• Нобэ фи пащхьэ итлъхьэ тхыгъэр 1907 гъэм «Дунейм и хъуреягъкIэ» («Вокруг света») журналым «Клод» унэцIэ нэпцIыр щIэту къытехуауэ щытащ. Абы и щхьэусыгъуэнкIи хъунур Iуэтэжым зи гугъу ищI урыс-япон зауэм Кавказым щыщхэр зэрыхэта щIыкIэм цIыхухэр иджыри хуиту зэрытемыпсэлъыхьырт. Хъыбарым зи цIэ къыхэщ КIэрэф Залымджэрий къозыгъэцIыху тхыгъэхэр мызэ-мытIэу тетащ «Адыгэ псалъэм». А псоми зэтехуэу къыхощ а зауэм даша адыгэ щIалэхэр зыпэмылъэщыну бийм Iэпщэ пцIанэкIэ зэрыпэщIагъэувар, ар ямыдэу зыкъызэраIэтар щIэпхъаджагъэу зэрыщымытар, абыхэм я пашэу щыта КIэрэф Залымджэрий хейуэ зэраукIар.

Псоми еджэн…

• Лохвицкий Михаил (Аджыкъу Джэрий) и уэсят
• 1989 гъэм шыщхьэуIум и 7-м адыгэ лъахэм гуауэм и уэсыпс дыдж къыщехащ… Игъуэ нэмысу, гу щыдмыхуарэ къытщимыхуэжауэ дунейм ехыжащ лъэпкъыр куэдкIэ дызыщыгугъыу щыта Лохвицкий Михаил Юрий и къуэр — Аджыкъу-Джэрий…

Псоми еджэн…

• Налшык къалэм дэта Ленин еджапIэ къалэ цIыкIум Хэку зауэшхуэм и иужьрей илъэсым, гъатхэ пасэу щызэрыцIыхуат урыс хъыджэбз гуакIуэ Дигурко Екатеринэрэ зауэм хэта адыгэ щауэ КIэрашэ Хьэзритрэ.

Псоми еджэн…

• Журт Биберд Къумыкъу и къуэр Шэрэдж щIыналъэм хыхьэ Аушыджэр (Дыгъужьыкъуей) къуажэм 1937 гъэм мэлыжьыхьым и 19 къыщалъхуащ. А зэманым халъхуа куэдым хуэдэу, Биберд сабиигъуэ дахэ, щIалэгъуэ тынш иIауэ жыпIэ хъунукъым.

Псоми еджэн…

• Къэзахъстаным и щыхьэр Нур-СулътIан къалэм (ипэкIэ Акмолинск) километр 40-кIэ фIэкIа пэмыжыжьэу «АЛЖИР» фIэщыгъэр зиIэ музей къыщызэIуахащ. Африкэм щыIэ Алжир къэралым и цIэм зи къэпсэлъыкIэкIэ техуэ а музейр зыкIи епхакъым абы — «АЛЖИР»-т зэреджэр Хэкум епцIыжахэм я щхьэгъусэхэр щаIыгъ лъэхъуэщу Акмолэ къуажэм пэгъунэгъуу щаухуам (Акмолинский лагерь жен изменников Родины). ЗэпцIыжауэ жыхуаIэ а Хэку-анэм бзылъхугъэ минхэр, я ныбжьми, къызыхэкIа лъэпкъми, я IэщIагъэми емылъытауэ, я Iуэхури зэхамыгъэкIыу лъэхъуэщым иридзащ, илъэси 5-м къыщыщIэдзауэ 10-м нэс тралъхьэри. А тутнакъэщым исахэм ящыщщ ди лъахэгъу адыгэ бзылъхугъэ — Шэрджэс (Пщыбий) Хутэ Хъанджэрий и пхъур.

