ЩIыуэпсыр фIыуэ зылъагъу ныбжьыщIэхэм я махуэ
2020-06-16
- 1918 гъэм Москва и Сокольники хьэблэм къыщыунэхуауэ щытащ «ЩIыуэпсыр фIыуэ зылъагъу ныбжьыщIэхэм я станц» зыфIаща IуэхущIапIэ. А гъэ дыдэм мэкъуауэгъуэм и 15-м абдежым щрагъэжьащ зи лэжьыгъэм пэрыува гъэсакIуэхэр пашэ зыхуэхъуа ныбжьыщIэхэр зыхаша япэ нэгузегъэужь зекIуэр. ГъэщIэгъуэну икIи гукъинэжу ирагъэкIуэкIа а Iуэхур Натуралист ныбжьыщIэхэм я махуэу ди къэралым къыщалъытащ.
- Ауэ щыхъукIи, СССР-м и юннат зэщIэхъееныгъэм и зэхэублакIуэу къалъытэр Москва дэт курыт школхэм ящыщ зым биологиемкIэ щезыгъаджэу щыта, иужьым Лениным и цIэр зезыхьэ къэрал педагогикэ институтым и профессор хъуа Всесвятский Борисрэ сабийхэм сытым щыгъуи псэ хьэлэлу ябгъэдэта дохутыр Iэзэ, щIыуэпсми апхуэдэ дыдэу хущыта Русаков Иванрэщ.
- А тIум, 1918 гъэм и щIышылэ мазэм зэIущIэри, и гугъу ящIат щIалэгъуалэм ящыщу щIыуэпсыр фIыуэ зылъагъухэр щызэIущIэ-щызэрыщIэ гупжьейхэр япэщIыкIэ ди къэралым и щыхьэрым, иужькIэ щIыналъэ зэмылIэужьыгъуэхэм къыщызэгъэпэщын зэрыхуейм.
- Дызэрыщыгъуазэщи, етIощIанэ лIэщIыгъуэм и пэщIэдзэр кърахьэжьа Iуэхур лъэданэ ирагъанэу езымыгъэтIылъэкIыж цIыху гуащIафIэхэм я лъэхъэнэт. Арати, ищхьэкIэ къыщыхэдгъэща лIы цIэрыIуэхэм я жэрдэмкIэ, 1918 гъэм и мэкъуауэгъуэм Москва и Сокольники хьэблэм къыдэхутащ «ЩIыуэпсыр фIыуэ зылъагъу ныбжьыщIэхэм я станц» зыфIаща IуэхущIапIэщIэр. Илъэс дэкIри, абдежым къыщыунэхуащ зи унэтIыныгъэкIэ зэхагъэщхьэхукIа гупжьейуэ плIы: «Ботаникхэр» (хадэхэкIым пыщIахэр), «Орнитологхэр» (бзухэм яхуэсакъхэр), «Энтомологхэр» (гъудэ-бадзэхэм якIэлъыплъхэр), «Гидробиологхэр» (псыр фIыуэ зылъагъухэр).
- Зэман дэкIри, IуэхущIапIэщIэм «Натуралист ныбжьыщIэхэм я биостанц нэхъыщхьэ» фIэщыгъэмкIи еджэ хъуащ. Мыбдежыращ, ипэжыпIэкIи, и къежьапIэр иужьым, лIэщIыгъуэ блэкIам и 20 гъэхэм, къэрал псор зэщIэзыщта юннат зэщIэхъееныгъэм. А лъэхъэнэм натуралист ныбжьыщIэхэм я станцхэр щылажьэу хуежьат Одессэ, Архангельск, Хабаровск, Омск къалэхэм, нэгъуэщIхэми. Уеблэмэ, зэман кIэщIым къриубыдэу, мы Iуэхум СССР-м апхуэдизу зыщиужьати, щIыуэпсыр фIыуэ зылъагъухэм я гупжьей щхьэхуэхэр курыт еджапIэ псоми къыщыунэхуат.
- Мыри къыхэгъэщыпхъэу къыдолъытэ. Москва дэт Къэрал университетым деж щыIэ ЗоологиемкIэ музейм 1924 гъэм и мэкъуауэгъуэм щызэхашащ Натуралист ныбжьыщIэхэм я Япэ Урысейпсо зэхуэсыр.
- Мы зэманым юннат зэщIэхъееныгъэр ди къэралым зэрыщекIуэкIым кIэлъыплъ IуэхущIапIэ нэхъыщхьэу диIэр Сабийхэм я экологие-биологие федеральнэ центрырщ. Абы и лэжьакIуэхэращ зэзыгъэзахуэри зыубзыхури ныбжьыщIэхэм щIэныгъэ щхьэхуэ щрат курыт еджапIэхэм щIыуэпсым и щытыкIэм зэрыщыхурагъаджэ дерсхэм я зэхэлъыкIэр, а лъэныкъуэмкIэ къэунэху унэтIыныгъэщIэхэр зыхуэдэр зэхэзыгъэкIри ахэращ. Зи гугъу тщIы центрым и нэIэ ятетщ ди къэралым щIыналъэ, муниципальнэ мыхьэнэ зиIэу ит, натуралист ныбжьыщIэхэм я станцрэ сабийхэм я экологие-биологие центру 250-м щIигъум.
- КЪУМАХУЭ Аслъэн.