• Гъатхэпэм и 30-м къыщыщIэдзауэ мэлыжьыхьым и 5 пщIондэ къэралым мылэжьэгъуэу щыщытынущ. Апхуэдэ унафэ ищIащ Урысей Федерацэм и Президент Путин Владимир.
• ТелевиденэмкIэ цIыхубэм защыхуи­гъазэм ар хэIущIыIу ищIащ къэралым и Президентым. Зэрымылажьэм щхьэкIэ цIыхухэм я лэжьапщIэри яубыдынукъым.
• Апхуэдэ щIыкIэкIэ, гъатхэпэм и 28 зыгъэпсэхугъуэ махуэм щегъэжьауэ мэлы­жьыхьым и 5 тхьэмахуэ махуэри къыхиу­быдэу цIыхухэр дэсынущ. Апхуэдэ унафэм и лъабжьэр коронавирус узыфэ зэрыцIалэм зэрызиубгъурщ.

Псоми еджэн…

• 1. Къэбэрдей-Балъкъэр Республикэм егъэджэныгъэмкIэ, щIэныгъэмрэ щIалэгъуалэм я IуэхухэмкIэ и министрым и къалэнхэр зыгъэзащIэ Къумыкъу Iэуес Мухьэмэд и къуэм а къулыкъур щхьэ­щыхын.
• 2. Къэбэрдей-Балъкъэр Республикэм егъэджэныгъэмкIэ, щIэныгъэмрэ щIалэгъуалэм я IуэхухэмкIэ и министрыр ягъэувыхукIэ абы и къалэнхэр игъэзэщIэну пщэрылъ щыщIын Къэбэрдей-Балъкъэр Республикэм егъэджэныгъэмкIэ, щIэныгъэмрэ щIалэгъуалэм я IуэхухэмкIэ и министрым и къуэдзэ Биту Аслъэн Хьэсэн и къуэм.
• 3. Мы Указым къару егъуэт абы Iэ щыщIэздза махуэм щегъэжьауэ.
• Къэбэрдей-Балъкъэр Республикэм и
• Iэтащхьэ                           КIУЭКIУЭ Казбек
• Налшык къалэ
• 2020 гъэм гъатхэпэм и 23-м
• №21-УГ

• Щэнхабзэмрэ гъуазджэмрэ хуащIа хэлъхьэныгъэшхуэм икIи илъэс куэд ­хъуауэ хьэлэлу зэрылажьэм папщIэ щIыхь цIэхэр яфIэщын:
• «Къэбэрдей-Балъкъэр Республикэм и цIыхубэ артист»
• Зеущэ Iэуес Амдэж и къуэм — Бахъсэн къалэ округым и щIыпIэ администрацэм «ЩэнхабзэмкIэ къалэм и уардэунэ» муниципальнэ къэрал кIэзонэ IуэхущIапIэм и унафэщIым и къуэдзэм,

Псоми еджэн…

• Къэбэрдей-Балъкъэр Республикэм и Iэтащхьэм и Унафэ
• 1. Къэбэрдей-Балъкъэр Республикэм коронавирус уз зэрыцIалэр къыщымыгъэхъунымрэ абы зэрызиубгъум щыкIэлъыплъынымкIэ и Оперативнэ штабым, Къэбэрдей-Балъкъэр Республикэм и Iэтащхьэм 2020 гъэм гъатхэпэм и 13-м къыдигъэкIа Унафэ №29-РГ-мкIэ къищтам, зэхъуэ­кIыныгъэхэр хэлъхьэн, абы мы къыкIэлъыкIуэхэр хэгъэхьауэ:
• Лыхь А. Ч. — Тезырхэр егъэпшынынымкIэ федеральнэ ­къулыкъущIапIэм и управленэу Къэбэрдей-Балъкъэр Республикэм щыIэм и унафэщIыр (зэгурыIуауэ)
• Хабаров Н. А. — Къэбэрдей-Балъкъэр Республикэм и прокурорыр (зэгурыIуауэ)
• 2. Мы Унафэм къару егъуэт абы Iэ щыщIэздза махуэм щегъэжьауэ.

