Псэухэм папщIэ ноби псэу
2022-02-26
- Ажалыр бжэм нэхъ благъэщ —
- Хъумэ къэс —
- «Си ужьыр махуэ пхухъу…» —
- БжызоIэ, лъахэ!
- (Гъу.Л.)
- УсакIуэ цIэрыIуэ, КъБР-м щэнхабзэмкIэ щIыхь зиIэ и лэжьакIуэ Гъубжокъуэ Лиуан къызэралъхурэ илъэс 85-рэ ирикъуащ.
- Ар ящыщщ лъэпкъ литературэм зи хъэтIыр IупщIу къыхэщхэм, зи усыгъэм щIэупщIэ иIэхэм.
- Винницкэ областым щыIэ литературэ саугъэтхэм я лауреат, СССР-м и ТхакIуэхэми Журналистхэми я союзхэм хэта Гъубжокъуэ Лиуан, куэд къимыгъэщIами, лъэпкъ щэнхабзэм хэлъхьэныгъэфI хуищIащ. Ар ящыщщ блэкIа лIэщIыгъуэм и 50 гъэхэм зи макъ нэхъ лъэщу къэIуа усакIуэхэм.
- Гъубжокъуэ Лиуан Мухьэмэд и къуэр 1937 гъэм мазаем и 23-м Советскэ (иджы Шэрэдж) щIыналъэм хыхьэ Жэмтхьэлэ къуажэм къыщалъхуащ. 1954 гъэм курыт еджапIэр къиухри, КъБКъУ-м и тхыдэ-филологие факультетым и адыгэбзэ къудамэм щIэтIысхьащ. СССР-м и ТхакIуэхэм я зэгухьэныгъэм деж щыIэ Литературэ курс нэхъыщхьэхэр 1973 гъэм къиухащ.
- IэнатIэ зэмылIэужьыгъуэхэм Лиуан пэрытащ. Ар лэжьащ типографием и корректору, Крупскэм и цIэр зезыхьэ Лъэпкъ къэрал библиотекэм и методисту, художественнэ литературэр цIыхубэм яхыхьэнымкIэ бюром и унафэщIу, «Iуащхьэмахуэ» журналым критикэмрэ драматургиемкIэ и къудамэм и редактору. Зи лэжьыгъэм хуэпэж икIи хуэIэижь Гъубжокъуэр сыт хуэдэ IэнатIэ пэрытами хущIэкъуащ и къалэныр хьэлэлу икIи дагъуэншэу зэригъэзэщIэным.
- Гъубжокъуэ Лиуан и Iэдакъэ къыщIэкIащ тхылъ куэд. Абыхэм ящыщщ «Ди къуажэ щIалэ цIыкIухэр» (1960), «Пионерым и лIыгъэ» (1964), «Насыпгуэш» (1970), «Жэщ гупсысэхэр» (1973), «Зэманым и джэрпэджэж» (1977), «Пули и зёрна» (1977), «Къэрабэ» (1979), «Солнечная сторона» (1984), «Эхо Эльбруса» (1986), «ДыгъапIэ» (1987) тхылъхэр, нэгъуэщIхэри.
- 2013 гъэм «Эльбрус» тхылъ тедзапIэм къыщыдэкIащ «Псэухэм папщIэ сопсэу» тхылъыр. Абы щызэхуэхьэсыжащ Гъубжокъуэ Лиуан и гъащIэмрэ и тхыгъэхэмрэ теухуахэр, и усэхэр (адыгэбзэкIи урысыбзэкIи), усакIуэм тыгъэ къыхуащIа тхылъхэм къыхутратха тхыгъэ кIэщIхэр, ныбжьэгъухэм къыхужаIа псалъэ гуапэхэр, абыхэм я гукъэкIыжхэр, апхуэдэуи езым теухуауэ ятха усэхэмрэ балладэмрэ. Тхылъым Гъубжокъуэм къыхуагъэфэща щIыхь тхылъхэр, дипломхэр зэрыт гуэдзэн дэщIыгъущ.
