Ди бжэр псоми яхузэIухащ
2014-03-05
- «2013 гъэм КъБР-м и Жылагъуэ палатэм иригъэкIуэкIа лэжьыгъэмрэ Къэбэрдей-Балъкъэр
- Республикэм и жылагъуэ щытыкIэмрэ я IуэхукIэ» республикэм и Жылагъуэ палатэм и
- етIуанэ хэхыгъуэм и етхуанэ пленар зэIущIэм Тау Пщыкъан къыщипсэлъар
- ПщIэ зыхуэсщI Ануар Ахъмэт и къуэ!
- ПщIэ зыхуэсщI Алексей Иван и къуэ!
- Жылагъуэ палатэм хэтхэу, хьэщIэхэу пщIэ зыхуэсщIхэ!
- Иджырей Урысейм щыIэ къалэн нэхъыщхьэхэм ящыщщ граждан жылагъуэмрэ къэрал властым и органхэмрэ тэмэму зэрызэдэлэжьэну Iэмалхэр зэтегъэувэныр, цIыхубэм я Iуэху еплъыкIэр къэлъытауэ, социальнэ, экономикэ, къинэмыщI къалэнхэр щыубзыхуа унафэхэр гъэхьэзырыныр. Урысей Федерацэм и Президент Путин Владимир УФ-м и Федеральнэ Зэхуэсым Зэрызыхуигъэзам къыщыгъэлъэгъуащ демократием и иджырей лъэхъэнэм политикэ лэжьыгъэр Правительствэм пымыщIа зэгухьэныгъэхэр хэмыту, абыхэм я Iуэху еплъыкIэр къэмылъытауэ ебгъэкIуэкIыну уи нэгу къызэрыпхущIэмыгъэхьэнур. Президентыр зыубгъуауэ тепсэлъыхьащ граждан жылагъуэм куэд зэрелъытам икIи иужьрейуэ абы Федеральнэ Зэхуэсым Зэрызыхуигъэзар япэрейхэм абыкIэ къащхьэщокI. Путиным зэрыжиIамкIэ, жылагъуэ палатэхэр цIыху гуп псоми я гупсысэхэр къыщаIуатэ утыку хъун хуейщ. «Иджырей Урысейм жылагъуэ зэпсэлъэныгъэхэр зыубгъуауэ щегъэкIуэкIыпхъэщ икIи абыхэм Iуэху тэмэмхэр къарикIуэу, абыхэм япкъ иткIэ, жылагъуэ жэрдэмхэр къэрал политикэм щыщ Iыхьэу уву, ахэр гъэзэщIа зэрыхъум жылагъуэр кIэлъыплъу щытыпхъэщ», — къигъэлъэгъуащ абы.
- АдэкIэ Президентым къыхигъэщхьэхукIащ сыт хуэдэ законопроектми, къэрал унафэ нэхъыщхьэхэми, стратегие мыхьэнэ зиIэ планхэми япэщIыкIэ сатум пымыщIа зэгухьэныгъэхэр, адрей граждан IуэхущIапIэхэр хэту хэплъапхъэу къызэрилъытэр. Мыхьэнэшхуэ яIэщ жылагъуэ советхэм, «ауэ ахэр ауэ сытми фащэм щхьэкIэ къамыгъэсэбэпу, экспертхэм я къалэнхэр ягъэзэщIэн, хуей щыхъум деж, пыухыкIауэ ведомствэхэм еныкъуэкъун, коррупцэм пэщIэтынымкIэ системэм жыджэру хэлэжьыхьын хуейщ».
- Граждан жылагъуэ лэжьыгъэр апхуэдэу зэтеувэн папщIэ закон лъабжьэхэр щыIэн хуейщ, абы къыхэкIыу Жылагъуэ палатэр, ЦIыхум и хуитыныгъэхэмкIэ советыр, адрей жылагъуэ зэгухьэныгъэхэмрэ цIыхум и хуитыныгъэхэм къащхьэщыж организацэхэмрэ «Жылагъуэ кIэлъыплъыныгъэм и IуэхукIэ» законым и проектыр гъэхьэзырыным жыджэру хэлэжьыхьыну Президентым пщэрылъ ящищIащ.
