ФИФI ФЫМЫГЪЭПУД, ФИ IЕЙ ФЫМЫГЪЭПЩКIУ

АДЫГЭ ПСАЛЪЭ

Май, 2022

Махуэшхуэм екIуу зыхуагъэхьэзыр

2022-05-14

  • Ди щIыналъэм хыхьэ щIыпIэ, къалэ, жылэ псоми мы зэманым ухуэныгъэ щхьэпэхэр, зэгъэпэщыжыныгъэ лэжьыгъэфIхэр щокIуэкI. Къэбэрдей-Балъкъэрым къэралыгъуэ зэригъуэтрэ илъэси 100 щрикъум ирихьэлIэу нэр игъэгуфIэу «зыкърихынущ» абы и къалащхьэ Налшыки.

Псоми еджэн…

Зыхыхьэхэр: Хэха

Къэбэрдей-Балъкъэрым зыщызыгъэпсэхухэм кIэрыхуакъым

2022-05-14

  • Накъыгъэм и япэрей махуипщIыр, зэрытщIэщи, и нэхъыбэм уэтIпсытIу щытащ. АтIэми, а махуэхэм «Кавказ. УФ»-м и курортхэм зыщызыгъэпсэхуахэм я бжыгъэр нэгъабэрейм къызэрыщхьэщыкIа щыIэкъым. Къэдгъэлъэгъуэнщи, «Архъыз», «Iуащхьэмахуэ», «Ведучи» курортхэм я нэгу зыщезыгъэужьахэм я бжыгъэр цIыху мин 28-м щIигъуащ.

Псоми еджэн…

Зыхыхьэхэр: Хэха

И насыпщ ар къызыхэкIа лъэпкъым

2022-05-14

  • Тау Пщыкъан Къес и къуэр къэрал, жылагъуэ лэжьакIуэ цIэрыIуэщ. Къулыкъухэм зэрыпэрыта зэман кIыхьым къриубыдэу абы зэрихьащ къэралпсо, республикэпсо мыхьэнэ зиIэ IэнатIэхэр. Тау Пщыкъан экономикэ, къэрал IуэхущIапIэхэм щызэфIиха и лэжьыгъэфIхэм куэдыр щыгъуазэщ. Ар щытащ республикэм и профсоюз зэгухьэныгъэм и пашэуи, КъБР-м и Парламентым и депутатуи.

Псоми еджэн…

Зыхыхьэхэр: Хэха

ЩIэныгъэлI, узэщIакIуэ цIэрыIуэ

2022-05-14

  • Къэралыгъуэ зэригъуэтрэ илъэси 100 зэрырикъур мы лъэхъэнэм зыгъэлъапIэ ди Къэбэрдей-Балъкъэрым и щIыгум къихъуащ дызэрыгушхуэ IэщIагъэлI щыпкъэ-хэр,  щIэныгъэлI Iэзэхэр, еджагъэшхуэхэр. ЖыпIэнурамэ, ди щIыналъэм щыпсэу-хэм ди насыпым къихьащ дызэрыгушхуэ хъуну апхуэдэ цIыху щэджащэ куэд дызэриIэр. Апхуэдэхэм ящыщщ щIэныгъэлI цIэрыIуэ, къэрал, жылагъуэ лэжьакIуэ IэкIуэлъакIуэ, лIыгъэшхуэрэ хабзэрэ зыхэлъ адыгэлI щыпкъэ Иуан Пётр Мацэ и къуэр.