- Бзэ къулейкIэ, щIэщыгъуэкIэ гъэнщIа и IэдакъэщIэкIхэм гупсысэ куу ящIэлъщ икIи щызэхэухуэнащ хэку, анэ лъагъуныгъэхэр, лъэпкъым къыдекIуэкI хабзэмрэ тхыдэмрэ, щIыуэпсым и къулеигъэр, цIыхухэм яку дэлъ зэхущытыкIэ дахэхэр. Абыхэм ящыщ зыбжанэ зэрадзэкIащ урысыбзэкIэ, абхъазыбзэкIэ, балъкъэрыбзэкIэ, латышыбзэкIэ, монголыбзэкIэ, украиныбзэкIэ, нэгъуэщIхэмкIи. Езыми усакIуэ куэдым я тхыгъэхэр адыгэбзэм къригъэзэгъащ. Абы и литературэ-критикэ, публицистикэ тхыгъэхэр щIэх-щIэхыурэ къытехуэу щытащ республикэм къыщыдэкI газетхэмрэ журналхэмрэ.
- Лиуан и усэхэм ящыщ куэд щIэджыкIакIуэ цIыкIухэм ятриухуащ. Ахэр школхэми еджапIэ нэхъыщхьэхэми щадж. Тхылъ еджэхэми емыджэхэми Гъубжокъуэр къаригъэцIыхуащ бэм зэIэпахыу жаIэ, гуфIэгъуэ зэхыхьэ щIагъуэ къэмынэу щызэхэпх и уэрэдхэм. УсакIуэм и Iэдакъэ къыщIэкIа «Удз дахэхэми яIэщ цIэ зырыз», «Къэрабэ» гущэкъу уэрэдхэр (макъамэхэр Гъубжокъуэ Ритэ ейщ), «Псынэм и уэрэд», «Псынэ», «Уи цIэр Мадинэ хьэмэ Маринэ?», «Бланэ щалъху мэкIуэж», «Лъагъуныгъэр къандесджэгукъым» уэрэд цIэрыIуэхэр куэдрэ ягъэзащIэ.
- И лэжьыгъэфIхэмрэ и дуней тетыкIэ дахэмрэ къалъытэри, Лиуан тIэунейрэ къыхуагъэфэщащ «За освоение целинных и залежных земель» медалыр, ВЛКСМ-м и ЦК-м и щIыхь тхылъыр.
- Гъубжокъуэм и тхыгъэхэм сыздеджэм сыщриплъэкIэ цIыху псэ пцIанэщ слъагъур. Ауэ щыхъукIи, ар зи щхьэ зыхъумэж тхакIуэхэм зэращымыщыр къэлъэгъугъуейкъым, атIэ щIэджыкIакIуэм и псэ хейм хуэсакъ, ар бзаджагъэ псоми щихъумэну хущIэкъу цIыху гу къабзэщ, уIэгъуафIэщ. Си закъуэкъым абы гу лъызытар, критик Iэзэ Сокъур Мусэрбий 1980 гъэхэм икухэм итхауэ щытащ: «гущIэгъумрэ гумащIагъ щабэмрэ бжьыпэр щаIыгъщ Гъубжокъуэ Лиуан и лирикэм».
- Лиуан и тхыгъэхэмкIэ си сабиигъуэм си Iэпэр къиубыдри балигъ гъащIэм сыхишащ, гъащIэм и гъурри и цIынэри къызгуригъэIуам и закъуэкъым, сыщынэщхъеи сыщынасыпыфIи къысщIыгъуащ. Абы и IэдакъэщIэкI куэд си бзэгупэм текIкъым, икIи псом хуэмыдэу къыщеблыр ахэр зытеухуам хуэдэ щытыкIэ сыкъыщихутэрщ. Апхуэдэу цIыху къэс езым пэгъунэгъу тхакIуэ къигъуэтыныр фIыгъуэщ. Сэ схуэдэ дапщэм я фIыгъуэу къалъытэрэ Лиуан и тхыгъэхэр?!
