УзэщIакIуэ
2014-01-30
- ЩIэныгъэшхуэ зыбгъэдэлъ егъэджакIуэ щыпкъэ, узэщIакIуэ, нэхъыжь Iумахуэ Багъы Хьэмидбий Къулъкъужын Ищхъэрэ къуажэ псом къыщацIыху. Ешрэ къикIуэтрэ имыщIэу, гумызагъэу, гурэ псэкIэ и лэжьыгъэм бгъэдэтурэ, абы хэлъхьэныгъэшхуэ хуищIащ къуажэм дэт 4-нэ школым зиужьыным. ЕгъэджакIуэхэм я нэхъыбэм зы предмет-предметитI фIэкIа сабийхэм ирамыгъэджыфмэ, Хьэмидбий ныбжьыщIэхэм ябгъэдилъхьащ биологиери, зоологиери, химиери.
- Хьэмидбий 1936 гъэм Къулъкъужын Ищхъэрэ къуажэм къыщалъхуащ. Хэку зауэшхуэм зи сабиигъуэр хиубыда щIалэм игъэващ а зэман хьэлъэри, абы къыкIэлъыкIуа лъэхъэнэ гугъури. А гугъуехьхэм иращIыкIакъым щIалэщIэр, уеблэмэ лэжьыгъэ хьэлъэм ипсыхьауэ, Iуэхугъуэ куэдми Iущ хуэхъуауэ къызэринэкIащ а лъэхъэнэр.
- Курыт школыр къиуха нэужь 1956 — 1957 гъэхэм ар машинисту щылэжьащ Тырныауз къалэм щыIа «Молибден» рудникым. КъыкIэлъыкIуэ илъэсхэм Хьэмидбий Севастополь къалэм къулыкъу щищIащ, абы щыIэ дзэ-тенджыз флотым хэту. Жэуаплыныгъэ ин зыпылъ а къулыкъум ипсыхьа щIалэщIэр 1961 гъэм щIэныгъэм хыхьащ. Ар щеджащ КъБКъУ-м и химико-биологие факультетым икIи, илъэситху дэкIри, ехъулIэныгъэхэр иIэу ар къиухащ.
- Къулъкъужын Ищхъэрэ къуажэм дэт курыт школ №4-м лэжьэн щыщIидзащ Хьэмидбий, химиер, биологиер, зоологиер сабийхэм яригъэджу. Илъэс 46-кIэ егъэджэныгъэ-гъэсэныгъэ IэнатIэм пэрытащ ар, ешрэ щхьэхрэ имыщIэу. Къэхъуащ ар пщыхьэщхьэр хэкIуэтэху школым щыщIэсаи, апхуэдизу и IэщIагъэм езыри и гъэсэнхэри дахьэхырти.
- — Зэманыр зэрыкIуар сымыщIэу дерс нэужьхэми школым сыщыщыгувэ куэдрэ къэхъурт, си еджакIуэхэри си гъусэу, — игу къегъэкIыж Хьэмидбий. — Дэтхэнэ сабийри биологием дехьэх. Абы и щыхьэтщ цIыкIухэм япэ дыдэу ящI сурэтхэр щхъуантIагъэхэм, удз гъэгъахэм, унагъуэ псэущхьэхэм ятеухуауэ зэрыщытыр. Сурэт щIыным и фIыгъэкIэ, сабийхэр хуэм-хуэмурэ пэгъунэгъу мэхъу биологие щIэныгъэм. Сабийр къуажэдэсмэ, ар зоологиеми дехьэх. ГъащIэмрэ щIэныгъэмрэ зэрызэпэгъунэгъу дыдэр къэзыщIэ сабийхэм упщIэхэр я куэдти, сэри сызыщыгъуазэ псомкIи абыхэм сфIэфIу садэгуашэрт.
- Хьэмидбий хущIэкъурт и дерсхэр гъэщIэгъуэну зэрызэхигъэувэным, махуэ къэс щIэщыгъуэ гуэр абы зэрыхилъхьэным. ЕгъэджакIуэ Iущым и фIыгъэкIэ, къуажэ школым къыщызэIуахат предмет зэмылIэужьыгъуэхэмкIэ щIэныгъэ куу къозыт гупжьейхэр. Дунейр щыуэфIхэм деж абы школ пщIантIэм, абы и жыг хадэм биологиемкIэ дерсхэр щригъэкIуэкIырт. Езы егъэджакIуэри яхэту, ныбжьыщIэ цIыкIухэм хасэрт удз гъагъэ зэмылIэужьыгъуэхэр, къэкIыгъэ гъэщIэгъуэнхэр. Зы илъэси къанэртэкъым школ хадэм жыгыщIэ цIыкIухэр щыхамысэу. Курыт еджапIэм пэмыжыжьэу Къулъкъужын псы цIыкIур ежэхырти, ари сабийхэр биологием щыгъэгъуэзэнымкIэ IэмалыфI хуэхъурт егъэджакIуэм. Псыхъуэр ягъэкъабзэрти, нэри псэри зытхьэкъу удз гъагъэ щIэщыгъуэ цIыкIухэр хасэрт. Апхуэдэу Хьэмидбийрэ абы и еджакIуэ цIыкIухэмрэ я нэIэм щIэтт школым къедза уэрамхэри.