- А псори щыхьэт тохъуэ Жылагъуэ палатэм и мыхьэнэм зэпымыууэ зэрыхэхъуэм. Президентым къызэрилъытэмкIэ, «ар IэщIагъэ зэмылIэужьыгъуэхэм ирилажьэ, социальнэ гуп зэхуэмыдэхэм хыхьэ цIыхухэм, ассоциацэхэм, союзхэм я сэбэп зыхэлъхэр щызэхуаIуатэ къэпсэлъапIэу щытын хуейщ. Абы зи IэщIагъэм хуэIэкIуэлъакIуэхэр нэхъыбэу хэтыпхъэщ. КъызэрыслъытэмкIэ, Президентым къыбгъэдэкIыу Жылагъуэ палатэм хагъэхьэхэм я зэхуэдитIым нэхърэ мынэхъ мащIэр апхуэдэ союзхэм я лIыкIуэу къыхэхын хуейщ. Апхуэдэ къызэгъэпэщыкIэр сэбэп хъунущ социальнэ, профессиональнэ гуп зэмылIэужьыгъуэхэм я сэбэп зыхэлъхэр зэблэгъэкIынымкIэ, ахэр нэхъ зытегузэвыхь гугъуехьхэр нэсу къэлъытэнымкIэ». Абы къыдэкIуэу, УФ-м и Жылагъуэ палатэм субъект псоми я лIыкIуэхэр хэтыпхъэщ. Абы Iэмал къитынущ дэнэ щIыпIи граждан жыджэрагъыр къыщыIэтынымкIэ, Урысейм и дэтхэнэ щIыналъэми и цIэкIэ властым и органхэм епсэлъэнымкIэ.
- Апхуэдэ зэпсэлъэныгъэхэм иджыпсту Къэбэрдей-Балъкъэрым зэкIэлъыкIуэу зыщаужь икIи а Iуэхур егъэфIэкIуэным Жылагъуэ палатэри хэтщ. Мы зэманым абы иригъэкIуэкI лэжьыгъэм нэрылъагъу къищIащ граждан жылагъуэм и сэбэп зыхэлъхэр утыку къизылъхьэфын, цIыхум, гражданиным и хуитыныгъэхэмрэ щхьэхуитыныгъэхэмрэ, властымрэ жылагъуэмрэ зэпсэлъэнымкIэ хэкIыпIэ тэмэмхэм ящыщ зыр -законхэр къыдэгъэкIынымкIэ Iуэхум хэлэжьыхьыныр — къигъэсэбэпурэ, къащхьэщыжыфын жылагъуэ IуэхущIапIэ зэтегъэувэнымкIэ лэжьыгъэшхуэ республикэм зэрыщекIуэкIыр.
- ЗэхъуэкIыныгъэхэм я лъэхъэнэм къихьа зэраныгъэхэри къэплъытэу къэбгъэлъагъуэ хъунущ, зэрыщыту къапщтэмэ, коммерцэм химыубыдэ IэнатIэм зимыужьыщами, щIыпIэ унафэр зегъэкIуэнымкIэ IэнатIэм, цIыхубэ хъыбарегъащIэ IуэхущIапIэхэм я лэжьэкIэм ныкъусаныгъэ пыухыкIахэр хэлъми, Къэбэрдей-Балъкъэрым граждан жылагъуэр тэмэму зэрыщызэтеувэр.
- Республикэм и граждан жылагъуэр нэхъ жыджэру лэжьыгъэм къыхэша хъун папщIэ нэхъ зэгугъупхъэхэм ящыщщ:
- — къэрал орган псори зэIухауэ, цIыхубэм я Iуэху еплъыкIэхэр къалъытэу я IэнатIэм пэрытыныр;
- — граждан жылагъуэм и Iыхьэ нэхъ жыджэрыр республикэ, муниципальнэ, къалэ IэнатIэхэм хиубыдэу зэдэлэжьэнымрэ зэпсэлъэнымрэ къыхэшэныр;
- — правительствэм пымыщIа организацэхэм ирагъэкIуэкI лэжьыгъэм, абыхэм ящыщу егъэджэныгъэм, узыншагъэр хъумэным, спортым, щIалэгъуалэм зэрызагъэпсэхум ехьэлIахэм зэпымыууэ тегъэгушхуэныр;
- — демократием и хабзэхэр, законыр ди гъащIэм щынэхъыщхьэу зэрыщытыр гъэбыдэныр, цIыхум и хуитыныгъэхэр хъумэныр, унафэ къыщащтэкIэ граждан жылагъуэр хэтыныр икIи а унафэхэр зэрагъэзащIэм хуэгъэза жылагъуэ кIэлъыплъыныгъэ зэтегъэувэныр.
- АтIэ сыт пыухыкIауэ зэман гъунэгъум къриубыдэу зэфIэгъэкIыпхъэр граждан жылагъуэм адэкIи зиужьынымкIэ, республикэм щыпсэухэм я социальнэ жыджэрагъыр къэIэтынымкIэ Iэмалхэр зэтеувэн папщIэ?
- 1. Псом япэу, къэрал Iуэхухэр зехьэным цIыхухэр зэрыхэтыр зэблэзыгъэкI хабзэ мардэхэр егъэфIэкIуэн хуейщ.
- 2. КъыкIэлъыкIуэ къалэнщ сатум пымыщIа зэгухьэныгъэхэм я лэжьыгъэр къагъэщIэрэщIэжыныр. Абы папщIэ сатум пымыщIа организацэхэм я лэжьэкIэр езыгъэфIэкIуэн зыхуэфащэ инфраструктурэ зэтегъэувапхъэщ. Псалъэм папщIэ, Урысейм и щIыналъэ нэхъ пашэхэм я щапхъэм тету къызэбгъэпэщ хъунущ сатум пымыщIа организацэхэм я пашэхэм я клуб. Абы хиубыдэу жылагъуэ лэжьыгъэр зэрырагъэкIуэкI щIыкIэхэр зэхуаIуатэфынущ, сэбэпынагъ къэзыхьыну жэрдэмхэри даIыгъыфынущ.
