Зыгъэпсэхугъуэ махуэм
2021-04-17
- IуэрыIуатэ
- ХьэщIэ
- ШукIасэ зы шу къеджащ:
- — ШукIасэ! — жери.
- ШукIасэ хьэщIэщым икIащ.
- — Еблагъэ!
- — Себлэгъэнущ, — жиIащ шум, — сыбгъэхьэщIэфынумэ. Себлагъэмэ, уи хьэщIэщым мазищкIэ сисынущ. Махуэ къэс зы мэл схуэбукIынщ, сишми зы мэкъу Iэтэ ишхынущ махуэ къэс, зы шы Iэдэжи сIыгъщи, абыи махуэ и зы Iэтэ ишхынущ. Ар пхузэфIэкIынумэ, себлэгъэнущ.
- — СхузэфIэкIынущ, — жиIащ ШукIасэ, хьэщIэр хьэщIэщым иришащ, и шымрэ и шы Iэдэжымрэ шэщым щIигъэзэгъащ.
- ХьэщIэр хьэщIэщым ихьэри, мазищкIэ исащ. МазищкIэ здисым, махуэ къэс зы мэл ишхащ. Мазищыр кIуэри, хьэщIэм жиIащ:
- — Ыхьы, ШукIасэ, накIуэ иджы, шым дегъэплъ.
- ШукIасэ шым я ныбэ игъэныкъуатэкъыми, хьэщIэр арэзы хъуащ.
- — Гъуэгу дытехьэнущи, уи шым къэшэс, — жиIащ хьэщIэм.
- ШукIасэ и шыр шэщым къыщIишащ. Шым и кIэпкъым къекъури, хьэщIэм ШукIасэ и шыр пхэщIкIэ игъэтIысащ.
- — Ар шы пхуэхъунукъым, гъуэгум укъытринэнщ. Си шы Iэдэжым къэшэси, нежьэ, — жиIащ хьэщIэм.
- ХьэщIэмрэ ШукIасэрэ гъуэгу техьэри, мазищ гъуэгу якIуауэ, хы тIуащIэ нэсащ.
- — Иджы, — жиIащ ШукIасэ и хьэщIэм, — сэ мы тIуащIэм сыдыхьэнущ, уэ хы Iуфэм къыщыспэплъэ. Зы тхьэмахуэкIэ къэзмыгъазэмэ, кIуэж, укъыщIыспэплъэжын щыIэкъым.
- ШукIасэ и хьэщIэр хы тIуащIэм дыхьащ.
- Зы тхьэмахуэ дэкIауэ, хы тIуащIэм шыбз гуартэ къыдихури, ШукIасэ и хьэщIэм къигъэзэжащ:
- — Упсэу? — жери.
- — Сыпсэущ, — жиIащ ШукIасэ.
- — Упсэумэ, шыбзым и ужь къиувэ, сэ шыбзым и пэ сиувэнщ. Хы тIуащIэм зы шу къыдэкIынущи, и гугъу умыщI, ар зыхуейр сэращи, ныблэгъэкI, — къыжриIэри, ШукIасэ и хьэщIэр шыбзым и пэ иуващ.
- Зы теуэгъуэ якIуауэ, хы тIуащIэм къыдэкIа шур ШукIасэ къыщIыхьащ.
- — Шыбзыр зыхур хэт? — къыщIэгубжьащ шур.
- — Зыхур плъагъунщ, ущIыхьэмэ, – жери шур блигъэкIащ ШукIасэ.
- Шур, ихъу-илъри, и джатэ кърихауэ блэжащ.
- — Мыбы игу фIы илъкъым, — жери ШукIасэ шум и ужь иуващ.
- Хы тIуащIэм къыдэкIа шумрэ ШукIасэ и хьэщIэмрэ уанэгум къызэриудауэ, ШукIасэ ящIыхьащ: хы тIуащIэм къыдэкIа шум и псэр хэкIат, ШукIасэ и хьэщIэри лъым хэлът.
- — Сыт къэхъуар, щхьэ фызэрыукIа?
- — Зэшибл дыхъурти, си къуэшихыр мыбы къиукIащ, — жиIащ ШукIасэ и хьэщIэм. — Мыбы и шыбзыракъым сыкъызылъежьар, и щхьэрати, силъ сщIэжащ. Си бийм и щхьэр уанэкъуапэм епхи, си шыр утIыпщыж — уигъэгъуэщэнукъым. Сэ гъащIэ сиIэжкъым, си псэр хэкIмэ, сыщIэлъхьэжи, шыбзыр ху.
