Шыдыгъу
2019-11-21
- Журт Биберд
- Повесть
- (КIэлъыкIуэр. ПэщIэдзэр №138-м итщ).
- — СрищIалэщ…
- — КъыкъуэкIыжа уи адэр?
- Мурадин жэуап итыну хунэмысу, машинэ къыIулъэдам Капитанрэ Заурбэчрэ къикIащ. Ар щилъагъум, и гуапащи мыхъуу, Исуф жиIащ:
- — Уэ, дауи, мы щIалэхэрауэ къыщIэкIынщ узыхуейр?
- Мурадин жэуап иритакъым, Капитанрэ Заурбэчрэ къэсати, абыхэм я гъусэу унэм щIыхьащ.
- — А узыбгъэдэтар зыгуэркIэ къоупщIа? Сыт къыбжиIар, сыт жепIэжар? — пэшым зэрыщIыхьэу щIэупщIащ Капитан.
- Мурадин Исуф зэрыжримыIаIар къыщищIэм, абы и гур зэгъэжащ.
- — ЕмыкIу сыкъыумыщI, шынэхъыщIэ, и мыIуэху зэрихуэнущ а къыббгъэдэтами, аращ щIыжысIэр.
- Мурадин мащIэу и дзэлыфэр итIащ.
- — ТIэ, Мурадин, дауэ тщIымэ, дауэ хъуну? Зыгуэр хэпщIыкIрэ уи адэм и Iуэхум? — щIэупщIащ Капитан.
- Мурадини къригъажьэри, дачэм щилъэгъуа псори следователхэм яжриIэжащ. ЩIалэхэр ней-нейуэ зэплъыжащ. Езыхэми яIэтэкъым уигу фIы къэзыщIын хъыбар лъэпкъ. Абыхэм жаIэжащ Езид къалъыхъуэу сымаджэщым зэрыщыIар.
- Жэщым къалэм къыщыхъуа щIэпхъаджагъэхэм ятеухуа хъыбархэм ящыщ зым Заурбэч и нэр фIэнат. Ар зэхагъэкIыну следователхэр кIуащ сымаджэщым. Жэщым яша уIэгъэр зыщIэлъ палатэм щыщIыхьэм, мылицэм къигъэувыIащ:
- — Къысхуэвгъэгъу, хэт деж фыздэкIуэр? — щIэупщIар ар.
- — Дауэ ар зэрыбжетIэнур… Ди лэжьэгъу гуэр къэтлъыхъуэу арат, ныжэбэ къаша ди гугъэщ.
- — А-а, абы деж фыщIэзгъэхьэ хъунукъым. Сэ ар схъумэу аращ.
- Капитанрэ Заурбэчрэ я документхэр щрагъэлъагъум, мылицэр зэуэ нэхъ щабэ къэхъуащ.
- — ФыщIыхьэ, — жиIащ абы хуэму, — ауэ абы зыри къывжиIэфыну къыщIэкIынукъым.
- — Ар сыт щхьэкIэ?
- — Хьэлъэщ… ФыкIуэ, флъагъункъэ…
- ЩIалитIыр зыщIыхьа палатэм цIыху зытхух щIэлът, зыр хьэлъэт, удынышхуэ телъу. Абы и щхьэр апхуэдизу бэгати, къызэрыгуэкI щхьитI хуэдиз хъунут, и нэкIуми зыри хэплъагъукIыртэкъым, и ни, и пи псори зэхэзэрыхьыжат. СледователитIым я лэжьэгъу нэхъыжь фIыуэ ялъагъур къацIыхужакъым. Куэдрэ замыIэжьэу палатэм къыщIэкIыжри, къэрэгъулу щыт щIалэм еупщIащ Капитан:
- — Ар щхьэ пхъумэрэ, сыт ищIар?
- — ЛIы иукIащ…
- — И цIэ, и унэцIэ зыгуэр пщIэрэ?
- — Зыри тщIэркъым, документ лъэпкъ иIыгъакъым.
- — КъакIуэ, дэ къэтлъыхъуэмрэ абырэ шурэ лъэсрэ я зэхуакущ, — жиIащ Капитан.
- А хъыбарыр щыжраIэм, Мурадин и гур тIэкIу нэхъыфI къэхъужащ. «Iуэхум сымаджэщ сыт къыщыхэмыкIакIэ, зыгуэр хъунщ. Псэумэ, узыншэмэ, дэнэ щыIэми къыкъуэкIыжынщ!» — егупсысырт ар.
- — ТIэ, Мурадин, дауэ тщIыну, къуажэм кIуэжауэ пIэрэ-тIэ, ярэби? — щIэупщIащ Капитан.
- — Машинэм имысу дауэ кIуэжын къуажэм, ар къуажэм кIуэжакъым, — жиIащ Заурбэчи.
- — Ари пэжщ, — арэзы хъуащ Капитан, — догузавэри, дигу къэкI псори жыдоIэ.
- А махуэми, етIуанэ махуэми, тхьэмахуэ псокIи ахэр Езид и лъагъуэ техьэфакъым.