- 3. Сэбэпынагъ къыпэкIуэнущ нэхъ зэфIэкI ябгъэдэлъу зыкъэзыгъэлъэгъуа апхуэдэ организацэхэм финансхэмкIэ ядэIэпыкъунми. Абы къикIыркъым зэгухьэныгъэу зэрызрагъэтха къудейм щхьэкIэ псоми къекIуэкIыу ахъшэ яхуэгуэшыпхъэу. Сатум пымыщIа организацэхэм я лэжьыгъэр хуаунэтIын хуейщ республикэм и дежкIэ нэхъ мыхьэнэшхуэ зиIэ социальнэ гугъуехьхэр дэгъэкIыным.
- 4. Сатум пымыщIа организацэхэм социальнэ проектхэр ягъэзэщIэныр япэ лъэбакъуэу аркъудейщ. АдэкIэ абыхэм къапэщытщ къэралым и социальнэ заказхэмкIэ системэ зэтрагъэувэну. Республикэм и «ещанэ IэнатIэм» зегъэужьыным къыдэкIуэу абы бюджет ахъшэр зэгъэзэхуауэ къэгъэсэбэпынри къызэригъэпэщынущ.
- 5. Сатум пымыщIа организацэхэм грантхэмкIэ щIадэIэпыкъупхъэ къыкIэлъыкIуэ Iуэхущ цIыхухэм правовой щIэныгъэ егъэгъуэтыныр, ахэр граждан щытыкIэм щыгъуазэ щIыныр. ИпэжыпIэкIэ жыпIэмэ, аращ цIыхухэм граждан жыджэрагъ яхэзылъхьэнур, езыхэм я конституцэ хуитыныгъэхэм щыгъуазэ зыщIынур, къэралым и пащхьэ щахь жэуаплыныгъэм хуезыгъэджэнур.
- 6. Грантхэр тэмэму къэгъэсэбэпынымкIэ лэжьыгъэ нэхъыщхьэхэм хиубыдэн хуейщ IэнатIэ зэмылIэужьыгъуэхэм сатум пымыщIа организацэщIэхэр къыщызэгъэпэщынымкIэ проектхэри. Къапщтэмэ, Жылагъуэ палатэм къыIэрыхьэ тхьэусыхафэхэм уащыхэплъэкIэ гурыIуэгъуэ къыпщохъу цIыхухэр щыпсэу щIыпIэхэм зэпымыууэ лажьэ жылагъуэ зэгухьэныгъэхэр къыщызэгъэпэщын зэрыхуейр.
- 7. Апхуэдэ дыдэу фIэкIыпIэ зимыIэщ зы IэщIагъэм ирилажьэхэм я зэгухьэныгъэхэри зэрыщыIэпхъэр. Социальнэ IэнатIэм зэхъуэкIыныгъэ тэмэмхэр щебгъэкIуэкIыфынукъым егъэджакIуэхэм, дохутырхэм, еджапIэ нэхъыщхьэхэм щезыгъаджэхэм я зэгухьэныгъэхэр къыхэмыхьэу. Ауэ, цIыху щхьэхуэхэм я гугъу умыщIмэ, республикэм зэкIэ щIагъуэу щызыхэпщIэркъым вузхэмрэ школхэмрэ я егъэджакIуэхэм, медицинэм и лэжьакIуэхэм я граждан Iуэху еплъыкIэмрэ жылагъуэ жыджэрагъымрэ.
- 8. Жылагъуэ зэгухьэныгъэхэм я дежкIэ мыхьэнэшхуэ иIэну къызолъытэ дызыхуэкIуэ илъэсым Къэбэрдей-Балъкъэрым Граждан зэхыхьэшхуэ щегъэкIуэкIыным. Ар граждан жылагъуэр зэкъуэгъэувэнымкIэ сэбэп хъунущ икIи абы а IэнатIэм щыIэ гугъуехь нэхъыщхьэхэр наIуэ къищIынущ.
- 9. Урысей Федерацэм и Президент Путин Владимир куэд мыщIауэ Федеральнэ Зэхуэсым Зэрызыхуигъэзам къыщыхигъэщхьэхукIащ: «ЦIыхубэ зэкъуэтыныгъэмрэ дэ псори дызэкъуэзыгъэувэ гупсысэхэмрэ зыужьыныгъэмкIэ яIэ мыхьэнэр зыкIи нэхъ мащIэркъым политикэ, экономикэ зэпIэзэрытыныгъэм я мыхьэнэм нэхърэ». Пэж дыдэу, нобэ дэ къытпэщыт Iуэху нэхъ ин дыдэхэм ящыщщ цIыхугъэмрэ зэхэщIыкIымрэ къэIэтыжыныр, цIыхухэм хэкур фIыуэ ялъагъуу гъэсэныр. А къалэнхэр дэ псори дызэкъуэту, къэралри цIыхубэри зэщIыгъуу егугъуу дгъэзэщIэн хуейщ.