Псоми еджэн…

• Мы гъэм илъэс 30 ирикъуащ советыдзэхэр Афганистаным къызэрырашыжрэ. Ахэр а къэралым ягъэкIуэн хуей щIэхъуам дызэрыт зэманым куэд тражыIыхь. Нэхъыбэм ягъэзахуэркъым абы и лъэныкъуэкIэ совет унафэщIхэм яча лъэбакъуэр — сыт хуэдэ политикэ щыуагъэми кърикIуэхэр зи фэм дэкIыр цIыху къызэрыгуэкIхэрщ. Дэ а псоми я гугъу тщIынкъым, къэдгъэлъэгъуэн къудейщ ди Къэбэрдей-Балъкъэрым и щIалэхэми абы я къалэн зэрыщагъэзэщIар. Уеблэмэ, апхуэдэ куэдрэ къэтлъыхъуэн хуей хъуакъым: «Адыгэ псалъэ» газетым и шофёр Соблыр Хьэсэнбий а щIыналъэм лIыгъэ щызезыхьахэм ящыщу къыщIэкIащ. Дэ абы къыджиIэжащ а зауэр зэрыщытар, езым игу къинэжахэр.

Псоми еджэн…

• ШыщхьэуIум и 20-м Терскол къыщызэIуахащ «Фэеплъ вахтэ-2019» урысейпсо Iуэхур. 1942 гъэм Iуащхьэмахуэ и Iэшэлъашэм щыхэкIуэдауэ щыта совет сэлэт 15-м я къупщхьэлъапщхьэхэр щыщIалъхьэжащ, абы ехьэлIа дауэдапщэхэри ирагъэкIуэкIащ. Iуэхум къекIуэлIащ Урысей Федерацэм Зыхъумэ-жыныгъэмкIэ и министерствэм, КъБР-м и Правительствэм я лIыкIуэхэр, Iуащхьэмахуэ щIыналъэм щыпсэухэр.

Псоми еджэн…

• Лъэпкъыбэу зэхэт ди къэралым и тхыдэм куэду хэтщ, къытебгъэзэж пэтми, нэсу джа мыхъу, къэкIуэну щIэблэхэми къахутэну зыхунэсын къэхъукъащIэхэр. Апхуэдэхэм ящыщщ къызэрызэрагъэпэщрэ мы гъэм и шыщхьэуIу мазэм илъэси 105-рэ ирикъу Кавказ шууей дивизэр. Тхыдэджхэм зэратхымкIэ, Кавказ Ищхъэрэм и щIыналъэхэм щыпсэу лъэпкъхэм я лIыкIуэхэмкIэ къызэгъэпэща хъуа а дивизэр урысеидзэр зэрызэхэт Iыхьэхэм я нэхъ хахуэт, лIыгъэшхуэрэ быдагъэрэ щытепщэт, дзыхь нэхъ зыхуэпщI хъуну частхэм ящыщт. «Емылыдж», «Iэл» («дикая») псалъэхэр дэщIыгъуу фIэкIа нэхъыбэм къамыпсэлъ а дивизэм, зэрыщыIа илъэсищым къриубыдэу, къыхэкIакъым гугъуехьхэм къапикIуэту кIуэрыкIуэсэж хъуаи тхьэрыIуэ зыхуащIа къэралым епцIыжаи. Дивизэм и Къэбэрдей шууей полкым хэта зауэлI хахуэхэм ящыщщ Щхьэлыкъуэ щыпсэуа Къардэн Джэрий Мэзан и къуэр.

Псоми еджэн…

• Хэку зауэшхуэм зэрыщIидзэрэ илъэс 78-рэ зэрырикъум ехьэлIауэ УФ-м ЗыхъумэжыныгъэмкIэ и министерствэм къыхилъхьа «Фэеплъ IэмыщIэ» урысейпсо Iуэхум Къэбэрдей-Балъкъэрри хэтащ.

Псоми еджэн…

• ЗэрымыщIэкIэ бийм и лъэныкъуэкIэ къыщыхутаитIыр зэгурымыIуэжу зэпэщIэуват. Я Хэку къэзызэум и IэмыщIэ зилъхьапхъэу къигъэуват къэрабгъэм. Хахуэм шынар хущIригъэгъуэжри, псэзэпылъхьэпIэм къришыжащ.

