Зи зэфIэкIхэр лъагэ
2016-07-05
- Мы махуэхэм и илъэс 70-р егъэлъапIэ КъБР-м щIыхь зиIэ и юрист, СССР-м приборхэр зэпкърылъхьэнымкIэ и отличник, хабзэхъумэ, электроэнергетикэ IэнатIэхэм я ветеран Алий Сулеймэн Михаил и къуэм. Алийр апхуэдэу спортсмен цIэ-рыIуэу щытащ. Ар боксымкIэ спортым и мастерщ. Хьэлэмэтракъэ, спортым зэрыхэта илъэс 14-м къриубыдэу Сулеймэн 86-рэ рингым щызэуащ, абыхэм ящыщу 74-м текIуэныгъэ къыщихьу.
- Алийр Шэрэдж районым хыхьэ Жэмтхьэлэ (Къуэжьыкъуей Ипщэ) 1946 гъэм къыщалъхуащ. Сулеймэн и сабиигъуэр щыкIуащ мэзылъэ Iувхэмрэ псы уэрхэмрэ зи куэд щIыуэпс къулейм и куэщIым. И ныбжьыр илъэси 7-м иту я унагъуэр Нал- шык къэIэпхъуащ. Урысыбзэ фIыуэ зымыщIэ щIалэ цIыкIум къехьэлъэкIащ еджэным и япэ илъэсхэр. Сулеймэн зэрыжиIэжымкIэ, къэхъурт ар ауан щащI, лъэпкъышхуэм я бзэм зэрыхуэмышэрыуэм къыхэкIыу. Езыр IэмащIэлъэмащIэми, абы зэи зыри зытригъэгушхуэртэкъым, уеблэмэ нэхъ Iэчлъэч щIалэ цIыкIухэми япэщIэувэжыфырт, шынэ жыхуаIэр имыщIэу. Апхуэдэ зэпэщIэувэныгъэхэм ящыщ зым зызэзыпщыта щIалэ цIыкIухэр зэкIэричыжыну къарихьэлIауэ щытащ гъуэгурыкIуэ гуэр. Сулеймэн зэрызауэм Iэзагъ гуэр хэзылъэгъуа гъуэгурыкIуэм абы зыкъригъэцIыхуащ. КъызэрыщIэкIамкIэ, ар СССР-м спортымкIэ и мастер, иужькIэ Узбекистаным боксымкIэ и командэ къыхэхам и тренер нэхъыщхьэу щыта Бутаев Станиславт. Абы Алийм чэнджэщ къритащ боксым хыхьэну икIи Къэбэрдей-Балъкъэрым а спорт лIэужьыгъуэмкIэ нэхъ щыцIэрыIуэ дыдэу а зэманым ялъытэу щыта Метревели Пётр и деж зыщигъэсэну. Боксым щIэх дыдэу дихьэхащ Сулеймэн икIи зэман кIэщIым къриубыдэу ехъулIэныгъэфIхэр зыIэригъэхьащ.
- — А лъэхъэнэм Налшык щылажьэр апхуэдэ секцитI къудейт. Зыр Метревели Пётр иригъэкIуэкIырт, адрейм екIуалIэхэр игъасэрт Къазгъашэ Владимир. А тренер Iэзэхэр зэхьэрхуэрэгъут, апхуэдэт абыхэм я гъэсэнхэри. Владимир и гъэсэн Иванцов Сергейт сэри сызрихьэлIар, республикэпсо турнирым япэу сыщыхэтам щыгъуэ, — игу къегъэкIыж Алийм. — Абы сытекIуат сэ икIи а ехъулIэныгъэм гушхуэныгъэ ин къысхилъхьэри, нэгъуэщI зыбжани хэзгъащIэурэ, кIэух зэIущIэм сынэсат. Спортыр ар текIуэныгъэ защIэу зэхэлъкъым: щы-хэбгъащIи укъыщыхагъащIи къохъу. Финалым сызыщрихьэлIа Булыненкэ Владимир (ар КъБАССР-м боксымкIэ и чемпионт, республикэм боксымкIэ и командэ къыхэхам хэтт) сыпэлъэщакъым. Апхуэдэу зэхьэзэхуэм етIуанэ увыпIэр къыщысхьауэ щытащ.
- Ар гущIыхьэ щыхъуу и гур фIэкIуэдакъым Алийм икIи зыгъэсэным пищащ нэхъ ерыщыжу. Абы щыгъуэ ар ирихьэлIащ ди республикэми нэгъуэщI щIыпIэхэми щыцIэрыIуэ спортсмен лъэщхэм. Апхуэдэт Урысмамбэт Анатолий. Алиймрэ абырэ нобэр къыздэсым зэныбжьэгъущ.
- Куэд дэмыкIыу Сулеймэн хъуащ КъБАССР-м и чемпион, республикэм боксымкIэ и командэ къыхэхами хагъэхьащ. Къэбэрдей-Балъкъэрым и щIыхьыр абы щихъумащ Краснодар крайми Ставрополь щIыналъэми. Ди республикэмрэ Дагъыстэнымрэ я командэ къыхэхахэр щызэпэщIэувами, Сулеймэн текIуауэ щытащ Дагъыстэ-ным боксымкIэ и чемпионым. Ахэр ехъулIэныгъэшхуэт бгырыс щIалэ къуэгъум и дежкIэ.
