ФИФI ФЫМЫГЪЭПУД, ФИ IЕЙ ФЫМЫГЪЭПЩКIУ

АДЫГЭ ПСАЛЪЭ

Март, 2020

Къремыхъу афэкIа апхуэдэ

2020-03-11

  • Балъкъэрхэм кIэлъызэрахьа залы­мыгъэм и лей зытехьахэм я фэеплъ ­мемориалым деж гъатхэпэм и 8-м щекIуэкIащ ди къуэш лъэпкъыр я лъахэм щраша махуэм теухуа щыгъуэ пэкIу. Абы кърихьэлIащ КъБР-м и Iэтащхьэ КIуэкIуэ Казбек, Правительствэм и УнафэщI ­Мусуков Алий, министерствэ зэмылIэу­жьы­гъуэхэм я лIыкIуэхэр.

  • ПэкIур къызэIуахащ «Балкария» къэ­рал IуэрыIуатэ-этнографие ансамблым и артистхэм я музыкэ композицэмкIэ. Ар иригъэкIуэкIащ КъБР-м щэнхабзэмкIэ и министрым и къалэнхэр пIалъэкIэ зы­гъэзащIэ Къумахуэ Мухьэдин. Абы къы­хигъэщащ балъкъэрхэм къатехьа лейр ­ зэи цIыхухэм зэращымыгъупщэнур. Ауэ, ипэ­кIэ кIуэтэн хуейщи, зи хэку зыгъуэты- жа лъэпкъыр адэкIэ ефIакIуэу псэуну зэ­рихъуэпсапIэр жиIащ.

Псоми еджэн…

Зыхыхьэхэр: Хэха

МылIэ-мыпсэущ вирусхэр

2020-03-11

  • ЦIыхухэр куэд щIауэ щыгъуазэщ уз зэрыцIалэ­- хэм. Пасэрейхэм къахуэщIэртэкъым а узыфэ шынагъуэхэм зэрызэраубгъу щIыкIэри, къызыхэкIри, зи­щIысри. ЩIэныгъэмрэ техникэмрэ заужьа нэужь, еджагъэшхуэхэмрэ дохутырхэмрэ къахутащ вирус, бактерие зэмылIэужьыгъуэхэр зэрыщыIэр. Япэ ди­щын­щи, къыхэдгъэщынщ вирусымрэ бактериемрэ зэ­­рызэщымыщыр, къагъэхъей узыфэхэри, ахэр зэрагъэхъуж хущхъуэхэри зэрызэхуэмыдэр. Но­бэ  зи гугъу тщIынури иджыпсту дуней псор нэхъ къыхэзыгъэзыхьырщ — вирусырщ.

  • Сыт-тIэ, зищIысыр вирус хъужыр, дауэ ар зэры­зэп­кърылъыр, сыт и хущхъуэгъуэр?
  • 19-нэ лIэщIыгъуэм бактериехэр зэрыщыIэмрэ абы-хэм къагъэхъей узыфэхэмрэ щIэныгъэлIхэр тетхыхьа нэужь гурыIуэгъуэ ящыхъуащ бактериехэм ­нэ­мыщI, иджыри щхъухь налъэ гуэрхэр зэрыщыIэр, а щ­хъухь мыцIыхухэм къагъэхъей узыфэхэмрэ ахэр зэрагъэ­хъуж хущхъуэхэмрэ алъандэрэ яджахэм зэ­рыхуэмыдэр.

Псоми еджэн…

Зыхыхьэхэр: Хэха

ПщIэ лъагэ зыхуэфащэхэр

2020-03-11

  • Хабзэ дахэ зэрыхъуащи, ЦIыхубзхэм я дунейпсо махуэр Налшык Iэтауэ щагъэлъэпIащ.