- V
- Езид и къуэри ипхъури унэм щIэст, хъыбару щыIэм я нэхъ Iейм хуэхьэзыру. Къуажэм къикIри къэкIуат и адэ-анэри, и благъэ гуэрхэри. Хьуд, Езид и адэм, лIыгъэм зригъэхьу тIэкIу зиIыгъ щхьэкIэ, и щIалэ пажэм и Iуэхур хуабжьу зыхищIат. И анэр яхуэмыгъэувыIэу жэщми махуэми гъырт, ауэ ар зыми емыкIу ищIыртэкъым. ЛIыжь-фызыжьым я Iуэхур нобэ-ныжэбэ жыхуаIэм хуэдэт, Хьуд илъэс 85-м фIыуэ щхьэдэхат, и щхьэгъусэри илъэс 80-м нэсат. Абыхэм я ныбжьым уиту уи бын и гуауэ плъагъуныр, дауи, тынштэкъым. ИтIани, Хьуд и фызым зэзэмызэ хуилъырт:
- — Уа, фызыжь, зыри къэмыхъуами пщIэркъым, мы цIыху лажьэ зимыIэр умыгъей.
- Фызыжьми щигъэтыжырт и гъыныр, ауэ тIэкIу зэрыдэкIыу, щIэрыпсу къыщIидзэжырт. Апхуэдэурэ екIуэкIащ тхьэмахуэ псор, икъукIэ тхьэмахуэ хьэлъэр. Тхьэмахуэ нэужьым Езид къэпсэлъащ. Абы и щхьэ фIэбэгыкIар мащIэу нэхъ тIысыжат и нэ лъэныкъуэри нэхъ къыщIэплъыжат. А хъыбарыр псом япэу къэзыщIар Заурбэчщ, зэрызэхихыххэуи, Капитан зыщIигъури, сымаджэщым кIуащ. Ахэр бжэм деж щыт мылицэм емыдаIуэу нэкIуэпакIуэу щIыхьащ палатэм. Ар Езид епсалъэу бгъэдэс следователь щIалэм и гуапащи хъуакъым, ауэ щIыхьахэр къицIыхурти, уэимыщи ищIакъым. ЯпэщIыкIэ Езид сэлам ирахри, и лэжьэгъуитIыр абы щыгуфIыкIащ, езыри нэкIэ къащыгуфIыкIыжащ. Езид абыхэм ерагъкIэ псалъэ зытIущ къажриIащ. Ар хьэлъэу, зы псалъэ жиIэмэ зыкъомрэ зэрызигъэпсэхур щилъагъум, Капитан следователь щIалэм зыхуигъэзащ:
- — Сыт уи цIэр, щIалэфI?
- — Сэфарбий, — жэуап къитащ абы.
- — АтIэ, Сэфарбий, мыпхуэдэу дызэгурыгъаIуэ уэрэ сэрэ. Сэ сщIэркъым полковникыр зэрывгъэкъуаншэр, ауэ и цIэ-унэцIэр сэтей къыщыхъуакIэ, хэтми къыщытщIакIэ жыхуэсIэщ, мызэ-кIэ ар куэдщ. Мыбы къыпыпхынIауэ пасэIуэщ иджыри. Плъагъуркъэ, хьэлъэщ. Апхуэдэу щыщыткIэ, зэ къэгъанэ мыбы пкърыупщIыхьыныр, тIэкIу нэхъыфI хъумэ, псори къыбжиIэнщ.
- — Узахуэщ, ди нэхъыжь, ауэ ди унафэщIхэм къысхуадэну пIэрэ апхуэдэу?
- — Къыпхуадэнщ, къыпхуамыдэми, сыт мыбы къыпыпхынур? Тхьэм жиIэмэ, зэ зыкъыщигъэзакIэ, мыр зы тхьэмахуэкIэ нэхъыфI хъунщ.
- Абы къыфIимыгъэкIыу, следователыр къэтэджри щIэкIыжащ. Капитанрэ Заурбэчрэ тIэкIурэ бгъэдэсыжащ я лэжьэгъум. Ахэр нэхъыбэри щысынут, арщхьэкIэ дохутырым идакъым. Сымаджэщым къыщIэкIыжри, а тIур занщIэу Езидхэ я унэ кIуащ. Полковникым и адэ Хьуд я пашэу псори зэхэст, я хьэдэнэщхъыр зэхэлърэ кърагъэгъыхыу. ЩIалитIым къащыIуплъэм, Хьуд жиIащ:
- — Сэ сщIэркъым къэфхьа хъыбарыр зыхуэдэр, ауэ фэ щIалитIым зыгуэр къэфщIащ.
- — Къэтхьащ, Хьуд, — мащIэу къыпыгуфIыкIыу жэуап итащ Капитан. — Тхьэшхуэм и шыкуркIэ, псэущ Езид, ауэ удынышхуэ телъщ.
- — Удынри тхьэм жыхуиIар хъунщ, псэумэ, — мащIэу и гур къызэрыгъуэтыжащ Хьуд. — Уи анэшхуэм къеджэ мыдэ, къеджи, зэхегъэх щIалэхэм къахьа хъыбарыр! — зыхуигъэзащ абы Езид и хъыджэбзым, тIэкIу Iэуэлъауэу пщIантIэм дэтым. Ауэ, абы жримыIами, и анэшхуэр къакIуэрт пщэфIапIэм къыщIэкIауэ — илъэгъуат и щIалэм и лэжьэгъухэр къызэрыдыхьар. Анэми и гур нэхъыфI хуащIащ щIалэхэм, икIи абы иужькIэ куэдыщэрэ замыIэжьэжу къыдэкIыжащ. КIуэжащ лэжьапIэм, Iуэхур зытетымкIэ я нэхъыжьым хъыбар ирагъэщIэну, армыхъумэ, зымащIэкIэ нэхъ мыхъуми зи щхьэ пщIэ хуэзыщIыж цIыхум зэришэчыфын щыIэтэкъым мы тхьэмахуэ екIуэкIам абы Езид и лэжьэгъухэм фIейуэ къарипэсамрэ мыхъумыщIэу къажриIамрэ. Псори Езид хуихьырт, абы и Iуэхум ирипхырт. «Тхьэмахуэ лъандэрэ зи лэжьэгъу къызыхуэмыгъуэтыр мылицэм хэбгъэт хъуну? Щыбгъэлажьэ хъуну ахэр уголовнэ розыскым? СыхулIэ фэ фхуэдэ лэжьакIуэ!» — Iэджэ мэхъу абы щIалэхэм къарипэсар.