- 10. ГъащIэм хэлъ фIыгъуэ нэхъыщхьэ куэдым ящыщу мыхьэнэ хэха яIэщ унагъуэмрэ унагъуэ гъащIэмрэ. Сэ шэч къытесхьэркъым унагъуэм и пщIэр къэIэтыжыныр, абы и статусыр гъэбыдэныр граждан жылагъуэ IуэхущIапIэхэм, абыхэм дин зэгухьэныгъэхэм я деж къыщегъэжьауэ профсоюз организацэхэм я деж щиухыжу яхэту, я къалэн нэхъыщхьэ дыдэу зэрыщытым.
- 11. Унагъуэм, унагъуэ псэукIэм пыщIа Iуэхухэм я гугъу щыпщIкIэ гулъытэншэу къэбгъанэ хъунукъым жылагъуэр зи ныбжь хэкIуэтахэм, ветеранхэм, ныкъуэдыкъуэхэм зэрахущытри. Зи гуащIэкIэ къэралми Къэбэрдей-Балъкъэрми фIыгъуэхэр къахузэзыгъэпэща а цIыхухэр зэхъуэкIыныгъэхэм я лъэхъэнэ гугъум дэхуэха хъуащ, зыхэпсэукIыни къызыкъуэгушхукIыни ямыIэжу. Нэхъыжьхэм жылагъуэм хуищIу щыта пщIэр зэтегъэувэжыныр, абыхэм дэ иджыри дазэрыхуейр зыхегъэщIэныр адрей къалэнхэм япэбдзых мыхъун Iуэхущ.
- 12. Абыхэм къадэкIуэу дэ къыдэкIуэтей щIэблэри гулъытэншэу къэдгъанэ хъунукъым. ЦIыхушхуэхэм ящыщ зым жиIауэ щытащ: «Цивилизацэм и зэфIэкIыр къызэрыплъытэнур къулеягъымрэ щIэныгъэмрэ, къалэхэм я инагъымрэ гъавэм и бэвагъымрэкъым, атIэ къэралым игъасэ цIыхур зыхуэдэрщ». Дэ дыхуейщ щIэблэр гъэсэныгъэ яхэлъу, гъащIэм гъуазэ тэмэм щаIэу, хэкур фIыуэ ялъагъуу къэтэджыну, ауэ языныкъуэхэм деж тщогъупщэ хэкур фIыуэ лъагъуныр псалъэ тарэфарэхэр арауэ зэрыщымытыр, ар цIыхухэр, дыщыпсэу щIыпIэр зыхуей хуэгъэзэным ятещIыхьа Iуэху пыухыкIахэм нэхъ зэрелъытар.
- 13. ЗэкIэлъыкIуэу зэлэжьыпхъэ къыкIэлъыкIуэ Iуэхущ граждан жылагъуэм зэфIигъэкIхэр цIыхубэ хъыбарегъащIэ IуэхущIапIэхэм, абыхэм электрон хъыбарегъащIэ IуэхущIапIэхэри яхэту, зыубгъуауэ къыщыгъэлъэгъуэныр. Апхуэдэ лэжьыгъэ гуэрхэр иджыпсту йокIуэкI, ауэ дэ псори дызэщIыгъуу дегупсысыпхъэщ а Iуэхур дяпэкIэ егъэфIэкIуа зэрыхъунум.
- 14. Сыт хуэдэ унэтIыныгъэм темылажьэми, дэтхэнэ зы жылагъуэ зэгухьэныгъэми зэкIэ нэгъэсауэ къимыгъэсэбэп хэкIыпIэ инхэр иIэщ, абы республикэм исхэр къызэрыхуэныкъуэр наIуэ къищIын папщIэ. Зи гугъу сщIыр ахэр къэрал социальнэ, щэнхабзэ политикэм и унэтIыныгъэ нэхъыщхьэхэр гъэзэщIэным жыджэру хэтынырщ.
