Зеущэ Арсен: Уадыгэнумэ, Iэмалыр гъунэжщ
2021-11-18
- Нобэ ди псэлъэгъущ сурэтыщI ныбжьыщIэ, и ныбжьым хуумыгъэфэщэн зэфIэкI зыбгъэдэлъ Зеущэ Арсен.
- Арсен къыщысцIыхуар «Акрополь» уардэунэм папщIэ Грозный Иванрэ Мариерэ къызэрыщыр, ищIа сурэтыр, утыку къыщрахьа махуэрщ. Хуабжьу згъэщIэгъуат ар зи лэжьыгъэр зэрыщIалэщIэ дыдэр къыщысщIам. Пэжщ, IэпэIэсагъыр ныбжьым елъытакъым, ауэ мыр а IэщIагъэм куэд щIауэ ирилажьэ фIэкIа умыщIэну, IэкIуэлъакIуэт.
- Зеущэм псалъалэкIэ уеджэнкъым, езым и дуней иIэжу къызэрекIуэкIыр нэрылъагъущ. Арагъэнщ абы и лэжьыгъэхэм куэду зэтепщIыкI гупсысэхэм ущIыхуашэфри.
- Арсен зэрыжиIэмкIэ, дунейм дахагъэ хэлъэгъуэным ехьэлIауэ Леонардэ да Винчи къигъэсэбэпу щыта Iэмалхэм тетщ. «Дунейм фIыуэ зыщыфплъыхь, фыпкърыплъыхь, абы къыщывгъуэтынущ фи гупсысэм зэи къыхуэмыгъэщIын образ телъыджэхэр», — яжриIэрт Леонардэ и гъэсэнхэм. Сыт хуэдэ гупсысэ-тIэ Арсен дунейм къыпкърихар? — жаIэу щIэупщIэни щыIэщ. Абы и жэуап мы тхыгъэм щеттыну яужь дитынщ.
- ЩIалэм и IэдакъэщIэкIыу слъэгъуа псоми я лейщ испы цIыкIухэм ятрищIыкIа гуащэ телъыджэхэр. Адыгэхэм яжыIауэ, «къопсэлъэным» хуэдэщи, зэпэпплъыхь пэтми защыбгъэнщIыркъым. Абыхэм сигу къагъэкIыр Нало Заур и «Хьэбалэ и пхъэ гуащэ» новеллэм хэта ефэндымрэ Хьэбалэрэ я зэпсэлъэныгъэрщ.
- «Ещхьщ Iунэ, ауэ дэндейра ещхьыр? И нитIра? Хьэмэрэ и Iупэра? Е и пэрауэ пIэрэ? — Ефэндым къыхуэубыдыркъым пхъэ гуащэр Iунэ зэрещхь щIыкIэр. — Дауэ мыр? И пэр ещхькъым, и нэр ещхькъым, и Iупэ-жьэпкъыпэри ещхьыщэу жыпIэнкъым. ИтIани, ещхьщ. Тхьэр согъэпэж, ещхьыркъабзэкIэ! Ауэ ещхьыр дэндейми къысхуэгъуэтыркъым.
- — И псэращ ещхьыр, — жи Хьэбалэ, зэрихабзэжьу псалъэхэр зэпишу».
- Арсен зэрыцIыкIурэ сурэт ещI, зэрыжиIэмкIэ, абы егъэджакIуэ иIакъым, езым зигъэсэжауэ аращ.
- — Сурэт щIыным сыщыдихьэхари къысхуэщIэжыркъым, сыт щхьэкIэ жыпIэмэ, сурэт щызмыщIа къысхуэгубзыгъыжыркъым. Ар дапщэщи си гъащIэм хэтащ, — жеIэ абы и IэщIагъэм зэрыхуэкIуам теухуауэ ущеупщIкIэ.
- — УнэтIыныгъэ хэха уимыIэу, лъэныкъуэ куэдым зэрызупщытым гу лъыстащ. Сыт ар къызыхэкIыр?