- Псэ хьэлэлу, еншэу псэуа а тхакIуэм къикIуа гъащIэм щилъэгъуам къыхиха Iущыгъэри езым зэригъэпэщыжа и дунейри лъэпкъым щысхьыншэу тыхь хуищIащ.
- Гъубжокъуэ Лиуан 1988 гъэм фокIадэм и 3-м, и ныбжьыр илъэс 51-м иту, дунейм ехыжащ. Куэд щIауэ къытхэмытыж усакIуэм и IэдакъэщIэкIхэм иджыри иIэ щIэупщIэр къэплъытэмэ, жыпIэ хъунущ ар псэухэм папщIэ ноби зэрыпсэур!
- Щомахуэ Залинэ.
- Гъубжокъуэ Лиуан
- Лъагъуныгъэр къандесджэгукъым
- Мастэкъуаншэ щIыкIэу,
- ЗэпэтIыгъщ къандес,
- ЗэхуэдитI итщIыкIыу,
- Дэ дызэбгъэдэсщ.
- Лъагъуныгъэр, си псэ,
- Ар мыкъандесджэгу,
- ДыкъызэрыгъапцIэу
- Дыздумыгъэджэгу.
- КIэнфет нэхъ IэфIыр
- Iэнэм къытыбох,
- «Хэмыту, хэмыту», —
- ЖысIэу къыпIызох.
- Уэ сыкъэбгъэпцIэну
- Iэмал къогупсыс,
- Сэ ди лъагъуныгъэм
- Щэхуу согупсыс.
- Къандесыр сфIэпхьыныр
- СыткIэ хьэлэмэт?!
- Си гур сфIэпхьэхуащи,
- Ар уи анэмэтщ.
- НэкIуэж щэбэтым къуажэм
- ЩегъафIэ и гум хэти
- Щалъхуауэ и къуажэжь,
- Химых ар и псэм хэлъми
- И адэм и пщIантIэжь.
- НэкIуэж щэбэтым къуажэм,
- Сэ къуажэр сигу къэкIащ,
- СыхущIэмыхьэу жысIэу,
- Илъэсыр изгъэкIащ.
- Бланэ щалъху йокIуэж,
- Бланэ щалъху йокIуэж.
- Уэ къыппежьэнщ уи анэр —
- Насыпыр — ар мыгуэшщ,
- Къысхуэхъуу ади ани
- Сэ къыспежьэнщ си къуэш.
- Зы махуэм махуэ пытщэу
- Ди гъащIэм аурэ хощI,
- КIуэжыныр Iуэху тхуэмыщIу
- Iыхьлым я жагъуэ дощI.
- Iыхьлыхэри тлъагъунщи,
- Зы джэгу дыкъыщыфэнщ,
- Кхъуейжьапхъи едгъэщIынщи,
- Махъсыми дыкъефэнщ.
- Си лъахэ — си удз гъэгъа
- «СяужькIэ, хуейми, удзи къремыкI…» —
- ЖиIат, жи, цIыху Iей гуэрым
- ЩылIэм щыгъуэ.
- СызэрыцIыкIурэ си гум зэи имыкI
- А псалъэ Iейхэр — ноби срощыгъуэ.
- Ар дауэ цIыхум и жьэм къыжьэдэукI:
- «СяужькIэ, хуейми, удзи къремыкI…»
- Мо дыгъэ къепсу псоми
- хуэжумартым
- И бзийхэм щыщ абы
- къылъымысарэ?
- Къыпхитхъыу уэсыр
- ажэгъуэмэр мартым
- Дунейм къыщытехьам
- ар хуэмызарэ?
- Ар дауэ цIыхум и жьэм къыжьэдэукI:
- «СяужькIэ, хуейми, удзи къремыкI…»
- Ди пщIантIэм дэзу сэ удз дахэ згъэкIт,
- Шыпхъуншэу схьыти,
- Шыпхъу къалэн згъэзащIэу;
- Гъэгъахэр гъунэгъу Iыхьэу
- къезгуэшэкIт,
- Сэ нэщхъыфIагъэт къайIысхри
- гуфIапщIэу.
