Зыхэтым фIыкIэ къахэщ Верусэ
2021-12-02
- ГъащIэм декIу, абы зи Iыхьэ къыхэзыхыф цIыхум щхьэкIэ «псэукIэ ещIэ» жаIэ. Апхуэдэ цIыхур Iуэху куэдыщэ зи пщэ къыдэхуэ цIыхубзхэм ящыщмэ, нэхъыбэжу уи гуапэ мэхъу. Еджамэ, унагъуэ ихьамэ, бын дахэ игъэсамэ, и унэр къабзэлъабзэмэ, цIыху хыхьэкIэ-хэтыкIэ ищIэмэ, лэжьыгъэ IэнатIэр зыхуей хуэзэу ирихьэкIмэ… сыт адэкIэ къыпыпщэн?! А псори, къанэ щымыIэу, къызэхъулIахэм ящыщ зыщ мы тхыгъэ кIэщIыр зытедухуа Хъыдзэдж (Ансокъуэ) Верусэ Хъусен и пхъур.
- Верусэ Тэрч районым хыхьэ Красноармейскэ къуажэм къыщалъхуащ 1951 гъэм дыгъэгъазэм и 2-м. Ансокъуэхэ Хъусенрэ Лъостэхъанрэ япхъущ. Зауэ нэужьым Хьэмидей къикIри Красноармейскэм къэIэпхъуауэ арат адыгэ унагъуэ нэскIэ узэджэну Ансокъуэхэ. Бынунэр инт, щIалищрэ хъыджэбзищрэ хъухэрт. Адыгэ хабзэжьри, пщIэ-нэмысри, нэхъыжь-нэхъыщIэри, гъэсэныгъэри, укIытэри зэрылъ унагъуэр хъуэпсэгъуэт, зыхуей псор ямыIэми, адрейхэм яхэгъуащэу, ящIэн-ялэжьын ягъуэту псэухэрт. Хъусенрэ Лъостэхъанрэ япхъу кIасэт Верусэ, адыгэ хабзэжьым и телъхьэ и адэм и хьэл-щэн ткIийр зэрыхэлъыр IупщIу, лэжьыгъэр нэхъуеиншэу фIыуэ зэрилъагъумкIи абы ещхьу…
- Зауэ нэужь лъэхъэнэти, гъаблэт, цIыхур къузауэ псэурт. Сыт хуэдэ гугъуехь хэмытами, Хъусенрэ Лъостэхъанрэ яхузэфIэкIащ я бынхэр зыхуей хуагъэзэн, псоми щIэныгъэ ирагъэгъуэтын, лэжьыгъэ IэнатIэ дэтхэнэ зыри Iуагъэувэн, унагъуэ щхьэхуэу ягъэтIысыжын.
- Ди тхыгъэр зытеухуа Верусэ и дежкIэ къэдгъэзэжмэ, школ нэужьым абы Налшык къыщиухащ бухгалтер курсхэр. Ар илъэс 30-кIэ щылэжьащ Опытнэ стан- цым (жьымкIэ Красноармейскэ) дэт къуажэ Советым. Къэхъуакъым абы IуэхукIэ бгъэдыхьа цIыхур щигъэщIэхъуа, псалъэ жагъуэ щыжриIа, уеблэмэ нэбгъузкIэ щеплъа. И гур зэIухауэ, зи щхьэ къезыхьэлIа цIыхум хузэфIэкI псомкIи зыщIигъакъуэу псэуащ, нобэр къыздэс- ми апхуэдэщ Верусэ. Зигурэ зи щхьэрэ зэтелъ, пэжымрэ захуагъэмрэ я телъхьэ, итхьэщIыкIауэ къабзэ цIыхущ Верусэ. Аращ ар зыхэтым къахэзыгъэщыр, къызыхэкIами зыхыхьа лъэпкъми я пщIэ абы къызэрилэжьар, и бын гъэсэкIэр щапхъэу къыщIалъытэр.
