• Адыгэм и дэтхэнэ бын псэ къабзэри дапщэщи хуэнэхъуеиншэщ ди къурш уардэхэм, тафэ хуитышхуэхэм, псы уэрхэм, лъахэрыс цIыхухэм — ХЭКУ псалъэм къызэщIиубыдэ псоми. Апхуэдэущ зэрыщытын хуейр лъэпкъым и цIыхуу зызылъытэжхэр. Адэжь щIыналъэр игу лъащIэм щызыгъафIэу, Хэку-анэри псэри зы чысэм илъу къэзылъытэу зи дунейр езыхьэкIа хэкупсэхэм я щапхъэщ зи ахърэ-тыр нэху хъун Абеикъуэ Шухьэиб Мэзан и къуэм и гъащIэр. Кавказ щIыналъэм 1763 гъэм къыщылыду илъэси 101-кIэ екIуэкIа зауэм ди лъэпкъым къыхуихьауэ щыта бэлыхьхэмрэ гугъуехьхэмрэ, щыщIэныгъэ инхэмрэ насыпыншагъэшхуэмрэ, леймрэ залымыгъэмрэ я лъэужь куэд зыгъэвахэм ящыща нэхъыжьыфIым и псэр Тхьэм щигъэгуфIыкI нобэ дигу къызэрыдгъэкIыжыр.

Псоми еджэн…

• Еджагъэшхуэ, Урысейм Естественнэ щIэныгъэхэмкIэ и академием щIыхь зиIэ и академик, профессор, КъБР-м щIэныгъэмкIэ щIыхь зиIэ и лэжьакIуэ, Рентген оптикэмкIэ институтым и генеральнэ директору, Физикэ оптикэмкIэ институтым и унафэщIу, Iуэху зехьэкIэщIэхэм, еплъыкIэщIэхэм я зэхэублакIуэу, щIэм и лъыхъуакIуэу щыта Къумахуэ Мурадин Iэбубэчыр и къуэр, псэужатэмэ, щэкIуэгъуэм и 26-м илъэс 80 ирикъунут.

Псоми еджэн…

• Къэбэрдей-Балъкъэрым и къэрал, жылагъуэ-политикэ лэжьакIуэ Мэлбахъуэ Тимборэ Къубатий и къуэр къызэралъхурэ илъэси 104-рэ ирокъу. Бжьыхьэ махуэ уфащ ар дунейм къыщытехьар. Мэртэзей къыщалъхуа щIалэ цIыкIум и натIэм итт илъэсипщI бжыгъэкIэ республикэр зыхуей хуигъэзэну. Мэлбахъуэр ящыгъупщакъым иджырей щIэблэми: абы и цIэр фIащащ ди къалащхьэм и уэрам нэхъ дахэ дыдэхэм ящыщ зым, республикэм и Лъэпкъ библиотекэм, Правительствэм и Унэм деж и фэеплъ щагъэуващ.

Псоми еджэн…

• 2021 гъэм щэкIуэгъуэм и 2-м куэдрэ мысымаджэу дунейм ехыжащ Къалмыкъ Жылэбий Адэлбий и къуэр.

Псоми еджэн…

• Нобэ, псэужамэ,  илъэс 80 ирикъунут зэман кIыхькIэ «Черкес хэку» газетым и редактор нэхъыщхьэу лэжьа, и гуащIэдэкI инымрэ зэфIэкI лъагэмрэ хуэфащэу «Урысей Федерацэм щэнхабзэмкIэ щIыхь зиIэ и лэжьакIуэ», «Къэрэшей-Шэрджэс Республикэм и цIыхубэ тхакIуэ» цIэ лъапIэхэр зыфIаща Дэбагъуэ Мухьэмэд.

