Даур Жэхьфар и илъэс гуащIафIэхэр
2021-01-28
- Илъэс 90 ирикъуащ ди нэхъыжьыфI, журналист, тхакIуэ цIэрыIуэ, Урысей Федерацэм щэнхабзэмкIэ щIыхь зиIэ и лэжьакIуэ, Къэрэшей-Шэрджэсым щIыхь зиIэ и журналист, Совет Союзым и ТхакIуэхэм, Журналистхэм я зэгухьэныгъэхэм хэт Даур Жэхьфар Ахьмэд и къуэр.
- Жэхьфар Хъумэрэн ЦIыкIукIэ зэджэ жылэм 1931 гъэм щIышылэм и 6-м къыщалъхуащ. Абы пэщIэдзэ еджапIэт дэтри, я гъунэгъу ПсэукIэ Дахэ къуажэм классиблыр къыщиухащ. 1950 гъэм Даурыр щIэтIысхьащ Совет Союзым и ЛIыхъужь Хьэбэч Умар и цIэр зэрихьэу Черкесск дэт педучилищэм. Ар къиуха нэужь адыгэбзэм-рэ литературэмкIэ егъэджакIуэу Абазакт (Еджэбэкъуей) илъэсибл еджапIэм ягъэкIуащ. Зауэ илъэсхэм зи еджэныр зэпыуа хъуа ныбжьыщIэхэр зыхэс ебланэ классыр дзыхь къыхуащIат абы. Лэжьэн щIидза къудейуэ, 1954 гъэм дзэ къулыкъум ираджащ. Курыт щIэныгъэ зиIэ сэлэт зэрахуэкIуам хуабжьу щыгуфIыкIат командирхэр икIи полкым и щэху частым хагъэхьащ. ЛIыгъэ хэлъу илъэсищыр ирихьэкIащ, лейтенант нэхъыжь хъуауи къигъэзэжащ.
- КъыздекIуэлIэжам «Черкес пэж» газетым ирагъэблэгъащ — 1957 гъэм и шыщхьэуIум абы и зэдзэкIакIуэ хъуащ. ГъэщIэгъуэнкъэ мыри: зэрылэ-жьа тхылъым зы IуэхущIапIэ закъуэщ итыр — 1957 гъэм газетым къащтащ, 2009-м IукIыжащ. НэгъуэщIу жыпIэмэ, илъэс 52-рэ адыгэ газетым иритащ, апхуэдиз илъэскIи и лъэпкъым, республикэм, Урысейм щыпкъэу хуэлэжьащ. Иужьу къыхуагъэфэща редакцэм и мэкъумэш къудамэм и редактор IэнатIэм лэжьапIэм къыIукIыжыху пэрытащ.
- Зэрылажьэм хуэдэу, Къэрэшей-Шэрджэс къэрал педагогикэ институтыр къиухащ. Журналист IэщIагъэ мытыншым нэхъ- ри хуэIэижь хъун папщIэ, партым и Къэрэшей-Шэрджэс обкомым и унафэкIэ 1967 гъэм Ленинград парт еджапIэм ягъэкIуащ икIи ар щытхъу иIэу къиухащ. ЕджапIэм кърита тхылъым итт узыгъэгушхуэ псалъэхэр: «Гурыхуэщ, щIэныгъэфI иIэщ, сыт хуэдэ парт лэжьыгъэри игъэзэщIэфынущ».
- Жэхьфар и гуащIэ зыхилъхьар адыгэ газетым и закъуэкъым, атIэ Кавказ Ищхъэрэм, Урысейм къыщыдэкI газетхэми ядэлэжьащ. Партым и Къэрэшей-Шэрджэс обкомым и бюром и унафэкIэ КПСС-м и ЦК-м къегъэщIылIауэ щыта «Сельская жизнь» газетым штатым хэмыт и корреспонденту илъэс 20-кIэ щылэжьащ. Апхуэдиз зэманкIэ къэралым и щIэджыкIакIуэхэр щигъэгъуэзащ областым и гъащIэм, и ехъулIэныгъэхэм. МащIэкъым зэфIэхын хуей Iуэхугъуэу къиIэтари.
- Жэхьфар Хэку зауэшхуэм и ветеранщ. ЗэуапIэ губгъуэм итакъым, ауэ хахуагъэ къигъэлъэгъуащ а зэманым. 1943 гъэм нэмыцэхэр щрахужым ПсэукIэ Дахэ къуажэмрэ Хъумэрэн ЦIыкIумрэ я кум махуищкIэ зауэ гуащIэхэр щекIуэкIащ. ЩIалэ цIыкIухэр — КIыкI Хьэмидрэ Даур Жэхьфаррэ — лIыгъэ яхэлъу зауэлIхэм ядэIэпыкъурт. Зэгуэрым, я унэм пэмыжыжьэу уIэгъэ щыхъуа сэлэтхэр къэлъэIуат дэIэпыкъуэгъу щхьэкIэ. ЩIалэ цIыкIуитIыр пщIантIэм дэжри, сэлэтхэм я дежкIэ зрачащ. Гъунэгъу къэхъуа нэмыцэ сэлэтым автоматышэр къатригъэлъэлъащ. Хьэмид зэшэзэпIэу иукIащ, Жэхьфар уIэгъэ хьэлъэ дыдэ хъуащ — ерагъкIэ ажалым къыIэщIагъэкIащ. Хъужа нэужь колхоз гъащIэм хыхьэжри, фронтым хуэлэжьащ.