- — Пэжщ, си творчествэм жыпхъэ пыухыкIа гуэр иIэкъым. Псалъэм папщIэ, академизмэм жыпхъэ иIэщи, абы утекI хъунукъым, ар сэ къызэзэгъыркъым. Сэ сызэреплъымкIэ, цIыхум сыт хуэдэ Iуэхум зрипщытми и гупсысэр жыпхъэ пыухыкIа гуэрым иригъэзэгъэну хущIэкъункIэ Iэмал иIэкъым. Гупсысэр тэмэму къэкIуэн папщIэ, шэщIауэ, хуиту убзыхун хуейщ. Армыхъу гупсысэм щыщ гуэр Iэмал имыIэу кIэрыхунущ, ар гупсысэм и купщIэрауи щытынкIэ хъунущи, абы хуэсакъын хуейуэ къысщохъу.
- — Уи лэжьыгъэхэр дэнэ щыбгъэлъагъуэр?
- — Курыт еджапIэм сызэрыщIэсрэ зэпеуэ зэмылIэужьыгъуэхэм сыхэтащ, щIыхь, фIыщIэ тхылъ куэд дыдэ сиIэщ. Гъэлъэгъуэныгъэ зыбжанэ Бахъсэнрэ Налшыкрэ щысщIащ.
- — Сытым утригъэгушхуэрэ уи лэжьыгъэм?
- — СурэтыщI цIэрыIуэ Шемякин-Къардэн Михаил упщIэ иратати, «Музэ симыIэмэ, сытхэфыркъым жызыIэхэр делэуращ», — жиIауэ щытащ (мэдыхьэшх). Сэ сызэреплъымкIэ, цIыхухэм я зэфIэкIыр зэрызэхуэмыдэм хуэдэу, я гупсысэкIэри Iуэху бгъэдыхьэкIэри зэтехуэркъым. Си щхьэкIэ сыхуейщ сигурэ си псэрэ езышажьэ. Лэжьыгъэм сыхуэзыгъэушым, си гупсысэ къезыгъэблхэм ящыщщ пасэрей сурэтыщIхэм я Iуэху бгъэдыхьэкIэр, Iуэху еплъыкIэ гъэщIэгъуэн къытхуагъэнахэр. Апхуэдэу зи лэжьыгъэкIэ зызмыгъэнщIхэм ящыщщ Брейгель Питер (нэхъыжьыр), Босх Иероним. Скульпторхэм ящыщу Антокольский Марк, Микеланджелэ Давид сымэ, нэгъуэщIхэри. Сыт и лэныкъуэкIи зэщхь сыхъуну сызыщIэхъуэпс сурэтыщI сиIэкъым. Зи цIэ къисIуахэм псоми я IэдакъэщIэкIхэм сфIэфI, спэгъунэгъу хэтщ, ауэ сэ езым си творческэ гъуэгу сиIэжщи, абы сытетынущ.
- — Творческэ цIыхум и IэщIагъэр и щхьэр зэригъэфIэж Iуэхуу къэзылъытэ щыIэщ. УэркIэ сыт уи IэщIагъэр?
- — А псом сегупсысауэ схужыIэнукъым, ауэ сымытхэу, сурэт сымыщIу схуэшэчынукъым. Адрей гупсысэ псори гуэдзэну аркъудейщ. Пэжщ, си лэжьыгъэхэм гупсэхугъуэ къыщызат щыIэщ, а щытыкIэ телъыджэр арагъэнщ дэтхэнэ творческэ цIыхури къезыхуэкIыр. Сэ гу лъыстащ цIыху гумызагъэм къехъулIэм нэхърэ къемыхъулIэр дапщэщи зэрынэхъыбэм.
- — Таурыхъ лъахэм къикIа хуэдэ, уи гуащэ сурэтхэр гъэщIэгъуэн сщыхъуащ. Я сюжеткIэ ахэр зэщхьщи, таурыхъ тепхыну бгъэхьэзыру гугъэ уагъэщI.
- — Пэжыр жыпIэмэ, ар си хъуэпсапIэщ, къызэхъулIэмэ, арэзы сыхъунут. Ауэ зэкIэ а мурадым сыхуэкIуэу аркъудейщ. Гъэ зэмылIэужьыгъуэхэм зэпеуэ куэдым сыхэтащ. Къыхэзгъэщынут а зи гугъу пщIы лэжьыгъэхэр зыми зэрытезмыщIыкIар. А образхэр сэ къэзгупсысри, сщIауэ аращ.