         Къэбэрдей-Балъкъэр Республикэм и

         Iэтащхьэ                                              КIУЭКIУЭ Казбек

Налшык къалэ

2020 гъэм гъатхэпэм и 23-м

№33-РГ

• Коронавирус уз зэрыцIалэм дунейми Урысейми зэрызыщиубгъур, абы къыхэкIыу щыIэ хъуа щытыкIэр, 2019-nCoV узыфэр цIыху нэхъыбэм къапкърыхьауэ зэрыщытыр, Къэбэрдей-Балъкъэр Республикэм и Iэтащхьэм а узыфэм теухуауэ цIыхухэм зэрызахуигъэзам къыщыгъэлъэгъуахэр къэлъытауэ, КъБР-м щыпсэу псоми дыныволъэIу: шынагъуэншагъэм ехьэлIауэ щыIэ Iэмалхэр уэим фымыщI, абыхэм я нэхъыщхьэр цIыху зэхуэсыпIэхэм фымыкIуэнырщ, къабзагъэм и хабзэхэм фытетынырщ.
• Фи Iыхьлы, ныбжьэгъу, цIыхугъэ куэд зэвгъэблагъэ зэхыхьэхэр щытыкIэр тэмэм хъужыхукIэ зэхэвмышэну зыфхудогъазэ. ХьэгъуэлIыгъуэхэр, цIыхур къыщалъхуа махуэхэр, юбилейхэр гъэлъэпIэныр, сэдэкъэхэр щIыныр, нэгъуэщI дауэдапщэхэр егъэкIуэкIыныр ди хэкуэгъу куэдым я узыншагъэм зэран хуэхъуныр зыхуэIуа щыIэкъым.

Псоми еджэн…

• Гъатхэпэм и 26,
• махуэку
• Къэмэх узыфэр зыпкъ­рытхэм я дунейпсо махуэщ
• 1872 гъэм Урысейм япэ ­пощт карточкэр къыщыдэ­кIащ.
• 1903 гъэм Iэщэ щащIу Златоуст дэт заводым и рабочэ зыкъэзыIэтахэр пащтыхьы­дзэм зэтриукIат.
• 1941 гъэм Сталиным и цIэр зезыхьэ саугъэтыр ягъэуващ. ИужькIэ абы Къэрал саугъэткIэ еджэ хъуащ.
• 1944 гъэм ЕтIуанэ дунейпсо зауэм и зэманым советыдзэхэр, Хэкур хуит къащIыжурэ, СССР-м и къэрал гъунапкъэм, Прут псым деж хуэзэм, нэсащ.
• 1956 гъэм Москва областым хыхьэ Дубнэ къалэм Iэ щытрадзащ ядернэ къэху­тэныгъэхэмкIэ институт зэгуэт къызэгъэпэ­щыным теухуа зэгурыIуэныгъэм. А зэгухьэныгъэм хыхьат къэрал 18.
• 1989 гъэм СССР-м щыяпэу къэралым щекIуэкIащ зы депутат мандатым цIыху зыбжанэ щыщIэбэна хэхы­ныгъэхэр.
• 1995 гъэм Шенген зэгурыIуэныгъэм къару игъуэтащ. Абы ипкъ иткIэ паспорт, таможеннэ кIэлъы­плъы­ныгъэхэм хэмыту зэ­кIэлъыкIуэну хуит хъуащ Бель­гием, Германием, Франджым, Люксембургым, Нидерландхэм, Испанием, Португалием щыпсэу­хэр.
• 1996 гъэм Дунейпсо валютэ фондым Урысейм къритащ доллар меларди 6,9-рэ хъу щIыхуэр. МВФ-м и тхы­дэм къриубыдэу ята ахъшэ щIыхуэ нэхъыбэ дыдэу къалъытэр аращ.
• 2000 гъэм, Ельцин Борис и къулыкъум зэрытекIам къы­хэкIыу, Урысей Федерацэм щекIуэкIащ зи мычэзу президент хэхыныгъэхэр. Абы щытекIуауэ щытащ Путин Владимир.
• 2003 гъэм Марсым тенджыз щта къыщагъуэтащ.