  • Къэрал киноконцерт гъэ­лъэгъуапIэм и пэIущIэ пэшым «Бгырыс бзылъхугъэхэр (пасэрей сурэтхэр)» фIэщыгъэм щIэт гъэлъэ­гъуэныгъэ хьэлэмэт къы­щы­зэIуахат. Абы щыплъагъурт лъэпкъ фащэ екIу­хэмкIэ хуэпа, зи псэукIэ, ­дуней тетыкIэ, гупсысэкIэ зэ­мыщхь цIыхубзхэр. Гъэ­щIэ­гъуэнракъэ, абыхэм щхьэж езым и хъыбар къиIуэ­тэж хуэдэт. Къи­щы­нэмыщIауэ,  утыку  кърахьат сурэтыщI ныбжьыщIэ цIыкIухэм я анэхэм я теп­лъэу ящIахэр. ГъэщIэгъуэн дыдэт къэзылъхуам и гуа­пагъэмрэ абы и лъагъу­ныгъэмрэ сабийхэм зыхалъагъуэм ухэплъэну. Дауи, а цIыкIухэм ящыщ дэтхэнэри и анэр нэхъ дахэу къызэригъэлъагъуэным яужь итащ.
  • Пшыхьым къекIуэлIат анэш­хуэ, анэ, шыпхъу, пхъу, щхьэгъусэ къалэн мытын­ш­хэр, ауэ щыхъукIи пщIэ лъагэ зыпылъ пщэ­рылъхэр зыгъэзащIэ цIы­хубзхэр.

Псоми еджэн…

Зыхыхьэхэр: Хэха

«Си хъыджэбзыр нэзыкІуэщ, къан хьэлыуэхэр хузоубэ»

2020-03-11

  • Бзылъхугъэ фащэмрэ пыIэмрэ ехьэлIауэ къэхутэныгъэ хъарзынэхэр щыIэщ, адыгэ фащэм и сурэт щIэн­гъуазэ зыбжани дунейм къытехьащ, IэщIагъэр къэбгъэщIэрэщIэжынумэ, къызэрымыкIуэу щхьэпэ хъууэ. Ауэ, адыгэжьми ижыIауэ, из хъуным залэ хуэныкъуэщи, щыщIэныгъэу хуэтлъагъункъыми, адыгэбзэкIэ зэрымытхар и дагъуэщ, жытIэнщ. Псоми къазэрыгурыIуэн бзэкIэ ятхри, а бзэм пхуимылъхьэ е пхуимыгъэтIасэ адыгэбзэ фIэщыгъэ куэд дыдэ IэщIыб хъуащ. Абы кърикIуэр аращи, ахэр мащIэ-мащIэурэ яIэщIохужри, адыгэбзэми хокIуэдыкIыж.
  • КъызэкIэлъеттхых фIэ­щыгъэхэр бзылъхугъэ пыIэм епхащ. Нэхъ пыу­хыкIауэ жыпIэмэ, бзылъхугъэ пыIэ щІыкIэм ехьэлIащ. Адыгэ бзылъхугъэ пыIэр зэращІымрэ тхыпхъэр зэ­рыхалъхьэ щIыкIэмрэ теухуауэ фIэщыгъэцIэ къе­кIуэкIыр (е къекIуэкIыу щытар) жылэ-жылэкIэ щы­зэ­щхьэщыкI къыхэкIми, зыкъомкIэ зэтохуэ. Мы тхыгъэм дэ пщэрылъ зыщыт­щІыжыркъым псалъэм и щІыб къыдэлъ щІэныгъэр шэщІауэ утыку къитхьэну.

