IэнатIэр зыгъэбжьыфIэ
2013-10-12
- Географие щIэныгъэхэм я доктор, профессор, КъБКъУ-м и биологие къудамэм социально-экономикэ географиемкIэ и кафедрэм и унафэщI, УФ-м егъэджэныгъэмкIэ щIыхь зиIэ и лэжьакIуэ Борей Рауф и ныбжьыр иджыблагъэ илъэс 80 ирикъуащ.
-
Профессор Борей Рауф
Борей Рауф ехьэлIауэ жыпIэ хъунущ ар зи гъащIэр щIэныгъэм хуэлэжьэным езыта, зи IэщIагъэм хуэпэжу зи IэнатIэм хьэлэлу пэрыта щIэныгъэлI щэджащэу къызэрекIуэкIар. Езы профессорым игу къызэригъэкIыжымкIэ, ар гугъу ехьу къэхъуащ. И адэри и адэ къуэшхэри политикэ залымыгъэ зырахахэм яхэхуащ. И анэм къэрэшей благъэхэр иIэти, КъШР-м зэманкIэ щыпсэуащ, абы къыхэкIыу къэрэшеибзэр иджыри фIыуэ егъэшэрыуэф.
- — Си анэр сымаджэрилэт, абы сригузавэ зэпытти, си мурадт дохутыр IэщIагъэ зэзгъэгъуэтыну, ауэ си гъащIэр геграфие щIэныгъэм еспхащ, — игу къегъэкIыж Борей Рауф. — Школым и класс нэхъыжьхэм сыщеджэу ди унэм къыщIагъэтIысхьат географиемкIэ егъэджакIуэ урыс цIыхубз. Абы и хъыбар гъэщIэгъуэнхэм сыдригъэхьэхауэ жыпIэ хъунущ а щIэныгъэм. АрщхьэкIэ дохутыр сымыхъуу географиер къызэрыхэсхам зэикI сыхущIегъуэжакъым.
- ЩIэныгъэм зи гур хуэкъабзэ щIалэ Iущым еджэныр фIыуэ къехъулIэрт. Абы и щыхьэтщ 3-нэ курсым щеджэу абы игъэзэщIа курс лэжьыгъэр къэхутэныгъэу ялъытэу журналым къызэрытрадзар. Ар езыр щалъхуа Хьэбэз къуажэм и Iэгъуэблагъэхэм деж щIым и щызэхэлъыкIэм теухуат.
- 1955 гъэм Борейм ехъулIэныгъэкIэ еджапIэ нэхъыщхьэр къиухащ. Аспирантурэм щIэтIысхьэу и щIэныгъэм хигъэхъуэн мурад иIэт, ауэ ар занщIэу къехъулIакъым. А зэманым хабзэу щыIэрати, еджапIэ нэхъыщхьэр къауха нэужь, аспирантурэм укъащтэн папщIэ илъэситIкIэ лэжьэн хуейт. Апхуэдэу Борейм Хьэбэз игъэзэжри, къуажэ школым щылэжьащ, иужькIэ райкомым и комсомол секретарь къулыкъур къыхуагъэфэщащ.
- И мурадым ткIийуэ хуэкIуэ щIалэм зыхуеину экзаменхэр мыгувэу итри аспирантурэм щIэтIысхьащ. Абы щригъэкIуэкIа щIэныгъэ лэжьыгъэм и кIэухыу 1962 гъэм Москва дэт Къэрал пединститутым географие щIэныгъэхэмкIэ кандидат лэжьыгъэр щыпхигъэкIащ. АбыкIи игу зэгъакъым Рауф. Абы и щIэныгъэ лэжьыгъэр фIыуэ къалъытэри, Тбилиси щыIэ къэрал университетым 1974 гъэм географие щIэныгъэхэмкIэ доктор, иужьыIуэкIэ профессор цIэ лъапIэхэр къыфIащащ.
