• ПщIэ зыхуэсщI си лъахэгъухэ!
• 1944 гъэм гъатхэпэм и 8-р балъкъэр лъэпкъми Къэбэрдей-Балъкъэрым щыпсэу псоми я дежкIэ уващ нэщхъеягъуэ махуэу. Илъэс 77-кIэ узэIэбэкIыжмэ, акъылым къыпхуимыгъэтIасэ щIэпхъаджагъэ, захуа­гъэм зыкIи пхуемыхьэлIэ Iуэху шынагъуэ ялэжьащ — ­балъкъэр лъэпкъыр залымыгъэкIэ хэкум ирашащ. Мы махуэхэм дэ куууэ зыхыдощIэ абы къыдэкIуа гуауэр, кIэлъызэрахьа хабзэншагъэм и зэранкIэ хэкIуэдахэм дахуощыгъуэ, адэжь щIыналъэм къагъэзэжыну хуит щыхъуа махуэр къэмысу зи Iыхьлыхэр дунейм ехыжахэм дахуогузавэ.

Псоми еджэн…

• КъБР-м и Iэтащхьэ КIуэкIуэ Казбек хэтащ Урысей Федерацэм и Правительствэм щIыналъэ зыужьыныгъэмкIэ и комиссэм и президиумым и зи чэзу зэIущIэм. Видеоконференц зэпыщIэныгъэ мардэм тету ар иригъэкIуэкIащ УФ-м и Правительствэм и Уна­фэщIым и къуэдзэ Хуснуллин Марат.

• ЗэIущIэм нэхъыщхьэу зыщытепсэлъыхьар ухуэныгъэ IэнатIэм щIыналъэ проектхэр щыгъэзэщIэным ехьэлIа Iуэхухэрщ. Къэбэрдей-Балъкъэрым «ПсэупIэ» щIыналъэ проектым ипкъ иткIэ 2020 гъэм щатащ псэупIэ метр зэбгъузэнатIэ мин 499,8-рэ, я мурадам нэхърэ проценти 5,4-кIэ нэхъыбэ.

Псоми еджэн…

• КъБР-м и Iэтащхьэ КIуэкIуэ Казбек IущIащ «Адыгэ псалъэ» газетым и редактор нэхъыщхьэ, Къэбэрдей Адыгэ Хасэм и тхьэмадэ ХьэфIыцIэ Мухьэмэд.
• НэхъыжьыфIыр гуапэу иригъэблагъэри, республикэм и УнафэщIым щыгъуазэ зищIащ ХьэфIыцIэр зи тхьэмадэ IэнатIэхэм я Iуэху зыIутым. ЩIыналъэм зиужьыным, Къэбэрдей-Балъкъэрым исхэм я псэукIэр егъэфIэкIуэным хуэу­нэтIауэ КъБР-м и унафэщIхэм зэфIах Iуэхухэм цIыхубэр щыгъэгъуэзэнымкIэ къалэнышхуэ я пщэ къыдохуэ газетхэм. А лэжьыгъэм зэрехъулIэм, IэнатIэр зы­Iууэ гугъуехьхэм гупсэхуу теп­сэлъыхьащ ХьэфIыцIэ Му­хьэмэд.

Псоми еджэн…

• Ткаченкэ Андрей и цIэр зезыхьэ СурэтыщI гъуазджэхэмкIэ музейм щагъэлъагъуэ КъБР-м щIыхь зиIэ и сурэтыщI, СурэтыщIхэм я урысей академием, СурэтыщIхэм я дуней- псо федерацэм щIыхь зиIэу хэта Акъсырэ МуIэед и лэжьыгъэхэр. Выставкэр къызэрагъэпэщащ художникыр къызэралъхурэ илъэс 90 мазаем и 23-м зэрырикъуам и щIыхькIэ.

• Зэрагъэпэщыжу къызэIуахыжа музейм и пэшхэр нэхъ хуит, екIу икIи нэху хъуами ярейуэ, абы щагъэлъагъуэ сурэтхэм гухэхъуэгъуэ ­къуатырт.
• IуэхущIапIэм и унафэщI Рехмен Еленэ фIыщIэ яхуищIащ Акъсырэ МуIэед и къуэ Михаилрэ и нысэ Викториерэ, выставкэр къызэрагъэпэ­щы­нымкIэ дэIэпыкъуэгъу къазэрыхуэ­хъуам папщIэ.

Псоми еджэн…

• ЩIэблэм яхэтлъхьэ гъэсэныгъэр зыкъомкIэ елъытащ хэхауэ я гуп­сысэрэ зэфIэкIрэ зэрызрагъэужь ­Iэмалхэм. Сабий садымрэ пэщIэдзэ еджапIэмрэ нэмыщI, цIыкIухэм ­папщIэ щыIэщ гъащIэм и лъэныкъуэ куэдым щыхуагъасэ, щыхурагъаджэ IуэхущIапIэхэр. Сабийр дэзыхьэх унэ­тIыныгъэм абыхэм зыщрагъэужь.