Псоми еджэн…

Зыхыхьэхэр: Хэха

ЛIЫГЪЭ НАПЭ

2020-03-11

  • УсакIуэ, тхакIуэ щэджащэ МэшбащIэ Исхьэкъ щытхъуцIэу иIэр мащIэкъым, ахэр къимылэжьауи къы­Iэрыхьакъым. Нэгъабэ хуэфащэ дыдэу «Урысей Федерацэм и Лэжьыгъэм и ЛIыхъужь» цIэ лъапIэр къыфIащащ, а щIыхьыр къэзыгъэлъагъуэ дыщэ вагъуи Президент Путин Владимир Кремлым къыщыхилъхьащ. Зэрылъэпкъыу — хэхэси, хэкурыси — дригуфIащ, дригушхуащ, дрипэгащ а Iуэхугъуэм.
  • СЫКЪЭЗЫЦIЫХУХЭР щыгъуазэщ 1967 гъэм къыщыщIэдзауэ, иджыри сы­хэхэсу, МэшбащIэ Исхьэкъ и усэхэм саригъэру сыкъызэрекIуэкIар. Ауэ ар ­адрей «гъэрыпIэхэм» яхуэмыдэу удэзыхьэхт. КъызэднэкIа тхьэмыщкIагъэр къызыхэщ, макъамэ гущIыхьэхэр къызыхэIукI усакIуэ телъыджэм и сатырхэм япхыша гупсысэхэм си гур ­яхузт. А гукIуэдым сыкъыхишыжырт анэм, хэкум, лъэпкъым, цIыхум хуэгъэза фIылъагъур зыпхыша, гугъэр къэзыгъэпсэуж усэ макъамэхэм. АпщIондэху зэш имыIэу лъэпкъым хуэлажьэ МэшбащIэм и лIыгъэр си ­нэгу къыщIэувэрт.

Псоми еджэн…

Зыхыхьэхэр: Хэха

АдыгэлI щыпкъэ Гъащтэ Абдул

2020-03-11

  • «КъигъэщIар мащIэми, хузэфIэкIар гъунэншэщ» зыхужыпIэ хъунухэм ящыщщ профессор Гъащтэ Абдул. И лэжьыгъэрэ щIэныгъэкIэ ­къехъулIам и гугъу умыщIми, и цIыху хэтыкIэкIэ, и хьэл-щэн екIумкIэ, и гушыIэ дахэмкIэ ар иджыри куэдрэ ягу илъынущ къэзыцIыхуу щытахэм. Абы теухуа гукъэ­кIыжхэм ущедаIуэкIэ, апхуэдэ цIыху телъыджэр зи ­гъащIэм хэтахэм уохъуапсэ икIи уи фIэщ мэхъу «ЦIыхуфIыр гъащIэмащIэщ» псалъэхэм пэж зэрыхэлъыр.
  • Гъащтэ Абдул ХьэмотI и ­къуэр Аруан щIыналъэм хыхьэ Старэ Шэрэдж (Дохъушы­къуей) къуажэм 1935 гъэм къыщалъхуащ. Курыт еджапIэр ехъулIэныгъэкIэ къиуха нэужь, ар щIэтIысхьащ Дагъыстэн къэрал медицинэ институтым. Ар фIы дыдэу къиух­ри, и лъахэм къигъэзэжащ икIи Iуа­щхьэмахуэ щIыналъэ сымаджэщым хирургыу лэ­жьэн щыщIидзащ дохутыр нэхъы­щхьэм и къуэдзэу. Абы илъэсиплIкIэ щыIауэ, Гъащтэр Налшык и Республикэ клиникэ сымаджэщым къашэжащ. 1966 гъэм Абдул щIэтIысхьащ Бакулев А. Н. и цIэр зэрихьэу гум, лъынтхуэхэм я хирургием и институту Москва дэтым и аспирантурэм. А еджапIэм 1969 гъэм и кандидат, 1980 гъэм и доктор диссертацэхэр щыпхигъэкIащ.

Псоми еджэн…

Зыхыхьэхэр: Хэха

Кавказ тхылъ тедзакIуэхэм я зэгухьэныгъэ

2020-03-11

  • Налшык дэт Котляровхэ Мариерэ Викторрэ я IуэхущIапIэм «Кавказ тхылъ тедзакIуэхэм я зэгухьэныгъэ» къызэрызэрагъэпэщым теухуауэ унафэ къыщащтащ.

  • ТХЫЛЪЫМ ират мыхьэнэми цIыхум дунейр зэрызэригъэцIыху Iэмалхэм я зэхуаку абы щиIыгъ увыпIэми гу лъыптэу щыкIэры­хуащ Урысей Федерацэми Кавказ Ищхъэрэми. Ауэ щыхъукIэ, тхылъырщ зыхъумар зызыузэщIа цIыхупсэм икIуа ­гъуэгуанэр, ар лъэпкъыу щыIэр дунейпсо цIыхубэу зэрыубы­дыным хуэу­нэтIауэ зэрыщытыр.
  • ЦIыху бжыгъэшхуэ зэрымыс Кавказ Ищхъэрэм и республикэхэм тедзапIэ хъарзынэхэр къыщызэрагъэпэщауэ къокIуэкI. ЩIэ­ныгъэм зегъэужьын, лъэпкъхэм ябгъэдэлъ щэнхабзэр къэрал утыкум ихьэн IуэхумкIэ я къалэныр зыхуей хуэзауэ ягъэзащIэ абыхэм.

