Зихуэдэ щымыIэ Котляров Виктор
2017-10-17
- Куэдым хунэс
- Котляров Виктор Николай и къуэр 1952 гъэм жэпуэгъуэм и 17-м Налшык къалэ къыщалъхуащ. 1970 — 1975 гъэхэм ар щеджащ Къэбэрдей-Балъкъэр къэрал университетым. Ар къиуха нэужь «Советская молодежь» газетым щылэжьащ (1982 гъэ пщIондэ), япэщIыкIэ корреспонденту, итIанэ редактор нэхъыщхьэм и къуэдзэу. 1982 — 1988 гъэхэм КъБАССР-м и Совет Нэхъыщхьэм и Президиумым и УнафэщIым и дэIэпыкъуэгъущ, 1991 — 1992 гъэхэм «Республика» газетым и редактор нэхъыщхьэщ.
- 1992 гъэм щыщIэдзауэ «Эль-Фа» тхылъ тедзапIэм и унафэщIу щытащ, 1992 гъэм щегъэжьауэ «Полиграфсервис и Т» (2005 гъэм «Котляровхэ Мариерэ Викторрэ я тхылъ тедзапIэ» хъуащ) тхылъ тедзапIэм, урысыбзэкIэ къыдэкI «Эльбрус» журналым (1989 гъэ лъандэрэ) я редактор нэхъыщхьэщ.
- УФ-м и Журналистхэм (1975), и ТхакIуэхэм я зэгухьэныгъэхэм (1998) хэтщ. 1984 гъэм «Юности горячие сердца», «Строим страну — строим себя» тхылъхэм папщIэ Къэ-бэрдей-Балъкъэрым и комсомолым и саугъэтым и лауреат хъуащ, «Имена. Времена» зыфIища тхылъхэм щхьэкIэ 2003 гъэм Виктор къыхуагъэфэщащ Гъуазджэхэм- кIэ европей академием (Брюссель) и дамыгъэ нэхъыщхьэр, 2007 гъэм ди республикэм и щIыхь тхылъыр къратащ. Ар ЩIДАА-м и академикщ (2010), КъБР-м щIыхь зиIэ и журналистщ (2011).
- 2000 гъэм щыщIэдзауэ абы езым и тхылъу 60-м щIигъу дунейм къытехьащ. Абыхэм ящыщщ усэхэр иту томитI хъууэ къыдэкIа «Времена сердца» тхылъыр, ЩоджэнцIыкIу Алий и гъащIэмрэ и творчествэмрэ теухуа «Ты создал мир. И он велик», «Я тот кто будет… Книга о ректоре Владимире Тлостанове», «ладони протяни к огню души моей… Книга о Мухадине Кишеве и Жаклин Мосс», «Адыги: сердца и судьбы», «Балкария: боль и гордость. Книга о мудром кузнеце Кязиме Мечиеве».
- «Родной ландшафт» къыдэкIыгъуэм хыхьэу тхылъ 50-м щIигъу игъэхьэзыращ. Абы хохьэ «Кабардино-Балкария: жемчу-жина Кавказа» сурэтхэр зэрыт тхылъи 8-р, «Необъяснимое. Непознанное. Невероятное», «Занимательное. Забытое. Загадочное», «Кабардино-Балкария: заповедная страна», «Причастные к стране чудес», «За тайнами и чудесами», «Черкесы: воины и мастера», «Живописная Кабардино-Балкария» къыдэкIыгъуэхэр, нэгъуэщIхэри.
- Тхылъ къыдэгъэкIын Iуэхум зэрыхэт илъэс 25-м къриубыдэу Котляров Виктор зыхэлэжьыхьыжу къыдигъэкIахэм я бжыгъэр мини 4-м щIегъу.
- Тхьэхущынэ Ланэ.
