Насып вагъуэ
2021-08-19
- Си къуэрылъхум ипхъу цIыкIу Амал дунейм къыщытехьам икъукIэ абы щыгуфIыкIа сабийхэм ятеухуа мы сатырхэр сыхуейт тыгъэ яхуэсщIыну ХьэтIохъущокъуэ Къазий и цIэр зезыхьэ, лъэпкъыр бэкIэ зыщыгугъ Адыгэбзэ Хасэм и къызэгъэпэщакIуэхэу, узэщIакIуэхэу Табыщ Мурат, ХьэцIыкIу Рае, Къып Гупсэ сымэ. Абыхэм я псэ къабзэм и къарури, я щIэныгъэ куури, я зэфIэкIхэри зыхуэгъэпсар ди лъэпкъым и быным зеиншафэ къытезыгъэуэнкIэ хъуну Iуэхугъуэ гуэри зэи къэмыгъэхъунырщ, ди щIэблэм и лъым, и пкъынэ-лъынэм хэту къыдалъхуа анэдэлъхубзэр Iурылъ къудей мыхъуу, абы бгъэдэлъ хъугъуэфIыгъуэхэр зыхищIэу, жьабзэми тхыбзэми къыщигъэсэбэпыфу Iэмал имыIэу зригъэхъулIэн зэрыхуейр и къалэн нэхъыщхьэу зэрыщытыр лъэпкъым и цIыхум къыгурагъэIуэнырщ.
- КъехъулIам игъэгуфIэу, абы игъэгушхуэу, а зыгъэгушхуэм нэхъ гугъуу къыщыхъум тригъэгушхуэжурэ зе-ужь цIыхумрэ абы и анэдэлъхубзэмрэ яку дэлъ зэхущытыкIэм. Хамэбзэри нэхъ тынш мэхъу къэбгъэIурыщIэну, абы щыдихьэхри мащIэкъым. Ауэ анэм и Iэпэр иIыгъыу япэ дыдэу ду-нейм къытехьэ сабийм зыхихри, илъагъури, зыхищIэри и псэмрэ и зыхэщIыкIымрэ щынэсыр и анэбзэр Iурылъу, ар и гъуэгугъэлъагъуэу япэ лъэбакъуэхэр щичырщ.
- Мыбдеж, гугъущ жыпIэу, сабийм и бзэр къыIурыпчрэ хамэбзэкIэ зэпхъуэкIмэ, ар къэзылъхуахэми, къыдалъхуахэми, и лъэпкъэгъухэми, адыгэбзэми зэрыхущытын хуейуэ къыщыхъунур сыт хуэдэ къупхъэм пхуигъэзэгъэну? Езыми сыт хуэдэфэ къы-
- теуэну? Егупсысыпхъэщ. Сыту пIэрэт щIыжиIар ди лъэпкъ усакIуэшхуэм: «Адыгэбзэр сэ сымыщIэу урысыбзэр сщIэн слъэкIакъым»?
- 1
- Щымщ дунейр. Махуэшхуэм и кIэщ.
- Джэдкъаз, Iэщхэр зэгъэжащ.
- Ди хьэ МотIи зигъэнщIыхукIэ
- Джэгури и гъуэм ипщхьэжащ.
- Мэпырхъыж. Зимыгъэхъей,
- Езэшащи джэгурейр.
- ЦIыхухэр, гъуэлъыжыгъуэ хъуами,
- ПIэм екIуэну зи хуэмей:
- ЯIэщ зымыгъэжеину
- Щхьэусыгъуэ дахэкIей.
- Дамир къекIуэкI псалъэмакъым
- Щыщ зи кIапэ зэхихам
- И жей IэфIыр дэнэ щыIэм
- ИмыщIэжу щхьэщихащ.
- ГуфIэщау долъей — допкIей,
- ПкIэлъей задэмкIэ дожей,
- Щхьэгъубжэшхуэр зэIуидзауэ
- Вагъуэхэм яхудоплъей.
- (И анэм ещхьщ: абыи фIэфIщ,
- Вагъуэ бынхэм кIэлъыплъын,
- Ахэм теуэршэрыхьын).
- Жэщ дахащэщ. Гъатхэ мазэщ.
- Уафэр къабзэщ, вагъуэр изщ.
- Зи тетыгъуэу къэса мазэр
- Зигъэзыжу тахътэм исщ.
- Уарэ! Сыт Дамир илъагъур?
- Е къыфIэщIрэ? Е ар пщIыхь?