- Палатэр зэрылэжьа илъэсиплIым къриубыдэу зэхъуэкIыныгъэ куэд къэхъуащ. Республикэм и Жылагъуэ палатэр цIыхубэ зэгухьэныгъэхэм ящIыгъуу «балигъ хъу» зэпытщ. Ди лэжьыгъэр Къэбэрдей-Балъкъэрым щыпсэухэм я дежкIэ нэхъ нэрылъагъу зэрыхъум, абы къыхуащI пщIэм зэрыхэхъуэм къыдэкIуэу, сэбэпынагъыу зэфIэдгъэкIхэри зэпымыууэ мэбагъуэ. Къызэдгъэпэщ Iуэху зэмылIэужьыгъуэхэр нэхъыбэ мэхъу, абыхэм дихьэххэми къахохъуэ, жылагъуэ лIыкIуэхэм я деж къыщегъэжьауэ къэрал властым и органхэм я лэжьакIуэхэм я деж щиухыжу хэту. Отчёт лъэхъэнэм къриубыдэу КъБР-м и Жылагъуэ палатэм Iуэху зэмылIэужьыгъуэу 120-м щIигъу иригъэкIуэкIащ икIи абыхэм кърихьэлIащ КъБР-м и Iэтащхьэр, УФ-м и Жылагъуэ палатэм щыщхэр, КъБР-м и Парламентым и депутатхэр, КъБР-м и Правительствэм и лэжьакIуэхэр, КъБР-м и Iэтащхьэм и Администрацэм и лэжьакIуэхэр, муниципальнэ щIыналъэхэм, профсоюз зэгухьэныгъэхэм, ведомствэ зэмылIэужьыгъуэхэм, щIэныгъэ IуэхущIапIэхэм, сатум пымыщIа организацэхэм я лIыкIуэхэр, щIалэгъуалэр. Зэ еплъыгъуэкIэ а псори къызэрыгуэкI статистикэу жыпIэ хъунущ, ауэ абы къегъэлъагъуэ Жылагъуэ палатэм и лэжьыгъэм къыхуащI пщIэр. Нэхъыщхьэращи — Жылагъуэ палатэр зыхэплъэ Iуэхухэм социальнэ мыхьэнэшхуэ яIэщ икIи абыхэм ятеухуауэ къащтэ унафэхэм сэбэпынагъ къахь.
- Палатэм и лэжьыгъэм увыпIэшхуэ щеубыд пленар зэIущIэхэр егъэкIуэкIыным. Ахэр сэбэп мэхъу Къэбэрдей-Балъкъэр Республикэм и иджырей зыужьыныгъэм кърикIуэхэмрэ абы хэлъ ныкъусаныгъэхэмрэ куууэ зэпкърыхынымкIэ, ахэр къызэрызэранэкIыну хэкIыпIэхэр цIыхубэмрэ властымрэ зэщIыгъуу яубзыхунымкIэ, республикэми социально-экономикэ зыужьыныгъэр нэхъри щIэгъэхуэбжьэнымкIэ.
- Нэгъабэ Жылагъуэ палатэм и Советым и лэжьыгъэри нэхъ жыджэру къызэригъэпэщащ. Абы иригъэкIуэкIа зэIущIэ 14-м цIыхубэр нэхъ зыгъэпIейтей ныкъусаныгъэхэм щыхэплъащ, апхуэдэу палатэм нэхъ япэкIэ къищтауэ щыта чэнджэщхэмрэ унафэхэмрэ гъэзэщIа зэрыхъур къыщапщытэжащ.
- Палатэм и зэфIэкIыр куэдкIэ елъытащ абы и комиссэхэм я лэжьэкIэм. Адрей щIыналъэхэм щыIэ жылагъуэ палатэхэм я Iуэху зехьэкIэм нэрылъагъу къыпщещI лэжьыгъэхэм я нэхъыбапIэр комиссэхэм зэрызэфIагъэкIыр. Ди жагъуэ зэрыхъущи, ди комиссэхэр зэкIэ иджыри абы нэсакъыми, лэжьыгъэ псори я пщэ далъхьэжын яхузэфIэкIыркъым. Апхуэдэу ахэр цIыхубэми нэсу япыщIауэ, сату Iуэхум хэмыт зэгухьэныгъэхэм ящIыгъуу жыджэру лажьэу пхужыIэнукъым. ИтIани, къэгъэлъэгъуапхъэщ комиссэхэм IуэхуфI куэди зэрызэфIагъэкIыр. Абыхэм ящыщу зыбжанэ къыхэдгъэщхьэхукIынщ.
- Псалъэм папщIэ, лъэпкъ зэхущытыкIэхэмрэ дин IуэхухэмкIэ комиссэр япэу районхэм, къуажэхэм кIуэуэрэ граждан жылагъуэм зегъэужьыным, къуажэ жылагъуэхэм я администрацэхэм я Iэтащхьэхэм я деж щыIэ жылагъуэ советхэм ялэжьэкIэм, курыт еджапIэхэм диным и лъабжьэхэмрэ цIыхухэм я зэхущытыкIэхэмрэ ехьэлIа зэIущIэхэр иригъэкIуэкIыу щIидзащ.
- Законодательствэр егъэфIэкIуэнымкIэ, властым иригъэкIуэкI лэжьыгъэм жылагъуэ кIэлъыплъыныгъэ хуэгъэувынымкIэ, шынагъуэншагъэмрэ хабзэмкIэ комиссэм мыхьэнэшхуэ зиIэ лэжьыгъэ иригъэжьащ цIыхухэм правовой щIэныгъэ егъэгъуэтыным, абыхэм правовой дэIэпыкъуныгъэ етыным (юридическэ чэнджэщхэр, лъэIу, тхьэусыхафэ тхылъхэр гъэхьэзырыным ятеухуа дэIэпыкъуныгъэ) теухуауэ.