- Ар жери ШукIасэ и хьэщIэм и псэр хэкIащ, и къуэшихым ялъ ищIэжауэ. Хьэдэр щIилъхьэри, зэшиблым я бийм и щхьэр уанэкъуапэм ирипхащ, шыбз гуартэр къызэщIикъуэжри, ШукIасэ гъуэгу къытехьэжащ.
- Дунейм и щIэрэщIэгъуэ
-
Гъатхэ теплъэгъуэ. Сурэтыр Къарей Элинэ трихащ.
- Псалъэжьхэр
- Псапэ куэд хъуркъым
- Уи гуащIэ еплъи, уи лъэ гъэбакъуэ.
- Уи ин жиIэнщ, уи цIыкIу иIуэтэжынщ.
- Уи псалъэ гъэIэси, уи нэмыс гъэбыдэ.
- Уи шым ижынур пщIэжын хуейщ.
- Унэм зыщыгъаси хасэм яхыхьэ.
- Чэзу зимыIэ щыIэкъым.
- Щхьэж и зекIуапIэ и кIуэдыжыпIэщ.
- ЩIалэгъуэрэ дахэгъуэрэ зимыIэ щыIэкъым.
- ЩIэблэ зыщIэмыхъуэр лъэпкъ хъуркъым.
- Псапэ куэд хъуркъым.
- Iэзэгъуэ зимыIэ узыгъуэ щыIэкъым.
- Гур кIуэдмэ, лъэр щIэкIыркъым.
- Бзу кхъуей фIэкIа ямыIэ щыIэкъым.
- Данэр лъапэкIэ зэрехуэ.
- Насып зиIэм шыIэ иIэщ.
- Пщы зыфIэпщым пщылI къыпфIещ.
- ЛIыгъэ щIапIэ лIы икIуадэркъым.
- Адакъэр мыIуэкIи нэху щын къанэркъым.
- Акъылыр жьыгъэ-щIагъэкъым.
- Бжэн щынэ къилъхуркъым.
- Гурэ гурэ лъагъуэ зэхуаIэщ.
- ГушыIэхэр
- Сэ насып сиIэт, ахъумэ…
- — Уэлэхьи, Хьэжбий, нобэ сыщIэфлъхьэж пэтамэ, — жиIащ Дизыкъуажэ и ныбжьэгъум щыхуэзам.
- — Сыту, Iэгъу? Къэхъуар сыт?
- — Насып уиIэмэ, сыт хэлъ, ахъумэ нобэ сэ къэплъагъур метрибгъу зи кIыхьагъ пкIэлъейм сыкъехуэхащ, ауэ…
- — Е зиунагъуэрэ, абы дауэ укъела-тIэ? — Хьэжбий гузавэу и ныбжьэгъур щызэпиплъыхьым:
- — Аракъэ-тIэ, «ауэ» жыхуэсIэр. Сэ насыпыжьыр сиIэти, етIуанэ теувапIэм дежщ сыкъыщехуэхар, — жиIащ Дизыкъуажэ.
- СызэрыщыIэр къищIэнщ
- ЦIыхухэм ауан къригъэщIын мурадкIэ Дизыкъуажэ фIыуэ къэзымылъагъу гуэрым хъыбар игъэIуащ ар къуажэпщым и пхъум лъыхъу хуэдэу.
- Хъыбарыр къуажэ псом щызэлъащIысащ. Ар псоми зэхахауэ Дизыкъуажэ къыщищIэм:
- — Псоми щызэхахакIэ, езы пщым и пхъум дежи хъыбарыр нэсащ, куэду фIыщ. НэгъуэщI мыхъуми, пщым ипхъу тхьэIухудым ищIэнщ сэри сызэрыщыIэр, — жиIащ абы.
- Жылау Нурбий.