- — Иджы сыту пIэрэ къыджиIэнур ди нэхъыжьым? — и ныбжьэгъум зыхуигъэзащ Заурбэч.
- — Умыгузавэ, иджыри абы къыбжиIэн игъуэтынщ! — гушыIэ лъэпкъ хэмылъу пидзыжащ Капитан.
- Щымыуауэ къыщIэкIащ Капитаныр. Езид къызэрагъуэтар, и Iуэху зытетыр жраIа иужь, унафэщIым совещанэ мыиныщэ зэхуишэсащ, и къуэдзэхэмрэ езыр зыхуей зыщыплIрэ фIэкIа хэмыту. Абыхэм гупсэхуу яжриIэжащ Капитанрэ Заурбэчрэ къахьа хъыбарыр. КърихьэлIахэм ар зэхуэмыдэу къащыхъуащ:
- — Сыту фIыт, ярэби, и хъыбар гуэр къытIэрыхьамэ, аращ сыт хуэдэми!
- — КъытIэрыхьа щхьэкIэ, хъыбар щIагъуэкъым!
- — Дыхъыбарыншэ нэхърэ куэдкIэ нэхъыфIщ. НэгъуэщI сыт жыфIэну? — щIэупщIащ ЩхьэхуэфIыр, щIэсхэр чэзууэ зэпиплъыхьурэ.
- — Сыт жыпIэн нэгъуэщIу, утепсэлъыхьыну мащIэIуэщ хъыбару диIэр.
- — Дауэ мащIэн, лIы иукIащ, сыт нэгъуэщI узыхуейр? Сэ къызэрызгурыIуамкIэ, абы иукIам Iэщэ иIыгъакъым, езым удын гъущэ фIэкIа телъкъым. Сыт абы къикIыр? КъикIращ — ди лэжьэгъур лIыукIщ! — хэкъузауэ жиIащ Исуф.
- Щысхэр зэрымыарэзыр къапщIэу, зыгуэрхэр къызыпхагъэIукIащ. АрщхьэкIэ, абы гу лъимыта хуэдэу, Исуф и псалъэм пищащ:
- — Сэ сызэреплъыр мыпхуэдэущ мы Iуэхум. Мыбы кIыхьу ухэплъэни хуейкъым, IэкIэщIлъэкIэщIу зэфIэудауэ, ди натIэ игъэкIыпхъэу аращ. Ныбжьэгъу ЩхьэхуэфI, мы Iуэхур си пщэ къилъхьи, сэ зэфIэзудынщ ар, гъусэ зыгуэр къысхуэпщIми, къысхуумыщIми зы ягъэ кIынукъым!
- — Мыр сыту лIы гуащIэ мы щIалэщIэр! — и пащIэкIэ щIэгуфIыкIащ унафэщIым и къуэдзэр. — Мыпхуэдэу щIалитI-щы диIамэ, мыдрейхэми дахуейтэкъым.
- Щысхэр дыхьэшхащ. Исуф жиIар и гуапащэ зэрымыхъуар IупщIу, унафэщIри абы еплъащ.
- — Сэ жысIам дыхьэшхэн лъэпкъ хэслъагъуэркъым, цIыхухэр къыщIысщыбгъэдыхьэшхын лъэпкъ щыIэкъым, — жиIэу Исуф и унафэщIым и къуэдзэм зыщрипщытым, абы зыкъитIатэри, зыкъызыфIэщIыжа щIалэм къытритхъуащ:
- — ЖыпIауэ хъуар къанэ щымыIэу дыхьэшхэнщи уэри удыхьэшхэнщ! АфIэкIа къэухь уимыIэу мылицэм дауэ уэ укъызэрыхэхуар? Япэрауэ, шынэхъыщIэ, зыIэзыбжьэу зэфIаудыр апхуэдэ Iуэхукъым, етIуанэрауэ, Бэвыкъуэ Езид хуэдэлIкъым а уэ жыпIэхэр зыхужаIэр! Бэвыкъуэ Езид — Бэвыкъуэ Езидщ.
- УнафэщIым и къуэдзэм тутын кърихауэ щыщIигъанэм, пэшыр зейм ар идакъым:
- — Мыбы тутын щефэIакъым!
- Тутыныр ирилъхьэжри, ар и унафэщIым ней-нейуэ еплъащ, тIэкIуи зэрызэгуэпар IупщIу.
- — НэгъуэщI хэт сыт жиIэну? — щIэупщIащ аргуэру унафэщIыр.