Псоми еджэн…

Зыхыхьэхэр: ДифI догъэлъапIэ

ЛIыхъужьым и гъуэгу

2022-05-14

  • Ачмыжь Айдэмыр къызэралъхурэ илъэси 110-рэ ирокъу
  • Къурей губгъуэжьыр къызэбнэкIрэ Сэтей щхьэпцIанэм уиту зы теуэгъуэ хуэдиз укIуэцIрыкIмэ, адыгэхэр НэкусхьэблэкIэ зэджэ нэгъуей жылэр, нобэ Новкус-Артезиан фIэщыгъэр зезыхьэр, щысщ. Къуажэр мыин дыдэми, зэгуэр цIыху куэд щыпсэууэ щытащ, тхыдэ гъэщIэгъуэни иIэщ. Адыгэхэр псатхьэ жылэкIэ зэджэ къуажитIым зыр Нэкусхьэблэщ, етIуанэри — Псыхуабэ пэмыжыжьэу щыс Къанлыщ. Пхъурылъху жылэщ жаIэурэ пщIэ хуащIу, якIэлъыкIуэу, езыхэри щIэх-щIэхыурэ адыгэхэм къахыхьэу щытащ. Ди лъэпкъым и гугъу ящIрэ и цIэр къраIуэмэ, нэгъуей цIыхубзхэр зэщIотаджэ, щIыжаIэри аращ — я бзылъхугъэ нэхъыжьхэр адыгэхэм ящыщт, фIэлIыкIрэ пщIэрэ зыхурагъэщIат. Нэгъуейхэмрэ адыгэхэмрэ я зэхуаку дэлъа зэхущытыкIэм дытепсэлъыхьын хуей щIэхъум зы щхьэусыгъуэ иIэщ. Хэку зауэшхуэм и лъэхъэнэм Нэкусхьэблэ деж щекIуэкIа зауэ гуащIэм и щхьэр хилъхьащ къызыхэкIа лъэпкъым и цIэр щытхъу дахэ пылъу кърезыгъэIуа, Совет Союзым и ЛIыхъужь цIэ лъапIэр зыхуагъэфэща Ачмыжь (кIахэ адыгэбзэкIэ — Ацумыжь) Айдэмыр. Шур щепсых и мащэщ, жаIэ адыгэхэм. Айдэмыр Нэкусхьэблэ щыщIалъхьэжащ, и кхъащхьэри нобэр къыздэсым щызэрахьэ.

Псоми еджэн…

Зыхыхьэхэр: ТекIуэныгъэ

МыкIуэдыжын лъэужь

2022-05-14

  • Абхъаз тхакIуэ Шинкубэ Бэгърат къызэралъхурэ илъэси 105-рэ ирокъу
  • Абхъаз Республикэм и цIыхубэ усакIуэ, тхакIуэ, Социалист Лэжьыгъэм и ЛIыхъужь Шинкубэ Бэгърат 1917 гъэм накъыгъэм и 12-м Члоу къуажэм къыщалъхуащ.  Курыт еджапIэм иужькIэ, Сыхъум педагогикэм- кIэ техникумыр, кIэлъыкIуэу пединститутыр къиухащ, и щIэныгъэм аспирантурэм щыпищащ.

Псоми еджэн…

Зыхыхьэхэр: Юбилей

Адыгэхэр Кърымым

2022-05-14

  • Нобэ Кърыму тцIыху щIыналъэм VIII лIэщIыгъуэм къыщызэрагъэпэщауэ щытащ Константинополь патриархатым и зы къудамэу Гъуэт епархиер. Феодоро зыфIаща щIы- налъэм и члисэ лэжьакIуэхэм яIурылъыр пасэрей герман лъэпкъыжьхэр зэрыпсалъэу щыта бзэрт. ИужьыIуэкIэ, IX лIэщIыгъуэхэм алыджыбзэр къызэдащтащ. ХытIы-гуныкъуэм лъэпкъ куэд щызэхэст, сондэджэр бжыгъэншэхэр къекIуалIэрт, ауэ  щыхъукIи, зэгурыIуэну зы бзэ яIапхъэти, гъуэтыбзэр къыхахауэ, псоми яIурылът. Арами, а зэман жыжьэм абы щыIурт адыгэбзэри!