- Прозэу тха усэ
- Лъагъуэ
- Алэрыбгъу иным трапхъа налкъут хьэдзэ куэду, вагъуэ цIыкIухэр уафэм щолыд. Къыпщохъу ахэр зэIущащэ. Нащхьэ къыпхуащI. КъыпщогуфIыкI. Зи дахагъэм иригушхуэж тхьэIухуд пцIанэу, мазэр утыкум исщ. Ар нуркIэ мэгуашэ… ЩIылъэри зиукъуэдияуэ щылъщ, а жэщ уафэм худоплъейри. Тхьэгъэлэджхэр щыусэ губгъуэри, щэху Iэджэ зыгъэпщкIу мэз Iуври, а псом къащхьэщытыж къурш лъагэри — псори, псори хосыхь псысэ дахагъэкIэ гъэнщIа жэщ мамырым…
- Мыпхуэдэ жэщыр къызыхуигъэщIар лъагъуныгъэрщ. Хьэуам щыткIу псалъэхэрщ. Малъхъэдисыр зыщIэт нэхэрщ. Лъэнтхъуийуэ зыкъозышэкI Iэхэрщ. Дыгъэ хъуаскIэу укъэзыс бахэрщ…
- Ауэ сэ си закъуэщ ныжэбэ… Си закъуэ дыдэщ… СокIуэ.. Согупсысэ… Зэуи ГукъэкIыжхэм сахуозэ… СогуфIэ… Сонэщхъей… Сощыгъуэ… Ауэрэ кызбгъэдохьэ Гугъэр… Ар си дамэм къытоуIуэ… Си Iэблэр еубыд… Сырешажьэ… Сыплъэмэ, — лъагъуэщ… Мазэгъуэ жэщым хэкIуэдэж нурыбэ лъагъуэщ…
- IутIыж Борис.
- Лъэпкъ шхыныгъуэхэр
- Джэш хьэнтхъупс, хугу хэлъу
- Джэш лъэсар псы щIыIэм халъхьэри, мафIэ иным тету зэ къытрагъэкъуалъэ, тхъурымбэр къытрахыурэ. МафIэр цIыкIу ящIри, шыуаныщхьэр техауэ дакъикъэ 25-30-кIэ ягъавэ, тхъурымбэр къытрахыурэ. А псыр иракIут, шыуаныр ятхьэщI, псывэ щIакIэжри, тхъурымбэр къытрахыурэ сыхьэтитI, тIурэ ныкъуэкIэ ягъавэ. Вэным дакъикъэ 15-20 иIэжу шыгъу хадзэ.
- Джэшыр зыхэвыкIа псыр иракIут, шыуаныр ятхьэщIри джэшыр иракIутэж. Абы шэ гъэпщта щIакIэ, зэ къытрагъэкъуалъэри хугу лъэса халъхьэ, зэIащIэри шыуаныщхьэр трапIэ. МафIэ щабэм тету хьэзыр хъуху, дакъикъэ 15-18-кIэ ягъавэ.
- Хьэзыр хъуа хьэнтхъупсым бжьын гъэлыбжьа традзэ, шыуаныщхьэр трапIэри дакъикъитху-хыкIэ щагъэт. Пщтыру Iэнэм трагъэувэ, фалъэм иту, шатэпс текIауэ. ЩIакхъуэ е лэкъум дашх.
- Халъхьэхэр (зы цIыху Iыхьэ): джэш плъыжьу — г 50, хугуу — г 20, япэу зэрагъавэ псыуэ — г 1000, етIуанэу зэрагъавэ псыуэ — г 1000, шэуэ — г 400, шатэпсу — г 40, шыгъуу — узыхуейм хуэдиз.
- Бжьын гъэлыбжьам: тхъууэ — г 30, бжьыныщхьэ укъэбзауэ — г 30, шыбжий сыр хьэжауэ — узыхуейм хуэдиз.
- Шэрэ форэ
- Мы шхыныгъуэр сымаджэхэм иреIэзэн щхьэкIэ зэхалъхьэу щытащ. Сэбэпышхуэ яхуохъу шхалъэ, нерв, тхьэмщIыгъу уз зиIэхэм. Нэхъ къагъэсэбэпыр бжэнышэ хуабэщ, жэмышэ, хывышэ щIэмыхуахэри хъунущ, ауэ гъэпщтауэ щытын хуейщ. Шэ гъэхуэбам е гъэпщтам фо гъэткIуа халъхьэ, фIыуэ зэIащIэжри шхэн и пэ къихуэу, махуэм щэ, зэрыхуабэу ираф.
- Халъхьэхэр: шэуэ — г 250-рэ, фоуэ — г 40.