- Верусэрэ абы и щхьэгъусэ Хъыдзэдж Мухьэмэдрэ пасэу унагъуэ яухуащ. Мухьэмэд и анэр жьы хъуат, унагъуэ къалэнхэр зыхуей хуэзэу хузэфIэхыжыртэкъыми, къригъэшат и къуэм — щIалэр илъэс 22-рэ, хъыджэбзыр илъэс 18 ирикъуа къудейуэ. Опытнэ станцым пщIэрэ- щхьэрэ щызиIэу зы цIыху дэсамэ, Мухьэмэдрэ Верусэрэ етIуанэхэт. Мухьэмэд жыггъэкI-бригадиру, шофёру щытащ, лэжьакIуэжьу къуажэм щыпсэуащ, Лени-ным и орденыр, «Лэжьыгъэм и ветеран» цIэ лъапIэр къыхуагъэфэщащ. Абыхэм пхъуиплI зэдагъуэтащ, ахэр ирагъэджащ, унагъуэу ягъэтIысыжащ, лэжьыгъэ IэнатIэ пэрыту псори мэлажьэ.
- 1990 гъэхэр къыщысым, къэралыр щылъэлъэжым, Мухьэмэдрэ Верусэрэ хьэрычэт Iуэхум хыхьащ. Зи напэ емыплъу зы лъэбакъуэ зымыча зэлIзэфызым яхузэфIэкIащ жаIа псалъэм трагъуэтэжу, IуэхукIэ къабгъэдыхьэм я фIыцIэ фIэ- кIа жрамыгъэIэу лэжьэн. 1995 гъэм къыщыщIэдзауэ 2020 гъэ хъуху сатум и лэжьакIуэу Верусэ щыIащ Прохладнэ къалэм. И IэнатIэм жэуаплыныгъэ пылъу зэрыбгъэдэтым папщIэ, Сатум и лэжьакIуэм и махуэм ирихьэлIэу, абы къыхуагъэфэщащ Прохладнэ къалэм и щIыхь тхылъыр. Я хьэрычэт Iуэхур тэмэ- му зэтеува иужь, унагъуэр Налшык къэIэпхъуэри абы щыпащащ.
- Зы махуэ Iуэхуншэу щысакъым Мухьэмэдрэ Верусэрэ. Я Iуэху нэхъыщхьэу щытари я бынхэр зыхуей хуэгъэзэнырщ. Абы къыдэкIуэуи хъыджэбзхэм яхуэт- кIиящ ахэр. Арыншамэ дауэт?! Хабзэм тету ягъэса бзылъхугъэхэм я адэ-анэм я напэр трамыхыу, нэхъыжьым пщIэ хуащIу, нэхъыщIэр ягъэIущу, зыхуей хуэзэу мэпсэу. Верусэ и малъхъэхэращи, тхьэм узэрелъэIунщ, я щыкъу анэм и чэнджэщ щIэдэIуу, и жагъуэ зыкIи зэрамыщIыным хэту апхуэдэхэщ. Унагъуэ хъужахэми, езыхэм я бынхэр яIэжми, гъэсэныгъэ къахэзылъхьа я анэм фIэлIыкIыу, абы и псалъэр тIу зэрамыщIыным хущIэкъуу, илъэсипщI ипэкIэ дунейм ехыжа я адэм и пщIэр яхъумэу мэпсэу Верусэ ипхъухэр.
- ИгъащIэми хъуэхъуу жаIэ «Жьыщхьэ махуэ ухъу!» псалъэ дахэхэр. КупщIэш- хуэ яIэщ абыхэм, я мыхьэнэм куууэ егупсысыр мащIэми. УщыщIалэм и деж сыт хуэдэ гугъуехьми упэлъэщынущ, уи жьы хъугъуэращ тыншыгъуи, гулъыти, зэхэщIыкIи нэхъыбэу къыщыплъыхъуэр. АтIэ мис а псор щызу зыIэрыхьэ анэщ, анэшхуэщ Верусэ, жьыщхьэ махуэ хъуауэ жыпIэми ущымыуэну. И илъэс 70-м ирихьэлIэу зи гуфIэгъуэ хэплъэ и бынхэмрэ абыхэм я быныжхэмрэ я фIыгъуэ илъагъуу дяпэкIи псэуну, узыншэну дыхуохъуахъуэ Верусэ!
- СОМГЪУР Синэмис.