• Къэбэрдей-Балъкъэрым и цIыхухэу пщIэ зыхуэсщIхэ!
• Накъыгъэм и 21-м илъэси 155-рэ ирокъу адыгэ лъэпкъым гузэвэгъуэ куэд къыхуэзыхьа Кавказ зауэр зэриухрэ.
• А махуэм дэ а зауэ шынагъуэм ихьахэм ди щхьэр яхудогъэщхъ, хэкIуэдахэм дахуощыгъуэ икIи ди адэжь хэкур зрагъэбгынахэм я гузэвэгъуэр дигу къыдогъэкIыж.

Псоми еджэн…

• Ныбжьэгъу лъапIэхэ!
• Хабзэ зэрытхуэхъуащи, накъыгъэм и 21-м хэкурысхэри, хамэ щIыпIэ куэдым ипхъауэ ис ди лъэпкъэгъухэри блэкIам — лъэхъэнэ хьэлъэм, адыгэм Урысей пащтыхьыгъуэм кърищIылIа зауэ гущІэгъуншэм дыхуоплъэкIыж.

Псоми еджэн…

• Бемырзэ Мухьэдин
• Ди шыпхъухэ, дядэ-анэхэ, ди къуэшхэ,
• ЩIы фIыцIэр жэнэт пщIащэ зыхуэхъун,
• Насыпыр лъэпкъ къабзагъэкIэ ягуэштэм,
• ЩымыIэт хьэрхуэрэгъу фэ къыфхуэхъун.
• Фи лIыгъэкIэ фэ псоми фраплъапIэт,
• Фи хабзэкIэ Кавказым фрищIыхьт,
• Фи Хэкум къизышием зэ и лъапэ
• Къыщыхъурт илъэгъуахэр жэнэт пщIыхь.

Псоми еджэн…

• Кавказ Ищхъэрэм, ди къэралым я щэнхабзэм увыпIэшхуэ щызыубыд, Урысей Федерацэм ЛэжьыгъэмкIэ и ЛIыхъужь, тхакIуэ, адыгэ литературэм и классик МэшбащIэ Исхьэкъ и Iэдакъэ къыщIэкIа «Ажал гъуэгу» («Дорога смерти») зыфIища тхыдэ романыщIэр иджы дыдэ хьэрыпыбзэкIэ дунейм къытехьащ. Адыгэм и тхыдэ напэкIуэцIхэм къыхэщыж Iуэхугъуэм — 1708 гъэм Къэбэрдей хэкум щекIуэкIа Къэнжал зауэм теухуа тхыгъэр зэридзэкIащ Сирием и ТхакIуэхэм я союзым хэт, 2015 гъэ лъандэрэ адэжь щIыналъэм къэкIуэжауэ Ерокъуэ къуажэм щыпсэу Тхьэкъуахъуэ Уэлид.

Псоми еджэн…

• «Адыгэ псалъэ», «Адыгэ макъ», «Черкес хэку» газетхэм я зи чэзу мы номер зэхэтыр теухуащ адыгэхэм я Iэщэмрэ фащэмрэ я тхыдэм. Абыхэм ехьэлIауэ дызыщымыгъуазэ куэд щIэджыкIакIуэхэм я пащхьэ ирелъхьэ тхыгъэхэр зыгъэхьэзыра Чэрим Марианнэ.

Псоми еджэн…

• Накъыгъэм и 21, гъубж
• Кавказ зауэм хэкIуэда адыгэхэм я фэеплъ махуэщ. Къэбэрдей-Балъкъэр АССР-м и Совет Нэхъыщхьэм 1992 гъэм мазаем и 7-м къищта унафэм ипкъ иткIэ ягъэуващ.
• Хьэршым и дунейпсо махуэщ
• ЗызэхэщIыкIынымрэ зыужьыныгъэмрэ яхуэгъэпса щэнхабзэ зэмылIэужьыгъуагъэм и дунейпсо махуэщ
• Урысейм и ВМФ-м и Хы Щэху флотым и махуэщ. 1731 гъэм Урысей Сенатым унафэ къищтащ КъуэкIыпIэ Жыжьэм къулыкъу щызыщIэну тенджыз дзэхэр къызэгъэпэщыным теухуауэ.

Псоми еджэн…

• Къэбэрдей-Балъкъэрым и Лъэпкъ музейм и унафэщI Накуэ Феликс газетеджэхэм щIэрыщIэу егъэцIыхужын хуейкъым. Зи диссертацэр адыгэ Iэщэм тезыухуа щIэныгъэлIым ита интервьюхэмрэ игъэхьэзыра теплъэгъуэхэмрэ а Iуэхум дихьэххэр фIыуэ щыгъуазэщ. Ауэ, гъэщIэгъуэнракъэ, адыгэ Iэщэм хуэфащэ пщIэр нобэ нэхъ хуэзыщIыфыр абы и тыншагъыр иджыри Кавказ зауэм и зэманым зыгъэунэхуа къэзакъхэрщ. Андреев Александр игъэхьэзырауэ адыгэбзэм къидгъэзэгъа «Сэшхуэр топым йобгъэрыкIуэ» нэтын гукъинэжыр абы и зы щапхъэщ.