- «Адыгэ шхыныгъуэхэр»
- тхылъым къитхыжащ.
- ЖыIэгъуэхэр
- ЦIыху Iейм къуищIэр епщIэжмэ…
- Уежьауэ къэбгъэзэжыныр мыфIми, угубжьауэ къэбгъэзэжыфмэ фIыщ.
- Зэмыфэгъу Iэджэу зэхэухуэна гум илъ бампIэр зэхэпхыжыну сыту гугъущэ!
- ЦIыху Iейм къуищIэр епщIэжмэ, езым ещхь ухъунущ.
- Щхьэл мывитIыр гъавэ имылъу куэдрэ зэщихъуэмэ, къоплъыщэри зэточ. Ещхьыркъабзэщ щхьэри. Псалъэ дыдж куэдым абы лей ирах, щхьэл мывэм ещхьу, зэбгъэпэщыжу зэтеплъхьэжи хъуркъым.
- ЧЭГЪЭДУ СэIихьэт.
- Хьэщыкъуей Олег
- Сабийхэм папщIэ
- Гъатхэ
- Гъатхэ, гъатхэ —
- Нэ къуэлэн.
- Мазэ набдзэ
- Дахэ.
- Дыгъэм щхьэцыр
- Хуеухуэн,
- Жьым щхьэцпыщIэ
- Хепхэ.
- Удз IэлъэщIыр —
- ЩIым хуидар –
- Теубгъуащ
- И дамэм…
- ТхьэIухуд
- Сурэту сщIащ –
- Ещхьыркъыбзэщ
- Мамэ!
- Оксанэ
- Зи гугъу фхуэсщIыну,
- Оксанэ жыхуэсIэр,
- Iэсэу гъэсауэ,
- Уасэ имыIэу,
- ИIэр игуэшу,
- ГушыIэ фIэфIу,
- ФIыр зэхищIыкIыу,
- ЩIыкIафIэ цIыкIущ.
- ЦIыкIуми и ныбжьыр,
- Бжьэм щымышынэу,
- Шынэ имыщIэу,
- ИщIэм уехъуапсэу,
- Псэ къыхигъакIэу,
- ПкIауэу къипкIыхьу,
- КIыхьу мыпсалъэу,
- Псапэри къихьрэ
- Къихьари къуиту,
- Итар мыкIуэду,
- Куэд къратыжу,
- Пэжу щыту…
- Зэрыщыту зэрыхъур –
- Илъэситху къудейщ!..
- Къэсшэнут ди унэм
- Къэсшэнут ди унэм
- жираф,
- СщIам къытхимылъхьэну
- Iисраф…
- Къэсшэнут ди
- унэм махъшэ,
- Сыхъуамэ къэзлэжьу
- ахъшэ…
- Къэсшэнут ди унэм
- благъуэ,
- Къысхуадатэмэ
- унагъуэм…
- Къэсшэнут унэм
- хьэщхьэвылъэ –
- Хъуркъым зыри
- абы теплъэ!..
- Нобэ бжэкIэ зэзгъэщIащ
- Нобэ фIыуэ
- Сылэжьащ, —
- Нобэ
- БжэкIэ зэзгъэщIащ:
- Зы, тIу, щы,
- ПлIы, тху, хы…
- Мис аращи –
- Къыпызощэ:
- Блы, и, бгъу…
- Бгъум кIэлъыкIуэ
- Бжыгъэр –
- ПщIыщ…
- КъыщIэздзэжмэ:
- Зы, тIу, щы…
- Сэ уэншэку
- Соубгъур щIым:
- Нобэ Iейуэ сезэшащ, —
- Нобэ
- БжэкIэ зэзгъэщIащ!