Псоми еджэн…

Зыхыхьэхэр: Хэха

ЕгъэджакIуэ IэщIагъэм къыхуигъэщIа Бадзэ Жанхужь цIыкIу

2020-03-11

  • Си тхыгъэм фIэщыгъэ хуэсщIам къанэ щымыIэу хуэкIуэрт пэщIэдзэ классхэм дыщезыгъэджауэ щыта бзылъхугъэ щып­къэм и хьэлщэныр, и дуней тетыкIэр. Налшык дэт педучилищэр ехъулIэныгъэкIэ къиухыу щалъхуа Псыгуэнсу жылэм егъэджакIуэу къэзыгъэзэжа Бадзэ Жанхужь Къаплъэн и пхъур сабийхэр гъэсэным, щIэныгъэм и бжэхэр абыхэм къахузэIухыным къыхуигъэщIами ярейт. Езанэ классым щIэ­тIыс­хьа­гъащIэ цIыкIухэм ди пащхьэм ар япэу къызэрихьэрэ илъэс щэ ны­къуэм щIигъуа­ми, ноби ди гум хуабэу щыдо­хъумэ а бзылъхугъэ щыпкъэм и фэеплъ нэхур.
  • Хэку зауэшхуэр иуха нэужь, Жанхужьхэ я унэм щIэсауэ щытащ Украинэм къикIыу ди щIыналъэм къэкIуа егъэджакIуэ гуп. Абыхэм я лэжьэкIэр, псэукIэр, жылэм пщIэрэ нэмысу щаIар зи нэгу щIэкIа хъыджэбз цIыкIур, къызэрысщыхъумкIэ, щIэныгъэ зригъэгъуэтыным хуэпабгъэ ­хъуа къудейкъым, атIэ езыри егъэджакIуэ IэщIагъэм дихьэхащ. Къуажэ сабийхэм ящыщ куэдым япэ егъэджакIуэ тхуэхъуа бзылъхугъэ цIыкIум еджэкIэрэ тхэкIэрэ дигъащIэ къудейтэкъым, атIэ ди гупсысэм, зэхэщIыкIым заригъэузэщIырт, къэухьым, еплъыкIэхэм заригъэужьырт.

Псоми еджэн…

Зыхыхьэхэр: Хэха

АдыгэлI хахуэм и цIэр фIащ

2020-03-11

  • Адыгэ лъэпкъым къыхэкIа цIыху щэджащэхэм я цIэхэр фIыкIэ къыщраIуэкIэ, абы хуабжьу дыщогуфIыкI, дрогушхуэ икIи дропагэ. Апхуэдэ гурыщIэхэр ди гумрэ ди псэмрэ къыщызыгъэуш Iуэхугъуэ иджыблагъэ щекIуэкIащ Краснодар къалэм. Абы дэт курыт школ №41-м фIащащ адыгэлI хахуэ, полковник, Хэку зауэшхуэм и илъэсхэм 11-нэ гвардие гупым и механизированнэ полкым и командиру щыта Шемякин (Къардэн) Михаил (Му­хьэмэд) (1908 — 1977) и цIэр. Абы и саулыкъукIэ къызэрагъэпэща дауэдапщэм хэтащ ди лъахэм икIахэри.