- — Апхуэдэ защIэу екIуэкIакъым си Iуэхур. Сыпсэуху сщыгъупщэнкъым Ставрополь щIыналъэм и чемпион Сопкэ Николай сызэрыхигъэщIауэ щытар. Псы щIыIэ пэгун си щхьэм къыфIакIа хуэдэт. Нэхъ Iейуэ си жагъуэ хъуарати, зэхьэзэхуэр щекIуэкIыр Налшыкт, сэри сыкъыщалъхуа махуэт абы щыгъуэ, — а зэIущIэм топсэлъыхьыж Алийр. — СпортымкIэ уардэунэм цIыхур щIэзт, абыхэм яхэтт си Iыхьлыхэри ныбжьэгъухэри… Къохъу апхуэди. Спортыр аращ.
- Спортым хуабжьу дихьэха щIалэщIэр а лъэхъэнэм икIи студентт. Махуэрыеджэу илъэситI нэхъ щымыту, Алийм мурад ищIащ спортымрэ еджэнымрэ зэдихьыну икIи заочнэ зригъэщIащ. Куэд дэмыкIыу ар нэсыфащ РСФСР-м боксымкIэ щекIуэкIа зэхьэзэхуэм и финалым. 1969 гъэм Сулеймэн къыфIащащ «СССР-м спортымкIэ и мастер» цIэ лъапIэр. А илъэс дыдэм къратыжащ инженер IэщIагъэр зэрызригъэгъуэтам щыхьэт техъуэ и дипломри.
- Алийр дзэ къулыкъум мыгувэу ираджащ. Ар хэхуат Мэхъэчкъалэ щыIэ дзэм. Къулыкъур къызыхуэтыншэу, щытхъу иIэу ирихьэкIащ бгырыс щIалэм. Абы мызэ-мытIэу къыхуагъэфэщащ фIыщIэ тхылъхэр, Кавказ Ищхъэрэ щIыналъэм и политуправленэм, ВЛКСМ-м и Дагъыстэн обкомым къабгъэдэкIыу.
- Къулыкъур кърихьэлIа нэужь, Алийр инженеру щылэжьащ «Севкавэлектроприбор» заводым, Налшык дэт унэухуэ комбинатым. 1974 гъэм абы дзэм игъэзэжащ икIи Москва областым хыхьэ Химки къалэм щыIащ. Абы щытхъу иIэу ирихьэкIащ ротэм и командирым и къуэдзэ, ротэм, батальоным я уна-фэщI къалэнхэр. 1976 гъэм ар щытекIуащ Москва областым щыIэ инженер- техникэ дзэхэр зыхэта зэхьэзэхуэм.
- Боксым и закъуэкъым Алийр дэзыхьэхыу щытар. Абы и щытхъу, фIыщIэ тхылъхэм яхэлъщ атлетикэ псынщIэмкIэ, шахматхэмкIэ, шашкэхэмкIэ, нэщанэ еуэнымкIэ, нардхэмкIэ.
- Апхуэдиз зэфIэкI зыбгъэдэлъ щIалэм къыхуагъэлъэгъуат Москва дэт фэтэрхэри, дзэ къулыкъумкIэ дэкIуеину Iэмал хъарзынэхэри къылъыкъуэкIат. А псори IэщIыб ищIыфащ Сулеймэн икIи щалъхуа щIыналъэм къигъэзэжащ, щылэжьа заводми увыжащ. Алийр занщIэу ягъэуващ абы и комсомол зэгухьэныгъэм и секретару. А зэманым ар ядэлэжьащ республикэм нобэ и цIыху цIэрыIуэхэу Хьэщхъуэжь Александр, Зумакулов Борис, Чеченов Хьэсэн, Ковалёв Валерий сымэ, нэгъуэщIхэми. ИригъэкIуэкI комсомол лэжьыгъэ купщIафIэм папщIэ Алийм къратащ ВЛКСМ-м и ЦК-м къыбгъэдэкI фIыщIэ, щытхъу тхылъхэр, дамыгъэ лъапIэхэр.
- Комсомол лэжьыгъэм къыкIэлъыкIуащ парт къалэнхэри. Ар жыджэру щылэжьащ КПСС-м и Октябрьскэ райкомым. Абы щыгъуэ Алийр ягъэувауэ щытащ а районым и РОВД-м и унафэщIу.
- НэгъуэщI зы зэфIэкIи бгъэдэлъщ Алийм. Ар зэрысабийрэ усэ тхыным дехьэх. АбыкIэ Сулеймэн уеблэмэ хъуауэ щытащ СССР-м и МВД-м иригъэкIуэкIа фестивалым и лауреат.
- Ди республикэм и зыужьыныгъэм лъэныкъуэ куэдкIэ хэлъхьэныгъэ инхэр хуэзыщIа Алий Сулеймэн дохъуэхъу и махуэшхуэмкIэ. Спортсмен лъэрызехьэр, жылагъуэ лэжьакIуэ цIэрыIуэр, хэкупсэ нэсыр узыншагъэ быдэ иIэу, гуфIэгъуэрэ дэрэжэгъуэрэ щымыщIэу куэдрэ Тхьэм игъэпсэу!
- ТАМБИЙ Линэ.