Псоми еджэн…

• Цагъуэ Айтэч и къуэ Нурий (1888 — 1935 гъгъ.) и цIэр зэхэзымыхарэ абы лъэпкъым хуилэжьам щымыгъуазэрэ къытхэту къыщIэкIынкъым. Ди щIэныгъэлIхэм ямытхауэ щIэщыгъуэ гуэри схужыIэну къыщIэкIынкъым, ауэ жанрым и хабзэхэм дытекIмэ, къагурымыIуэнри хэлъщи, иджыри зэ фигу къэзгъэкIыжынщ а лIы щэджащэм хузэфIэкIар.

Псоми еджэн…

• Къэбэрдей-Балъкъэрым и Лъэпкъ музейм и унафэщI Накуэ Феликс газетеджэхэм щIэрыщIэу егъэцIыхужын хуейкъым. Зи диссертацэр адыгэ Iэщэм тезыухуа щIэныгъэлIым ита интервьюхэмрэ игъэхьэзыра теплъэгъуэхэмрэ а Iуэхум дихьэххэр фIыуэ щыгъуазэщ. Ауэ, гъэщIэгъуэнракъэ, адыгэ Iэщэм хуэфащэ пщIэр нобэ нэхъ хуэзыщIыфыр абы и тыншагъыр иджыри Кавказ зауэм и зэманым зыгъэунэхуа къэзакъхэрщ. Андреев Александр игъэхьэзырауэ адыгэбзэм къидгъэзэгъа «Сэшхуэр топым йобгъэрыкIуэ» нэтын гукъинэжыр абы и зы щапхъэщ.

Псоми еджэн…

• Кавказ Ищхъэрэм щыщ бгырыс-хэм цIыхум уасэ зэрыхуагъэувыр и хьэлымкIэт: хьэлэлу, хьэщIэхуэфIу щытыр хамэми благъэми лъагэу яIэтырт. Адыгэ унагъуэм зы хьэщIэм и гугъу щащIын ямыухыурэ адрейр бжэщхьэIум къытеувэу щытащ пасэ зэманхэм. Унащхьэм бэдж къехыу ялъэгъуамэ, ар Тхьэм и IэмыркIэ лIыкIуэу къахуэкIуауэ къалъытэу, хуэсакъыпэурэ IэгукIэ щIыбым щIахырт: «ХьэщIэ къокIуэ, абы хъыбарыфIрэ фIыгъуэрэ къыдэкIуэнущ», жаIэурэ.

Псоми еджэн…

• Сыту псынщIэу кIуэрэ зэманыр! Дыгъуасэ хуэ- дэщ дэ дуней псор зыфIэлIыкIа СССР-м дыщыщыпсэуар. Къэралым и Iуэхур зэрефIакIуэр зыхэтщIэрт. Ар зи фIыщIэхэм ящыщащ Косыгин Алексей Николай и къуэр. А цIыхум илъэс пщыкIухкIэ ди къэралым и Правительствэм и УнафэщI къулыкъур иIыгъащ. Апхуэдэ нэхъапэм СССР-ми Урысейми я тхыдэм зэи къыщыхъуакъым. Илъэс 42-кIэ Правительствэм зэрыхэтари телъыджэщ. Косыгин езым и лъэхъэнэгъу псоми куэдкIэ япэ итт. ЖытIэнщи, СССР-м и парт идеолог нэхъыщхьэ Суслов Михаил цIыхубэм псэкIэ япэжыжьэт, КПСС-м и ЦК-м и Секретарь нэхъыщхьэ Брежнев Леонид теухуауэ кIэ зимыIэж анекдотхэр зэхалъхьэрт. Министрхэм я Советым и Iэтащхьэ Косыгин Алексей пщIэшхуэ дыдэ хуащIырт.

Псоми еджэн…

• Холокостым хэкIуэдахэм я фэеплъ махуэм, щIышылэм и 27-м, КъБР-м и Жылагъуэ палатэм и жэрдэмкIэ Малкэ къуажэм къыщызэIуахащ Хэку зауэшхуэм хахуагъэ щызезыхьа Уэщхъунхэ Шэбанрэ Лаурсэнрэ я фэеплъ.

Псоми еджэн…