- Псалъэзэблэдз
- ЕкIуэкIыу:4. ХадэхэкI зыхэт хьэсэм хищIэ хабзэ цIыв лъэпкъ. 5. Лы лей зытелъ цIыху. 6. КIуэ пэтми бжьиз зымыкIу. 7. … нэужьым удзыр къызэщIэрыуащ. 11. Джатэ, сэшхуэ, … 12. Мэжджытым хэтщ … джапIэ. 17. Шыуанышхуэ. 19. Адыгэ IуэрыIуатэм къыхэщыж цIыхубз пелуан. 20. ГъэшхэкI. 22. Къуажэм … щыхуэхъум, шууейм нэхъ хуэм зищIащ. 24. Хэку зауэшхуэм и зэманым фронтым и командир нэхъыщхьэу щыта, маршал, Совет Союзым тIэунейрэ и ЛIыхъужь. 26. ЩоджэнцIыкIу Алий и цIэр зезыхьэ театрым и джэгуакIуэ, Къэбэрдей-Балъкъэрым и цIыхубэ артисткэ Щэрмэт Людэрэ уэрэджыIакIуэ Iэзэ Къул ФатIимэрэ я къуажэ. 28. Ахъшэ … 29. Егъэлеяуэ ерыщ. 32. «Гукъыдэж» псалъэр нэгъуэщIу зэрыжаIэ. 34. ГъэшхэкI. 35. ЩIакхъуапхъэ. 36. Колхоз тхьэмадэу щыта, Социалист Лэжьыгъэм и ЛIыхъужь … Башир.
- Къехыу:1. ХъумакIуэ, къэрэгъул, … 2. Жыг зытеуэри мэгурым, … зытехуэри мэгурым. 3. Илъэситху ипэкIэ Бразилием щекIуэкIа дунейпсо Олимп зэхьэзэхуэхэм дыжьын медаль къыщызыхьа адыгэ щIалэ. 5. ЩIыпIэ хуабэхэм щыIэ псэущхьэ пIащэ, тонн зытхухых къишэчу. 8. Лажьэ зимыIэу ягъэкIуэда куэд иужькIэ … ящIыжащ. 9. Щтырыгъу. 10. Нэпсей, зи мылъкум тегужьеикIа цIыху. 11. Нартыху, гуэдз, хьэжыгъэ, нэгъуэщI ерыскъыпхъэхэр зракIутэ. 13. ХьэщIэ лъапIэм хуаукI Iэщым зэреджэ. 14. Таурыхъхэм узыщрихьэлIэ псэущхьэ шынагъуэ, щхьэ зыбжанэ фIэту. 15. Адыгэ макъамэ Iэмэпсымэ. 16. ЗэрышагъащIэхэм я пэш. 18. Гъэмахуэм Iэщым я фэр изых бадзэшхуэ. 21. Пасэрей зауэлIым и джанэ, гъущI хъарурэ зэрылъу. 23. Дыгъэм и плъыфэ. 24. Къалэ-лIыхъужь. 25. Iэзэ къашэри … ирищIщ. 26. Ди унэр … Iэджэу зэтетщ. 27. Бгым и лъагапIэ. 30. Шэд хуабэм зыхигъэджэрэзэну зи щIасэ Iэщ. 31. ТхакIуэхэу, журналистхэу Къэрмокъуэхэ Мухьэмэд, Хьэмид, ХьэфIыцIэ Мухьэмэд, уэрэдусхэу Согуэ Данил, Щомахуэ Хьэсэнбий, уэрэджыIакIуэ Нэхущ Чэрим сымэ я къуажэ. 33. … и щIагъ нанэ щыIэкъым. 35. ГушыIэр … и щIасэщ.
- Зэхэзылъхьар Мыз Ахьмэдщ.
- Мэлыжьыхьым и 10-м ди газетым тета псалъэзэблэдзым и жэуапхэр:
- ЕкIуэкIыу:4. Нахътэ. 6. Алъп. 7. Щыхь. 9. Тау. 10. Бжы. 11. Чэт. 13. Шал. 14. Нэд. 16. Тхъупс. 18. Тобэ. 21. Арыкъ. 22. Абазэ. 23. Тохуэ. 26. Тэрч. 27. Ригэ. 28. КIыщ. 30. КIей. 31. Тут. 33. Мэкъу. 34. Хъушэ. 35. Цей. 37. Хукхъуэ. 39. Шырыкъу.
- Къехыу:1. Пащты. 2. Щтауч. 3. Гулъ. 5. ЛIы. 6. Анэл. 8. Хьэкъун. 10. Бахъуэ. 12. Тебэ. 13. ШынакъыкI. 15. Дамэлей. 17. Сибэч. 18. Тезыр. 19. Цым. 20. Боз. 24. КIэщт. 25. Бгыкъу. 29. Щхьэц. 30. КIытэ. 32. Тхъурыжь. 33. МэзылI. 36. Ер. 38. Кхъуэ.