Псоми еджэн…

• Илъэс тIощIрэ тхурэ ирокъу дунейм зэрехыжрэ си гуащэшхуэ Лыхь (Джатэ) Хьэлимэт Хьэжбэчыр и пхъур. И гугъу сымыщIу слъэкIынукъым цIыхуфIу дунейм тета, гугъуехь куэд зышэча, нэхъыбэж зи нэгу щIэкIа а нанэ Iумахуэм. Сэ абы сызэреджэр нанэт. Унагъуэ сызэрихьэу, си анэшхуэм хуэдэу, фIыуэ слъэгъуат. Езыри егъэлеяуэ гуапэу къысхущытащ, зы мащIэ хуэсщIами, Iыхьэлейуэ щыгуфIыкIыу, фIыщIэ ищIу. ПщыхьэщхьэкIэрэ хъыбар куэдым сригъэдаIуэрт. СыщIогъуэж абы жиIэжа псори хьэрф дэзмыгъэхуу зэрызмытхыжам щхьэкIэ. Ауэ иджы сыт, уи IэфракIэм узэрылъэмыIэсыжынум хуэдэщ…

Псоми еджэн…

• Илъэс 92-м иту, иджыблагъэ дунейм ехыжащ Ломоносовым и цIэр зэрихьэу Москва дэт къэрал университетым журналистикэмкIэ и факультетым и декану, щIыхь зиIэ и президенту илъэс куэдкIэ щыта Засурский Ясен Николай и къуэр. МКъУ-м дыщыщеджа илъэсхэм нэхъ гъунэгъуу тцIыхуауэ, гъуэгугъэлъагъуи тхуэхъуауэ щыта щIэныгъэлI цIэрыIуэр, IэщIагъэлI гъуэзэджэр, егъэджакIуэ Iэзэр, цIыху щыпкъэр псалъэ гуапэкIэ дигу къэдгъэкIыжыныр тфIэигъуэщ.

Псоми еджэн…

• ЦIыхум иIэнкIэ хъуну хъугъуэфIыгъуэ нэхъ инхэм, лъапIэхэм ящыщщ ар щалъхуа щIыналъэр. «Хэку» псалъэ кIэщIым куэдым ди гумрэ ди псэмрэ къыщигъэуш гурыщIэри гуащIэщ икIи лъэщщ. Абы текIуэфын къаруи щымыIэми ярейщ, сыту жыпIэмэ зи хэкур фIыуэ зылъагъу цIыхум абы и ехъулIэныгъэмрэ зэпэщыныгъэмрэ папщIэ имыщIэфын щыIэкъым, ар, хуей хъумэ, щытынущ абы и къыщхьэщыжакIуэ нэсуи. Зи гугъу сщIы хьэлхэмрэ щэнхэмрэ дэплъагъуу, «хэкупсэ» псалъэр зыхуэкIуэпсу Тхьэм къыхуиуха и дэтхэнэ махуэри езыхьэкIахэм яхуэдэт дзэ къулыкъум къыхэкIыжа полковник, пщIэрэ щIыхьрэ жылагъуэм щызиIэу псэуа, цIыху щыпкъэ икIи гуапэ, нэхъыжьыфI Тэмазэ Владимир Хьэмид и къуэр. Коронавирус уз зэрыцIалэ лIэужьыгъуэщIэм зи гъащIэр мы гъэм къызэпиудахэм ящыщщ ар. Псэужамэ, абы и ныбжьыр бадзэуэгъуэм и 30-м илъэс 85-рэ ирикъунут.

Псоми еджэн…

• Адыгэ Республикэм и цIыхубэ усакIуэ, Урысей Федерацэми Адыгейми щэнхабзэмкIэ щIыхь зиIэ я лэжьакIуэ, зэдзэкIакIуэ, тхыдэ щIэныгъэлI, профессор цIэрыIуэ Бэрэтэрэ Хьэмид Ехья и къуэр псэужатэмэ, бадзэуэгъуэм и 9-м илъэс 90 ирикъунут.

