Алмэсты къыхуэгъуэтакъым
2019-08-06
- Бадзэуэгъуэм и 22-м илъэси 100 ирикъуащ ди щIыналъэм фIыуэ къыщацIыху бзылъхугъэ телъыджэ Кофман Жаннэ. И гъэсэнхэр щIыгъуу илъэс плIыщIым щIигъукIэ ар лъыхъуащ зи хъыбар гъэщIэгъуэнхэр зэхэтха мыхъумэ, зэи дызытемыплъа алмэстыхэм.
- Хирург, альпинист цIэрыIуэ, Кавказым щIэзэуахэм яхэта, СССР-мрэ Франджымрэ я цIыху Кофман 1962 гъэм Кавказ Ищхъэрэм къэIэпхъуауэ щытащ алмэстыхэм я лъэужь къигъуэтын, ахэр иджын папщIэ. Жаннэ 1919 гъэм Париж къыщалъхуауэ щытащ. 1930 гъэхэм Жаннэ-Марие и адэр щылэжьащ Урысейм. ИужькIэ, политикэ IуэхукIэ лей къытехьэри, пщащэм и адэр хьэпсым къыщыхутащ. Абы ирихьэлIэу, Париж къикIри, Жаннэ Урысейм къэIэпхъуащ, щеджэну, щыпсэуну. Апхуэдэуи, ар щIотIысхьэ медицинэмкIэ институтым икIи ехъулIэныгъэфIхэр къигъэлъагъуэу къеух.
- А лъэхъэнэрщ пщащэр альпинизмэм щыдихьэхари. Кавказым щыхьэщIэу, Жаннэ зэгуэр зэхех мы щIыпIэхэм алмэстыхэр щыкуэду. Ахэр иджыну, псэущхьэ телъыджэхэм я лъэужь теувэну щыхуежьэм ирихьэлIэу, Хэку зауэшхуэр къохъейри, Кофман фронтым къыщохутэ. Зауэ нэужьым, и адэми хуэдэу, Жаннэ лей къытохьэ политикэ IуэхукIэ икIи илъэси 10 лагерым щехь, къокIыжри, Москва егъэзэж.
- Зауэм къызэпиуда и мурадхэм зэрымыщIэкIэ къыхуокIуэж ар, зэман дэкIауэ… Жаннэ и гурыгъу-гурыщIэхэм щыгъуазэ и ныбжьэгъу альпинистхэм ар ирагъэцIыху щIэныгъэлI, алмэстыхэр зыдж Поршнев Борис. Алъандэрэ зылъыхъуа, къезыхуэкIа Iуэхум теухуауэ къэхутэныгъэу щыIэм щыгъуазэ зыхуещI цIыхубзым икIи алмэстым и лъыхъуакIуэу а зэманым къызэрагъэпэща экспедицэм хохьэ Кофман.
- Жаннэ, и жагъуэ зэрыхъунти, Поршневыр кIэщI дыдэу дунейм ехыжащ, алмэстыхэм ятеухуауэ къатIэщIа щIэныгъэр къыщыгъэлъэгъуа тхыгъэшхуэр къытрамыдзэ щIыкIэ. Ауэ щIэныгъэлIым и лэжьыгъэр пщIэншэ хъуакъым: абы пищащ Кофман Жаннэ. Апхуэдэу, 1960 гъэм Жаннэ къызэрегъэпэщ экспедицэ икIи Сэрмакъ къуажэм и Iэшэлъашэр щIащыкI. ЦIыхубзыр апхуэдизкIэ дихьэхат а Iуэхуми, Совет Союзым и гъунапкъэхэм къикIыурэ Сэрмакъ къекIуалIэ къэхутакIуэхэр зэрызэхэзекIуэну машинэхэр езым и мылъкукIэ къызэригъэпэщырт.
- — Абы апхуэдизкIэ къоныкъуэкъу кърихуэкI Iуэхури, и пенсэмрэ Москва щиIэ унэм къыпэкIуэ фэтэрыпщIэмрэ трегъэкIуадэ къызэригъэпэщ экспедицэхэм. Кавказыр зэрыщыту къызэхикIухьауэ жыпIэ хъунущ. Жаннэ апхуэдизкIэ дихьэхат Iуэхугъуэми, зы сыхьэт закъуэкIэ удэпсэлъа нэужь, «щхьэ алмэсты лъыхъуэ семыжьэрэ иджыпсту?» жыпIэу удрегъэхьэх и лэжьыгъэм, — жаIэрт бзылъхугъэм къыдэлажьэхэм.
- Гъатхэ пасэм щыщIэдзауэ, бжьыхьэр икIыху Жаннэ щыIэт Сэрмакъ, и «запорожец» ныкъуэдыкъуэмкIэ къуакIэбгыкIэр махуэ псом зэхикIухьрэ, псыи уэздыгъи зэмыкIуалIэ унэ бгынэжам жэщым нэху къыщекIыу. Бгырысхэми апхуэдизкIэ я гум дыхьэрт цIыхубз телъыджэри, шыгъупIастэкIэ къыпежьэрэ, алмэстым теухуа хъыбарыжьхэр къыжраIэу зэбгъэдэст.
- А Iуэхугъуэм тригъэкIуэда зэманым къриубыдэу Жаннэ зэхуихьэсащ тхыгъэ бжыгъэншэхэр, уеблэмэ бгым къыщигъуэтат алмэстым и лъакъуапIэ абрагъуэр, ауэ апхуэдизу зыщIэхъуэпсар къехъулIакъым — зэи ирихьэлIакъым алмэстым.
- Иджыпсту узыншэщ Жаннэ, и илъэси 100-ри Франджым къыщригъэхьащ. Абы Париж игъэзэжат, и гъащIэ псом зыщIэхъуэпсар къыщемыхъулIэм…
- Котляров Виктор.
- Тхыгъэр зэзыдзэкIар Фырэ Анфисэщ.