- ЛъыхъуакIуэ
- Котляров Викторрэ сэрэ ди зэныбжьэгъугъэр жыжьэ къыщожьэ — 1960 гъэм. Дэ зэгъусэу дыщеджащ Налшык къалэ дэт курыт школ №2-м, КъБКъУ-м и филологие факультетым. ИужькIэ гъащIэм ди гъуэгухэр щызэхигъэкIи щызэришэлIэжи къэхъуащ, ауэ, нэхъыщхьэращи, сытым дежи зым и Iуэху зыIутым адрейр щыгъуазэщ.
- ХэтхъунутIэ нобэ Котляров Виктор? Ар тхыдэджщ, щIэныгъэлIщ, лъыхъуакIуэщ, лъахэхутэщ, литераторщ, усакIуэщ, блогерщ, теленэтынхэр езыгъэкIуэкIщ, журналистщ, редакторщ, тхылъ тедзапIэм и унафэщIщ, хьэрычэтыщIэщ.
- Тхыдэдж. Адыгэхэмрэ балъкъэрхэмрэ я тхыдэр къэгъэлъэгъуэжынымкIэ Котляров- хэ Мариерэ Викторрэ зэфIагъэкIа лэжьыгъэхэр я куэдагъкIи зи гугъу ящIа Iуэхугъуэхэм я зэмылIэужьыгъуагъкIи къыпхуэмылъытэн хуэдизщи, абыхэм ятеухуауэ къэхутэныгъэ щхьэхуэ пхуегъэкIуэкIынущ. А лъэпкъхэм я щыIэкIэ-псэукIам щыхьэт техъуэ хъыбар пэж куэд дыщымыгъуазэу блэкIам къыхэнэнут, ахэр мыхъуамэ. Абыхэм къагъуэтыжа дэфтэр тхыгъэхэм, пасэрей хьэпшыпыжьхэм блэкIам и зы зэман Iыхьэ зэфIагъэувэжащ. Плъыфэбэу гъэщIэрэщIа альбомым ит сурэтхэм — а зэманым зэрахьа щыгъынхэр, Iэщэр, зэрызагъэщIэращIэ хьэпшыпхэр къызэрыщхэм — Iэмал къыдат блэкIар ди нэгу къыщIэдгъэхьэну. А лэжьыгъэр зэрыиным щыхьэт тохъуэ ар том зыбжанэ хъу къыдэкIыгъуэу дунейм къызэрытехьар.
- ЩIэныгъэлI. Сэ сызэригугъэмкIэ, Котляровхэ ирагъэкIуэкIа лэжьыгъэ псори зэхэплъхьэжмэ, абы къыхэкIынур зы доктор диссертацэкъым. Хэбгъэзыхьмэ, щIэныгъэ-къэхутакIуэ институт гуэрым и къудамэ псом зэфIагъэкIа лэжьыгъэм пэкIуэнущ ар.
- ЛъыхъуакIуэ. И тхыдэ къэхутэныгъэхэр щригъэкIуэкIкIэ, Котляров Виктор дэIэпыкъуэгъу къыхуэхъур тхылъхэмрэ дэфтэр хъумапIэхэмрэ я закъуэкъым. Абы дыболъагъу лъыхъуакIуэ нэсым и хьэлхэри. Апхуэдэу зэрыщытыр къегъэлъагъуэ къигъуэтыж дэфтэрхэм зи гугъу ящIым щыхьэт техъуэ Iуэхугъуэхэр наIуэ къищIын папщIэ иригъэкIуэкI лэжьыгъэшхуэр. Абы и лъэныкъуэкIэ Виктор и археологие къэхутэныгъэ-хэм уасэ яIэкъым.
- Лъахэхутэ. ЛъыхъуакIуэ нэсым и хьэл зэрыхэлъырщ Виктор зихуэдэ щымыIэ лъахэхутэ зыщIар. Ди республикэм и ауз, къуэ, бгъуэнщIагъ, жыпIэнурамэ, абы и дэтхэнэ плIанэпэри абы хуэдэу зыцIыху щыIэкъым. Къэбэрдей-Балъкъэрым и щIыуэпсым, республикэм и геолого-географие щытыкIэ щхьэхуэхэм ятеухуауэ Котляровхэ я тхылъ тедзапIэм къыщыдэкIа тхылъхэм хъыбар гъэщIэгъуэн, дыкъэзыухъуреихь дунейм и дахагъыр къызэрыщ сурэт щхъуэкIэплъыкIэ куэд зэритыр умыгъэщIэгъуэн плъэкIыркъым. Республикэм и зыужьыныгъэм зи гуащIэ хэзылъхьа, нобэ абы и зэIузэпэщ псэукIэм хуэлажьэхэм я цIэхэми увыпIэ щхьэхуэ щаубыд а тхылъхэм.