Псоми еджэн…

• Адыгэр и щхьэм щыщIэдзауэ и лъакъуэм нэс зэрызэщIэузэдам хуэдэу, Iэщэ къэс апхуэдизкIэ и пIэ илъщи, зыр адрейм зэран хуэхъуу жьэхэуэркъым икIи къыкIэрылэлкъым. Лъахъстэн сампIэм игъэпщкIухьа абы и сэшхуэм зы макъ ищIыркъым. Дохъутей бэлацэм илъ и фочыр пшэм къыхэблыкI уафэхъуэпскIым ещхьу, мыуауэ плъагъунукъым; къаплъэн лъэгум ещхьу щабэрэ лантIэу лъыгъ абы и лъахъстэн вакъэхэр зэрытеувэр зэхэпхыркъым, зы тхьэкIуми щыIэкъым бгырыс къэкIуасэм и щхъыщхъыр зэхихыну. И шыр, езым зиудыгъуауэ щысыху, щыщынукъым; и бзэращи — макъзешэхэм хуэхей, пычыгъуэ зырызу зэхэт абы и псалъэхэм жэщ теуэм къэмыIуххэу ущызэгурегъаIуэ.

Псоми еджэн…

• ЩIэныгъэлIым и псалъэ
• «Музей фэеплъхэр щыхьэту къоув» тхылъ гъэщIэгъуэныр зи IэдакъэщIэкI Ехъутэныдж Хьэсэн адыгэ Iэщэ-фащэм теухуауэ ищIэр къыджиIэну дыщелъэIум, цIыху къызыфIэмыщIыжам и къэухь гурыхьым нэIуасэ ухуэзыщI жэуап гъэщIэгъуэн къыдитащ: «Сэ сщIэ тIэкIур а тхылъым итщ. Псом нэхърэ нэхъыфIу а Iуэхум хэзыщIыкIыр Мэрзей Аслъэнбэчщ». Нэхъыжьыр нэхъыщIэм зэрыхуэфащэм и щапхъэщ абы зи цIэ къриIуа щIэныгъэлIыр къызэрыддэгуашэ гупсысэхэр.

Псоми еджэн…

• Пасэрей Iэщэр къызыфIэIуэху цIыхухэм зэхамыхыпIэ иIэкъым Аствацатурян Эммэ и цIэр. Мэзкуу дэт Къэрал тхыдэ музейм епхауэ зи гъащIэр зыхьа ермэлы бзылъхугъэр Кавказ Ищхъэрэми мызэ-мытIэу къэкIуауэ щытащ, хъыбар щхьэпэ куэди ди щIыналъэм теухуауэ къызэринэкIащ. Ди жагъуэ зэрыхъущи, цIыхубз щыпкъэр илъэс бгъущIым иту иджыблагъэ дунейм ехыжащ. Дигу къэдгъэкIыжыну ди гуапэщ щIэныгъэрылажьэ гумызагъэм илъэс зыбжанэ ипэкIэ Хайдаков Камил ирита интервьюм адыгэхэм ятеухуауэ щыжиIахэр. Бзылъхугъэ Iущым зыкъеумысыж «Кавказ лъэпкъхэм я Iэщэхэр» и тхылъ цIэрыIуэм и япэ къыдэкIыгъуэр щигъэхьэзырым (2004 гъэ), адыгэ Iэщэм теухуауэ щыуагъэ гуэрхэр, имыщIэныгъэкIэ, зэрыIэщIэкIамкIэ. Ар топсэлъыхь тхылъым «Шэрджэсей» Iыхьэр щихъуэжу щIэрыщIэу къызэрыдигъэкIыжынум.