- Зыми зыри щыжамыIэм, Капитан къэпсэлъащ:
- — Япэрауэ, следствиер дэ едгъэкIуэкIыну абы ди Iуэху хэлъкъым, щIэпхъаджагъэр къыщыхъуар нэгъуэщI районщ. Аращ къэхъуар зэхэзыгъэкIынури. Абыхэм сымаджэщым хъумакIуэ щIагъэтIысхьауэ Езид яхъумэ. ЕтIуанэрауэ, сэ къызолъытэ щIэпхъаджагъэр щалэжьар нэгъуэщI району щытми, Iуэхур зэрызэхагъэкIым ди нэIэ тедгъэтын хуейуэ, сыт щхьэкIэ жыпIэмэ, мы щIалэм дауэрэ хъуами, тхьэмыщкIагъэ гуэр къыщыщIащ. Абы зыгуэр иукIауэ жытIэу утыкум къиднэ хъунукъым, — жиIащ Заурбэч.
- — АтIэ, ди лэжьэгъущ, мылицэм къыддыхэтщ жыпIэу лIыукIым укъыщхьэщыжыну ара? — хуабжьу игъэщIагъуэу жиIащ Исуф. — ГъэщIэгъуэнщ уи гупсысэкIэр!
- — Езид лIыукIщ хужытIэну мыпасэIуэу пIэрэ? Апхуэдэу жытIэн щхьэкIэ нэсу дыщыгъуазэу щытын хуейщ ар абы иукIауэ, — хэкъузауэ жиIащ унафэщIым и къуэдзэм.
- — Дэгъуэщ, сэ министрым деж сраджащ, — жиIащ унафэщIым, совещанэр зэриухар къикIыу, — деплъынщ адэкIэ зэрыхъум.
- Езыр зэрыхуейм хуэдэу псалъэмакъыр зэремыкIуэкIар и гуапэ мыхъуарэ, тIэкIуи къызэIыхьауэ райотделым и унафэщI ЩхьэхуэфI Мурат машинэм зридзэри пщIантIэм дэжащ. Абы и кIэм иплъэу унэм къыщIэкIащ и къуэдзэр — Борис. И тутын щIэгъани, и екъуи зыуэ абы жиIащ:
- — Дэнэу пIэрэ здэжар? Шыд щхьэкуцI зышхам хуэдэу, махуэ псом къежыхьри дэтщ.
- Капитан Iэнкун хъуащ. Борис зэи и хабзэтэкъым апхуэдэхэр жиIэу, ар щIалэ зэтетт, зи лэжьыгъэр фIыуэ зыщIэт, и мыIуэху лъэпкъ зэримыхуэу зи IэнатIэр езыхьэкIхэм ящыщт. Иджыпсту жиIахэр Капитан хуэгъэзарэ хуэмыгъэзарэ, жэуап иритын хуейрэ хуэмейрэ къыгурыIуакъым. АрщхьэкIэ, жэуап Iуэхуи зэримыхуэу Борис, ирифаи щымыIэу, и тутыныр хыфIидзэри, щIыхьэжащ. ЕтIуанэ махуэм Капитан илъэгъуакъым Борис, махуэ зытIущ дэкIа иужькIэ зэхихащ министрым деж рапорт итхыу, и къулыкъукIэ тIэкIу нэхъ цIыкIуми, ар нэгъуэщI къудамэ зэрыкIуар. Абы куэдым иригъэгупсысащ Капитан.
- VI
- Езид и Iуэхур кIыхьлIыхь хъуащ. Мазэ дэкIащ абы жиIэр тэмэму къыбгурыIуэу, псалъэу зэтеувэжыхункIэ. Ар абы къытехуа удынышхуэм и лъэужьт. Езид и жьэпкъыбгъу лъэныкъуэр къутат, дзэ зыщыплIи Iуудат, ауэ псом хуэмыдэу ар нэхъ зыгъэгуауэщхьэуар и щхьэ куцIыр хъеяуэ зэрыщытарщ. Следствиер езыгъэкIуэкI щIалэхэр зэи тIэуи яхъуэжащ, арщхьэкIэ къикIаIакъым. Iуэхур ипэкIэ щыкIуэтар Езид тэмэму къэпсэлъэжа иужьщ.
- Махуэ гуэрым, Езид деж Капитанрэ Заурбэчрэ щIэсу, цIыху зыщыплI щIыхьащ, я министр инэралыр я пашэу. Министрым Езид сэлам ирихыу и Iуэху зытетхэм щIэупщIа иужь, следователхэм захуигъазэри ящытхъуащ:
- — Афэрым, афэрым, щIалэфIхэ, фи лэжьэгъум деж щIэупщIакIуэ фыкъэкIуащ. Тэмэму фщIащ, тевгъэу тIэкIу. Иджы зэманым зихъуэжащ, сымаджэ ухъуамэ уи ныбжьэгъухэм, лэжьэгъухэм щIагъуэу укърадзэжыркъым.
- Министрым и псалъэр иухауэ фэ щриплъым, Капитан абы зыхуигъэзащ:
- — Ныбжьэгъу министр, хуит дыкъэщI дыщIэкIыжыну.
- — Фи щысын ирикъуамэ, фыщIэкIыж, ауэ сэ сыкъызэрыщIыхьам щхьэкIэ фыщIэкIыжынумэ, фыщыс. Сэ куэдыщэ дыдэри зысIэжьэну зэмани сиIэкъым, мы си ныбжьэгъужьым и Iуэху зыIутыр зэзгъэлъагъуну сыкъыщIэлъэдауэ аращ.