- Iуэхум фIыуэ хэзыщIыкI лъахэхутэ ухъун папщIэ уи щIыналъэм лъагъуныгъэшхуэ хууиIэн хуейщ. Абы и лъэныкъуэкIэ Виктор и гурыщIэхэр егъэлеяуэ куууэ жыпIэ хъунущ. «Къэбэрдей-Балъкъэрыр сэ си Хэкущ. ИкIи Хэку цIыкIукъым, атIэ Хэкушхуэщ. Сэ мыбы сыкъыщалъхуащ, си гъащIэ псор щызгъэкIуащ, шэч хэмылъуи, иужьрей унапIэр щызгъуэтынури мыбдежщ. Сэ фIыуэ солъагъу си щIыгур, абы хузиIэ лъагъуныгъэми сытеукIытыхьыркъым. Пэж дыдэу, ар сысейщ. Абы и бгыхэм, псыхъуэхэм, аузхэм си лъэр щытеуващ. И псыхэм, псыкъелъэхэм, гуэлхэм зыщызгъэпскIащ. Абы и дыгъэ къыщIэкIыгъуэмрэ и дыгъэ къухьэгъуэмрэси псэр ягъэгуфIэрт. «Сысейщ» щыжысIэкIэ, ар си мылъку гуэру згъэуву аракъым, атIэ абыкIэ хэкум хузиIэ щытыкIэр къэзгъэлъагъуэу аращ: ар зэрыщыIэм сегъэгуфIэ, абы и къэкIуэнум сегъэгушхуэ. Дунейр абрагъуэщ, хэбгъэзыхьмэ, сызахуэуи къыщIэкIынкъым зыхуэбгъадэ хъун щымыIэ хуэдэу а псом Къэбэрдей-Балъкъэрыр къазэрыхэзгъэщымкIэ. Ауэ си дунейр аращ: ар си къэралщ, си республикэщ, си щIыгущ, си гъащIэщ. НэгъуэщIи сэ сиIэнукъым. Си псалъэхэм егъэлея фэрыщIыгъэ хэлъу зыгуэрхэм къащыхъункIи хъунщ, къысхуэвгъэгъу, сэ аращ абы сызэрегупсысыр икIи апхуэдэу щытщ», — жеIэ и щIыналъэм хуиIэ лъагъуныгъэм теухуауэ Котляров Виктор.
- Литератор. ИщхьэкIэ Котляровым и гурыщIэр къызэрыщигъэлъэгъуа щIыкIэм наIуэ тщещI псалъэм и къэгъэсэбэпыкIэ зэрищIэр, абы и купщIэр зыхищIэу и мыхьэнэр нэсу къызэрыщыгурыIуэр. Шэч хэмылъу, Виктор и IэдакъэщIэкIхэм цIыхухэр щIыдахьэхыр абы къыхах хъыбархэм я закъуэкъым, атIэ удэзыхьэх хъэтI щхьэхуэкIэ ахэр зэритхырщ. АбыкIэ акъылэгъу къыздэхъунущ абы и зы тхыгъэ еджа дэтхэнэри.
- УсакIуэ. Усэ куэди и къалэмыпэм къыщIэкIащ Виктор. НыбжьыщIэу ахэр итхын щIидзащ абы. Ауэ ар абы щэхуу ихъумащ зыкъомрэ икIи 21-нэ лIэщIыгъуэм утыку кърихьащ, и усэхэр щызэхуэхьэсауэ то- митI хъу «Времена сердца» тхылъыр къыдигъэкIри.