Псоми еджэн…

Зыхыхьэхэр: Тхыдэ

2022-05-14

  • Къанжэм  и  псэукIэр
  • Къанжэм и жьэгъумрэ и ныбэгумрэ хужьщ, и щхьэри, и дамэри, и кIэри фIыцIэщ. Къанжэм и кIэр кIыхьщ, захуэщ, дахэ дыдэщ. Ар зэи зы щIыпIэм мамыру щыскъым, тепыIэгъуэ имыIэу къелъэтыхь.
  • Къанжэр дахэ щхьэкIэ, дыгъуэрабзщ. ЩIыпIэ-щIыпIэхэр къыщилъэтыхькIэ, и нэ фIыцIэ цIыкIуитIым кърегъэжыхь, «сыт къысIэрыхьэну пIэрэ» жиIэ щIыкIэу.
  • Джэдэщым джэд къакъэ макъ къызэрыщIэIукIыххэу, ар псынщIэу къос. Джэдэщым зыщIегъэмэракIуэри, джэдыкIэ кугъуэр кърефыкI. Къанжэр джэдкъаз шырхэми яхуэлъэщ.
  • Къанжэхэм абгъуэ быдэ яIэщ. Абыхэм я абгъуэр жыг дыкъуакъуэм лъагэу дащIыхь. Абгъуэм и хъуреягъыр банэщ. Банэ Iэмбатэм и кум абгъуэ щабэр иращIыхьыж. А абгъуэм шырхэр къыщыраш. Куэд йощакIуэ къанжэ шырхэм, ауэ абыхэм зыри ялъэIэсыфыркъым.
  • Къанжэм теухуа хъыбару, таурыхъыу куэд щыIэщ. Ар абыхэм къахощ къуалэбзу губзыгъэу.
  • Мэлей ФатIимэ.
  •  
  • ШатэкIэ гъэбэкхъа кIэртIофыщIэрэ джэдыщIэрэ
  • Джэдыр ягъэкъабзэри зэпкърах, псы щIыIэкIэ ятхьэщI, ягъэгъущ. КIэртIофыщIэр ягъэкъабзэ, псы щIыIэкIэ ятхьэщIри, пIащIэ цIыкIуурэ яупщIатэ. Тебэм тхъу иралъхьэри, градуси 150 — 160-рэ хъуху къагъэплъ, абы джэдыл шыуар халъхьэ. ЗэрагъэдзэкIыурэ мафIэ инкIэ ягъажьэ тхъуэплъ дахэ хъухукIэ, итIанэ тебэм кърахри, тепщэчым иралъхьэ.
  • Ар зыхэлъа тхъур градуси 120 — 130-м нэсу ягъэупщIыIу, бжьын упщIэта халъхьэ, шыбжий сыр хьэжа хадзэри, зэIащIэурэ тхъуэплъ хъуху ягъэлыбжьэ. Бжьын гъэлыбжьар тебэм кърахри, тепщэчым иралъхьэ.
  • Тебэм къина тхъур къагъэплъ градуси 130 — 140 хъуху, кIэртIоф упщIэтар халъхьэ, шыгъу тракIутэ, и щхьэр трапIэжри, дакъикъитI хуэдизкIэ ягъажьэ. ИтIанэ кIэртIофым псы щIыIэ щIакIэри, джэд гъэжьар, бжьын гъэлыбжьар и щхьэм тралъхьэ, шатэ щIакIэжри тебащхьэр тепIауэ мафIэ цIыкIум тету хьэзыр хъуху ягъажьэ.
  • Хьэзыр хъуа нэужь мафIэм къытрахыж, джэдгын цIынэ къудамэ тралъхьэ, и щхьэр трапIэжри, дакъикъи 5 — 6-кIэ щагъэт, IэфI къыщIыхьэн щхьэкIэ. Iэнэм щытрагъэувэкIэ, джэдгын къудамэхэр къытрахыж. Iэнэм тепщэчым илъу трагъэувэ. Тебэм къина шатэпсри тракIэж. ПIастэ, мырамысэ хуабэ, щIакхъуэ дашх.
  • Халъхьэхэр (цIыхуищ Iыхьэ): кIэртIофыщIэ укъэбзауэ -г 530-рэ, джэдылу — г 360-рэ, тхъууэ — г 50, шатэу — г 250-рэ, бжьыныщхьэ укъэбзауэ — г 30, псы щIыIэу — г 50, джэдгын къудамэу — 3 — 4, шыбжийуэ, шыгъуу — узыхуейм хуэдиз.
  •  «Адыгэ шхыныгъуэхэр»  тхылъым къитхыжащ.
  •  
  • УкъызэригъэщIауэ щыт
  • Шыдыр зыщIэт шэщ цIыкIум зы пщэдджыжь гуэрым къыщIагъэкIауэ маплъэри, къелъагъу абы и бжэм мелкIэ ину тетхауэ тету: «Мыбы щIэтыр адыгэш къабзэщ».
  • Шыдыр гуфIащи, зыхуэза и шыдэгъухэр къешэри, бжэм тетхар ярегъэлъагъу. «Иджы фи фIэщ хъуа сэ сызэрыадыгэшыр?! Фи гугъати, фэ фхуэдэу, сэри сышыду!»
  • Гупым зы шыдыхъу бзаджэжь хэтти, жеIэ:
  • — АтIэ, ар пэжмэ, щыщыт шым хуэдэу.