Псоми еджэн…

• Зауэжь блэкIам и лажьаер зылъэмыIэса унагъуэ щыIэкъым. ЦIыхум къаридза удын бзаджэр нобэр къыздэсми кIыжакъым. Иужьрей зауэлIым и мащапIэ игъуэтыжыхункIэ зауэм кIэ иIэнукъым, ауэ сытми жаIакъым. Зауэ губгъуэм ихьа я быным пэплъэу, жылэм зэдай гуIэгъуэщ жаIэу мафIэм кърисыкI я гущIэр яущэхуу зи гъащIэ Iы-хьэр зыхьа адэ-анэхэр дунейм зэрехыжрэ куэд щIакъым. ЗэуапIэм Iухьахэм япэплъэу зи щIалэгъуэ дахэр лэгъунэ нэщIым щIэсу къэзыхьа, нэчыхь хьэкъкIэ зэувэлIа щхьэгъусэхэм зи гугъапIэ нэхухэр яхуэзыхъума фызабэхэр ноби щыIэщ. Адэм и IэфIыр зыхэзымыщIа быну, ахэр ягу къыщыкIкIэ нэпсыкIэр щIэзыгъэкIыу зеиншэу къэнар дапщэ хъурэ? Зы цIыху пхэщIыным уреу-дэкI, и кIуэдыкIэ хъуами и щхьэ кърикIуа- ми ущыщымыгъуазэм деж щхьэлажьэ уещIыпэ. Уи нэгу къыщIэбгъэхьэнуи хьэлъэ дыдэщ бынибгъу-пщIы дигъэкIыу зыри къызыхуэмыкIуэжа анэм игъэвар зыхуэдизыр…

Псоми еджэн…

• Дэтхэнэ цIыхури къалэн пыухыкIахэр и пщэрылъу дунейм къытохьэ. Я нэхъ гугъур зылъысыр къызыхэкIа лъэпкъым псэкIэ хуэлэжьэныр зи натIэу къигъэщIхэрщ. Щэнхабзэм зегъэужьыныр, бзэр хъумэныр, лъэпкъым и цIэр фIыкIэ гъэIуныр мытыншми, мылъкурэ щIыхьрэ къыпэкIуэнкIэ узыщыгугъыну щымытми, Iуэху щхьэпэщ, нэхъ къалэн лъапIэ дыдэхэм ящыщщ. А «IэнатIэм» псэемыблэжу пэрытахэм, зи къэухькIэ, зэчийкIэ лъэпкъыр зыгъэбжьыфIахэм я зы пашэщ усакIуэ-уэрэдус, макъамэтх, уэрэджыIакIуэ, пшынауэ Iэзэ, адыгэ макъамэ гъуазджэм и лъабжьэгъэтIылъ, РСФСР-м щэнхабзэмкIэ щIыхь зиIэ и лэжьакIуэ (1966), РСФСР-м и цIыхубэ артист (1990), Адыгей Республикэм и цIыхубэ артист (1992), 1976 гъэм къыщыщIэдзауэ СССР-м и Композиторхэм я зэгухьэныгъэм хэта Тхьэбысым Умар Хьэциц и къуэр. Ар 1919 гъэм августым и 16-м Адыгей Республикэм и Куэшхьэблэ куейм хыхьэ Хуэдз жылэм къыщалъхуащ. Курыт еджапIэр къиуха нэужь, Тамбов дэт, Бэракъ Плъыжь зезыхьэ дзэ училищэм 1939 — 1941 гъэхэм щеджащ. 1941 гъэм зауэ IэнатIэм Iухьащ икIи ар иухыхукIэ лIыгъэ зэрихьэу хэтащ. Зэрихьа лIыхъужьыгъэхэр къалъытэри, орденрэ медалу пщыкIуз къыхуагъэфэщащ, абыхэм ящыщщ Вагъуэ Плъыжь орденри.

Псоми еджэн…

• ЦIыхур псэущ абы теухуа гукъэкIыжхэр  щыIэхукIэ.  Дунейм   зэрехыжрэ  илъэс 25-рэ дэкIами, Лашынкъей къуажэм фельдшеру щылэжьа Труновэ Аннэ ноби куэдрэ гуапэу и цIэр жаIэу зэхыбох. И дуней тетыкIэмкIэ, и IуэхущIафэ дахэхэмкIэ абы гъащIэм и лъэужь къыхинащ.

