ГъащIэм фIыщIэ хуещI
2021-04-08
- «СызэрегупсысымкIэ, дэтхэнэ зы цIыхуми хьэл мыхъумыщIи щэн дахи хэлъщ. АрщхьэкIэ, сэ сытым дежи сызыхущIэкъуар, Iейр къэзгъанэу, фIым гу зэрылъыстэнырщ. А псом къыхэкIыуи, сэ нэхъ сфIэлъапIэу цIыхухэм яхэлъ хьэл-щэнхэм ящыщщ пэжагъыр, зэкIэлъыкIуагъэр, и пщэ дилъхьэжар зэригъэзэщIэным хущIэкъуныр, зи яужь ихьа Iуэхур и пIалъэм зэфIэгъэкIыным яужь итыныр», — щитхащ «Ар пщыгъупщэ хъунукъым» («Это нельзя забыть») зыфIища и тхылъым УФ-м пщIэ зыхуащI и метеоролог, КъБР-м и промышленностым щIыхь зиIэ и лэжьакIуэ, мы махуэхэм зи ныбжьыр илъэс 80 ирикъуа Шурдым Юрэ Хьэпагуэ и къуэм.
- Заводым
- зэрыщыIамрэ
- комсомолым
- зэрыхэтамрэ
- «Си ныбжьым итхэм куэд къахэбгъуэтэнукъым и сабиигъуэм гугъу емыхьа, апхуэдизыр ерыскъыншэ-щыгъыныджэу дыкъэхъуащи. Нэхъ зыкъэдужьа иужькIи зэман лей къытхудэмыхуэу деджащ, дыщемыджэм дылэжьащ, унагъуэм къыдэпха Iуэхухэр, пхъэ пыдупщIми, мэкъумылэр зэхуэхьэсыжыным яужь дитми, дгъэзэщIащ. ЖыпIэнур арамэ, жылагъуэр зэрыщыту гугъу дехьащ, ауэ псом хуэмыдэжу хьэзабышхуэ зытелъар зи адэ, зи дэлъху къэзымыгъэзэжахэрат. Унагъуэм исхэм дэIэпыкъуэгъуфI тхуэхъуащ зауэм хэкIуэда ди адэм и ныбжьэгъухэмрэ и благъэхэмрэ», — игу къегъэкIыж Шурдым Юрэ.
- Бахъсэн районым хыхьэ Зеикъуэ къуажэм къыдэкIа щIалэщIэр щIотIысхьэ Орджоникидзе дэт, Кавказ Ищхъэрэ Бгы-металлург институтым икIи ар 1962 гъэм къеух. Шурдымыр студенту щыщыта лъэхъэнэм ухуакIуэ гупым хэту Къэзахъстаным ягъакIуэ. Абдежым къыщигъэлъэгъуа хьэрхуэрагъэм къыпэкIуэу, абы къыхуагъэфэщащ «ЩIыщIэр къэгъэIурыщIэным зэрыхэлIыфIыхьам папщIэ» медалыр.
- Абы иужькIэ, Шурдымыр илъэси 5-кIэ инженеру щолажьэ Налшык дэт гидрометаллург заводым. А лъэхъэнэм къриубыдэу, ар хах IэщIагъэлI ныбжьыщIэхэм я советым и унафэщIу, новатор ныбжьыщIэхэм я Союзпсо зэпеуэм и лауреат мэхъу.
- ИщхьэкIэ зи гугъу тщIа заводым и комсомол организацэм и секретару щыщытам иIа ехъулIэныгъэхэр къалъытэри, Къэбэрдей-Балъкъэрым и унафэщIхэм Шурдымыр ВЛКСМ-м и Налшык къалэ комитетым и япэ секретару хах.
- «ЖыпIэнур арамэ, жэщ димыIэу, зыгъэпсэхугъуэ махуэ димыIэу дылажьэрт. Къалэр зэлъыIухыным жыджэру яужь дитт. Стадионыр зыухуахэм, сабийхэр щыджэгун утыку цIыкIухэр зыгъэхьэзырахэм, щэбэт-тхьэмахуэ махуэхэм щIыхьэхухэр езыгъэкIуэкIахэм, жыджэрагъэ ин къэдгъэлъагъуэу, дахэтащ. Къыхэзгъэщынщи, Налшык псым и Iуфэми, къалэ паркым а лъэхъэнэм щыхаша лъагъуэ IэрыщIхэм я нэзхэм комсомолым хэту зи щIалэгъуэр а лъэхъэнэм ирихьэлIахэм щыхасауэ щыта жыгхэр ин хъужауэ нобэр къыздэсми зэритыр си гуапэ дыдэ мэхъу», — а зэманым теухуа и гупсысэхэмкIэ мэгуашэ Шурдым Юрэ.