  • ГуфIэгъуэ зэIущIэр къызэIуихащ Iуэхур щекIуэкIа курыт еджапIэм и унафэщI Алютинэ Иринэ. Абы къы­зэхуэсахэм яригъэцIыхуащ зэхуэсым кърихьэлIа хьэщIэ лъапIэхэр. Абыхэм яхэтт Зауэмрэ лэжьыгъэмрэ я ветеранхэм Краснодар къалэм щаIэ жылагъуэ зэгухьэныгъэм и тхьэмадэ Рыбалкэ Иван, ди лъахэгъу щэджащэ Шемякин Михаил Пётр и ­къуэм и гъащIэмрэ и лэжьыгъэмрэ куэд лъандэрэ тетхыхь, тхыдэдж Пронин Владимир, Краснодар къалэм и Къу­хьэпIэ районым и администрацэм и Iэтащхьэм и къуэдзэ Зубенкэ Валерий сымэ, нэгъуэщIхэри.

Псоми еджэн…

Зыхыхьэхэр: Хэха

IэмалыщIэхэр къегъэсэбэп

2020-03-11

  • Ди анэдэлъхубзэр фIыуэ ялъагъуу, абы и IэфIагъыр гурэ псэкIэ зыхащIэу сабийхэр  къэгъэтэ­джыныр куэд и уасэщ. Си тхыгъэр зытеухуа Нэгумэ (Алътуд) Iэсият ящыщщ адыгэбзэмрэ литерату­рэм­рэ ди щlэблэм гу хуезыгъэщIу и IэнатIэр езы­хьэкIхэм.
  • Iэсият Дзэлыкъуэ райо­ным хыхьэ Сэрмакъ къуа­жэм къыщалъхуащ. Гъэрэ щlырэ щызэхэкlагъащlэ гъат­хэпэ махуэм дунейм къы­техьа пщащэ цIыкIур къэ­хъуащ адыгэ хабзэм, щэнхабзэм, бзэм, литературэм, тхы­дэм дихьэхыу. Жылэм дэт курыт школым щыщIэсами Iэсият гулъытэ нэхъ зыхуи­щIар анэ­дэлъхубзэмрэ ли­терату­рэм­рэщ. Курыт щIэ­ныгъэ зэзыгъэгъуэта пщащэр ­1990 ­гъэм щIэтIысхьащ КъБКъУ-м Филологиемкlэ и институтым адыгэбзэмрэ литературэмкlэ и къудамэм. Ар ехъу­лIэныгъэкIэ къиухри, Налшык дэт курыт школ ­№4-м уващ, адыгэбзэмрэ литературэмрэ ны­бжьы­щIэ­хэм яригъэджу. ИужькIэ лэжьыгъэм щыпищащ Дзэ­лы­къуэкъуажэм дэт курыт школым.

Псоми еджэн…

Зыхыхьэхэр: Хэха

Уэдыхь Албэч и ехъулIэныгъэхэр

2020-03-11

  • Дызытет дунеймрэ щIыуэпсымрэ, Тхьэм и фIыщIэкIэ, апхуэдизу абрагъуэщ икIи къулейщи, умыгъэщIэгъуэн плъэкIыркъым. Илъэсхэр блокI, лIэщIыгъуэхэм за­хъуэж, хьэлэмэтыщэу къытщыхъуу щытахэм я пIэм телъыджэу къытфIэщI нэгъуэщIхэр къоувэ. ЦIыхум ехьэлIауэ жыпIэмэ, псори хъуфынукъым къызэ­рымыкIуэ зэфIэкI зиIэ, щэджащэ, ауэ, итIани, цIыху мелуанхэм ябгъэдэлъщ езыхэм фIэкIа нэ­гъуэщIхэм яхэмылъыфыну творческэ зэфIэкIхэр. Зи гугъу тщIы зэчиифIэхэм ящыщщ Нарткъалэ дэт курыт школ №2-м (унафэщIыр Шыбзыхъуэ Иннэщ) и 6-нэ классым щеджэ Уэдыхь Албэч. Зи Iущагъымрэ акъылыфIагъымкIэ, бгъэдэлъ зэфIэкI зэмылIэужьы­гъуэхэмкIэ Албэч и ныбжьэгъухэм къахожаныкI, куэдым я дежкIи щапхъэщ.

