2020-06-18
- Къэбэрдейм и тхыдэм щыцIэрыIуэщ генерал-майор Даутокъуэ Заурбэч (1886 — 1919 гъгъ.; дунейм ехыжа нэужь, генерал-лейтенант цIэр къыфIащын хуейуэ унафэ къащтащ). Абы и гъащIэмрэ Япэ дунейпсо зауэм щызэрихьа лIыгъэмрэ теухуащ Чхеидзе Константин итха «Прометей и лъахэ» повестыр (ди газетым тетащ абы щыщ пычыгъуэхэр).
- ЗэрызауэлI хахуэм нэмыщI, Заурбэч усакIуэуи щытащ. Ди деж къэсар (е зэкIэ хэIущIыIу хъужар) адыгэ щIалэм и зы тхыгъэщ. Ар итщ зи цIэ къитIуа тхылъым. А зы усэри щыхьэт тохъуэ Даутокъуэ Заурбэч и Къэбэрдей хэкумрэ къызыхэкIа лъэпкъымрэ фIыуэ илъагъуу зэрыщытам.
- Нобэ теддзэ усэр абы урысыбзэкIэ 1913 гъэм итхащ, анэдэлъхубзэм ар къригъэзэгъауэ щытащ Уэрэзей Афлик.
- ДАУТОКЪУЭ Заурбэч
- Си лъэпкъыр
- Солъагъур пщIыхьэпIэ, пщIыхьэпIэ
- шынагъуэ,
- Си щIыфэр дэтхытхыу къыстехьэу
- техьэгъуэ…
- КIыфI Iувым къыхокIри, къыхохьэ
- си пщIыхьым
- Алъп шу абрагъуи къоувэ си пащхьэм.
- Сышынэу соупщIыр: «Уэ хэтхэ уарей?»
- Нэщхъейуэ къызоплъыр:
- «Сэращ Къэбэрдейр…»
- ЙокIуэтыр си шынэр, Iэнкуныр сIэщIоху:
- Адыгэм къыпэплъэр си нэгу
- къыщIыхьэху,
- Сегупсысыху адыгэпсэр щIэгызым,
- И напэм, и щIыхьым къапэплъэ пщэдейм,
- ЛъэмыкIыу, гузасэу си гущIэм зехуз.
- СоупщIыр аргуэру: «Уэра Къэбэрдейр?
- Кавказым и мэIуу иджыри къэсар,
- Щхьэхуиту, мышынэу щIым тету есар?»
- Аргуэру нэщхъейуэ:
- «Сэращ Къэбэрдейр…»
- — Уи гъащIэ нэхур, Къэбэрдей,
- Уи лъагъуныгъэр, лъыщIэж джатэр,
- ХабзэфI хэлъахэр пасэрейм,
- Уи лIыгъэр дэнэкIэ щыхэтыр?
- Уи уэрэдыжьхэр, уи нарт лIыгъэр,
- Нэпс гуащIэу напIэр щIэзысыкIыр,
- ЩIалэгъуэ хъыжьэм и Iэлыгъэр
- ДебгъэдзэжакIэ хьэрэкъуакIэ?
- Бэвыгъэр зи нэщэнэ хьэсэр,
- Уи къуршыпс уэрхэу къыпхуэIэсэр,
- Губгъуэшхуэм хуиту щикъухьа
- ХэкIуапщIэ куэдыр дэнэ пхьа?
- Адыгэм къыддалъхуа зышыIэр,
- Пхэлъа Iущыгъэр дэнэ щыIэ?
- Къызэтена иджы ди хабзэр:
- Нэхъыжьым, хьэщIэм хуэтщI нэмысыр?
- Щыхэтыр дэнэ лIым и псалъэр?
- Зэкъуэшыныгъэ щапхъэ пщалъэр?
- ШыгъупIастэм и пщIэр ягъэину,
- Хъуэхъу дахэр щыIу адыгэ Iэнэр?
- А псори мы дуней емынэм
- Иужьыгуу, гум щыжеижа,
- Уи фIэщ мыхъужу уи къэкIуэнур,
- Мы гъащIэм укъыхэнэжа?
- ПлъэкIыну, тхыдэм птелъ и щIыхуэм,
- ЗыпхуэмыIэту, плIэр иухуэу,
- КъыхэмыщтыкIыу уи гур, уи псэр
- Иджы зепхьэну адыгэцIэр?
- … Губжьауэ шу уардэм жэуап къызидзар,
- Блэ фIыцIэ шэрэзу, си гущхьэм пхидзащ.
- АрщхьэкIэ згъуэтыжщ дэрэжэгъуэ
- щIэрыщIи,
- Мы си гум къеуэн щIидзэжащ
- мащIэ-мащIэу:
- — Сабийуэ псэ махэ, щхьэ уи гум ихуа
- Си лъэпкъым игъащIэм псэукIэу иIар?
- Щхьэ уигу IэщIэхуа — зыхъумэжым
- зи хэкур
- Ахърэтым къыщожьэ жэнэтым и жьэгур.
- Сыт щыгъуи мы псалъэхэр уи гум игъэлъ,
- А псалъэхэр ныпу лIыхъужьым IэщIэлъщ:
- «Шууейм и нэмысыр, и щIыхьыр зыIэтыр
- И Хэку къихьа бийм иращIэкI
- къэзэуатырщ».