- Парт лэжьыгъэм щыпэрытым
- КПСС-м и ЦК-м деж щыIэ Парт еджапIэ нэхъыщхьэр 1975 гъэм къиуха иужь, Шурдым Юрэ парт лэжьыгъэм пэрагъэувэ: япэщIыкIэ КПСС-м Налшык къалэ щиIэ Октябрь райкомым и етIуанэ секретару, иужьым партым и Къэбэрдей-Балъкъэр обкомым и къудамэм и Iэтащхьэм и къуэдзэу, кIэлъыкIуэу — и унафэщIу ягъэув.
- Парт, комсомол организацэхэм щыщылэжьам, КъБР-м и Совет Нэхъыщхьэм щыхэтам, Шурдымым къарууэ иIэр ирихьэлIащ гуащIэрыпсэухэм, лъэпкъхэм я зэхуаку дэлъын хуей ныбжьэгъугъэмрэ лэжьыгъэм зыщIегъэх къыщыхамыгъэкIыу, псэемыблэжу пэрытыным цIыхухэр къыхуеджэным, хэкупсэ гъэсэныгъэ абыхэм ябгъэдэлъхьэным. Абы къыдэкIуэуи, Шурдымым, жылагъуэ зэгухьэныгъэхэм ядэлажьэкIэрэ, щIалэгъуалэр а лъэныкъуэмкIэ тэмэму зэриущииным яужь итт, зэманышхуи ятригъэкIуадэрт.
- Шурдым Юрэ Iущагъэрэ зэпIэзэрытыгъэу бгъэдэлъыр, дэтхэнэми бгъэдыхьэкIэ къазэрыхуигъуэтыфыр икъукIэ сэбэп къыхуэхъужащ а лъэхъэнэм лъэпкъхэм я зэхуаку къыдэхъуэу щыта зэщымыщхъуныгъэ-хэр и чэзум зэфIэзыхыфахэм зэрахэлIыфIыхьам хуэгъэзауи.
- Къыхэбгъэщ зэрыхъунумкIэ, щIыналъэм и парт органхэмрэ жылагъуэ зэгухьэныгъэхэмрэ лIэщIыгъуэ блэкIам и 70 — 80 гъэхэм лэжьыгъэшхуэ ирагъэкIуэкIащ ди лъэпкъэгъухэм ящыщу Сирием, Иорданием, Тыркум, нэгъуэщI къэралхэми щыпсэухэм запыщIэным ехьэлIауи.
- 1991 гъэм Шурдым Юрэ и унафэщIу ягъэув Лъэпкъ зэхущытыкIэхэмкIэ, щэнхабзэмрэ бзэхэмрэ я IуэхухэмкIэ, жылагъуэ зэгухьэныгъэхэм ядэлэжьэнымкIэ комиссэу КъБР-м и Совет Нэхъыщхьэм деж къыщызэIуахам. Куэд дэмыкIыу ди щIыналъэм хьэзыр щыхъуащ икIи къыщыдагъэкIащ «Бзэхэм ятеухуауэ («О языках»), «Щэнхабзэм теухуауэ» («О культуре») хабзэхэр, хамэ къэралхэм щыпсэу ди лъахэгъухэм я Хэкум къагъэзэжыфынымкIэ щыIэ хэкIыпIэхэр къыщыгъэлъэгъуа программэри дунейм къытехьащ.
- 1998 гъэм Шурдым Юрэ ягъэув СтандартизацэмкIэ, метрологиемрэ къэпщытэныгъэхэмкIэ Къэбэрдей-Балъкъэр центрым и унафэщIу. А къулыкъум къыдэкIуэуи, ар мэхъу КъБР-м къэрал пщалъэхэм (стандартхэм) кIэлъыплъынымрэ къэпщытэныгъэхэр зэгъэуIунымкIэ КъБР-м и къэрал инспектор нэхъыщхьэ. А къулыкъур абы зэрихьащ 2014 илъэсым пенсэм тIысыжыху.
- «90 гъэхэм ди къэралым щекIуэкIа зэхъуэкIыныгъэхэм къарикIуа зэщымыщхъуныгъэхэм ящыщ зыщ предприятэхэм къыщыщIагъэкI продукцэм и фIагъыр зыхуэдэм дахэ-дахэу кIэлъыплъыжыфу зэрыщымытар. Арати, зи гугъу тщIы Iуэхум ехьэлIауэ щыIэ лъэпощхьэпохэр зыхуэдэр набдзэгубдзаплъэу зэхэдгъэкIын хуей хъуащ. БгъэдыхьэкIэу къэдгъэлъагъуэхэм ятеухуауэ дэ зыхуэдгъэзащ а лъэхъэнэм КъБР-м и Президенту щыта КIуэкIуэ Валерэ. ИкIи, абы иужькIэ, щIыналъэм и Iэтащхьэм иригъэкIуэкIа зэIущIэхэм япкъ иткIэ, предприятэхэм къыщIагъэкI продукцэм и фIагъыр зыхуэдэм кIэлъыплъынымкIэ комиссэхэм я лэжьыгъэр зэрыщытыпхъэу зэтрагъэувэжауэ щытащ. Абы къыдэкIуэуи, а комиссэм хэтхэм дэфтэрхэр ягъэхьэзырат КъБР-м и Президентым и саугъэтыр къэхьынымкIэ гъэ къэс зэхашэну зэпеуэр, фIагъ лъагэ зиIэ продукцэр къыщIэзыгъэкIхэм я деж къыщызэрагъэпэщынур, зэрырагъэкIуэкIыну щIыкIэм теухуахэр. Абдежым къыщегъэжьауэ, республикэм и предприятэхэри, жыджэрагъ къагъэлъагъуэу, хыхьащ «Урысейм и хьэпшып нэхъыфIи 100-р» къэралпсо зэпеуэм. ИкIи, а зэхьэзэхуэм къарикIуахэм япкъ иткIэ, «Тэрчналмэс» ОАО-мрэ «Кавказкабель» кIапсэ завод» ЗАО-мрэ УФ-м и Правительствэм и саугъэтым и лауреат хъуахэт», — жеIэ Щурдымым.