  • Къэхъун къуажэм щыщ щIалэ цIыкIур еджэным фIы дыдэу зэрыхэзагъэм, гъэ­сэныгъэ дахэ зэрыхэлъым я щыхьэтщ ар предмет зэ­мылIэужьыгъуэхэмкIэ щIы­пIэм щекIуэкI олимпиадэхэм жыджэру зэрыхэ­тыр, увыпIэфIхэри къызэрыщихьыр. Абыхэм къапокIуэ щеджэ курыт школым и унафэщIэм и Iэ щIэлъу Албэч мызэ-мытIэу къыхуа­гъэфэща щIыхь тхылъхэр, апхуэдэуи и адэ Аслъэн­бэчрэ и анэ Марьянэрэ ­хуагъэхь фIыщIэ тхыгъэхэр. Ахэри фIыгъуэшхуэщ икIи уи щхьэр лъагэу уэзыгъэ­лъагъужщ уи бын е уи гъэ­сэн теухуауэ. АтIэми Албэч нэ­гъуэщI зэфIэкIхэри бгъэ­дэлъщ. Къапщтэмэ, ар хуабжьу дехьэх сурэт щIыным. Абы и IэдакъэщIэкI сурэт­­-хэр IэщIагъэлIхэм гунэс ящохъу.

Псоми еджэн…

Зыхыхьэхэр: Хэха

«ФIыцIэмрэ хужьымрэ»

2020-03-11

  • ЩоджэнцIыкIу Алий и цIэр зе­зыхьэ Къэбэрдей къэрал драмэ ­театрым иджыблагъэ щекIуэкIащ Аброкъуэ Аслъэн и Iэдакъэ къы­щIэкIа «ФIыцIэмрэ хужьымрэ» пье­сэм къытращIыкIа спектаклым и премьерэ.

  • Пэшым тIысыпIэ нэщI имыIэу цIыхур къызэрекIуэлIам ущымыгуфIыкIынкIэ Iэмал иIэтэкъым. Къи­щынэмыщIауэ, абы узыщрихьэлIэр зи ныбжь хэкIуэта, театрыр илъэс куэд щIауэ фIыуэ зылъагъухэм я ­закъуэтэкъым, атIэ зи щIалэгъуэхэри щыкуэдт.
  • Къыхэгъэщыпхъэщ «ФIыцIэмрэ хужьымрэ» пьесэр Аброкъуэ Аслъэн япэу и Iэдакъэ къыщIэкIа лэжьы­гъэу зэрыщытыр. Ар езыр театрыр фIыуэ зылъагъу, зы спектакли блэзымыгъэкI театреплъ емы­зэ­шыжщ. Спектаклыр зыгъэувар (режиссёрыр) Дигорскэ театрым и режиссёр нэхъыщхьэ Джалиев Казбекщ.

Псоми еджэн…

Зыхыхьэхэр: Хэха

ГъэсакIуэ нэхъыфIхэр къыхах

2020-03-11

  • «2020 гъэм и гъэсакIуэ нэхъыфI» урысейпсо зэ­пеуэм и щIыналъэ Iыхьэр Тэрч районым щызэхуа­щIыжащ. Ар щекIуэкIащ Тэрч къалэ дэт курыт еджапIэ №2-м.

  • ЗэIущIэр къыщызэIуа­хым япэу  псалъэ зрата Тэрч щIыналъэм щIэныгъэмкIэ и управленэм и уна­фэщI Варий Маринэ жиIащ зэпеуэм и къалэн нэхъыщ­хьэу щытыр гъэсакIуэ нэхъыфIхэр гъэбелджылыным и мызакъуэу, абыхэм я лэ­жьыгъэм къыщагъэсэбэп IэмалхэмкIэ зэгъэхъуэжэ­ныр, адэкIи утыкушхуэхэм ихьэн папщIэ тегъэгуш­хуэныр арауэ зэрыщытыр. Зэхьэзэхуэм хэт дэтхэнэми зыщыщ IуэхущIапIэм и цIэр фIыкIэ игъэIуну, адэкIи ­урысейпсо утыкум и зэфIэкI щигъэлъэгъуэн хуэдэу ехъулIэныгъэ зыIэригъэхьэну ехъуэхъуащ.
  • Фигу къэдгъэкIыжынщи, зэхьэзэхуэр Iыхьэ зыбжанэу зэхэтт.

Псоми еджэн…

Зыхыхьэхэр: Хэха