- Жэхьфар и архивым зы дэфтэр лъапIэ хэлъщ — ар и къару емыблэжу ТекIуэныгъэм зэрыхуэлэжьам папщIэ партым и Шэрджэс обкомымрэ облисполкомымрэ къыхуагъэфэща ЩIыхь тхылъырщ. Даурым абы мыхьэнэшхуэ ирет, зауэ дыджым къыщахьа ТекIуэныгъэм и нагъыщэу къелъытэри, хуэсакъыпэу зэрехьэ.
- Сабийуэ зауэм и нэщIэбжьэр зэрилъэгъуар и журналист, тхакIуэ лэжьыгъэхэм къыхощыж. МащIэкъым тхыгъэу итхар. Къэрэшей-Шэрджэсым и лIыхъужьхэм, фронтым Iутахэм, ТекIуэныгъэм хуэлэжьахэм я лIыгъэ мыухыр къыщигъэлъэгъуащ ТекIуэныгъэ Иныр илъэс 65-рэ щрикъум ирихьэлIэу трыригъэдза «ЛIыхъужьыгъэм и гъуэгукIэ» тхылъым. ТекIуэныгъэ Иныр илъэс 70 щрикъум щыгъуэ «Участники парада Победы 1945 года» тхылъыр къыдигъэкIащ.
- Даур Жэхьфар и «ЛъэпкъитIым я къуэ» тхылъым гъэсэныгъэ мыхьэнэшхуэ зэриIэр къыщалъытар Къэрэшей-Шэрджэсым и закъуэкъым, атIэ Урысейми абы щытепсэлъыхьащ. Къапщтэмэ, Саратов областым ТекIуэныгъэ Иныр илъэс 70 щрикъум хухахауэ щыта Iуэхугъуэшхуэм а тхылъми и гугъу щащIащ. Саратов къалэм дэт библиотекэшхуэм абы лъэтеувэ щыхуащIащ.
- Даур Жэхьфар лъэпкъым хуищIа Iуэхушхуэщ «У истоков черкесской журналистики» тхылъыр. «Черкес Хэкур» илъэс 90 щрикъум ирихьэлIэу къыдигъэкIа тхылъым а газетым редактору иIа цIыху 24-м я гъащIэмрэ я гуащIэмрэ къыщигъэлъэгъуащ.
- Даурым и «Оборванные струны сердца» тхылъыр 2014 гъэм дунейм къытехьащ. Ар а илъэсым къыдэкIа тхылъ нэхъыфI дыдэхэм хабжэри, республикэм и Iэтащхьэм и саугъэтыр къыхуагъэфэщащ.
- Даур Жэхьфар жылагъуэ лэжьыгъэм жыджэру хэтщ икIи Къэрэшей-Шэрджэсым и мызакъуэу, Кавказ Ищхъэрэ псом ялъоIэс.
- Ар Кавказ Ищхъэрэм хыхьэ щIыналъэхэм я хъыбарегъащIэ IэнатIэхэм я форумым хэтащ. ЦIыху 700-м нэблагъэ къызэкIуэлIа зэхуэсым журналист ныбжьыщIэхэр зэраунэтI псалъэкIэ захуигъэзэну къыхуагъэфэщащ Жэхьфар.
- Хэку зауэшхуэм хэкIуэдахэм я фэеплъыр хъумэным хуэлажьэу Черкесск къалэм щызэхэт щIалэгъуалэ хасэм къыбгъэдэкIыу Даур Жэхьфар къыхуагъэфэщащ ЩIыхь тхылъ. Гъэсэныгъэ лэжьыгъэм жыджэру зэрыхэтым папщIэ Урысей Федерацэм къыбгъэдэкI медалрэ Президент Путин Владимир и Iэр зыщIэлъ ЩIыхь тхылърэ къратащ.
- Жэхьфар куэдым дехьэх икIи хуэIэкIуэлъакIуэщ. Къамылым, чым хьэпшып гъэщIэгъуэнхэр къыхещIыкI, абы щIэблэри хуегъасэ. Теплъэ гъэщIэгъуэн яIэу пхъэ, мывэ, псыхьэлъахъуэ хуэдэхэр зэхуихьэ-сын фIэфIщ. Апхуэдэу «езы дунейм ищIа сурэт» цIыкIу куэд жыг къудамэм, жыг лъабжьэжьым, мывэм къыхэщIыкIауэ зэхуихьэсащ. ИтIанэ, абыхэм я сурэтхэри иту, тхыгъэ кIэщIхэри дэщIыгъужауэ сабийхэм папщIэ тхылъ гъэщIэгъуэн къыдигъэкIыжащ.
