Хъуэхъум и къарур
2021-11-20
- Ижь-ижьыж лъандэрэ адыгэм хъуэхъум пщlэшхуэ хуащlу къокIуэкI. Хъуэхъу дахэкlэ дуней къэхъукъащlэхэр къагъэlурыщIэну хэтт. «Хъуэхъур куэд хъуркъым», «Узэхъуэхъур къохъуэхъуж», «Хъуэхъум и пэри и кlэри хъуэхъущ». А псоми къарыкlыр зыт — «Хъуэхъум и къарур инщ, умыщхьэхыу узэрыхъуэхъуэн», жыхуаIэт.
- Адыгэм илэжь дэтхэнэ зы Iуэхуми щIидзэн ипэкlэ, «Iуэху пэублэ хъуэхъу» къабжырт:
- Ди тхьэ, Тхьэшхуэ, псынщlэ теlуэ, фIы теlуатэ, Iэ ижьым егъэублэ, Iэ сэмэгум егъэух, узыншагъэкlэ къедгъэхьэлIэж, гуфIэгъуэкlэ дыгъэшхыж! — жаIэрти, лэжьыгъэ IэнатIэм пэрыувэрт.
- Абы къинэмыщlауэ, ялэжь Iуэхугъуэм елъытауэ, хъуэхъу куэд къаIэтын хуей хъурт. «Унэщlэ хъуэхъу», «Вабдзэ телъхьэ хъуэхъу», «Гъунэилъэ хъуэхъу», «ВакlуэдэкI хъуэхъу», «Амыщ и хъуэхъу», «Iэнэгу хъуэхъу», «Нысашэ хъуэхъу», «Щауэишыж хъуэхъу», «Бэракъ е вакlуэихьэж хъуэхъу», «Махуэшхуэ хъуэхъу».
- Адыгэм бжьэ къиIэту щытакъым, хъуэхъу трыжимыIыхьу, ар сыт хуэдэ Iуэхугъyэм къыхуащтауэ щытми. Зэрыхабзэти, фадэбжьэм нэхъыжьыр техъуэхъухьырт, нэгъуэщI зыгуэрым иритырти, иригъафэрт. Хъуахъуэу езыр ефэжу хабзэтэкъым. Зы- хуигъэфэщар ефа нэужь, къритыжырти, итIанэт хъуэхъуар щефэр. «Хъуахъуэрэ ефэжмэ, Джылахъстэнейщ», — жаlэу а псалъафэр къыщlежьари аращ.
- Ауэ мыпхуэдэ хъыбари щыlэщ. Къетыкъуэ и къуэ Аслъэнбэч и пщыгъуэ зэманым Iэпхъуэшапхъуэурэ щlыпlэ зыкъомым щыпсэуащ. ИкIэм ар Къэщкъэтау щыдэсам щыгъуэ, лIэмэ, абы щыщlалъхьэну кхъэлэгъунэ-чэщанэ иригъэщlат. Чэщанэр зыщlахэр къыщlишэри Iэнэ къахуищтащ, фадэ къахуищтащ. Ауэ махъсымэбжьэм ефэн щхьэкlэ, мыхъуахъуэу хъунутэкъым. Ар хабзэт. Зытехъуэхъухьын хуейр — чэщанэ иригъэщIар арат. Хъуэхъуэн хуейр гупым я нэхъыжьрати, Iэнэр къащIыхуищта чэщанэм щхьэкlэ хъуэхъу жиIэн къыхуэгупсысыртэкъым. Абы хэту, Аслъэнбэч и чэнджэщэгъу Къэзанокъуэ Жэбагъы щымыlауэ, хеящlэ къикlыжауэ къыщlыхьащ. Къыщlыхьэм бжьэ ират хабзэти, «Мыбы си къалэныр сщхьэщихынщ» жыхуиlэ щIыкlэу, нэхъыжьым, ищIэни жиIэни имыщlэу, иlыгъ бжьэр Жэбагъы иритащ. Жэбагъы щlэупщlащ, фадэм щlефэ щхьэусыгъуэм. Абы и жэуапыр къыщратым, Жэбагъы жиIащ:
- — АтIэ, кхъэлэгъунэм и кIуэцIыр нэщIрэ и щIыбыр щIэращIэу куэдрэ Тхьэм щигъэт.
- Адыгэ хъуэхъу-сэламхэр зыбжанэу зэтегъэпщIыкIащ. Хъуэхъу-сэламыр цlыхур зэлэжьу зыпэрыт IэнатIэм теухуащ. Сэлам хъуэхъур зытыр бгъэдыхьарщ, къеIызыхыy жэуап зытыжыр лэжьыгъэ зыщIэу IэнатIэм пэрытырщ. Абы къыхэкlыу, адыгэм лэжьыгъэ бжыгъэм тещIыхьа сэлам тыкlэ зэхуэмыдэхэри иlащ.
- ТЕКIУЖЬ Заретэ.