Псоми еджэн…

• Лъэпкъ философиемрэ дуней лъагъукІэмрэ я щІэщыгъуапІэм теІунщІэу тхыгъэ купщІафІэхэр адыгэ литературэм къыхуэзыгъэна тхакІуэхэм ящыщщ бжьэ­дыгъу щІалэ Къуиикъуэ Налбий. Абы и Іэдакъэ къыщІэкІащ усэ, повесть, роман  куэд, и зэфІэкІыр щигъэлъэгъуащ драматургием, курыт еджапІэхэм Адыгэ хабзэр зэрыщаджын тхылъи зэхилъхьащ. Налбий ­зэдзэкІакІуэ хъарзынэуи щытащ. Абы адыгэбзэкІэ къигъэп­сэлъащ Шекспир Уильям, Гольдони Карло, Мольер, Гоголь Николай, Чехов Антон сымэ, н.къ. И ­гъащІэм и иужьрей илъэсхэм Къуиикъуэм адыгэ тхыдэм щІэх-щІэхыурэ зыхуригъэзэкІ, нэхъ зыгъэпІейтей, лъэпкъым и щхьэ кърикІуа Іуэхугъуэхэр къызы­хэкІам и щхьэусыгъуэхэм я лъыхъуакІуэ хъуат.
• Налбий и цІэр ­нэхъ жыжьэ зыгъэІуар тхыдэр тегъэщІапІэ зы­хуищІа тхыгъэ­хэращ. Абыхэм ящыщщ «Псым ихь Іуащхьэ», «Къущхьэ ябгэ», «Бэчкъан и шыр», «Закъуэныгъэм и мэз» повестхэр, «Щы­мы­Іэж­хэм я санэбжьэ» романыр, «Лъэпщ», «ХьэщІэ», «Хьэна­хъуэ», «Аба­зэхэхэм я анэ» Іуэ­тэжхэр.
• Лъэпкъым и гущІэм нэплъысу абы и щэхухэм я тІасхъэр ­къы­­­зэрилъэгъуам и мызакъуэу, а псор псалъэ къыхэщыпыкІа ­за­щІэкІэ зэрызэІуищам гущІа­гъ­щІэлъыбзэкІэ ягъафІэу къа­хуэ­мы­Іуатэ куэд сэтей къригъэщІыфащ, пэжымкІэ гъуазэ, гъащІэмкІэ дерс хъууэ. Тхыдэм и дурэшым къыкъуихыж теплъэгъуэхэр Къуиикъуэм къызэригъэпсэу бзэр къызэрымыкІуэу шэрыуэщ, псэм зыхещІэ.
• Абы и щапхъэщ «Абазэхэхэм я анэ» Іуэтэжыр, лъэпкъ литературэм и фІыпІэм халъытэ тхыгъэр.

Псоми еджэн…

• 

  ГъукIакъуэ Идар

  ФIыуэ тлъагъу, куэдкIэ дызыщыгугъ, ба­лигъ гъащIэм и уэ­ры­пIэм лъэ быдэкIэ щыува ди щIалэр дэзыхьэх продюсер IэщIагъэм щы­­хуеджащ Прагэ и университетым. Идар адыгэбзэр дунейм и дэнэ щIыпIи щызэхахыным,  лъэпкъ хабзэм, щэнхабзэм  хэгъэгъуэ­зэ­ным щIэ­хъуэпс щIалэщ. Ар «Черкес-FM» ра­дио­стан­цым и гъэ­зэщIакIуэ уна­фэщIщ.

• Зи псэр къабзэ, Хэкур, лъэпкъыр фIыуэ зы­лъагъу Идар, узын­шагъэ, дэрэжэгъуэ мы­кIуэщI уиIэу, нэхъыжь­хэм я ­жьауэм ущIэту, нэхъыщIэм уращапхъэу, пщIэрэ щIыхьрэ зыхуэфащэ лъэпкъылIщ къыпхужаIэу, уи IэщIагъэм и хъер плъа­гъуу, уи пщIэр лъагэу Тхьэм уигъэпсэу. Узыхуэпабгъэ лъагапIэхэм унэ­сыну, уи щэнымрэ акъылымрэ санэхуа­фэр хуаIэту, цIы­хугъэр къыбдэбагъуэу, уи гум ­щыбгъафIэ мурадхэр къохъулIэу, уи адэ-анэр, уи нэ­хъыжь­хэр, къыбдалъхуахэр уэркIэ гушхуэу, уи гур щызрэ уна­сыпыфIэу, беягъэкIэ гъэнщIа гъащIэ гъуэгуанэ дахэ зэпыпчыну ди гуапэщ. фIыгъуэу щыIэм я нэхъ лъа­пIэр къохъулIэну дынохъуэхъу!
• Уи ныбжьэгъухэмрэ Iыхьлыхэмрэ.