- ЗэрыжиIам хуэдэу, куэдри щымысу щIэкIыжащ министрыр.
- — КъызэрызжаIамрэ узэрыслъагъумрэ шурэ лъэсрэ я зэхуакущи, ар Тхьэм и шыкурщ, — жиIащ министрым. — Умыгузавэ, ухъужынщ, Тхьэм жиIэмэ, уныщIэкIыжмэ, бдзэжьеящэ дыкIуэнщ.
- Езид къыпыгуфIыкIри, министрым фIыщIэ хуищIащ щIэупщIакIуэ къызэрыщIыхьам папщIэ, къызэрыхуэкIуар и гуапэ зэрыхъуар и псалъэхэм къыхэщу. Езид куэдкIэ нэхъыфI хъуа щхьэкIэ, иджыри къагъэтэджыртэкъым. Дохутырхэм зэрыжаIэмкIи, щIэх дыди къагъэтэджыну къыщIэкIынутэкъым. А пщыхьэщхьэм фIыуэ щысащ Капитанрэ Заурбэчрэ, я лэжьэгъум и Iуэху къызэрекIуэкIауэ къигубзыгъыж псори жрагъэIэжащ.
- — ТIэ, зыпэтщI димыIэ ди полковникыжь, дежьэжынщ дэри, хэлъ, зы щхьэкIи умыгузавэ. Iуэхур зытетыр тэмэму къыджепIэжащи, ари куэд и уасэщ, — жиIащ Заурбэч, къэтэджыжахэ иужькIэ.
- Ахэр мыпIащIэурэ гъуэгум ирикIуэрт, щыму, тIэкIу хэгупсысыхьауэ. Тхьэм ищIэт зэгупсысыр, я лэжьэгъу нэхъыжьым къажриIахэр я щхьэм щызэрагъэзахуэ хъунт. Ахэр зэщIэзыубыда гупсысэм къыхишыжащ гъуэгум къащыхуэзам.
- — Мыр слIо, Мухьэдин, хуабжьу ухэплъэрэ, уи ныбжьэгъухэри умылъагъужу! — лIым щыжиIэм, тIэкIуи къэщтауэ, Капитан и щхьэр къиIэтащ.
- — А-а, уэра мыр, Натбий, къысхуэгъэгъу, пэж дыдэу сыхэгупсысыхьат… Дауэ фыщыт псори? — жэуап итащ Капитан. — Куэд щIауэ къуажэмкIэ укIуэжа, си ныбжьэгъужьри дауэ щыт, сыт и псэукIэ?
- — ФIыщ псори, Тхьэр фIыкIэ къыпщIэупщIэ. А уи ныбжьэгъужьри а зэрыщытащ, нэхъ щIалэ хъужауэ пIэрэ жыдоIэ! — дыхьэшхащ Натбий.
- — Уа, Натбий, илъэс дапщэ хъуа Мысхьуд? — щIэупщIащ Капитан.
- — Гъэ дызыхуэкIуэ илъэс бгъущI хъунущ, Мухьэдин, илъэс бгъущI.
- — СлIо, сыт пщIэхэр, Натбий? Хуабжьуи зыкъипхрэ, — дэгушыIащ абы Капитан.
- — Уэлэхьи, зыкъисхынуи сигу къэмыкIа. Модэ мо котельнэм и бгъумкIэ зы бомж гуп щопсэу. Абыхэм ящыщ зы зэраукIрэ куэд щIакъым. СфIэгуэныхь хъууэрэ зэзэмызэ ахъшэ тIэкIу есту щытащ абы. Иджы хьэдэIус хуэтщIынущи, зыгуэр къытхэплъхьэн жаIэри къызаIуэкIати, тумэн зыбгъупщI яхуэсхьауэ сыкъэкIуэжу аращ.
- — ЗэрыжыпIэмкIэ, унэншэхэри уи ныбжьэгъущ,- дыхьэшхащ Капитан.
- — Си ныбжьэгъури сыт… тхьэмыщкIэ мыгъуэр Долинск къыщагъуэтыжащ яукIауэ. Ар фэри зэхэфхауэ щытын хуейщ. СщIэркъым зытраукIыхьари, нэхъ къаугъэншэ Алыхьым къигъэщIам яхэту къыщIэкIынтэкъым.
- Куэдри зэбгъэдэтакъым ахэр. Къежьэжу лъэбакъуэ зы тIощIырыпщI хуэдэ къачауэ, Заурбэч къызэщIэувыIыкIащ:
- — Капитан, а лIым жиIар зэхэпхакъэ, щхьэ нэхъыбэкIэ упкърымыупщIыхьарэ?
- — НакIуэ, накIуэ, шынэхъыщIэ, абы ищIэ псори къыджиIащ.
- — Дауэ къызэрыджиIар?
- — Дауи щхьэуи хэмылъу… Бомжым и хэщIапIэр къыджиIакъэ, къыджиIащ. АтIэ дэ нэгъуэщI дыхуейкъым афIэкIа. АдэкIэ ди Iуэхужщ…
- — Ари пэжщ, — арэзы хъуащ Заурбэч, — накIуэ, иджыпсту дыгъакIуэ-тIэ, етIуанэ Iуэху дымыщIыжу.
- — НакIуэ, накIуэ! Абы дыщыкIуэнури къэсынщ…
- Капитан игу ирихьащ Заурбэч и набдзэгубдзаплъагъыр, игу ирихьа къудей мыхъуу, щыгуфIыкIащ.