- Блогер. Котляров Виктор интернетым щиIэ блог напэкIуэцIым и усэхэми ущрохьэлIэ. Мыбдежым щыгъуазэ ущыхуэхъуфынущ Iуэхугъуэ зэхуэмыдэхэм ятеухуауэ Котляро-вым и еплъыкIэхэм. Къапщтэмэ, абы и блог напэкIуэцIыр нэхъыфIхэм ящыщ зыщ. Зы махуи блэкIыркъым сэ ар щIэзмыплъыкIыу.
- Теленэтынхэр езыгъэкIуэкI. Телевиденэми и гуащIэ щеплъыжащ Виктор. Абы и нэтынхэм еплъкIэрэ, цIыхухэм гъэщIэгъуэн куэд къащIащ. Налшык и блэкIам, абы и цIыхухэм я щыIэкIэ-псэукIэм, щIыуэпсым и щIыпIэ дахэхэм ятеухуауэ абы игъэхьэзырахэм уемыплъын пхузэфIэкIынукъым, апхуэдизу удихьэхыу, щIэщыгъуэу ахэр зэхигъэуващи. Апхуэдэу Котляров Виктор жыджэру ядолажьэ «Первый», «Россия», «РЕН ТВ», «НТВ», «Культура» телеканалхэм.
- Журналист. Теленэтынхэр, интернетым щиIэ блог напэкIуэцIыр гъэхьэзырынымкIэ Виктор сэбэп къыхуэхъужащ ар журна- лист IэнатIэм зэрыпэрытар. Абы и лэжьыгъэ гъуэгуанэр къыщIидзауэ щытащ республикэ газетхэм ящыщ зым и корреспонденту. А IэщIагъэм щызригъэгъуэта Iэзагъэр абы иригъэкIуэкI нэгъуэщI лэжьыгъэхэми къыщыхуэсэбэпыжащ.
- Редактор. Зыри гъэщIэгъуэн хэлъкъым Виктор редактор зэрыхъуам. ЗэрыжаIэу, дэтхэнэ зы сэлэтри генерал хъуну щIохъуэпс. Къэралым щекIуэкIа зэхъуэкIыныгъэ лъэхъэнэхэм ар а IэнатIэми и къару щеплъыжащ: газетым, журналым я редактору лэжьащ.
- Тхылъ тедзапIэм и унафэщI. Котляров Виктор и гъащIэм и Iуэху нэхъыщхьэ хъуар тхылъ къыдэгъэкIыным епха лэжьыгъэрщ. Зэщхьэгъусэхэу Викторрэ Мариерэ я къару емыблэжу зэрылажьэр наIуэ пщащI абыхэм я лэжьапIэ пэшым ущIыхьа нэужь щыплъагъу тхылъ щэ бжыгъэхэм. Абыхэм я фIагъым, я куэдагъым, ягъэзащIэ мыхьэнэм теухуауэ куэд жаIащ икIи жаIэнущ. Мыбдеж сэ сигу къэзгъэкIыжыну сызыхуейр и лэжьыгъэм и пэщIэдзэм, 90 гъэхэм, Виктор эзотерикэ литературэм и къыдэкIыгъуэ щхьэхуэ дунейм къытригъэхьауэ зэрыщытарщ. А зэманым а литературэм щIэупщIэшхуэ иIэт, цIыхум я пащхьэ иплъхьэ хъунури мыхъунури зэхамыгъэкIыу, ар мылъку къыхэхыпIэ зыщIахэри мащIэтэкъым. Абы и лъэныкъуэкIэ Котляров Виктор пщIэшхуэ хуэфащэщ. ФIым и фIыжхэрт абы и щIэджыкIакIуэхэм я пащхьэ ирилъхьэр.
- ХьэрычэтыщIэ. «Эль-Фа» тхылъ тедзапIэм зэхъуэкIыныгъэшхуэхэр щекIуэкIащ. ЩытыкIэр сыт хуэдэу щымытами, фIыуэ илъагъу Iуэхур зэхуищIыжакъым, гугъуехь псори къызэринэкIауэ и лэжьыгъэм ноби зеужь. Ара-щи, егъэлея хэмылъу, зэфIэкI зиIэ хьэрычэтыщIэщ Котляров Виктор.
