Африкэм щыIэ адыгэ щIалэ
2020-11-17
- КъБР-м и Жылагъуэ палатэм и ЩIалэгъуалэ советым и жэрдэмкIэ 2015 гъэм екIуэкIа «Илъэсым и ехъулIэныгъэ» зэхьэзэхуэм «IT технологиехэр» Iыхьэм щытекIуауэ щытащ Къармэ Астемыр. Иджы илъэсищ хъуауэ ар Африкэ Ипщэм щолажьэ, Йоханнесбург къалэм дэт AxxonSoft (ITV) IуэхущIапIэм хьэрычэт IэнатIэм зегъэужьынымкIэ и унафэщI къулыкъур къыщыхуагъэфэщауэ. ЩIалэщIэм и лэжьыгъэр зытеухуар шынагъуэншагъэм ехьэлIауэ программэхэр зэхэгъэувэнырщ.
- КъБКъУ-р къиуха нэужь, (Урысейм и студент нэхъыфIхэм я зэпеуэм еханэ увыпIэр щиIыгъыу еджащ) Астемыр щылэжьэну хунэсащ КъБР-м Курортхэмрэ туризмэмкIэ и министерствэм инвестицэ проектхэмкIэ и къудамэм. И егъэджакIуэу щыта Гъурф Ритэ зыкъыхуигъазэу, иджыпсту щылажьэ IуэхущIапIэм IэщIагъэлI ныбжьыщIэхэр къызэрилъыхъуэр къыщыжриIэм, ар арэзы хъуащ. Япэ зэманым абы и лэжьыгъэр Урысейм щыIэу зэфIигъэкIыу екIуэкIащ, итIанэ къыхуагъэлъэгъуащ Азием, КъухьэпIэм е Африкэм щыIэ къэралхэм щыщ зым менеджеру кIуэну.
- — Африкэр щIыналъэ бэIутIэIуншэхэм зэращымыщыр гурыIуэгъуэщ, ауэ ар къыщIыхэсхар узэлэжьынрэ узыхущIэкъунрэ абы зэрыщыгъунэжырщ, — жеIэ Къармэм. — Мыбдеж шынагъуэншагъэр тэмэму къыщызэгъэпэщакъым. Махуэ къэс укIыгъэ 60-м нэблагъэ къыщохъу, машинэ щэ бжыгъэхэр ядыгъу, сабийхэм я гугъу умыщIыххи. Абы къыхэкIыу икъукIэ мыхьэнэ зиIэщ ди IуэхущIапIэр зэлэжьыр. ЩIэпхъаджащIэхэр къагъуэтын щхьэкIэ дгъэув системэхэм щIэупщIэшхуэ щаIэщ. Апхуэдэуи мыхьэнэшхуэ иIэщ щIэпхъаджагъэ ялэжьыныр къызэпыудыныр. Псалъэм папщIэ, щIэпхъаджагъэ зылэжьахэм я базэ щыIэщи, абыхэм ящыщ гуэр тыкуэн инхэм щIыхьауэ къыщIэкIмэ, ди программэм хъыбар ирегъащIэ полицэм.
- Зы илъэсрэ ныкъуэрэ фIэкIа нэхъ дэмыкIыу Къармэ Астемыр къыхуагъэфэщащ щIыналъэм хьэрычэт Iуэхум зегъэужьынымкIэ и унафэщI IэнатIэр. Ар щылажьэ IэнатIэм и Iуэхутхьэбзэхэр къэрал зэмылIэужьыгъуэ куэдым хэIущIыIу щыхъуащи, зэрызэдэлэжьэну зэгурыIуэныгъэхэм Iэ традзэн мурадкIэ щIэх-щIэхыурэ нэгъуэщI щIыпIэхэм макIуэ. Мы гъэм ар щыIащ Лесотэ, Зимбабве, Замбие, Кение къэралхэм. Иджыри апхуэдэ IуэхукIэ ахэр къэрали 10-м щIигъум кIуэн хуейуэ къапэщылъщ, зэкIэ коронавирусым и зэранкIэ къызэтрагъэувыIащи, къыкIэлъыкIуэ илъэсым ахэр зэфIагъэкIыну траухуащ.
- — Къэбгъэлъагъуэмэ, Африкэ Ипщэр щIагъуэу зызымыужьа щIыналъэщ, ауэ шынагъуэншэ къалэ куэд иIэ хъуащ, дуней псом зыщызыубгъуа «SPAR» сату IуэхущIапIэм и къудамэхэри щыIэщ, — дыщегъэгъуазэ Астемыр. — КъищынэмыщIауэ, ди программэр къэзыгъэсэбэп, дыщэ, налкъутналмэс хуэдэхэр къыщыщIах шахтэ куэд дыдэ мыбы щыIэщ. Проект куэд щыдгъэзэщIащ. Иджыблагъэ «MTN» компанием дызэрыдэлэжьэну зэгурыIуэныгъэм Iэ щIэддзащ — ар Урысейм и «Ростелеком» IуэхущIапIэм хуэдэу мобильнэ зэпыщIэныгъэхэр мыбдеж къыщызэзыгъэпэщ IэнатIэ нэхъ ин дыдэхэм ящыщщ. Ахэр щIэх-щIэхыурэ гугъуехь хэтщ, зэпыщIэныгъэхэр къызэрызэрагъэпэщ пкъохэм фIэдза гъущIыкIэ лъапIэхэр зэрадыгъум къыхэкIыу. Аращи, ди Iэмэпсымэхэр абыхэм щыдгъэува иужькIэ, а щIыпIэм зыгуэр гъунэгъу зэрыхуэхъуу полицэм и лэжьакIуэхэм е хъумакIуэхэм хъыбар ярегъащIэри, хабзэншагъэ ялэжьыну мурад яIэу вышкэхэм бгъэдыхьахэр яубыд.