- Лэжьыгъэ Iуэхухэмрэ социальнэ политикэмкIэ комиссэр, Интернетым къигъэсэбэпурэ, жыджэру хэтщ УФ-м и Жылагъуэ палатэм иригъэкIуэкI зэIущIэхэм, жылагъуэ едэIуэныгъэхэм. Апхуэдэ зэIущIэхэм щыхэтым и деж абы жылагъуэ лэжьакIуэ нэхъ жыджэрхэр, сатум пымыщIа организацэхэм я лIыкIуэхэр, Нэхъыжьхэм я советым, ЩIалэгъуалэ советым хэтхэр кърегъэблагъэ.
- Экономикэ зыужьыныгъэмрэ хьэрычэтыщIэхэм ядэIэпыкъунымкIэ комиссэм блэкIа илъэсым гулъытэ хэха хуищIащ псэупIэ-коммунальнэ хозяйствэм и IэнатIэм жылагъуэ кIэлъыплъыныгъэ къыщызэгъэпэщыным. ПсэупIэ-коммунальнэ хозяйствэм и IэнатIэм щрагъэкIуэкI жылагъуэ кIэлъыплъыныгъэм зегъэужьынымкIэ къэрал политикэр пхагъэкIын, КъБР-м исхэр псэупIэм ехьэлIа законодательствэм нэхъ нэсу щыгъуазэ ящIын папщIэ Къэбэрдей-Балъкъэр Республикэм и Правительствэмрэ «Зыужьыныгъэ» сатум пымыщIа зэгухьэныгъэмрэ зэгурыIуэныгъэ зэращIылIащ. Абы къыщыгъэлъэгъуа Iуэху нэхъыщхьэхэм хиубыдэу республикэм и Жылагъуэ палатэм къыщызэIуахащ псэупIэ-коммунальнэ хозяйствэм и IэнатIэм жылагъуэ кIэлъыплъыныгъэ щегъэкIуэкIынымкIэ щIыналъэ центр.
- Щэнхабзэмрэ цIыхубэ хъыбарегъащIэ IуэхущIапIэхэмкIэ комиссэм щIидзауэ семинар зэмылIэужьыгъуэхэр цIыхубэ хъыбарегъащIэ IуэхущIапIэхэм папщIэ ирегъэкIуэкI. Ахэр сэбэп мэхъу журналистхэм я зэфIэкIым хагъэхъуэнымкIэ, властым и IэнатIэхэмрэ граждан жылагъуэ IуэхущIапIэхэмрэ информацэм и IэнатIэм зэрыщызэдэлажьэм зегъэужьынымкIэ. Апхуэдэу а комиссэм псапащIэ Iуэху зэмылIэужьыгъуэхэр уголовно-гъэзэщIакIуэ системэм хиубыдэ IуэхущIапIэхэм, республикэм и адрей социальнэ IуэхущIапIэ куэдым къыщызэрегъэпэщ.
- ЕгъэджэныгъэмкIэ, щIэныгъэмкIэ, щIалэгъуалэ политикэмкIэ, спортымкIэ комиссэри блэкIа илъэсым республикэм и еджапIэ куэдым щыIащ икIи пэщIэдзэ, курыт щIэныгъэ зэрырагъэгъуэт щIыкIэм, властым и органхэр жылагъуэ, дин зэгухьэныгъэхэм, цIыхубэ хъыбарегъащIэ IуэхущIапIэхэм зэрадэлажьэм, щIалэгъуалэр зэрагъасэм теухуа лэжьыгъэшхуэ иригъэкIуэкIащ.
- Узыншагъэр хъумэнымкIэ, демографие политикэмкIэ, экологиемкIэ комиссэм и лэжьыгъэр нэхъ тегъэщIауэ щытащ республикэм узыншагъэр хъумэнымкIэ и IэнатIэм щыIэ ныкъусаныгъэхэр сэтей къэщIыным, Къэбэрдей-Балъкъэр Республикэм узыншагъэр хъумэнымкIэ и IэнатIэр къэгъэщIэрэщIэжыным теухуа программэр гъэзэщIа зэрыхъум кIэлъыплъыным. Апхуэдэу абы и нэIэ тригъэтщ республикэм ис цIыху гуп нэхъ хуэмыщIауэ льготэ зиIэхэр пщIэншэу хущхъуэхэмрэ адрей медицинэ IэмэпсымэхэмкIэ къызэрызэрагъэпэщым.
- Апхуэдэу щыт пэтми, къэгъэлъэгъуапхъэщ КъБР-м и Жылагъуэ палатэр зыхунэмысхэри зэрыщыIэр.