Псоми еджэн…

• Этнографым и псалъэ
• Кавказ лъэпкъхэм XVIII-XX лIэщIыгъуэхэм зэрахьа щыгъыныр
• Кавказ тхыдэр зыджхэм фIыуэ яцIыху Урысейм и къэрал этнографие музейм илъэс щэ ныкъуэкIэ щылэжьа, «Кавказ лъэпкъхэм XVIII-XX лIэщIыгъуэхэм зэрахьа щыгъыныр» тхылъ цIэрыIуэр зи IэдакъэщIэкI Студенецкая Евгение. Адрей лъэпкъхэм я тхыдэми къыдэкIуэу, ди хэкум пасэ зэманым щызекIуэу щыта зыхуэпэкIэр зэфIэзыгъэувэжа бзылъхугъэм хуэдэу гунэсу адыгэ фащэм тетхыхьа щIэныгъэлI нобэр къыздэсым щыIэкъым. «Тыншу икIи екIуу да, адыгэхэм я псэукIэм хуэщIа фащэр Шэрджэсейм и гъунапкъэм жыжьэу щхьэдэхат, — итхырт Студенецкэм 1928 гъэм. — Ахэр зыужьыныгъэкIэ адрей лъэпкъхэм ефIэкI къудейтэкъым, я унэ исыкIэкIи, зыхуэпэкIэкIи, я зэхуаку щызекIуэ хабзэхэмкIи пэрытхэт. Адыгэхэм я фащэ дыкIэр Кавказ Ищхъэрэм и мызакъуэу Кавказ щIыбми нэсат. Къэзакъхэр я Iэщэри, я фащэри, я шы тесыкIэри къыщагъуэта Шэрджэсейм я нэ трамыгъэкIыу кIэлъоплъ, адыгэхэм щIэуэ кърагъажьэ псори япхъуатэу зыхалъхьэн хьэзыру».

Псоми еджэн…

• Пасэрей тхыдэ
• ЗауэлIым и кхъэлъахэ
• XIII лIэщIыгъуэм и етIуанэ Iыхьэм — XIV лIэщIыгъуэм и япэ Iыхьэм щыщ щIыщIагъ фэеплъу Поросье щIыпIэм къыщагъуэтыжахэр
• Пасэрей Iэщэм пыщIа археологие лэжьыгъэхэр зыджхэм фIыуэ ящIэ Горелик Михаил и цIэр. Адыгэхэм я пасэрей тхыдэм и щыхьэт наIуэ куэд утыку зэрищIам нэмыщI, а щIэныгъэлIращ ди лъэпкъым и дунейпсо фIэщыгъэ «шэрджэсым» и къежьапIэм нэплъысари. «Монгол-тэтэрыдзэм адыгэхэр я унафэм щIагъэувэным иужь щихьар Урысейм щебгъэрыкIуа зэман дыдэращ – 1237 гъэм и бжьыхьэм. Дзэзешэхэр Бату хуэдэ дыдэу цIэрыIуэ икIи пщIэ зиIэ Мэнгуурэ Къэданрэт, — щетх Горелик «Черкесхэмрэ черкасхэмрэ» тхыгъэм. — Монгол-тэтэрхэм адыгэхэм иращIылIа теуэр Тукъар зи пашэ адыгэдзэр зэрызэтракъутамкIэ иухащ. 1240 гъэм дунейм къытехьа «Монголхэм я тхыдэ щэхур» пасэрей тхыгъэм япэ дыдэу къыхохуэ ахэр адыгэхэм зэреджэу щыта лъэпкъыцIэ «шэрджэсыр». ИужькIэ а псалъэ дыдэр адыгэхэм бзэ зэмылIэужьыгъуэхэмкIэ ятетхыхь адрей къуэкIыпIэ тхакIуэхэми къагъэщхьэпэн щIадзащ». ЩIэныгъэлIым фIэщщIыгъуафIэу и гугъу ещI «черкес» фIэщыгъэр зезыхьэ адыгэхэмрэ «черкасы» цIэр зыгъуэта украинхэмрэ зэзыпхымрэ а зэпыщIэныгъэр къыщыхъуа лъэхъэнэмрэ.

Псоми еджэн…

• IуэрыIуатэ
• ЛIыхъужьым и джатэ
• Ди щIэныгъэрылажьэ институтым щIэлъ тхыгъэхэм зэрыжаIэмкIэ, Андемыркъан и джатэр зыщIар Хьэщэхэ ящыщ IэщIагъэлIщ. А гъукIэ унэцIэр XX лIэщIыгъуэ пщIондэ къоIу. Ауэ нэгъуэщI хъыбари щыIэщ, джатэр езы Лъэпщ и Iэдакъэ къыщIэкIауэ жиIэу. Ещанэ хъыбарым зэрыжиIэмкIэ, Андемыркъан и джатэр кърым хъан Долэтджэрий ейуэ щытащ, лIыхъужьым и лъэпкъэгъу гъэрхэр къригъэутIыпщыжыну абы деж щыкIуам щыгъуэ, хъаным и хэкум пэрыуэншэу изыгъэт ихьэпщIэ хуэдэу къритауэ.

Псоми еджэн…

• «Уллу Хож»
• Хуэдз къуажэжьым теухуа балъкъэр-къэрэшей гъыбзэ
• «Уллу Хож» уэрэдыр къэрэшейхэмрэ балъкъэрхэмрэ куэд щIауэ къадокIуэкI. Ауэ совет лъэхъэнэхэм щыгъуэ жрагъэIэу щытакъым: гуузыIуэт абы и псалъэхэри и макъамэри.

Псоми еджэн…