- — Борей Рауф КъБКъУ-м лэжьэну къызэращтар япэу щызэхэсхар а зэманым ректору щыта Лъостэн Владимир жиIэущ, — игу къегъэкIыж КъБР-м егъэджэныгъэмрэ щIэныгъэмкIэ министру 1988 — 1996 гъэхэм лэжьа Тхьэгъэпсо Хьэжысмел. — Ар блэкIа лIэщIыгъуэм и блыщI гъэхэм и пэщIэдзэрт. Университетым и щIэныгъэ советым и зи чэзу зэхуэсыгъуэм щыжаIащ еджапIэм щылажьэхэм щIэныгъэхэм я доктор къазэрыхэхъуам. А зэманым университетыр интэкъым, щыIэхэр псори зэрыцIыхурт, икIи занщIэу гу лъатащ абыхэм къахыхьа «жьы зыщIэт» щIалэм. Сэ нэхъри гъунэгъуу Рауф къыщысцIыхуар 90 гъэхэрщ. А зэманым министр къулыкъур згъэзащIэрт. Дэтхэнэми ещIэж а зэманым гъащIэм и лъэныкъуэ псоми зэхъуэкIыныгъэшхуэхэр зэригъуэтар, егъэджэныгъэри къызэтенакъым. Ди министерствэм къэкIуэрей хъуащ щIэныгъэмрэ егъэджэныгъэмрэ псэ хьэлэлу хуэлажьэ егъэджакIуэ пажэхэр. Апхуэдэу зы махуэ гуэрым си деж къыщIыхьащ Рауф Емуз Людмилэ и гъусэу. Ахэр игъэпIейтейрт георграфиемкIэ щIэныгъэр ди республикэм зэрыщыгъэувам.
- Тхьэгъэпсом игу къызэригъэкIыжымкIэ, Бореймрэ абы и лэжьэгъухэмрэ яхузэфIэкIащ япэ дыдэу «География КБР» дисциплинэр ди республикэм и школхэм щаджыну зэфIэгъэувэныр. Ар Iуэху тынштэкъым. А лэжьыгъэм хыхьэрт зэреджэну программэхэр, тхылъхэр, методикэ дэIэпыкъуэгъухэр, атласхэр, картэхэр зэгъэпэщыныр. Географиер езыгъэджыну IэщIагъэлIхэр ягъэхьэзырын папщIэ дэIэпыкъуэгъу къадэхъуат МКъУ-р, икIи а еджапIэ нэхъыщхьэм и щIэныгъэлIхэм Рауф я пашэу зэман кIэщIым къриубыдэу КъБР-м и школхэм я егъэджакIуэ куэд ягъэ- хьэзыращ. А Iуэхугъуэр екIуэкIащ 2001 гъэм КъБКъУ-м географиемкIэ къудамэ къызэIуахыху. Апхуэдэу, Борейм и фIыгъэкIэ ди республикэм и географиер школым щрагъэдж предметхэм хагъэхьащ.
- ЩIэныгъэмрэ егъэджэныгъэмрэ емызэшыжу хуэлажьэ профессорым и лэжьэгъухэм пщIэ, нэмыс къыхуащI, уеблэмэ насыпыфIэу забжыж апхуэдэ унафэщI я пашэу зэрылажьэмкIэ. Я кафедрэм и унафэщIым псалъэ гуапэ защIэкIэ хуоупсэ абы и лэжьэгъухэр. Абыхэм ящыщщ егъэджакIуэ нэхъыщхьэ Петшак Еленэ:
- — «ЦIыху гъащIэр — зи пэжыпIэр къэгъуэтын хуей, зэфIэхын хуей лэжьыгъэшхуэщ, къэхутэн хуей щэхущ», — жаIэ. Си гугъэщ Борей Рауф ахэр къехъулIауэ. Ди республикэм географиемкIэ зы егъэджакIуи къыщыбгъуэтынкъым а щIэныгъэлI Iэзэм имыгъэсауэ. КъэхутакIуэ зэфIэкIыр Тхьэшхуэм къыбгъэдилъхьащ цIыху псэ къабзэм, гулъытэ зыхэлъ унафэщIым. Абы и студентхэр сытым дежи хурегъаджэ гъащIэр къэхутэныгъэшхуэхэм я гъуэгуу ялъытэну, икIи абы щащI мурадхэр пхъуантэм жыжьэу дамылъхьэу ахэр икIэщIыпIэкIэ къазэрехъулIэным ухущIэкъун зэрыхуейм.
- Зыхалъхуа лIэщIыгъуэм гу хьэлэлрэ псэ къабзэкIэ гуащIафIэу хуэлажьэ Борей Рауф и махуэ лъапIэмкIэ гуапэу дохъуэхъу зи унафэщI кафедрэм, абы и лэжьакIуэхэм яфI, я ехъулIэныгъэ къызэрыкIын IуэхуфI куэдым я жэрдэмщIакIуэу куэдрэ иджыри щытыну, узыншэу, гукъыдэж иIэу, гулъытэ щымыщIэу дунейм тетыну.
- ЩОДЖЭН Iэминат.