- Нэхъ япэкIэ зэрыжысIащи, зы илъэсым къриубыдэу мыхьэнэшхуэ зиIэ Iуэху куэд дэгъэкIа хъуащ. Ауэ пыухыкIауэ жыпIэмэ, хэт апхуэдэу жыджэру лажьэр? Апхуэдэ упщIэм и жэуапу цIыху 15 — 25-м я цIэхэр къипIуэфыну аращ. Адрей цIыху 29-м дунеишхуэр плIэкIэ зэтраIыгъэу къыщIэкIынщ, палатэм иригъэкIуэкI Iуэхухэм къыхыхьэну щахущIэмыхьэкIэ. Ахэр зыщIэгупсысыжыну, палатэм къыщIыхыхьам, апхуэдэ жылагъуэ лэжьыгъэм щIыпэрыувам и жэуапыр яубзыхуну и чэзу хъуащ, сыту жыпIэмэ, ди республикэм, ди цIыхубэм я сэбэп зыхэлъхэм уателэжьэн папщIэ уи къарум уеблэж хъунукъым.
- ЗэкIэ сатум пымыщIа организацэхэм я зэфIэкIхэр цIыхухэм я псэукIэр егъэфIэкIуэным нэсу хузэщIагъэуIуауэ пхужыIэнукъым. Псом япэу къэдгъэлъэгъуэнщи, дызэрыщыгугъауэ лажьэркъым сатум пымыщIа организацэхэм я совету Жылагъуэ палатэм и деж къыщызэрагъэпэщар. Абы хузэфIэкIакъым Жылагъуэ палатэм и къэухьым къриубыдэу сатум пымыщIа организацэхэр зэкъуигъэувэн. АбыкIэ дэри къуаншагъэ дбгъэдэлъщ, сыту жыпIэмэ, Жылагъуэ палатэм и комиссэхэр сатум пымыщIа организацэхэм нэсу ядэлэжьакъым.
- Ди палатэр жыджэру зэмылэжьа нэгъуэщI зы унэтIыныгъи щыIэщ. Ар цIыхухэм правовой щIэныгъэ егъэгъуэтынырщ. Граждан жылагъуэм и IэнатIэу республикэм щыIэхэмрэ Жылагъуэ палатэмрэ нэхъ жыджэру хэтыпхъэщ граждан-правовой гъэсэныгъэм и лъабжьэхэр зэтегъэувэным.
- Жылагъуэ палатэм и комиссэхэм пыщIэныгъэ тэмэм хуаIэркъым Парламентым и комитетхэм, зыхуэфащэ министерствэхэмрэ ведомствэхэмрэ, муниципальнэ щIыналъэхэм. Апхуэдэу ахэр ирагъэкIуэкIыну лэжьыгъэхэр убзыхуным щыхунэмыс, къащта унафэхэр зэрагъэзащIэм щыкIэлъымыплъыж щыIэщ.
- Палатэм и лэжьыгъэм хэлъ ныкъусаныгъэхэм ящыщщ Урысейми ди республикэми щекIуэкI Iуэху нэхъыщхьэхэм яхуэфэщэн гулъытэ щыхуимыщI къызэрыхъур. Аращ мыхьэнэшхуэ зиIэ къэхъукъащIэ щхьэхуэхэр зэхэгъэкIыным дыкъыщIыкIэрыхур, граждан жылагъуэ IуэхущIапIэ псори зэгъэуIуауэ щIыщымытыр. А псоми жылагъуэ зэгухьэныгъэ лъэщым и пщIэр ягъэлъахъшэ.
- Граждан жылагъуэ IуэхущIапIэхэм я зэфIэкIыр къэIэтынымкIэ куэд зэфIагъэкIыфынущ министерствэхэмрэ ведомствэхэмрэ я деж къыщызэрагъэпэща жылагъуэ советхэм. Ауэ, ди жагъуэ зэрыхъущи, ахэр зэкIэ иджыри нэсу зэтеувакъым. ЕдгъэкIуэкIа къэпщытэныгъэхэм къызэрагъэлъэгъуамкIэ, языныкъуэ советхэм ипэжыпIэкIэ ирагъэкIуэкI лэжьыгъэмрэ абыхэм къабгъэдэхуэ къалэнхэмрэ зэтехуэркъым. Советхэм я зэIущIэхэр и чэзум щрамыгъэкIуэкI къохъу, жылагъуэ советхэм я полномочиехэр тэмэму икIи нэгъэсауэ къахуэгъэсэбэпыркъым. Къэрал властым и органхэм я деж къыщызэрагъэпэща жылагъуэ советхэр министерствэхэмрэ ведомствэхэмрэ жылагъуэ кIэлъыплъыныгъэ щегъэкIуэкIынымкIэ къару лъэщу зэтеувауэ зэкIэ пхужыIэнукъым.
