Мэзхъумэхэм я махуэ
2020-10-13
- Дызэрыщыгъуазэщи, дыкъэзыухъуреихь дунейм хэхауэ яхъумэ и щIыпIэхэр (мэзкъуэдыхэмрэ мэзгъэфIэнхэмрэ) IэмалыфIщ, щIыуэпсыр зэрыщытам хуэдэу къызэтегъэнэнымкIэ.
- Урысей Федерацэм япэ дыдэу мэзкъуэды къыщызэрагъэпэщауэ щытар 1916 гъэм дыгъэгъазэм и 26-рщ (щIэмкIэ — 1917 гъэм щIышылэм и 11-рщ). Япэ дунейпсо зауэм и гуащIэгъуэу, Байкал хыжьейм къегъэщIылIа Баргузин шытхым (Бурятие щIыналъэ) къуэкIыпIэмкIэ щыIэ и джабэщIым къыщыунэхуащ хэхауэ яхъумэ щIыпIэ щхьэхуэ. Ар нобэр къыздэсми мэлажьэ.
- МэзгъэфIэнхэм я лэжьакIуэхэм я махуэр хэгъэунэхукIауэ, ар гъэ къэс гъэлъэпIэным хуэунэтIа жэрдэмыр япэ дыдэу къыщыхалъхьауэ щытар 1999 гъэм Урысей Федерацэм и мэзкъуэдыхэм я унафэщIхэм я зэхуэсышхуэу Владивосток къалэ щекIуэкIарщ.
- Илъэс зыбжанэ дэкIри, 2006 гъэм, абыкIэ унафэ къащтащ УФ-м ЩIыуэпсым и хъугъуэфIыгъуэхэмрэ экологиемкIэ и министерствэм деж щыIэ Жылагъуэ экологие советым хэтхэм. А зэIущIэм щIэсахэм ар ирырагъэхьэлIат къэралым хэхауэ яхъумэ и щIыпIэхэр (мэзкъуэдыхэр) щызэгъэуIуа къэралпсо IуэхущIапIэ къызэрызэрагъэпэщрэ илъэс 90 щрикъу махуэм, жэпуэгъуэм и 14-м. Мы зэманым а зэгухьэныгъэм къегъэщIылIащ УФ-м ит мэзгъэфIэнхэм ящыщу 103-р, федеральнэ мыхьэнэ зиIэ заказникыу 68-р, лъэпкъ паркыу 49-р.
- Урысей Федерацэм къэрал мыхьэнэ зиIэу ит мэзкъуэдыхэм псо- ри зэхэту километр зэбгъузэнатIэу 340-рэ къызэщIаубыдэ. Зэхэтлъхьэжмэ, а щIыгур и инагъи бгъуагъкIэ хуэдизщ Финляндием зэрыщыту и щIыналъэм.
- Къыхэгъэщыпхъэщ, УФ-м щIыуэпсым хэхауэ яхъумэ и щIыпIэу итым я Iыхьэ щанэр ЮНЕСКО-м и биосферэ хъумалъэу зэрыщы- тыр икIи дыкъэзыухъуреихь дунейм и хъугъуэфIыгъуалъэ нэхъ телъыджэ дыдэхэм зэрыхабжэри. Апхуэдэщ Кавказ биосферэ мэзкъуэдыр, Адыгэ Республикэмрэ Краснодар краймрэ бгыщхьэхэмкIэ щаIэ я щIыгур къызэщIэзыубыдэр. ЗэрыгурыIуэгъуэщи, абыхэм Iэщ щыхъуакIуэркъым, мэши щащIэркъым.
- Гъэ къэс зэрекIуэкIыр аращи, Мэзхъумэхэм я махуэм федеральнэ мыхьэнэ зиIэ мэзкъуэдыхэм экологие дерсхэр къыщызэрагъэпэщ, щIыуэпсыр хъумэным хуэунэтIа щIэныгъэ-къэхутэныгъэ лэжьыгъэхэм къарикIуахэм щытопсэлъыхь, къэкIыгъэхэмрэ псэущхьэхэмрэ я щыIэкIэ-псэукIэр зыхуэдэм, дыкъэзыухъуреихь дунейм и «плъыфэхэм» зэрызахъуэжым, нэгъуэщIхэми я гугъу щащI.
- КЪУМАХУЭ Аслъэн.