- — Капитан, — къригъэжьащ Заурбэч, сыхьэтым еплъри, — уи жагъуэ умыщIынумэ, мы къэнэжа зэманым щхьэкIэ, сэ лэжьапIэм сынэкIуэжынутэкъым. Сэ, уэ пщIэркъэ, сыщIалэщ…
- — Хьэуэ, — зэпиудащ абы и псалъэр Капитан, — унэкIуэжынущ. Зыкъом щIауэ дыщIэскъым, хэт ищIэрэ, зыгуэр къытлъыхъуагъэнкIэ мэхъу.
- — А, зи унагъуэрэ, еплъыт мы сыхьэтым…
- — СощIэ сэ сыхьэтыр зэрыхъуар!
- Ахэр я пэшым щIыхьэжри дакъикъэ зытIущ нэхъ дэмыкIауэ, Исуф къыщIэпкIащ:
- — Дэнэу пIэрэ нобэрей махуэм къыщыфкIухьыр? Сыт щIауэ унафэщIыр къыфлъыхъуэрэ фэ!
- — Япэрауэ, шынэхъыщIэ, сыхьэтитI къудейщ дызэрыщIэмысар, ди лэжьэгъу нэхъыжь, ди унафэщI сымаджэщым щIэлъти, щIэупщIакIуэ дыщыIащ. ЕтIуанэрауэ, дэнэ дыщыIами уи Iуэхуу хэлъыр сыт хуэдиз? — и нэ сэмэгур щIиукъуанцIэурэ жиIащ Капитан, иужькIэ Заурбэч зыхуигъэзащ:
- — НакIуэ, къытлъыхъуар зыхуейр зэдгъэщIэнщ…
- — Япэрауэ, ар щIэскъым — министрым ириджащ. Си пщэ кърилъхьауэ аращ къызэрыфлъыхъуар вжесIэжыну. ЕтIуанэрауэ, си псэм хуэдэхэ, фымыщIэми сщIэркъым, ауэ нобэ щыщIэдзауэ райотделым и унафэщI ЩхьэхуэфI Мурат сризаместителщ, мис а IукIыжа Борис и пIэкIэ! Ар зыщывмыгъэгъупщэ!
- — ТIэ, ЩхьэхуэфIым урикъуэдзэщ жоIэ, — къригъэжьащ Заурбэч, дынохъуэхъу, пхузехьэн Тхьэм ищI.
- — Япэрауэ, ныбжьэгъу Заурбэч, срикъуэдзэкъым, сризаместителщ. А тIур зэхыумыгъэзэрыхь. А къуэдзэ псалъэр зэрымыхъур фIыуэ ящIэу ягъэкIуэдыжат адыгэми, зыгуэрхэм, батэр ягъэша хуэдэ, къыдалъэфыжащ. Аращ Iуэхур зэрыщытыр. Лейтенант нэхъыжь фIэкIа мыхъуауэ, унафэщIым и къуэдзэу куэд ягъэувыркъым. Ар зэгъащIэ, Заурбэч. Мыдрейуэ, пхузехьэн Тхьэм ищI жыхуэпIэм къикIри къызгурыIуащ. Схузехьэнущ, умыгузавэ! Иджы къулыкъур зепхьэну зыми щыщкъым, бубыдыну нэхъ гугъущ. Зэ бубыда хъуамэ, зэфIэкIащ!
- Исуф ирихьэжьауэ Iэджэ жиIэрт, Капитан, бзагуэ хъуарэ и жьэр хузэщIэмыхыжу, щытт, абы еплъу. Заурбэч зэзэмызэ зыгуэрхэр Исуф иридзырт, арщхьэкIэ Исуф зыри зэхихыжыртэкъым, щIихьауэ ирикъутэкIырт. Хуэмышэчыжыххэ щыхъум, тутын кърихри, Капитан пэшым къыщIэкIащ. Абы къыкIэлъыплъщ-къыкIэлъыплъри Исуф, тIэкIуи зэгуэпауэ жиIащ:
- — НачальникыщIэм едэIуэну хуейкъым, гурыIуэгъуэщ. Ягъэ кIынкъым, едгъэсэнкъэ мыбы сыт къыжьэдэкIыну пIэрэ жиIэу ди Iуфэлъафэр къижыхьу!
- — Уа, Исуф, уи жыIэкIэу жысIэнщи, зэкIэ урещхькъым начальникым! ЗанщIэу къулыкъушхуэ къуатынуи щIагъуащэкъым, зэрызыпщIынур къыпхуэмыщIэурэ, уи гъащIэ псокIэ птемыкIыжын хъуэн къэблэжьынкIэ хъунущ. Абы хуэсакъ! Арыншамэ, къызжиIакъым жумыIэж, хъуэнри къэблэжьарэ лэжьапIэми укъытрахужауэ уэрамым укъыдэнэмэ, сыкъэпщIэнщ.
- — СлIо, пэцан, сыбгъэIущу ара? — хъуаскIэр къыщIихащ Исуф и нэхэм. — Уэ тIэкIу удопсэлъеиIуэ, узэпсалъэри пщыгъупщэжауэ!