- КъыкIэлъыкIуэу къэзгъэлъэгъуэну сыхуейщ палатэм хэтхэр нэгъуэщI щIыналъэхэм щыщ жылагъуэ зэгухьэныгъэхэм нэгъэсауэ зэрапымыщIар. Ди комиссэхэр Урысей Федерацэм и Жылагъуэ палатэм, ди гъунэгъу субъектхэм я жылагъуэ палатэхэм я лэжьэкIэм щIагъуэу кIэлъыплъыркъым икIи абыхэм ядэлажьэркъым. ЩIыналъэ зэхуаку зэпыщIэныгъэхэм хиубыдэу КъБР-м и Жылагъуэ палатэм хэтхэм я жэрдэмкIэ нобэм къэс зы Iуэхуи зэщIыгъуу ялэжьакъым.
- Мыпхуэдэ нэгъуэщI зы Iуэхуми гу лъытапхъэщ. Ар палатэм и лэжьыгъэм зегъэубгъунырщ. Палатэм хэтхэр республикэм и районхэм щыкIуэр, абыхэм щыпсэу цIыхухэм щаIущIэр зэзэмызэщ. Iуэхум а и унэтIыныгъэм зегъэужьыныр палатэм и етIуанэ хэхыгъуэм хэтхэм къапэщыт къалэн нэхъ ин дыдэхэм ящыщщ.
- Апхуэдэу куэдрэ урихьэлIэркъым Жылагъуэ палатэм хэтхэр цIыхубэ хъыбарегъащIэ IуэхущIапIэхэр, телевиденэр къагъэсэбэпурэ, ди псэукIэр, республикэм щекIуэкI Iуэхухэр къазэрыщыхъур утыку къралъхьэу. Апхуэдэ емыгугъуныгъэм ди палатэри абы хэтхэри игъэдахэркъым.
- Апхуэдэу кIэщIу къэзгъэлъэгъуэну сыхуейт граждан жылагъуэ IэнатIэм и адрей IуэхущIапIэхэм — щIыпIэ унафэр зезыгъакIуэ IэнатIэмрэ цIыхубэ хъыбарегъащIэ IуэхущIапIэхэмрэ — щыIэ ныкъусаныгъэ зыбжанэ.
- Ди жагъуэ зэрыхъущи, зэкIэ иджыри пхужыIэнукъым цIыхухэм я псэукIэр къызэгъэпэщыным теухуа унафэхэр езыхэм нэгъэсауэ зэрагъэкIуэфу. Абы къыхэкIыу языныкъуэхэм деж щIыпIэ унафэр зезыгъакIуэ властым куэдкIэ нэхъ екIуэлIэгъуейщ къэрал властым и IэнатIэхэм нэхърэ. Мыбы и лъэныкъуэкIэ сэбэп хъун хуейщ властым и органхэм я деж къыщызэрагъэпэщ жылагъуэ советхэр. Абыхэм цIыхухэмрэ властымрэ муниципальнэ IэнатIэм щызэдэлэжьэныр зэтрагъэувэфынущ.
- Республикэм зыхуеину Iэмал псори къыщызэрагъэпэщащ зыми IэщIэмылъ хъыбарегъащIэ IуэхущIапIэхэри властым пеуэ хъыбарегъащIэ IуэхущIапIэхэри хуиту лэжьэн папщIэ. ИкIи цIыхубэ хъыбарегъащIэ IуэхущIапIэхэм я нэхъыбапIэм апхуэдэ Iэмалхэр къагъэсэбэп. Ауэ, ди жагъуэ зэрыхъущи, языныкъуэ хъыбарегъащIэ IуэхущIапIэхэм цIыхухэм я жылагъуэ жыджэрагъыр къэIэтыным гулъытэ нэс хуащIыркъым. Абыхэм Iуэхум и щытыкIэр нэсу щызэпкърамых, республикэм и социально-экономикэ, жылагъуэ IэнатIэхэм щыIэ ехъулIэныгъэхэр зэхьэкIауэ къыщагъэлъагъуэ урохьэлIэ. КъБР-м и Жылагъуэ палатэм и лэжьыгъэм теухуа тхыгъэ нэхъыфIхэр къыхэхынымкIэ къызэрагъэпэщауэ щыта конкурсым зыри кърикIуакъым, сыту жыпIэмэ, зэпеуэр зэрырагъэкIуэкIыпхъэм къезэгъыу зы тхыгъи къытIэрыхьакъым.
- Жылагъуэ палатэр IуэхущIапIэ зэIухащ. Ар сыт хуэдэ Iуэхуми теухуауэ къехьэкI-нехьэкI хэмылъу ущызэпсалъэ хъуну щIыпIэщ. Апхуэдэ псалъэмакъ зэIухарщ ди лэжьыгъэр дэзыгъэкIынури. Жылагъуэм и IэнатIэ псори зэрыIыгъыу икIи зэкъуэту зэдэлажьэмэ, дэ республикэм и граждан жылагъуэм лъэщу зедгъэужьыфынущ. Псом япэу абы зи фейдэ хэлъыр ди цIыхухэрщ. Апхуэдэу ар шэсыпIэ нэсщ Къэбэрдей-Балъкъэр Республикэм зэпIэзэрыту зиужьынымкIэ икIи зэпымыууэ япэкIэ кIуэтэнымкIэ.