- Гухэхъуэмрэ дэрэжэгъуэмрэ я закъуэтэкъым сабийхэм а ягъэзащIэ лэжьыгъэхэм къахудэкIуэр. Iуэху щIэкIэм нэхъыфIу зэрыхэгъуазэм, теориехэр нэхъыфIу къызэращIэм нэмыщI, я Iэпкълъэпкъ цIыкIухэри зэрыубыдырт, псыхьа хъурт. Псом нэхърэ нэхъапэр аращи, ахэр лэжьыгъэм щIэпIыкIа хъурт, егъэджакIуэм зэрыжиIэщи, «щIакхъуэ хуабэм и пщIэр» къагурыIуэрт, ар къызэрылэжьыгъуейр зыхащIэрт.
- — ЗэрыгурыIуэгъуэщи, лэжьыгъэм щIапIыкIа сабийм зэраныгъэ ищIэнукъым. Арагъэнт ди курыт школым тутын, аркъэ ефэ щIыдэмытыр, — гъэсэныгъэм топсэлъыхь Хьэмидбий.
- ЕгъэджакIуэ Iущым апхуэдэ дыдэу фIыуэ химиеми хищIыкIырт. А дерсхэм ущыщIэскIэ, зэманыр зэрыкIуэр къыпхуэщIэртэкъым, апхуэдизу абыхэм узыIэпашэрт, удахьэхырти. Химие урокхэм еджакIуэ цIыкIухэм къыщащIэрт дунейр зэрызэхэлъ Iыхьэхэм я хьэлэмэтагъыр, абыхэм ящыщ дэтхэнэми зэраныгъэу е сэбэпынагъэу яIэр.
- Иригъэдж предметищми я тхыдэм, ахэр щIэныгъэу зэрызэтеувам яхутепсэлъыхьырт Багъыр сабийхэм. Куэдрэ щапхъэу къахуихьырт Къэбэрдей-Балъкъэрым и щIэныгъэлIхэм биологиемкIэ, зоологиемкIэ, химиемкIэ зэфIах къэхутэныгъэхэр, абыхэм я къалэмыпэм къыпыкIа тхыгъэхэм ахэр щыгъуазэ хуищIу. АбыхэмкIэ, нэгъуэщI нэрылъагъу пособиехэмкIэ гъэнщIат егъэджакIуэр щылажьэ пэшхэр, лабораторэхэр. Апхуэдэ гулъытэ зыгъуэт сабийхэр емыджэу къэнэнт?! Зы илъэс къэмынэу Хьэмидбий и еджакIуэ цIыкIухэр зэпеуэ, олимпиадэ зэмылIэужьыгъуэхэм игъакIуэрт, кIуэ къудей мыхъууи, увыпIэ хъарзынэхэри къыщахьырт. Егъэджэныгъэ-гъэсэныгъэм илъэс куэдкIэ хэта нэхъыжьыфIым зэрыжиIэмкIэ, къэралым къыщыхъуа зэхъуэкIыныгъэщIэхэм IуэхугъуэфI куэди дэкIуэдащ. Апхуэдэщ, псалъэм папщIэ, тхылъым пщIэ зэримыIэжыр, абы еджэхэр нэхъ мащIэ зэрыхъуар.
- — КъинэмыщIауэ, хуабжьу гущIыхьэ сщохъу къытщIэхъуэ щIэблэм гъэсэныгъэу ябгъэдэлъыр зэрымащIэр. Абы и щыхьэтщ дыкъэзыухъуреихь щIыуэпсыр хъумэным, ар къабзэу зехьэным куэд зэремылIэлIэжыр, — жеIэ Хьэмидбий.
- НыбжьыщIэхэм къагурыгъэIуэн хуейщ щIыуэпсым и къабзагъэмрэ ди узыншагъэмрэ зэпхауэ зэрыщытыр, ар зэтедуцIапIэмэ, ди щхьэ и зэран зетхуэжу дызэрыпсэур.
- Лэжьыгъэ купщIафIэ зи щIыбагъ къыдэлъ Багъым къэрал гулъытэ лъагэхэри игъуэтащ. Ар егъэджэныгъэ лэжьыгъэм и ветеранщ, «Егъэджэныгъэм и отличник» цIэри къыфIащащ, и IэщIагъэмкIэ категорие нэхъыщхьэ къыхуагъэфэщауэ щытащ.
- Унагъуэ дахи иIэщ Хьэмидбий. Абы и щхьэгъусэ Марьям пэщIэдзэ классхэм я егъэджакIуэу илъэс куэдкIэ лэжьащ. Хьэмидбийрэ Марьямрэ япхъу нэхъыжь Риммэ КъБКъУ-м и егъэджакIуэщ, психологие щIэныгъэхэм я кандидатщ, япхъу курыт Ритэ медучилищэр, я къуэ Мухьэ- мэд КъБКъМА-р (иджы КъБКъАУ) къаухащ. Куэд щIакъым Хьэмидбий иджыри зы Iуэхугъуэ гъэщIэгъуэн, Iуэхугъуэ щхьэпэ зэрызэфIигъэкIрэ. И ныбжьыр хэкIуэта пэтми, абы хузэфIэкIащ КъурIэн лъапIэм къеджэфу, нэмэз ищIыфу зригъэсэн. Дин лэжьакIуэхэм зэрыжаIэмкIэ, зи ныбжьыр хэкIуэтауэ КъурIэн еджэкIэ зэзыгъэщIэжыфхэр мащIэ дыдэщ. Абы иджыри зэ къегъэлъагъуэ Хьэмидбий зэрыгурыхуэр, зэрызэчиифIэр.
- ЩIэблэм я егъэджакIуэфIым дохъуэхъу нэхъри ефIакIуэу, узыншэу куэдрэ псэуну.
- ПЩЫХЬЭЩIЭ
- Хьэмзэт.
- Къулъкъужын Ищхъэрэ къуажэ.
- Бахъсэн район