- Африкэм ущыпсэуну зэрыгугъур зым и дежкIи щэхукъым. Астемыр зэрыжиIэмкIэ, Къэбэрдей-Балъкъэрым къигъэзэжа нэужь, лы гъэгъуа килограмми 10-м нэс здехьри, адыгэ шхыныгъуэхэр щепщэфI, абы и хэкум исыж хуэдэу къыщигъэхъуу жеIэ. Къармэр здэщыIэ щIыналъэм щIэпхъаджагъэ зылэжьхэр апхуэдизкIэ щыкуэдщи, хуиту лъэсу ущызекIуэ хъуркъым, пщыхьэщхьэм укъыдэмыкIми нэхъыфIщ — щхьэхуэныгъэ куэд хэлъщ Африкэм и гъащIэм. Къармэм къыхиха гъуэгур мытыншми, и мурадхэр и Iыхьлыхэм къызэрыдаIыгъым къару къыхелъхьэ. Илъэсищ ипэкIэ щIыналъэ нэхъ хуэмыщIа дыдэхэм ящыщт Астемыр здэкIуар, иджы абы жеIэ иужьрей илъэсым я IуэхущIапIэм зэфIигъэкIар нэрылъагъу хъуауэ. ЗэкIэ абы и мурадкъым къыщалъхуа щIыналъэм къигъэзэжыну, сэбэп зэрыхъунум адэкIи хущIэкъунущ.
- Къэбэрдей-Балъкъэрми проект зыбжанэ абы щегъэзащIэ. ЦIыху мин 18-м щIигъум къагъэсэбэп хъуа «Скидки КБР» мобильнэ гуэдзэныр къэзыгупсысар Къармэращ. Къэбэрдей-Балъкъэр Республикэм нэхъ пуд щыхъуа путевкэхэр, акцэхэр абы къегъэлъагъуэ. НапэкIуэцIыр къыщызэIупхкIэ нарт лIыхъужьым и теплъэр къытридзэу ищIащ. Зи гугъу тщIа Iуэхутхьэбзэхэм къищынэмыщIа, республикэм теухуа хъыбарыщIэхэм, дунейм и щытыкIэнум, нэгъуэщI куэдми абдеж зыщыщыбгъэгъуэзэфынущ. Астемыр республикэм къыщихьа саугъэтымкIэ дунейм щыяпэу къызэригъэпэщащ зи нэм фIыуэ имылъагъухэм папщIэ Интернет сайтри.
- — Уи Хэкум сэбэп ухуэхъун щхьэкIэ абы Iэмал имыIэу ущыIэн хуейуэ щыткъым иджырей зэманым. Нэхъыщхьэр апхуэдэ гукъыдэж уиIэнырщ. Ущыпсэуну дэнэт узыхуейр жаIэмэ, шэч хэмылъу, ар си лъахэращ, — жеIэ Астемыр. — Къэбэрдей-Балъкъэр Республикэр щIыналъэ цIыкIуу щытми, щIыдагъэ, газ фIыгъуэхэр бгъэдэмылъми, зыбужьын щхьэкIэ Iэмалхэр щыIэщ, узыщыгугъын хуейр уи къарурщ. Дэтхэнэми сыхьэт 24-рэ иIэщ зы жэщ-махуэм. НэхъыфI узэрыхъунум уегупсысмэ, уи акъылыр абы теухуауэ щытмэ, зебгъэхъуэжыфынущ уи гъащIэм. Махуэ къэс узэупщIыжын хуейщ: Сыт нобэ сщIар нэхъыфI сыхъун щхьэкIэ?
- Тхылъ щхьэпэ зэпымыууэ еджэн хуейщ. Апхуэдэуи инджылызыбзэр зэгъэщIапхъэщ. Фи фIэщ фщIы, дызэплъэкIыжыну дыхунэсынукъым, апхуэдизкIэ щIэхыу нэгъуэщIыбзэр ди гъащIэм къыхыхьэнущи — ар умыщIэу IэнатIэ уамыгъэуву къэкIуэнур зэрыхъунур хьэкъщ. Анэдэлъхубзэм къищынэмыщIа, иджыри зы бзэ зэбгъэщIэхукIэ уи къэухьым хохъуэ. Зэманыр псынщIэу йожэкIри, щIалэгъуалэри нэхъ жыджэру щытын хуейуэ къызолъытэ — я Iуэху еплъыкIэхэр къагъэлъэгъуэфу, жылагъуэ зэгухьэныгъэхэм хэту, утыку къихьэфу. Ди зэманым IэщIагъэншэу ущытыныр къезэгъыжыркъым. Апхуэдэуи цIыхум зэрызиIэт Iэмалхэм ящыщу къызолъытэ хамэ щIыпIэхэм я псэукIэм зыщигъэгъуэзэныр. Иджыпстурей зэманым хамэ къэрал куэдым еджакIуэ укIуэ мэхъу. Сэ къэрал куэдым сыщыIащ. Шэч хэмылъу, дунейм, цIыхухэм, нэгъуэщI лъэпкъхэм ятеухуауэ куэд къэсщIащ, си еплъыкIэми зихъуэжащ, — дыщIегъу Къармэм.
- БАГЪЭТЫР Луизэ.