• 

  Бозий Жамболэт

  
  Ди щIалэ гъэфIэным уи уафэр къащхъуэрэ уи щIылъэр щхъуантIэу, уи пщIэр лъагэрэ уи псэр къабзэу балигъ ­гъащIэм ухэувэну, уи щэ­нымрэ акъылымрэ псалъэ дахэ куэд хужа­Iэу, цIыхугъэр къыбдэ­ба­гъуэу адыгэлI нэс къыпхэщIыкIыну ди ­хъуэпсапIэщ. Уи нэхъыжьхэр, уи адэ-анэр уэркIэ гушхуэу,  уи ­гъа­­щIэ гъуэгур дахэрэ зэ­Iухауэ,  ехъу­­лIэныгъэ уиIэу упсэуну, Тхьэр фIыгъуэу щыIэмкIэ къыпхуэупсэну дыно­хъуэхъу.

•  Раисэ, Розэ, Аузед, Къэрэшей, Мухьэмэд.

• Налшык къалэм и полицейхэм къыщIагъэщащ хьэпшып щащэ тыкуэнхэм сом 247100-рэ и уасэ бгырыпхрэ джэдыгурэ къыщы­зы­дыгъуахэр.
• Урысей МВД-м Налшык къалэм щиIэ  управленэм зыхуэзыгъэза, щIыпIэм щыпсэу цIыхубзым зэрыжиIамкIэ, Налшык дэт сату центрхэм ящыщ зым мы гъэм мазаем и 25-м щIадыгъукIащ сом 87100-рэ и уасэ цIыхухъу бгырыпх.
• УМВД-м и лэжьакIуэхэм яубзыхуащ шэч зыхуащIыр. Ар илъэс 36-рэ зи ныбжь, Шэджэм щIыналъэм щыпсэу цIыхухъурщ. Абы илэ­жьам­кIэ зиумысыжащ. Иды-гъуар къытра­хыжащ.
• Апхуэдэ щIэпхъаджагъэ илэ­жьауэ иджыри яубыдащ Шэджэм щIыналъэм щыпсэу зы цIыхухъу.
• Полицэм зыхуэзыгъэза цIыхубзым зэрыжиIамкIэ, тыкуэным щIа­дыгъукIат сом 160000-рэ и уасэ норкэ джэдыгу.
• Налшык къалэ УМВД-м и къудамэ №2-м и лэ­жьакIуэхэм яубзы­хуащ а щIэпхъаджагъэм пыщIа, илъэс 53-рэ зи ныбжь шэджэмдэсыр. ЦIыхухъум илэжьамкIэ ­зиу­- мысыжащ. Ар щаубыдам джэдыгур ища­кIэт.
• Уголовнэ Iуэхухэр къаIэтащ УФ-м и УК-м и 158-нэ статьям ипкъ иткIэ (дыгъуэн).

Псоми еджэн…

• Налшык щекIуэкIащ ­гъуэгу-транспорт къэхъукъащIэхэм я лъэужьхэр щагъэкIуэдыжкIэ къегъэлакIуэ лэжьыгъэхэр зэ­­­рызэфIахым теухуа зэ­хьэзэхуэ. Ар ирагъэхьэлIат Урысей МЧС-р илъэс 30 щрикъум.

• Зэпеуэм хэтащ мафIэ­сыш­хуэхэр гъэункIы­фIы­ным хуэгъэпса мафIэс-къегъэлакIуэ часть хэхам, ПСЧ №2-м, ПСЧ №23-м, Къэбэрдей-Балъкъэрым мафIэ­сым пэщIэтынымкIэ и IуэхущIапIэм, Налшык къалэ администрацэм и къэлъы­хъуа­кIуэ-къегъэлакIуэ гу­пым я командэхэр.
• Гуп къэс хэтащ ма­фIэ­с­гъэун­кIыфI-къегъэлакIуэу 4, гъуэгу-транспорт ­къэ­­хъу­­­ къащIэхэм я лъэужь­хэр гъэ­кIуэдыжын лэжьы­гъэ­­­хэр ира­гъэкIуэкIыну хуит зыщI аттестатхэр зиIэхэр.
• Автомобиль зэжьэхэуэ къэхъуа хуэдэти, автомашинэм и бжэр Iуатхъын, абы исхэр къихауэ япэ ­медицинэ дэIэпыкъуныгъэ иратын, ДэIэпыкъуэгъу псын­щIэр къэса нэужь, абы иралъхьэн хуейт.