- И дуней тетыкIэм, и IуэхущIафэхэм ятеухуауэ куэд хужыпIэфынущ Котляров Виктор. А цIыху емызэшым и зэфIэкIхэм сащыкIэлъыплъкIэ сэ хьэкъыу къызгуроIуэ Виктор и гъащIэ псор щIэ гуэр лъыхъуэным зэрытриухуар. Лъыхъуэр сытым дежи гъуэгуанэ тетщ. Си гуапэщ Котляров Виктор и гъуэгуанэр кIыхь хъуну!
- ЩоджэнцIыкIу Нинэ,
- филологиещIэныгъэхэм я доктор.
- Кавказым итхьэкъуа
- Котляровхэ Мариерэ Викторрэ Къэбэрдей-Балъкъэрым щыщ журналистхэщ, тхыдэджхэщ, тхылъ къыдэгъэкIын IэнатIэм и IэщIагъэлI нэсхэщ.
- ЩIыналъэм щыпсэу лъэпкъхэм я тхыдэмрэ этно- графиемрэ теухуауэ абыхэм я Iэдакъэм монографие куэд къыщIэкIащ, щIэныгъэ-къэхутэныгъэ зэмылIэужьыгъуэхэр ирагъэкIуэкIащ, дэфтэр къыдэкIыгъуэ зыбжанэ зэхагъэуващ. А хэкупсэ нэсхэм я лэжьыгъэр сэбэп мэхъу Кавказ Ищхъэрэмрэ Урысеймрэ щыпсэу лъэпкъхэр нэхъ гъунэгъу зэхуэхъунымкIэ, щIыналъэм исхэм я щэнхабзэр нэхъыбэм къегъэцIыхунымкIэ.
- Хамэ щэнхабзэр, хабзэр нэхъ куууэ щызэбгъащIэкIэ ар зей лъэпкъхэм я «псэр» зыхыбощIэ, уеблэмэ лъэпкъхэм зэхуэдэ лъапIэныгъэ куэд зэраIэри наIуэ мэхъу. Лъэпкъ зэмылIэужьыгъуэ куэд щыпсэу къэралыгъуэ лъэщым и лъабжьэр зэтезыIыгъэр, псом япэрауэ, абыхэм я щэнхаб-зэ къулейрщ, абы къыкIэлъыкIуэу аращ экономикэмрэ политикэмрэ. Мыбдеж гум къокIыж Кавказым щыпсэу лъэпкъхэм щIэныгъэ къахуэзыхьа къызэрыгуэкI урыс егъэджакIуэхэр, зыгуэр къыхуащIэжынкIэ щымыгугъхэу, ахэр гъащIэм и нэхум хэзышахэр. Ди жагъуэ зэрыхъун- щи, урыс щэнхабзэм и хабзэ дахэ куэд нобэрей ди зэман гугъум щытхуэхъумакъым.
- Хэт хъуну атIэ Котляровхэ? Бгырыс лъэпкъхэм я щэнхабзэм зэрысабийрэ щыгъуазэ, абы и нэхъыфI псори зыхэзылъхьа икIи а хабзэ дахэхэр Урысейм и хъугъуэфIыгъуэ нэхъыщхьэу къегъэлъытэныр гъащIэм мураду зыщызыхуэзыгъэувыжа урыс цIыхухэщ.
- Степашин Сергей,
- Урысей тхылъ зэгухьэныгъэм и президент.
- Москва.
- Жэуапхэр къегъуэт
- Къэбэрдей-Балъкъэрым и этнографиер, тхыдэ публицистикэр, феноменологиер уи нэгу къыпхущIэгъэхьэркъым, Котляровхэ Викторрэ Мариерэ я лэжьыгъэ хьэлэмэтхэр хэмыту.