- Ар дауэ цIыхум и жьэм къыжьэдэукI:
- «СяужькIэ, хуейми, удзи къремыкI…»
- СощIэж, сэ губгъуэм
- Iэджэрэ сыкIуащ,
- Си пщащэр згъэгуфIэну удз дахэхьэ.
- Сэ куэдрэ гуфIэ нэпсхэр
- къысфIекIуащ,
- Сыкъеджэу усэ удз
- къыщысIэщIалъхьэм.
- Ар дауэ цIыхум и
- жьэм къыжьэдэукI:
- «СяужькIэ, хуейми,
- удзи къремыкI…»
- Уэшх къошх,
- Е цыIэрылъхьэу уэсыр къос —
- Ди щIылъэр щремыщIэ зэи удз дахэ!
- Ажалыр — бжэм нэхъ благъэщ —
- Хъумэ къэс — «Си ужьыр
- махуэ пхухъу…» —
- БжызоIэ лъахэ.
- ХужаIахэр
- УсакIуэ цIэрыIуэ Гъубжокъуэ Лиуан и къалэмыпэм къыщIэкIащ гупсысэ куукIэ гъэнщIа усыгъэ купщIафIэ куэд. Ахэр хабжэ къэбэрдей поэзием и фIыпIэм.
- КЪЭРМОКЪУЭ Хьэмид, критик. 2007 гъэ.
- * * *
- Поэзие – аращ Гъубжокъуэ Лиуан псэуху жиIа уэрэдым зэреджэр. Поэзиер ар Тхьэм цIыхур гъунэгъу зэрызыхуищI Iэмалщ. Iэщэ нэщэнэхэр тепщэ щыхъу зэманхэм деж пшэхэм щIахъумэ дыгъэщ. Дунейм и фIымрэ и Iеймрэ зэхэзымыхуфхэм къапхугурымыгъэIуэн икIи пхузыхемыгъэщIэн телъыджэщ. Ауэ, Тхьэм и шыкуркIэ, щыIэщ, Лиуан хуэдэу, а дыгъэр ноби зи гум къыщезыхьэкI цIыхухэр. ИкIи щыIэнущ.
- IУТIЫЖ Борис, Къэбэрдей-Балъкъэрым и цIыхубэ тхакIуэ. 2004 гъэ.
- * * *
- Гъубжокъуэ Лиуан и Iуэтэжхэр гуащIафIэщ, ахэр хуэузэщIащ сабийхэм гъащIэр зэхегъэщIыкIыным, ауэ щыхъукIэ, фIым хуэущииным. Псом ящхьэращи, ахэр купщIафIэщ, сабийхэм я гущIэм лъэIэсу художественнэ пэжагъ яхэлъщ, тхакIуэм и псалъэхэр еджакIуэ цIыкIухэм я гумрэ я псэмрэ дохьэ.
- БАРУЗДИН Сергей, тхакIуэ. 1978 гъэ.
- * * *
- Гъубжокъуэ Лиуан и цIэр куэдрэ зэхэсха, и тхыгъэхэм седжа нэужьщ езым сыщыхуэзар. Гъубжокъуэр куэдым къацIыху усакIуэ хъуат, университетым щеджэрт. Зэгуэрым абы срохьэлIэ тхылъ цIыкIу гуэр иIыгъыу. «Дапщэщ уэ езым уи тхылъ къыщыдэкIынур?» – соупщI. «Куэд иIэжкъым сысейри къыдэкIыным», – жеIэ Лиуан. Пэжуи, куэд дэмыкIыу дунейм къытехьащ Гъубжокъуэм и япэ усэ тхылъ цIыкIур, «Шэрэдж толъкъунхэр» зыфIищар. ТхылъыфI хъуат ар, усэфI куэди итт. ЦIыху щабэхэр, Iэдэбхэр куэдрэ псэууэ жаIэ. Ауэ Лиуан гъащIэ кIыхь хъуакъым. ИтIани, ар ноби къытхэтым хуэдэщ, тщIыгъущ и усэхэр.
- ХЬЭХ Сэфарбий, тхакIуэ. 1995 гъэ.