  • — Ар Iуэху-тIэ, фыкъэдаIуэ! – жеIэри, щыщыну хуожьэ, арщхьэкIэ, ар къемыхъулIэу, шыд кIиикIэу ину мэкIий:
  • — Iия!..
  • Псори зэщIодыхьэшхэ, ар ауан ящIу.
  • Шыдыхъум жеIэ:
  • — Умыделэу, Тхьэм укъызэригъэщIауэ щыт.
  • IуагъэзыкIри шыдхэр IуокIыж, мыдрейр нэщхъейуэ и закъуэу къагъанэри.
  • Къагъырмэс Борис.
  •  
  • Езым зэхихыжыну сыхуейкъым
  • Хьэр псафэ схуишат, ауэ къысхуишэжакъым.
  • «Езым зэхихыжыну сыхуейкъым», — жыхуэпIэр куэдкIэ нэхъ псынщIэу Iурадзэж улъаIуэу зыгуэрым хуэпIуэхуам нэхърэ.
  • Хэти хъуэхъуэн щхьэкIэ йофэ, хэти, зэрефэнур и гурыфIыгъуэу мэхъуахъуэ.
  • Хэти дахэ дыдэу, уедэIуэнкIэ псэм фIэIэфIу, уэрэд жеIэ, хэти и макъ къызэрихькIэ мэкIий, хэти мэгурым, хэти «еууей» жыуигъэIэу матхэри-матхэ…
  • КъызыхуигъэщIар зымыщIэжыр сыту Iеищэу бэгъуа мыгъуэ, бетэмал!..
  • Гъэунэ  Борис.
  •  
  • Апхуэди  къохъу
  • Ар уэрэджыIакIуэ Iэзэт. КъытекIуэ щымыIэу фIыуэ игъэзащIэрт адыгэ уэрэдыжьхэр. Псом хуэмыдэу абы и пщIэр зыIэтыр зэрыIэдэбырт, хьэлыфIэ-щэныфIэт, бегъымбар хужаIэу.
  • Ауэрэ, къуажэм къыдокI къытекIуэу уэрэд жызыIэ. Мыдрейр абы йохъуапсэ, хузэгуэп мэхъу, екIэ иужь йохьэ мо къытекIуэм…
  • А цIыху гъэсар, Iэсэр, сабырыр апхуэдэу къыщIэкIащ, адрейхэр дауэ къэнэжын?
  • Хэт мы-Моцартми — Сальерищ!
  •  
  • ФIыгъуэ  бэлыхьу щытамэ…
  • Си псэр пыхуу сешарэ адэкIэ схузэфIэмыкIыжIауэ сыщызэщIэтIысыкIым, мы дунеягъэм щызгъэвари иджыпсту щызгъэври зы схуэхъужри, мы гупсысэр псом я гущIыIу къысфIэкIуащ: «Яхузэрымыгъэгъуэт зы фIыгъуэ бэлыхь гуэру щытамэ, мы дунейр сэ напафэкIэ сагъэлъагъунтэкъым!»
  • Хьэх Сэфарбий.
  •  
  • Псалъэзэблэдз
  • ЕкIуэкIыу: 2. … нэхърэ джэдыкIэ нэхъ Iущщ. 5. Жэщ къыптехъуэу … нэху къыптещхьэу ежьэ. 8. Узыхуэмыдэм уи … еус. 9. Унэр зэращIа уэщыжьыр … щIадзыж. 12. ГъукIэм и … Iэдэрэ уадэрэщ. 13. … хущхьэрей хъумэ, гъашхи гъэгъуэлъыж. 16. … и пэри и кIэри хъуэхъущ. 17. … къэщтэгъуафIэ щхьэкIэ тыжыгъуейщ. 19. … хьэщIэм и IуэхутхьэбзащIэщ. 20. … зыщыщIэм фIыщIэр зыуи къыщыхъуркъым.
  • Къехыу: 1. Зи … едаIуэ и Iуэху мэкIуатэ. 3. … сэ сыфIокI, губзыгъэр езыр сфIокI. 4. … и ужьыр уэлбанэщ, зауэм и ужьыр хьэдагъэщ. 6. … и шэмэдж щIэщхъурэ? 7. … и гуахъуэкI бэлацэщ. 10. Пэжым … ирещI. 11. Бзурэ … абгъуэ ещI. 14. Iуэху щIэкIэ зымыщIэр Iуэху … егъалIэ. 15. … и насып щытым иратащ. 18. … гъэтIылъыгъэншэ хъуркъым.
  • Зэхэзылъхьар Бицу  Жаннэщ.
  •  
  • Мэлыжьыхьым и 30-м ди газетым тета псалъэзэблэдзым и жэуапхэр:
  • ЕкIуэкIыу: 1. Ашэху. 4. Хъыщт. 7. Гъудэ. 8. Быф. 10. Шхуэ. 11. Адэжынэ. 14. Къан. 15. Къыу. 16. Ауз. 19. Имыс. 20. Джатэ.
  • Къехыу: 2. Шэдыбжь. 3. ХущIэ. 4. Хъан. 5. Щэрмэт. 6. Хъыданжэрумэ. 9. Фэдэн. 10. Шынакъ. 12. Акъылым. 13. Жумарт. 17. Сес. 18. Сыдж.

Зыхыхьэхэр: Малъхъэдис

Я джэгугъуитI зэхуэдэкъым

2022-05-14

  • «Спартак-Налшык» (Налшык) — «Форте» (Таганрог) — 0:2 (0:2). Налшык. «Спартак» стадион. Накъыгъэм и 12-м. ЦIыху 500 еплъащ.

Псоми еджэн…

Зыхыхьэхэр: Футбол