• Налшык къалэ дэт апхуэдэ IуэхущIапIэхэм ящыщщ «Сабий, ныбжьыщIэ творчествэм зыщрагъэужь центрыр». Абы и унафэщIщ Хъурсин Аскэр. Центрым щыIэщ сабий, ныбжьыщIэ гуп 59-рэ. Абыхэм яIэщ художественнэ, техникэ, физическэ щэн­хабзэ-спорт, щIэныгъэ, гуманитар ­унэ­тIыныгъэхэр.

Псоми еджэн…

• Омск къалэм дэт ­«Академия ве­лоспорта» Олимп резервым и спорт школым щекIуэкIащ Урысейм щIыхь зиIэ и тренер Крикухэ Юрий и фэеплъ алыдж-урым бэнэкIэмкIэ урысейпсо зэхьэ­зэ­хуэ. Я ныбжьыр илъэс 18-м нэблагъэу къэралым и щIыналъэ 55-м къикIауэ абы хэтащ спортсмен 450-рэ.

 

• Къэбэрдей-Балъкъэ­рым­ и бэнакIуэхэм зэпеуэм медалитI къыщахьащ. ­Зи хьэлъагъыр килограмм 48-м нэблагъэхэм я зэхьэзэхуэм фIы дыдэу зыкъыщызыгъэлъэгъуа Тэркъан Къазбэч кIэух зэIущIэм щыхигъэщIащ Мэзкуу и цIэкIэ банэ Исаев Тимур икIи дыщэ медалыр зыIэригъэхьащ.
• Килограмм 45-м нэблагъэхэм я деж финал ныкъуэ зэIущIэм иужькIэ чем­пион хъуа мэзкуудэс Юсупов Хьэмид къыхигъэщIа Локьяев Руслан финал ­мащIэм щытекIуащ Рязань областым къикIа Тишкин Владимир икIи дом­беякъ медалыр къылъысащ.
• Спортсменхэр зэхьэзэхуэм хуагъэхьэзыращ КIыщ Мурат, Тумэ Джамболэт, Балаев Алим, Локьяев Юрий сымэ.
• ЖЫЛАСЭ  Замир.

• Байсултанов Алим

• 1944 ГЪЭМ и гъатхэпэм и 8-р ­балъкъэр лъэпкъым и махуэ мыгъуэщ. Абы щыгъуэм Зыхъумэ­жы­ныгъэмкIэ къэрал комитетым и унафэкIэ балъкъэрхэр за­лымы­гъэкIэ хэкум ирашри, Къыргъызым, Къэзахъстаным ягъэ­Iэп­хъуауэ щытащ. Апхуэдэ Iуэху гуауэр зэфIэгъэкIыным къыхашат генералитху, къэрал шына­гъуэн­ша­гъэм и комиссаритI, цIыху мин 21-рэ зыхэт НКВД — НКГБ-м и гупышхуэ. Ар зраутIыпщар ягъэ­Iэпхъуэ цIыху мин 38-рт, нэгъуэ­щIу жыпIэмэ, зы сэлэт е зы офицер цIыхубзитIым е сабиитIым хуэзэт. А сэлэтхэм я нэхъыбэр хэтат къэрэшейхэр, къал­мыкъхэр, шэшэнхэр, ингушхэр щыдашми. Балъкъэрхэр я хэкум игъэкIын Iуэхур и пщэ далъхьат генерал-майор Пияшев И., абы и къуэдзэт генерал-майор Сладкевич М., щIыпIэ наркомхэу Бзиавэ К., Филатов С. сымэ, а псоми я щхьэ къытетыжыр СССР-м къэ­рал кIуэцI IуэхухэмкIэ и нарком Берие Лаврентийт.

Псоми еджэн…

• Кино къагъэлъэгъуа нэужь, къуажэ клубым къыщIэкIыжахэм Шэхьидэт яхэту щилъагъум, Мурадин абы бгъэдыхьэри, «Унэзгъэсыжынщ, хъунумэ», — жриIащ. «ФIыщIэ пхузощI ар уигу къызэрыкIам щхьэкIэ», — къыпыгуфIыкIащ хъыджэбзыр. Шэхьидэтхэ я унэр нэхъ къуажап­щэт.
• ФIыуэ зэрылъагъухэм зэжраIэн ­ягъуэтынтэкъэ?! Iэджэм топсэлъыхь, мыпхуэдэуи зэраухылIэ: «ЦIыхубзхэм я махуэшхуэм ирихьэлIэу къуажэ Советым докIуэри, ди нэчыхьыр идогъэтх».
• АдэкIэ Iуэхухэр къызэрекIуэкIар Мурадин мып­хуэдэу къеIуэтэж: «Зэхуэдгъэува пIалъэр къы­щысым, сыпIейтейуэ, ди къэкIуэнум сегупсысу жэщым сыздыхэлъым, хьэ банэ, цIыхубз, сабий гъы макъхэр, автомашинэ зэщIэвыуэ-хэр зэхызохри, уэрамым сыдохьэ. Солъагъу унагъуэ гуэрхэм я хьэпшыпхэр автомашинэхэм зэрыралъхьэр, сэ­лэт зыбжани, фочхэр яIыгъыу, гъунэгъуу зэры­щы­тыр.