- Котляров Виктор зи Хэкум, псом хуэмыдэу езыр къыщалъхуа икIи къыщыхъуа Кавказым, и гъащIэ псор зыхуигъэпса Къэбэрдей-Балъкъэрым лъагъуныгъэ гуащIэ хузиIэ цIыхущ. Журналистым, тхакIуэм, къэхутакIуэм хузэфIэкI псори ещIэ ди республикэ дахэр зэрыкъулей щIыуэпс хъугъуэфIыгъуэхэм, абы и тхыдэ къэхъукъащIэхэм цIыхухэр дегъэхьэхынымкIэ икIи езым и гъусэу абыхэм къагъэув упщIэхэм я жэуапхэр къалъыхъуэну къыхуреджэ.
- И лъахэр къихутэныр, зихуэдэ щымыIэ абы и дахагъэр и хэкуэгъухэм гукIи псэкIи зыхегъэщIэныр Котляров Виктор фIыуэ илъагъуу игъэзащIэ Iуэхущ икIи ар абы хъарзынэу къохъулIэ. Абы и лэжьыгъэ псоми, и нэмысыфIагъым къыхэкIыу езым апхуэдэу къимылъытэми, щIэныгъэ-тхыдэ къэхутэныгъэ лъабжьэ яIэщ. Зы Iуэ- хугъуэ закъуэщ ахэр а зи гугъу тщIым къызэрыщхьэщыкIыр: абыхэм авторым узытекI мыхъун жэуап пыухыкIа къыщигъэлъагъуэркъым, атIэ къэхъукъащIэр къыще-Iуатэ, езым и нэгу щIэкIа дахагъэр удихьэхыу етхыж икIи тхылъеджэм Iэмал ирет абы езым и гупсысэ, и Iуэху еплъыкIэ къыхихыну. Уеблэмэ а псор и нэкIэ зригъэлъагъунуи гъуэгуанэ трешэ. Тхыдэ публицистикэмрэ феноменологиемрэ я дежкIэ апхуэдэ Iуэху бгъэдыхьэкIэм къызэрымыкIуэу мыхьэнэшхуэ яIэщ.
- Геляхов Абдулыхь,
- КъБР-м и Конституцэсудым и тхьэмадэ.
- ГурыщIэ лъагэ
- «ЦIыхум и пщIэр къыхуэзыхьыр и цIыхугъэрщ, и IуэхущIафэхэрщ, къэзыухъуреихьхэм яхуиIэ щытыкIэрщ, и псэм и къулеягъырщ», — жиIащ франджы тхакIуэ цIэрыIуэ Роллан Ромен. Жылагъуэр зэтезыIыгъэр апхуэдэ хьэл-щэн зыхэлъ цIыхухэрщ.
- Абы и лъэныкъуэкIэ ди лъэхъэнэгъу-хэм ящыщу къыхэзгъэщыну сыхуейт Котляровхэ Викторрэ Мариерэ. Ахэр зэхэщIыкI ин, дуней еплъыкIэ куу, творческэ зэчий телъыджэ зиIэ цIыхухэщ. Абыхэм ядыболъагъу хэкупсэ нэсым и гурыщIэ лъагэхэр.
- Хъурей Феликс,
- профессор.
- Тхыдэм и лъагъуэм ирокIуэж
- БлэкIар джыныр, абы и щэхухэр къызэIухыныр Котляров Виктор куэд щIауэ IэщIагъэ хуэхъуащ. Тхылъ къыдэгъэкIыным ар жыджэру хуолажьэ. Ди зэманым абы куэдым зратащ.
- Ауэ гу зылъыттэр сыт? Тхылъ щащэ тыкуэнхэм я дапхъэхэм щытлъагъур гуми акъылми сэбэпынагъ къызыхуамыхь къыдэкIыгъуэ купщIэншэхэрщ. Ауэ Котляровыр абыхэм ящыщкъым, Виктор игъэхьэзыра проектхэр тхыдэм къыхэнэнущ.