- Даур Жэхьфар щхьэхуэу тетхыхьащ адыгэ щIалэ цIыкIухэр зэрызэпеуэу щыта «кIэн джэгум». Кавказ Ищхъэрэм узыщрихьэлIэ хьэкIэкхъуэкIэхэм триухуащ «Щыхь лъагъуэ» тхылъыр.
- Даур Жэхьфар бзэр, хабзэр хъумэным емызэшу и гуащIэ хелъхьэ. Ар куэдрэ ирагъэблагъэ Абэтэхьэблэ, Адыгэхьэблэ, Бэвыкъуэ, Хьэбэз къуажэхэм, Черкесск къалэм дэт еджапIэхэм. Жэхьфар и тхылъхэм щыщ куэд яхуигуэшащ еджапIэхэм, тхылъ хъумапIэхэм, музейхэм, архивхэм.
- Даур Жэхьфар и тхылъ псоми я щхьэщ абы томи-тIу къыдигъэкIа «ЖыIэ уэрэд, си Кавказ!» зыфIищар. Абы щызэхуихьэсыжащ Урысей Федерацэм и Къэрал саугъэтым и лауреат Даур Аслъэн и макъамэбзэкIэ тха архивыр. А тхылъымкIэ Жэхьфар тхуихъумащ уэрэдус щэджащэ Даур Аслъэн и IэдакъэщIэкIхэр.
- Даур Жэхьфар адыгэ лъэпкъым, КъШР-м, Урысейм IуэхугъуэфIу яхузэфIихар лъэужьыншэ хъуакъым. Абы и цIэр Дуней- псо адыгэ щIэнгъуазэм хуэфащэ дыдэу иратхащ. Дуней псом шэрджэсу тетым къащIащ а адыгэлI щыпкъэм и зэфIэкIыр зэрыиныр. Ди республикэм къыхуигъэфэщащ и нагъыщэ нэхъыщхьэр — «Къэрэшей-Шэрджэс Республикэм и пащхьэм щиIэ фIыщIэхэм папщIэ» орденыр. Республикэм и тхакIуэхэм зэдащтэри, 2013 гъэм щIыналъэм и тхакIуэ нэхъыфIу къалъытауэ щытащ Даурыр.
- Урысейм и тхакIуэхэм я 15-нэ съездым щыкIуэм, абы адыгэ фащэр зыщитIагъэри, лъэпкъым и пщIэр иIэтащ. ТхакIуэхэм я Зэгухьэныгъэм и тхьэмадэу хаха Иванов Николай лIыкIуэхэм захуигъэзащ: «Ди тхакIуэ нэхъыжь дыдэхэм ящыщ, Къэрэшей-Шэрджэс Республикэм къикIа Даур Жэхьфар адыгэ фащэ щыгъыу къакIуэри, ди зэхуэсыр къигъэбжьыфIащ». Абы Iэгуауэ ин хуаIэтат.
- Апхуэдиз Iуэху зэфIэзыгъэкI адыгэлIым иджыри зыхущIегъэхьэ Адыгэ Хасэм хэлэжьыхьыну, Урысейм щыпсэу адыгэхэм я лъэпкъ-щэнхабзэ автономием и тхьэмадэм и къуэдзэ къалэныр ноби екIуу егъэзащIэ.
- Даур Жэхьфар и цIэр ирапх цIыхугъэм, адыгагъэ нэсым, Iэдэбагъым, гушыIэ дахэм. Адэ насыпыфIэщ Даур Жэхьфар — бын хъарзынэхэр иIэщ.
- И щIалэ нэхъыжь Рэмэзан ВИМО-р (Военный институт международных отношений) къиухащ, политик Примаков Евгений и гъусэу лэжьащ, Адыгэ Республикэм и лIыкIуэу Москва къалэм щыIэм и къуэдзэу щытащ, щIэныгъэхэм я кандидатщ, КъуэкIыпIэ къэралхэр джынымкIэ институтым и унафэщIым и къуэдзэу къэрал Iуэхухэр зэфIихащ. Иджы Урысейм и посольствэм щылэжьэну Афганистаным ягъэкIуащ. И щIалэ нэхъыщIэ Ахьмэд Белгород дэт сату академиер къиухащ. Хъыджэбзыр — Эльмирэ — медицинэм и лэжьакIуэщ. Жэхьфар къуэрылъхуу щIалищрэ пщащитIрэ иIэщ. Абыхэми я гуфIэгъуэм хэтщ, фIым, пэжыгъэм хуегъасэ. И дуней тетыкIэмкIэ ар и щIэблэм щапхъэ яхуохъу.
- Уэхъутэ Александр,
- Урысейм щыпсэу адыгэхэм я лъэпкъ-щэнхабзэ автономием и тхьэмадэ.