэ фашистхэм я гугъащ махуэ бжыгъэкIэ Мэзкуу къащтэну, дуней псом зэхахыу ар ягъэхъыбарат…

Псоми еджэн…

• Нэхулъэр къызэкIэщIитхъыу, жэщым къепща жьыр теужри, мэзыр щым хъужат. Уэс хьэщхьэтеуэр къызэщэщэха жыгхэр нэхъ IэпцIэлъапцIэу къыпфIэщIырт. Ахэри умэзэхат. Лъэужьхэр уэсым исеижати, щIымахуэ мэзым цIыхупсэ щымыдымыжми ярейт.

Псоми еджэн…

• 1942 гъэм гъатхэпэм Бахъсэн районым и военкоматым зауэм кIуэну ириджахэм яхэтт Зеикъуэ къуажэм щыщ ЛIыгъур ХьэкIашэ и къуэ Хьэзизи. Ар фронтым занщIэу Iухьат 65-нэ топгъауэ полкым хэту. А зэманым Керчь деж ди дзэхэр щытыкIэ гугъу щихуат. Бийм и дзэ нэхъ лъэщхэр къраутIыпщри, уIэгъэ, укIыгъэ яIэу совет сэлэтхэм къикIуэтын щIадзэ. Апхуэдэуи а щIыпIэр къызэранэкI.

Псоми еджэн…

• И щIалэгъуэр зауэм ирихьэлIэу нэщIэбжьэ куэд илъэгъуами, гъащIэ хьэлэмэт къигъэщIащ техникэ щIэныгъэхэм я доктор, профессор, ЩIДАА-м и академик, Ленинград артиллерие академием и кафедрэм и унафэщI, генерал-майор Къатхъэн Мухьэмэд.

Псоми еджэн…

• 1942 гъэм шыщхьэуIум и пэщIэдзэм фашистыдзэр Къэбэрдей-Балъкъэрым къихьащ. Ди щIыналъэм пIалъэ кIэщIкIэ щагъэув гуащIэрыпсэухэр еудыхыным и «хабзэр».

Псоми еджэн…

• СССР-мрэ Инджылызымрэ Гитлер иратакъым Ираныр
• ЛIэщIыгъуэ куэдкIэ Персыр (1935 гъэм Иран хъуар) дунейм щынэхъ лъэщ дыдэхэм ящыщу къекIуэкIащ. АрщхьэкIэ ЕтIуанэ дунейпсо зауэм щIидзэн ипэкIэ абы къигъэпкIыж щыIэтэкъым. Зэрыгушхуэр и щIыналъэм щIэт щIыдагъэ куэдыкIейрт. Езыр зэжьэхэуэныгъэхэр щекIуэкI Европэмрэ хы Хуэмымрэ япэIэщIэти, зыми гуэмыт (нейтралитет иIыгъ) хуэдэт. Пэжщ, иригъэкIуэкI политикэмкIэ абы Германием и дежкIэ зэрызигъазэр кIуэ пэтми нэхъ нэрылъагъу хъурт.

Псоми еджэн…

• Гитлер яукIыфыну щытащ, ауэ ар къригъэлащ… Сталиным
• Миклашевский Игорь и пщIыхьэпIи къыхэхуэнтэкъым и гъащIэр щэхурылажьэ IуэхущIапIэхэм быдэу япыщIауэ щытыну. КъызыхэкIа унагъуэр абы пэжыжьэт, езыри зыщIэхъуэпсыр нэгъуэщIт.
• 1918 гъэм накъыгъэм и 30-м Москва къыщалъхуа Игорь и анэ Миклашевская Августэ актрисэ цIэрыIуэт, и адэ Лыцилин Леви балетым и артистт, Театр Иным щылажьэрт. Нэчыхь зэхуаIэтэкъым, ауэ Лев зэпымыууэ и нэIэ къытригъэтт и щIасэ цIыхубзым къыхуилъхуа щIалэ цIыкIум. Зэгуэр иригъэцIыхуащ и шыпхъу Лизэ, Абы и лIыр а зэманым уей-уей жезыгъэIэ Блюменталь-Тамарин Всеволодт, театрым и вагъуэт. ИужькIэ а зэрыцIыхуныгъэр Миклашевскэм хуабжьу къыщхьэпэжащ. АрщхьэкIэ зэкIэ Блюменталь-Тамарин Игорь нэмыцэбзэм хуабжьу дригъэхьэхащ.

Псоми еджэн…

• Рокоссовскэм и закъуэщ
• къэралитIым я маршалу дунейм тетар
•  Хэку зауэшхуэм и зэманым хуабжьу цIэрыIуэу щытащ Рокоссовский Константин. Егъэлеяуэ пхъашэ Сталин Иосиф езым и дзэзешэхэм ящыщу маршалитIырщ — Шапошниковымрэ Рокоссовскэмрэщ я цIэ-адэцIэхэмкIэ зэджэу щытар: абы къикIырт пщIэ хэIэтыкIа. Ауэ сэлэтхэм, офицерхэм, генералхэм къыхуащI пщIэри нэхъ мащIэтэкъым.

Псоми еджэн…

• Яхэгуауэ Михаил КъуэкIыпIэ Жыжьэм къулыкъу щищIэрт. Зауэр къэхъейри, сэлэтхэр абыкIэ куэдрэ щаIыгъыжакъым. МафIэгухэм кърагъэтIысхьэри, дыгъэ къухьэпIэмкIэ къыдрашеижащ. А гъуэгуанэ кIыхьым зэрыщыгувар хыумыбжэмэ, Хэку зауэшхуэр екIуэкIыху Яхэгуауэр лагъымыдз батареем связисту хэтащ.

Псоми еджэн…

• ТекIуэныгъэм и Махуэр Къэбэрдей-Балъкъэрым щыгъэлъэпIэнымкIэ Iуэху нэхъыщхьэ дыдэхэм ящыщу щытащ «Полк уахътыншэ» урысейпсо акцэр. Ар Урысеймрэ Къэбэрдей-Балъкъэрымрэ ис лъэпкъхэр зэрызэкъуэувэрэ илъэс 400 зэрырикъум и цIэр зезыхьэ утыкум къыщежьащ. Япэ иту къежьащ кадет школхэм я гъэсэнхэр. Абыхэм яIыгът ТекIуэныгъэм и бэракъыр — метр тIощI зи бгъуагъ нып плъыжьыр. Республикэм щыпсэухэм я сатырхэм хэту къакIуэрт КIуэкIуэ Казбекрэ абы и унагъуэм щыщхэмрэ, езыхэм я адэшхуэхэм я сурэтхэр яIыгъыу.

Псоми еджэн…