- Котляров Виктор тхылъеджэхэм я пащхьэ кърилъхьэжащ курыт лIэщIыгъуэм ятха тхыгъэ куэд, абыхэм ящыщу псом хуэмыдэу гулъытэ хуэщIыпхъэщ революцэм и пэкIэ урысей тхакIуэхэм я Iэдакъэ къыщIэкIахэм. Апхуэдэу къыхэзгъэщыну сыхуейт «Кавказ» къыдэкIыгъуэр, кавказ тхыдэмрэ этнографиемрэ я лъэхъэнэ зэхуэмыдэхэр ди нэгу къыщIэзыгъэувэж лэжьыгъэхэр щызэхуэхьэсар. Совет зэманым а тхылъхэр гъуэтыгъуейт икIи щIэупщIэшхуэ яIэт. XX лIэщIыгъуэр иухыу XXI щыщIидзэм револю- цэм и пэкIэ ятха тхыгъэхэр хуиту къыдагъэкIыж хъуащ. А къыдэкIыгъуэхэр цIыхухэм яфIэгъэщIэгъуэнт. Языныкъуэхэм къащыхъурт абыхэм тхыдэм и пэжыпIэр нэсу къыщыгъэлъэгъуэжауэ. Апхуэдэм тхылъеджэр куэд щIауэ хуэзэшат. Котляров Виктор псынщIэу къыгурыIуащ а къыдэкIыгъуэхэм щIэупщIэ зэраIэнур икIи абы и лъэныкъуэкIэ тхылъеджэм и «псыхуэлIэр» иригъэкIын хузэфIэкIащ.
- Дударев Сергей,
- тхыдэ щIэныгъэхэм я доктор.
- Армавир къалэ
- Лъагъуныгъэмрэ зэгурыIуэныгъэмрэ укъыхуезыджэ
- Щэнхабзэр нэгум къыщIэгъэхьэгъуейщ абы хэлъхьэныгъэшхуэ хуэзыщIахэм, и щытыкIэ телъыджэхэр зыубзыхуахэм япэщхьэхуэу. Апхуэдэ дыдэуи къалэн ин ягъэзащIэ нэгъуэщIхэм къагъэщIар хъумэныр зи пщэрылъу къэзылъытэхэм.
- Котляровхэ Викторрэ Мариерэ щэнхабзэ фIыгъуэхэм я хъумакIуэ емызэшыжщ. Пэжыгъэмрэ зэныбжьэгъугъэмрэ, щIэныгъэм, гъуазджэм, щэнхабзэм хуэлажьэхэмрэ абыхэм я IэдакъэщIэкIхэмрэ хъумэныр, а псом хуэсакъыныр абыхэм я гъащIэ Iуэху хъуащ. Зэщхьэгъусэхэм яхузэфIокI «мыбдеж, иджыпсту» щыпсэун, апхуэдэуи илъэсипщI бжыгъэкIэ, уеблэмэ лIэщIыгъуэкIэ зэIэбэкIыжу, абы щыгъуэ щыIа гъащIэм «къыдэгъуэгурыкIуэфын». Гупсысэ лъагэхэмрэ къызэрыгуэкI Iуэхухэмрэ телъыджэу щызэщIожьыуэ абыхэм я дунейм. Тхылъхэм зи гугъу щащI Iуэхухэр ящымыгъупщэу ящIэнырщ, иринэщхъеинырщ, иригушхуэнырщ я къыхуеджэныгъэ нэхъыщхьэр.
- Сыт лъэпкъхэр зэгъунэгъу зыщIыр, абыхэм я кум пщIэ, къуэш зэхущытыкIэ дэлъыным и лъабжьэр? Псом нэхърэ нэхъыщхьэр, сэ къызэрысщыхъумкIэ, зым и щэнхабзэм адрейр щыгъуэзэнырщ. Щэнхабзэм и бзэращ зэгурыIуэныгъэм ухуэзышэр. Аращ Котляровхэ Викторрэ Мариерэ зытелажьэр. Зи IэщIагъэм фIыуэ хэзыщIыкI цIыхухэм я IэдакъэщIэкIхэм ди щэнхабзэр къагъэбеящ.