- Жылагъуэ
- зэгухьэныгъэхэм
- щыхэтам
- Шурдым Юрэ и гуащIэдэкI гъащIэм ехъулIэныгъэфIхэр зэрыщиIар къэзыгъэлъагъуэщ абы къратауэ щыта «ЩIыхьым и Дамыгъэ» («Знак Почёта») орденыр, КъБАССР-м и Совет Нэхъыщхьэм и Президиумым и ЩIыхь тхылъитIыр, КъБР-м и ЩIыхь тхылъыр. Къэралым къыхуигъэфащэхэм нэмыщI, Шурдымым иIэщ ВЛКСМ-м, ДОСААФ-м я ЦК-хэм, «ЩIэныгъэ» союзпсо зэгухьэныгъэм, СССР-м и ВДНХ-м, и Спорткомитетым, Промышленностымрэ сатумкIэ и министерствэм, Урысейм и Къэрал стандартым, къэралымрэ Къэбэрдей-Балъкъэрымрэ я адрей министерствэхэмрэ ведомствэхэмрэ къабгъэдэкIа тыгъэ лъапIэхэр.
- Шурдым Юрэ КъБР-м и Совет Нэхъыщхьэм и зэхуэситIым я цIыхубэ депутату хахащ, гуащIэрыпсэухэм я депутатхэм я Налшык къалэ советым и зэхуэсыгъуэ зыбжанэм и депутату, ВЛКСМ-м и XVI, XVII зэхуэсышхуэхэм я лIыкIуэу щытащ.
- Мы зэманым Шурдымыр КъБР-м и Парламентым деж щыIэ Жылагъуэ советым хэтщ, комсомолым и ветеранхэм я Налшык къалэ советым щIыхь зиIэ и тхьэмадэщ.
- «СызэплъэкIыжу схужыIэнур аращи, есхьэкIа гуащIэдэкI гъащIэм къриубыдэу сызыхэта Iуэхухэр гъэщIэгъуэнт, гугъуехьхэмкIи гъэнщIат, — къыпещэ и псалъэм нэхъыжьыфIым. — Совет Союзым и цIыху мелуанхэм къатехьэлъэу, къэралышхуэр щылъэлъэжа, зэхъуэкIыныгъэхэр къыщрахьэжьа лъэхъэнэм экономикэр зыIууа лъэпощхьэпохэ-ми къадэкIуэу, цIыхухэм я гупсысэкIэми зихъуэжат. АрщхьэкIэ, си щхьэкIэ зыкъызощтэжри, дэнэкIэ сыщымылэжьами, сыт хуэдэ IэнатIэ сыпэрамыгъэувами, сэ къэслъытэрт абы нэхъ лъапIэ щымыIэу. СызэреплъымкIи, зэман блэкIахэм къыддекIуэкIа Iуэху бгъэдыхьэкIэхэм я нэхъыбэр, псом хуэмыдэжу щIалэгъуалэр гъэсэным хуэгъэзахэр, дызэрыт лъэхъэнэми властым и органхэм къахуэгъэсэбэпынут, кIуэ тIэкIу щIэ гуэрхэр халъхьэж хуэдэу ящIми».
- «НыбжьэгъуфI си куэдщ. Ахэр зи IэщIагъэм фIы дыдэу хэзыщIыкI цIыхухэщ, хьэл-щэн дахэ, Iущагъэ, щыпкъагъэ ин зыбгъэдэлъхэщ, ныбжьэгъугъэм хуэпэжхэщ. СэркIэ нэхъыщхьэри, къэзгубзыгъыжым къриубыдэу зы цIыхуи, си щIыб хуэзгъазэу, къызэрызмыгъэпцIарщ, утыку къызэризмынарщ. Аращи, цIыхуфI зыхуэщхэм сащыщщ, ауэ щыхъукIи си гъащIэри къызэхъулIащ», — жеIэ Шурдым Юрэ.
- КЪУМАХУЭ Аслъэн.