Псоми еджэн…

• Накъыгъэм и 21-м адыгэу дунейм тет псоми ягу къагъэкIыж илъэси 157-кIэ узэIэбэкIыжмэ, Кавказым щиуха лъапсэрых зауэм ди лъэпкъым къыхуихьауэ щыта бэлыхьхэмрэ гугъуехьхэмрэ, щыщIэныгъэ инхэмрэ насыпыншагъэшхуэмрэ. Апхуэдиз зэман дэкIа пэтми, зэрынэрылъагъущи, зыкIи нэхъ кIащхъэ хъуакъым Урыс-Кавказ илъэсищэ зауэм кърикIуа хьэзабыр адыгэпсэм зэрызыхищIэр. Зи хэкур фIыуэ зылъагъу, абы и блэкIар зыщымыгъупщэ, и къэкIуэнум ирипIейтей куэдым ноби я нэпс къафIокIуэ, лъапсэрыхыр къытхуэзыгъэкIуа а зауэжьым епха хъыбархэмрэ гъыбзэхэмрэ щыщIэдэIукIэ.

Псоми еджэн…

• Адыгэ тхыдэтх цIэрыкIуэ  Гугу  Рашад  Хъусен  и къуэр
• Кавказым щыпсэу лъэпкъхэм я бзэм, щэнхабзэм, тхыдэм теухуауэ Псыхуабэ щекIуэкIыгъа зы щIэныгъэ зэхуэс гуэрым и утыкум адыгэ пыIэ къекIушхуэр щхьэрыгъыу зылI къыщихьэм, щIэс щIалэгъуалэм зыми дигу къэкIакъым ар лъэпкъкIэ урысхэм къахэкIауи, и гъащIэр Шэшэным щрихьэкIауи. ЛIы лъагъугъуафIэр тхыдэ щIэныгъэхэм я доктор, Шэшэн къэрал университетым и профессор Крикунов Владимирт. Псалъэмакъ купщIафIэу иригъэкIуэкIам псори дыдихьэхыу дедэIуащ, ауэ ар гуимыхуж зыщIа псалъэ дыгъэл зыбжанэ къыхигъэхуащи, къэсIуэтэжмэ сфIэигъуэт.

Псоми еджэн…

• Хэку  зауэшхуэм  нацистхэмрэ   абыхэм  я дэIуэдэжэ- хэмрэ лажьэ ямыIэу ягъэкIуэда совет цIыхубэм и фэеплъ махуэм теухуа пшыхьхэр Урысейм курыт щIэныгъэ, IэщIагъэ, щIэныгъэ нэхъыщхьэ щрагъэгъуэту ит еджапIэхэм щрагъэкIуэкIащ. Фэеплъ махуэр зытраухуар мэлыжьыхьым и 19-рщ. Мы махуэр къыщIыхахами щхьэусыгъуэ иIэщ. СССР-м и Совет Нэхъыщхьэм и Президиумым 1943 гъэм мэлыжьыхьым и 19-м «Лажьэ ямыIэу икIи хьэкIэкхъуэкIагъэ хэлъу совет цIыхубэр зыукIа, гъэр хъуа зауэлIхэм лей езыха нэмыцэ зэрыпхъуакIуэхэм, щалъхуа хэкум епцIыжахэм, нацистхэмрэ абыхэм  я  дэIуэдэжэхэмрэ тезыр ятелъхьэным теухуауэ» зи фIэщыгъэ унафэр къищтэгъат. Нэмыцэ зэрыпхъуакIуэхэр, абыхэм телъхьэгъу яхуэхъуахэмрэ хэкум епцIыжахэмрэ хабзэм тету жэуапым ешэлIэным мы унафэр тегъэщIапIэ хуэхъуат икIи лажьи хьэкъи ямыIэу зэхэзехуэн ящIа цIыху куэдым я ягъэ езыгъэкIа щIэпхъаджащIэхэм яхуэфащэ тезырыр тралъхьауэ щытат.

Псоми еджэн…