- Исуф пэшым къыщIэжыжри, зэрифIэщкIэ бжэр иридзылIащ. АпхуэдизкIэ ину иридзылIати, гъунэгъу пэшым щIэсхэр къыщIэплъащ. Тутын ефэу бжэIупэм Iут Капитан, гурыщхъуэ гуэрхэр ищIауэ, тутын кIэфыр хыфIидзэри щIыхьэжащ. Блыным къыкIэрылъэлъахэр бжэм и хъуреягъкIэ щылът. Абыхэм ней-нейуэ еплъри, Капитан щIэупщIащ.
- — Сыт а Iэуэлъауэшхуэ зэхэсхар зищIысыр?
- — ЗырикI… Исуф зыхилъхьа хьэлыщIэ гуэрхэр дигъэлъагъуу аращ.
- Капитан и щхьэр хьэлъэу игъэкIэрэхъуащ.
- — Мыр лэжьапIэ тхуэхъуну къыщIэкIынукъым, — жиIащ абы.
- И ныбжьэгъу нэхъыжьым и фIэщрэ гушыIэрэ къыгурыIуакъым Заурбэч икIи абы жиIар и гуапэ зэрымыхъуар къригъэкIыу къызэпиплъыхьащ. Капитан телефоныр къытрихри зыгуэрым епсэлъащ.
- — УщIэсыну, Сэфарбий, тIэкIурэ? хьэмэрэ иджыпсту ущIэкIыжыну? — еупщIащ ар зыгуэрым… — Дэгъуэщ, абы щыгъуэм Заурбэч сэрэ дыныпхуейуэ дынокIуэ… ПщIэн хуейри? Зы мэл букIынщ, сэ сщIэ мыгъуэрэ абы хурикъун фадэ… сэ лейуэ щхьэ жызбгъэIэрэ ахэр! — дыхьэшхащ Капитан. — Дэгъуэщ.
- Капитан трубкэр трилъхьэжри, Заурбэч зыхуигъэзащ:
- — НакIуэ, Iуэху диIэщ.
- — Уа, Капитан, сэ Iуэху сиIэщ, си щхьэ Iуэху! — къэхэшащ следователь щIалэр. — НетIэ сымаджэщым дыкъыщыщIэкIыжым бжесIати ар!
- — Куэдрэ уи щхьэ Iуэхур къэбгъэнэн хуей хъунущ, мылицэм ущылэжьэну ухуеймэ, щIалэфI, ауэ ухуэмеймэ, абы и Iуэхур щхьэхуэщ.
- — СлIо, мылицэм щылажьэм я щхьэ Iуэху зэрамыхуэжу ара жыпIэнур?
- — Зэрахуэж, сыт щIызэрамыхуэжыр, ауэ лэжьыгъэ Iуэху, къэрал Iуэху щыщымыIэм деж.
- — А уэ жыхуэпIэм хуэдэу зэи къэхъуркъым…
- — Къохъу, ауэ зэзэмызэххэщ къыщыхъур!
- Заурбэч гъумэтIымэурэ щIилъэфри, ахэр адрей райотделым, Езид къыщыщIахэр щызэхагъэкIым, кIуащ, Iуэхур зыIыгъ следователым деж.
- — Догуэ, абы нэс лъэсу дыбгъэкIуэну ара? — къызэщIэувыIыкIащ Заурбэч, и гъусэр автобус къэувыIэпIэм къыщыблэкIым.
- — Ар нэс сытми! КъакIуэ, къакIуэ, нобэ нэхъ щIалэ ухъужынукъым.
- — Мис иджы сэ къызгурыIуащ, си дыщэ плъыжь, уэ капитаным ущIыфIамыгъэкIыр!
- — Сыту пIэрэ?
- — Мы жылэм къелыжа машинэр узэримыIэрщ. Хэт уэ удэзыгъэкIуэтеинур, лъэсу къэпкIухьу уэрамыжьым удэту? Зыми!
- Ахэр райотделым щынэсам, Сэфарбий къежьэу бжэIупэм Iутт.
- — ФынакIуэ, фыныщIыхьэ!
- ЩIалэхэр хуэму мылицэм я унэшхуэм щIыхьащ.
- VII
- Капитан тIэкIу къикIухьыну къыщIэкIа хуэдэ, бомжхэм я хэщIапIэм зыблригъэх-зыкъыблригъэхыжырт махуэ зыщыплI хъуауэ. Зыблригъэх хуэдэу зищI щхьэкIэ, набдзэгубдзаплъэу якIэлъыплъырт. Бомжхэми фIы дыдэу ящIэ я хэщIапIэм щIэ гуэр къыщихьэр. Абыхэм яцIыху а куейм щыпсэухэр, я теплъэкIи щыуагъэншэу къащIэ, хэт зы сом щхьэкIэ уелъэIу хъунуми, жыжьэу къацIыху зыри къезымыту бзаджэ къажезыIэнухэри. Иригъэсащ ахэр апхуэдэу хэкIыпIи хэплъыпIи зимыIэ гъащIэм.
- Капитан и нэгур ягу ирихьащ абыхэм, ирихьа мыхъуу, нэхъыфIу ялъагъухэм хабжащ. ЯIэщ абыхэм цIыхуфIи цIыху Iеи, езыхэм я щапхъэкIэ къапщу. Зэзэмызэххэщ а щапхъэм ахэр къыщигъапцIэр. Бомжхэр щыт зэрыхъур. Ауэ зэзэмызэ зыгуэрхэр къащыхэхуи щыIэт. Хэт ищIэрэ — «хьэщIапIэ» къахуэкIуэу къыщIэкIынт. Ахэр, къызэрыунэхуам хуэдэу, псынщIэуи кIуэдыжырт.
