Зэрызэмыщхьыр я беягъэщ
2020-08-08
- ШыщхьэуIум и 9-р щIыпIэдэлъху лъэпкъхэм — щалъхуа щIыналъэм щыпсэужхэм — я махуэщ. Ар гъэлъэпIэнымкIэ унафэр 1994 гъэм и дыгъэгъазэм ООН-м и Ассамблее Нэхъыщхьэм къыщащтащ (International Day of the World‘s Indigenous People).
- ЩIыпIэдэлъху лъэпкъхэм заужьынымкIэ, я хуитыныгъэм зегъэубгъунымкIэ Iэмалхэм нэхъ убгъуауэ лъыхъуэн щыщIадзар XX лIэщIыгъуэм и етIуанэ Iыхьэрщ — а лэжьыгъэм мыхьэнэшхуэ зэриIэм, жылагъуэм, властым пэрытхэм лъэпкъ цIыкIухэм хуащI гулъытэр нэхъыбэ щIын зэрыхуейм ООН-м и Ассамблее Нэхъыщхьэм щытепсэлъыхь хъуа иужькIэщ.
- ЕкIуэкIащ лъэхъэнэ псо, щIыпIэдэлъху лъэпкъхэм ящыщу нэхъ цIыкIухэр къазэрыфIэIуэху щIагъуи щымыIэрэ гулъытэу хуащIри мащIэ дыдэу щыщыта. БжыгъэкIэ ебэкIхэм къакIэрыхуауэ (я зыужьыныгъэкIэ) къалъытэрти, къахэкIахэр политикэ Iуэхухэми хамыгъэхьащэу, я хуитыныгъэкIи нэхъ дакъузэу ягъэпсэуащ. Апхуэдэ Iуэху бгъэдыхьэкIэм, хабзэ щыхъужами ярейуэ, щеувэлIат ЩIы Хъурейм тет къэралхэм ящыщ куэдым (Урысейри абыхэм яхэту), юридическэ къару зыгъуэт унафэхэр къыщащтэкIи, хабзэщIэхэр къыщрахьэжьэкIи.
- Тхыдэ мыжыжьэм дриплъэжынщи, 1982 гъэм ООН-м Экономикэмрэ социальнэ IуэхухэмкIэ и советым деж гуп щхьэхуэ щызэхашат, зи бжыгъэкIэ мащIэ лъэпкъхэм я Iуэхухэр зэригъакIуэрэ абыхэм яхуэгъэзауэ дэкъузэныгъэ къэмыгъэхъуным телажьэу. Апхуэдэуи, 1985 гъэм ООН-м и Ассамблее Нэхъыщхьэм деж фонд щхьэхуэ къыщызэрагъэпэщат, щIыпIэдэлъху лъэпкъхэм я жылагъуэ зэгухьэныгъэхэм пыщIэныгъэ яхуиIэн, зыхуей-зыхуэфIхэр зэхигъэкIын, хуей хъумэ ядэIэпыкъун папщIэ.
- АрщхьэкIэ, ди жагъуэ зэрыхъунщи, Iуэхум зэрызихъуэжа щIагъуи щымыIэу, ди нобэрей гъащIэми щIыпIэдэлъху лъэпкъхэр, я щэнхабзэ, я бзэ яхъумэжын и лъэныкъуэкIэ, лъэпощхьэпо Iэджэми щыIуоуэ. Властыр зыIыгъхэр зэрелIалIэ щымыIэу, къарууэ трагъэкIуадэр мащIэ дыдэщ, лъэпкъ цIыкIухэм, я дуней еплъыкIэ-хущытыкIэ елъытауэ, зрагъэужьыным, я лIыкIуэхэр политикэ Iуэхухэм ирикъуу хэшэным ехьэлIауэ.
- Мы зэманым зи гугъу тщIы лъэпкъхэм ящыщ цIыхухэр къэрал 90-м щопсэу, бзэ зэмылIэужьыгъуэхэм иропсалъэ, я щэнхабзэкIи зэтемыхуэщ, я бжыгъэр мы зэманым, псори зэхэту, мелуан 370-м ноблагъэ. ЩIы Хъурейм проценти 5 фIэкIа щымыхъуми, нэхъ тхьэмыщкIэрэ хуэмыщIауэ щыпсэум я процент 15-р ахэращ.
- УФ-м ис лъэпкъ цIыкIухэм уащыхуозэ Сыбырми, КъуэкIыпIэ Жыжьэми, Кавказ Ищхъэрэми, нэгъуэщI щIыналъэхэми.
- Этнографхэм зэрытрагъэчыныхьымкIэ, зи бжыгъэкIэ мащIэхэм я щыIэкIэ-псэукIэр, дуней еплъыкIэр, хабзэ-бзыпхъэу зэрахьэхэр адрей къэзыухъуреихьхэм ейм къазэрыщхьэщыкIырщ ахэр ямылейуэ щIэщыгъуэ зыщIри, ди планетэм и нэхъ къулеягъэ дыдэхэм щIахэлъытапхъэри.
- КЪУМАХУЭ Аслъэн.