- Викторрэ Мариерэ зым и зэфIэкIым адрейм дыщIигъужу апхуэдэщ. Я щIэныгъэр, щыпсэу щIыналъэм хуаIэ лъагъуныгъэр абыхэм сэбэп къахуохъу гъащIэшхуэ къызыпэщылъ тхылъхэр ятхынымкIэ. Зэщхьэгъусэхэм зэдатха тхылъхэр мыхъумыщIагъэм гущыкI хуозыгъэщIщ, лъагъуныгъэмрэ зэгурыIуэныгъэмрэ укъыхуезыджэщ.
- Смирновэ Наталье,
- филологие щIэныгъэхэм я доктор.
- Шэч хэлъкъым щIэупщIэ зэраIэнум
- Урысейм и щэнхабзэ гъащIэм тхылъ къыдэзыгъэкIхэм увыпIэ щхьэхуэ щаубыд. Абыхэм я фIыгъэкIэ дуней псом къыщацIыхуащ лъэпкъхэм я тхыдэр, цIыхум и псэм и щэхухэр къызэIузыха усакIуэ, тхакIуэ куэд. Апхуэдэхэм ящыщщ илъэс 20-м щIигъуауэ Кавказым и антологие зэхэзыгъэувэ Котляров Виктор.
- Кавказым къыщалъхуа икIи абы щапIа, урыс лъэпкъым къыхэкIа Виктор и гъащIэр триухуащ а щIыналъэр джыным икIи нэхъыбэм ар къегъэцIыхуным. Котляровымрэ сэрэ япэу дыщызэрихьэлIар «Эльбрус» журналырщ. Илъэс зыбжанэкIэ узэIэбэкIыжмэ, Кавказым щыпсэу лъэпкъхэм я тхыдэмрэ этнографиемрэ ятеухуа тхыгъэхэм абы щIэх-щIэхыурэ ущрихьэлIэрт. Апхуэдэ лэжьыгъэхэр нэгъуэщI къыдэкIыгъуэхэм къытрадзэнутэкъым. Кавказыр нэхъыбэм къегъэцIыхунымкIэ ар япэ лъэбакъуэу къэплъытэ хъунут. АрщхьэкIэ абдеж къыщыувыIакъым Котляровым зыхуигъэувыжа творческэ мурадхэр. Кавказым теухуауэ къэхутэныгъэхэр езыгъэкIуэкIахэм, абы и тхыдэр зи нэгу щIэкIа цIыху цIэрыIуэхэми къызэрыгуэкIхэми я гукъэкIыжхэр щызэхуэхьэса тхылъ къыдэкIыгъуэ щхьэхуэхэр игъэхьэзыращ («Народы Кавказа. Страницы прошлого», «Кавказ», нэгъуэщIхэри).
- «Эльбрус» журналми «Кавказ» къыдэкIыгъуэм хыхьэ тхылъитIми си тхыгъэ ихуауэ щытащ. Си дежкIэ ар пщIэшхуэт сыт щхьэкIэ жыпIэмэ а къыдэкIыгъуэм итт кавказыдж цIэрыIуэхэу Ковалевский Максим, Сталь Карл, Берже Адольф, Мерцбахер Готфрид сымэ я лэжьыгъэхэр. Мыбдеж къыхэзгъэщыну сыхуейт си тхыгъэхэр къызэрыдэдгъэкIынум дыщытепсэлъы-хьым, Котляров Виктор гуапэу къызэрысхущытари Iуэхур зэрыфIэгъэщIэгъуэныр и нэгу иплъагъуэу ар къызэрысщигъэпсынщIари.
- Шэч хэлъкъым Котляровхэ я тхылъ тедзапIэм дунейм къыщытехьа тхылъхэми дяпэкIэ абы къыщыдэкIыну-хэми Кавказыр фIыуэ зылъагъу цIыхухэм я деж щIэупщIэ зэрыщаIэнум.
- Карпов Юрий,
- тхыдэ щIэныгъэхэм я доктор.
- Санкт-Петербург. 2014 гъэ.
-
Котляровхэ Викторрэ Мариерэ тхылъеджэхэм я хьэщIэщ. 2015 гъэ