- Ещанэ махуэм, пшапэ зэхэуэгъуэм, зэрихабзэу, Капитан бомжхэм я дежкIэ къыблэкIыжырт. Япэ махуэм къыщыщIэдзауэ Капитан нэкIэ къилъыхъуэрт ахэр нэху къыщекI щIыпIэр, арщхьэкIэ, сыт имыщIами, игъуэтыртэкъым. КъыгурыIуэрт ар зэрымыжыжьэр. Бомжхэр махуэ къэс зытес тетIысхьэпIэ кIыхьым адэIуэкIэ гараж зыщыплI щытт. «Гараж щIыбагъхэр арагъэнщ», — егупсысащ Капитан къыздэкIуэм.
- Ныщхьэбэ ахэр тIу фIэкIа хъуркъым, нэхъ щIалэIуэр, зи лъакъуэ ижьым сэкъат иIэр, яхэскъым. Абыхэм гъунэгъу къахуэмыхъу щIыкIэ абы гу лъитат Капитан. Ноби и закъуэтэкъым — ар щIэх-щIэхыурэ къэт и хабзэт. Зымахуэ Капитан гу лъитащ абы сумкэ фIей дыдэ, лэжьэпауэ, иIыгъыу зыщIыпIэ кIуэуэ. Иджы ар дыдэр иIыгъыу абыкIэ къокIыж. Сумкэм зыгуэрхэр изу илъщ, щIакхъуэ тхъуэплъ хъуреишхуи IэкIэ иIыгъщ. «Пщыхьэщхьэшхэ ящIыну аращ, шэч хэмылъу» — егупсысащ Капитан икIи тIэкIу нэхъ хуабжь зищIащ, ар тетIысхьэпIэм къыщыIухьэжым ирихьэлIэу езыри нэсын хуэдэу. Апхуэдэуи хъуащ.
- Капитан нэхъ хуэм зищIыжри, бомжхэм сэлам ярихащ, мащIэу и щхьэр игъэщхъри. Мыдрейхэри къыщыгуфIыкIыпэу сэлам кърахыжащ. «Дэтхэнэрами, языхэзыр пщэдджыжь псэлъэгъу сщIынщ, ахъшэ гуэрхэри IэщIэслъхьэнщ» — егупсысащ Капитан. Апхуэдэуи ищIащ. ТхьэмахуитIым нэблагъэ тригъэкIуэдащ Капитан бомжхэм дзыхь захуригъэщIыным. Ауэ сыт хуэдэу мыпIащIэми, фIыуэ ищIэрт абыхэм я дзыхь къуамыгъэзауэ зыри къазэрыпумыхынур.
- А пщыхьэщхьэм Капитан, чэф нэпцIышхуэ зищIауэ, и гуфIакIэми зы бжьэ дэту, бомжхэм къаблэкIыжырт. Нэхъапэхэм хуэдэу сэлам ярихыу къимыгъэнэжу, Капитан ахэр зытес тетIысхьэпIэ кIыхьым и кIэм пытIысхьэри, ящыгуфIыкIыпэурэ и бжьэр и гуфIакIэм къыдихри игъэуващ. Бомжхэр абы ней-нейуэ къеплъащ. Зым къызэкъуипхъуэтри, зэгуэр цыджанэу щыта гуэр бжьэм трипIащ.
- — Мыбы зы мылицэ щIалэжь цIыкIу гуэр блокIри, тIэкIу дефауэ сыту дыкъилъагъумэ, деубэрэжь IэштIымкIэ, — жиIащ абы, кIэзызу, шынарэ и хъуреягъыр къызэпиплъыхьу.
- — НакIуэ, нех ди деж, — жиIащ бомжхэм я нэхъыжьым, — моуэ мыбдежщ, мо гараж щIыбымкIэ, котельнэ дыдэм хуэзэу.
- — НакIуэ, — зыкъомрэ егупсыса иужь жиIащ Капитан, икIи къыфIэмыIуэху-къыфIэмыIуэхуу жиIащ:
- — ФымыгушыIэмэ, сыт сыныщIэмыкIуэнур?
- — Дэ дыгушыIэжыфыркъым, тщыгъупщэжащ ар зищIысыр, — жиIащ я нэхъыжьым.
- ЩIэх дыдэу ахэр гараж щIыбым къыщыхутащ. Псы хуабэр щIы щIагъым зэрыщызекIуэ бжьамий гъумыщIэхэр щызэблэкI щIыпIэм деж иIэ ихьэпIэм и щхьэр техат. «Нихьэ» — жыхуиIэу, нэхъыжьым и щхьэр ищIащ. Капитани, дзыхьыщэ имыщIурэ, мащэм ихьащ. И ныбжьыр балигъыпIэм зэрыфIихурэ куэд дыдэ щIами, иджыт абы апхуэдэ псэукIэ щилъагъур. Япэрауэ, «пэшыр» Iэхуитлъэхуитт, бгъуэфIт икIи кIыхьт. Хуабэмрэ гъуэтэрымэмрэ Капитан зэуэ къыIурыуэри, и щхьэр ягъэунэзащ. «Пэшым» гъуэлъыпIиплI щIэтт, абы гъуэлъыпIэкIэ уеджэ хъунумэ, ауэ цIыху зэрыщыжейр IупщIт.
- (КъыкIэлъыкIуэнущ).