Псоми еджэн…

• А жэщым
• Бжэм ину къытеуIуэм жэщым,
• Къэлыдауэ жаIэу мафIэсыр,
• Анэр занщIэу мажэ гущэм,
• ТегужьеикIауэ быным и псэм.
• Арат а жэщми. Сэлэтхэр икIауэ хъийм,
• Яхэлъэдат мамыру жейм.

Псоми еджэн…

• (ГъэкIэщIауэ)
• Нэху щыху къуажэхьэм я къугъ макъыр зэпыуакъым. Зым щигъэтым, адрейм къы­хидзэу къраш къугъ кIы­хьыр мы дунейм теттэкъым фIым зэрыхуэпхьын, апхуэдизкIэ гур игъэхыщIэрти. Ауэ гъатхэ пасэт, дунейм и къызэщIэущкъулэгъуэти, цIыхуцIэ зиIэр фIыт зыщыгугъыр. ИгъащIэми нэхъыжь­хэми хьэ къугъ кIыхьыр фIыкъым, хьэдагъэщ, жаIэ. Ар зыщIэ Хьэлимэти а нэщэнэр и щхьэм имыкIыу щы­джэ­рэзырт, адэ жыжьэу и гущIэм щыпIэжьажьэу къе­ныкъуэкъурт, жейми иригъэзэгъыртэкъым: «Ярэби, хэту пIэрэ зи гуауэ ди нэгу щIэбгъэкIынур? Мес, Джы­рандыкъуэ, Тхьэм и фIы­щIэкIэ, зыкъигъэзащ, къы­зэфIэтIысхьакIэщ, унэми ­къикI хъужащ. СэIихьэти ­дигъэгухэжыркъым, абыи и бзэр мащIэмащIэурэ къеутIыпщыж. Думэсарэ илъэгъуа нэщIэбжьэр Алыхьым бгъэдилъхьащ, нэхъ Iэсэжащ, и щхьэ къызэриIэт щымыIэми, цIыхум къахохьэ…»

Псоми еджэн…

• Пасэрейм жиIащ: «Унэм зыщыгъаси, хасэм кIуэ». Нарт­хэм я хасэ лъандэрэ адыгэхэм къадогъуэгурыкIуэ а псалъэжьыр. Мыри жиIащ пасэрейм: «Гупсыси, псалъэ. Зыплъыхьи, тIыс». Хасэм яхыхьэ нарт щауэр зэрагъэIущ псалъэщ ар.
• ЗекIуэ ежьэ нартым жраIэ: «ПащIэгъэлыгъуэ ­джэгу хэлъкъым». Гъуэгу утехьэу Iэщэ къыщипхакIэ, уи щхьэр щыхэплъхьи къэхъунщ жыхуиIэщ…

Псоми еджэн…

• И ныбжь щынэсым:
• — Си адэм илъ сщIэжынщ, — жери Батрэз нартхэ зауэ­ яхилъхьащ.
• Зауэ щахилъхьэм, нартхэ къэгузэващ.
• — Зауэ къытхыумылъхьэ, ди ужь икI, уи адэм и лъы­уасэ­ уэттынщ, — къыжраIащ нартхэм.
• — Си адэм и лъыуасэр вжесIэнщ, — жиIащ Батрэз, Хьэ­рэмэIуащхьэ кIуэри. — Фэнд из аргъуеилъ къыс­хуэфхьмэ, си адэм и лъыуасэ хъунщ.
• Фэнд из аргъуеилъ ягъуэтакъым нартхэм.
• — Дгъуэтыркъым, Батрэз, — къыжраIащ.

Псоми еджэн…

• 1902 гъэм Урысейм­ япэу зекIуэн щыщIадзащ­ троллейбус­хэм­. А лъэхъэ­нэм «элект­роа­втомобиль»-кIэ зэджэу щыта маши­нэхэр щагъэу­нэхуар Санкт-Петербургщ. Троллейбусым килограмм 820-рэ и хьэлъагът. Абы папщIэ электроIэмэпсымэхэр къы­зэрыщIагъэкIыр барон Шуленбург и проектымкIэт. Токыр зэрызекIуэ системэр зытращIыкIар франджы къэхутакIуэ Ломбар-Жерен къигупсыса конструкцэрщ.
• Ток кIапсэкIэ къызэ­рыгуэкI гъуэгум къы­щы­зыжыхь машинэр Уры­­сейм занщIэу псоми щызэрагъэкIуэфакъым, илъэс 30 дэкIа нэужьщ ар Москва «къыщыдэувар».

Псоми еджэн…