- Къезгъэжьар зищIысыр къызгурымыIуэу, ауэ сылэжьэну сы- хуейуэ, сурэт щIын щIэздзэурэ а таурыхъ лIыхъужь цIыкIухэр къыхэкIащ. Лэжьыгъэ хьэзыру сиIэм нэхърэ къезгъажьэу хыфIэздзэжар куэдкIэ нэхъыбэщ. Сэ сымыарэзыуэ зыри дунейм къысхутегъэхьэнукъым, сыт хуэдиз зэманрэ къарурэ абы езмыгъэхьми, лэжьыгъэр си гум зэрилъым нэзгъэсын хуейщ.
- — Грозный Иванрэ Мариерэ я теплъэр уэ къэбгупсыса хьэмэрэ ари зыгуэрым тепщIыкIа? Псом хуэмыдэу сфIэгъэщIэгъуэн хъуар Марие и теплъэращ. Ар нэхъ ипэкIэ слъэгъуахэм къащхьэщокI.
- — Мыбыхэм я теплъэр зэфIэзгъэувэн папщIэ дэфтэр куэд дыдэ щIэзджыкIащ. Марие и сурэту зы закъуэ фIэкIа къызэрымынам Iуэхур гугъу ищIырт. Абы къыхэкIыу сэ сыхущIэкъуащ Марие и теплъэу ятхыжахэм нэхъ пэгъунэгъуу сщIыну. Сызэджахэм си щхьэм щызэфIагъэува теплъэрщ нобэ флъагъур. Ауэ, Грозный Иван зэрыс шэнтжьейр къэзгупсысакъым, Москва Iэщэ (Оружейнэ) палатэм щIэтым тесщIыкIыжауэ аращ.
- — Арсен, зэман гъунэгъум выставкэ пщIыну уи мурад?
- — Пэжыр жыпIэмэ, сыхуейт, ауэ сыхуэхьэзыркъым. Абы нэхъ плъапIэ симыIэу сыщыткъым, солажьэ, къызэхъулIэр зызогъэтIылъэкIри, сызыхуэарэзыхэм я бжыгъэр ирикъуауэ къыщысщыхъум деж згъэлъэгъуэнущ. Ди сурэтыщI ныбжьыщIэхэм я гъусэу гъэлъэгъуэныгъэ сщIыну, ахэр нэхъыбэу, нэхъыфIу къэсцIыхуну сыхуейт. Ди жагъуэ зэрыхъунщи, дэ дызэрыцIыхуну Iэмал диIэкъым. Моуэ дыщызэхуэсын, дыщызэпсэлъэн, дыщызэчэнджэщын щIыпIэ диIэну сыщIохъуэпс. Ар ди зыужьыныгъэм хуэщхьэпэну къысщохъу.
- — Уи мурадхэм дыщыбгъэгъуэзэн?
- — Мы зэманкIэ испы цIыкIухэм солэжь. ЗэкIэлъхьэпыту зы гуп сщIыну сыхуейщ, ауэ сщIынум и бжыгъэр жысIэфынукъым. Сурэт щIыным нэхъыбэу селэжьыну си мурадщ.
- — Къыхэпха IэщIагъэр тыншу къыпщыхъурэ?
- — Тыншкъым, ауэ абы и IэфIагъри гугъу зэрызыдебгъэхьым елъытащ. Дэтхэнэми зэфIэкI иIэу дунейм къытехьэр пэжу къыщIэкIынущ, ауэ абы игъуэтыну зыужьыныгъэр цIыхум а IэщIагъэм зэрызригъэлIалIэм куэдкIэ елъытащ. Творческэ IэщIагъэм гурыфIыгъуэ хэплъэгъуэн папщIэ, уи псэри уи къарури хэплъхьэн хуейщ. Лэжьыгъэр сызэрыхуейм хуэдэу хъуамэ, гугъу сызэрыдехьар сщогъупщэж.
- — Уи IэдакъэщIэкIхэм лъэпкъ нэщэнэ яхэлъщ. УэркIэ уадыгэныр сыт?
- — Шэч хэмылъу, срогушхуэ сызэрыадыгэм, ауэ езыгъэлейхэм сащыщкъым.
- Адыгэхэр лъэпкъ щхьэхуэ зэрыхъурэ псы куэд ежэхащ, ауэ нобэми уадыгэнумэ, Iэмалыр гъунэжщ.
- Епсэлъар Щомахуэ Залинэщ.