Псоми еджэн…

• Къэбэрдей-Балъкъэрым и щэнхабзэм и лэжьакIуэхэу пщIэ зыхуэсщIхэ!
• Фи IэщIагъэм ирилажьэхэм я махуэмкIэ сынывохъуэхъу. Щэнхабзэ — тхыдэ хъугъуэфIыгъуэхэр хъумэнымрэ гъэбэгъуэ­нымкIэ жэуап зыпылъ лэжьыгъэр вгъэзащIэурэ, фэ цIыхухэм я зэхэщIыкIым, гъэсэныгъэм зегъэужьынымкIэ, ди республикэм и щэнхабзэ къулеягъым зегъэужьынымкIэ къыпхуэмылъытэным хуэ­дизу Iуэхушхуэ зэфIывогъэкI. Фи лэ-жьыгъэм и фIыщIэкIэ щIэблэхэм я зэпыщIэныгъэхэр йофIакIуэ, лъэпкъхэм я зэкъуэтыныгъэр нэхъ быдэ мэхъу.
• Фи IэщIагъэм фызэрыхуэIэкIуэ­лъа­кIуэм­рэ егугъуныгъэ зэрывбгъэ­дэлъымрэ сэбэп мэхъу Къэбэрдей-Балъкъэрым и щэнхабзэр къэрал псом хэIущIыIу щыщIынымкIэ, творческэ гупхэм я зэфIэкIри ди лъэпкъхэм я щэнхабзэм и зэфIэкIыр Урысейм, нэгъуэщI къэралхэм щыгъэIуным толажьэ.
• ФIыщIэ фхузощI фи IэщIагъэм фы­зэрыхуэпэжым, щэнхабзэм псэемыблэжу фызэрыхуэлажьэм, фи творческэ ерыщагъымрэ зэфIэкIымрэ папщIэ. Фи Iэ­щIагъэмрэ зэчиймрэ ди лъэпкъ щэнхабзэр хъумэным, республикэм ис лъэпкъхэм я хъугъуэфIыгъуэхэр, ди цIыхубэм я зэхэ­щIыкIымрэ гупсысэхэмрэ гъэбы­дэным дяпэкIи зэрытелэжьэнум шэч къытесхьэркъым.
• Узыншагъэ быдэ, ефIэкIуэныгъэ, творческэ тегушхуэныгъэ фиIэну дыщалъхуа Къэбэрдей-Балъкъэрым зегъэужьыным хуэунэтIа фи лэжьыгъэм ехъулIэныгъэхэр къыщыфхьыну си гуапэу сынывохъуэхъу.

• «Фэеплъым и жыг хадэ» зыфIаща дунейпсо Iуэхур къызэрагъэпэщащ Хэку зауэшхуэм ТекIуэныгъэр къызэрыщытхьрэ мы гъэм илъэс 75-рэ зэрырикъум.

• Хэкум и щхьэхуитыныгъэм папщIэ зи гъащIэр зыта лIыхъужьхэм я щIыхькIэ жыг зырыз хэсэныр къыхалъхьащ «ТекIуэныгъэм и волонтёрхэр» урысейпсо жылагъуэ зэгухьэныгъэмрэ ТекIуэныгъэм и дзэзешэхэм я фэеплъыр хъумэ­нымкIэ фондымрэ.
• КъызэгъэпэщакIуэхэм зэрыжаIэмкIэ, я мурадыр зэхьэлIар цIыхухэр зэкъуагъэувэным и закъуэкъым, атIэ лIыгъэ зезыхьахэм я фэеплъыр хъумэнырщ. «Жыг мел­уан 27-р я фэеплъ хъунущ зауэм хэкIуэда цIыху мелуан 27-м», — жеIэ «ТекIуэныгъэм и волонтёрхэр» урысейпсо жы­лагъуэ зэгухьэныгъэм и унафэщI Амель­ченковэ Ольгэ.

Псоми еджэн…

• Гъатхэпэм и 24,
• гъубж
• Жьэн узым ебэныным и дунейпсо махуэщ. Нэмыцэ микробиолог Кох Роберт 1882 гъэм хэIущIыIу ищIащ жьэн узыр къэзышэ бактериер къызэрихутар. Зы илъэс дэкIри, абы къихутащ талор къызыхэкIыр. И лэ­жьыгъэ телъыджэхэм папщIэ 1905 гъэм Кох къратауэ­ щытащ Нобель и саугъэтыр.
• Урысейм и Дзэ-Хьэуа ­Къарухэм я штурман IэнатIэм и махуэщ
• Пакистаным щагъэлъапIэ я къэралыгъуэм и махуэр
• 1753 гъэм Урысей империем цIыхум и хьэкумыр укIкIэ ящIэну зэрыхуимытым теухуа унафэ къыщащтащ.
• 1801 гъэм Урысейм и император Павел Езанэр Санкт-Петербург щиIэ Михайловскэ уардэунэм щаукIауэ нэху къекIащ.

Псоми еджэн…

• «Урысейр зэфІэкІхэм я лъахэщ» зи фІэщыгъэ президент проектым ипкъ иткІэ иджыблагъэ «Урысейм и пашэхэр» зэпеуэм и бжьыгъуэ зэфІэхьыр екІуэ­кІащ, абы нэса цІыху щэщІри нахуэ хъуащ. «Финансхэмрэ технологиехэмрэ» жыхуиІэ унэтІыныгъэмкІэ зэхэта зэхьэзэхуэм къыхэжаныкІахэм Къэбэрдей-Балъкъэр Республикэм икІаи яхэтщ. Проектым и унафэщІ Комиссаров Алексей зэрыжиІэмкІэ, абыхэм ящыщу бжьыпэ убыдыгъуэм нэсынур цІы­хуипщІ къудейщ.
• — Іуэху къетхьэжьар, — жеІэ Комиссаровым, — дэркІэ щІэщыгъуэу щытми, дызыщыгугъа куэд нахуэ ищІащ. Финанс ІуэхухэмкІэ щІэныгъэфІ зыбгъэдэлъу къэралым исыр зэуІу тхуэщІащ, апхуэдэуи технологиещІэхэм щыгъуазэхэр, нобэрей дунейм къыщыхъу зэхъуэкІыныгъэхэм зи зэфІэкІкІэ къэмылэнджэжу хэувэфынухэр утыку къитшэфащ. Ди гуапэ мэхъу Урысейм и щІыналъэхэм я нэхъыбэр зэпеуэм къызэрыхыхьар. Абы дэркІэ мыхьэнэшхуэ иІэщ.
• «Финансхэмрэ технологиехэмрэ» унэтІыныгъэмкІэ екІуэкІа зэпеуэм къигъэувырт цифровизацэкІэ зэджэ Іуэхугъуэр банк Іуэхутхьэбзэхэм хэпща хъуным и Іэмалхэр убзыхуныр, цІыхубэм ар ялъэгъэІэсыныр, зэхегъэщІыкІыныр. Зэпеуэм хэтахэм я нэхъыбэр къэрал зехьэкІэ Іэмалхэм щыгъуазэ цІыхущ, технологие къэунэхухэм япкъ иткІэ зызыхъуэж дунейм пашэ щыхъуну зэфІэкІ зыбгъэдэлъхэщ. Абыхэм яхэтащ банкхэм, финансхэм, информациемрэ технологиемрэ, энергетикэм, узыншагъэр хъумэным икІи егъэфІэкІуэным, щІэныгъэм, мэкъумэшым епха ІуэхущІапІэхэм я лэжьакІуэхэр.
• Зэхьэзэхуэм къыхэжаныкІа адыгэ щІалэр «ОТП Банк» АО-м и унафэщІ Тау Анзорщ. Къэбэрдей-Балъкъэ­рым нэгъабэ щекІуэкІа «ЛъагапІэщІэхэр» проектым жыджэру хэтащ ар, абы щытекІуа цІыху 50-м языхэзщ.
• Шурдым Динарэ.