- Мазэм и пэгъунэгъу дыдэу,
- Дыщэ кIанэу зэщIэлыдэу,
- Вагъуэ шыр къыщыунэхуащ,
- Пшэ гуэрэнри трихуащ.
- «УхокIыж, Дыщэнэ, ей!
- Къажэ псынщIэу! Умыжей!»
- НапIэзыпIэм къыщолъэтри,
- Шыпхъур нос и дэлъхум дей.
- Ар зыдэплъэмкIэ доплъей…
- Тобэ! Сыту телъыджащэ
- А цIыкIуитIым къалъэгъуар!
- Мазэм игу къызэфIэнащи,
- ГуфIэ нэпсхэр щIелъэщIыкI,
- Вагъуэ шыр зришэлIащи,
- IэплIэ гуапи кърешэкI.
- Зигъэщхъауэ къоIущащэр —
- Тхьэшхуэрщ зыщIэр къиIущэщыр.
- 2
- А дакъикъэм ди пэш псоми
- Телефонхэр щызууащ.
- КъикI макъамэхэр зырызми,
- Псоми жаIэр мы зыращ:
- «Къытехьащ дунейм узыншэу
- Пщащэ цIыкIу фызыпэплъар.
- Дывохъуэхъу! Псэ быдэ фхухъу!
- Лъэпкъым набдзэ ар хурехъу!»
- ЩыIэу пIэрэ нэхъ гуфIэгъуэ
- ЦIыху унагъуэм къыпхэхъуэн?!
- ФщIэрэ щыIэу нэгъуэщI фIыгъуэ
- Нэхъ насыпкIэ зэджэ хъун?!
- ХъыбарыщIэр занщIэу йожьэ —
- Жьыр щIэмыхьэу дэни нос.
- Хъуэхъухэми зрамыгъажьэ —
- Псом нэхъ лъапIэр япэу къос:
- «КъиугъащIэ гъащIэ дахэ
- Угъурлы хъун ди шыр цIыкIум!
- Дуней дахэм дэщIэращIэу,
- Куэдрэ тхурепсэу а цIыкIур!
- КIыхь ирехъу ди гуфIэгъуэшхуэр,
- ЦIыхуфI куэдхэр игъэгушхуэу!»
- Хъуэхъуу хэти и гум илъыр
- И бзэгупэм къыполъэлъыр.
- ФымыпIащIэм, фыкъедаIуэ.
- Фи зэфIэкIхэри къэвгъэнаIуэм,
- Къытщыхъунущ икъукIэ гуапэ:
- — «Кърехъу а ди пщащэ цIыкIур
- Тхуэузыншэу, цIыхуфI цIыкIуу;
- И псэр къабзэрэ, и бзэр дахэу;
- И анэбзэри Iурылърэ,
- Iэзэу псалъэу, тхэуэ, еджэу;
- Зы тхылъыфIи блимыгъэкIыу;
- Зэджэу хъуари къемэщIэкIыу;
- Мыщхьэхынэу, мыжейнэду;
- Бзэрэ дэуэ, ид мытIэпIу;
- IэпэIэсэщ къыхужаIэу;
- Iэр зэIусэм псэ къыпыкIэу;
- И зэфIэкIхэри гурыхьу;
- ЦIыхухэм я гум тыншу дыхьэу,
- МыфэрыщIу, мыщIыкIэншэу
- Ирепсэу дунейгъэдахэу,
- СыткIи дахэщ, къыхужаIэу»…
- Мы ткIуанищыр щхьэ дгъэува?
- «Хъуэхъу куэд хъурэ?» — щхьэ жаIа?
- Лъэпкъ гупсысэрщ ар жызыIэр:
- Хъуэхъур зи бэрщ фIыгъуэр здэкIуэр.
- 3
- Унэм щIэси, щIыбым дэти,
- Жеижауэ пщIыхьым хэти —
- Псори къызэщIэхъеящ,
- Пэш утыкур къайзэвэкIти,
- ПщIантIэ хуитым зэрыхьащ.
- Нэхущи, зыкIи пщIэнкъым жэщу,
- Епэр цIыкIухэми я дунейщ.
- Гъатхэ мазэм уемызэшмэщ
- Дахагъ псомкIи ущыбейр.
- Хьэуа къабзэм жыг гъэгъахэр
- Нэхъуеиншэу зэхежыхь.
- И шкIур макъымкIэ дигъафIэу
- ПсыIэрышэри йожэх.
- КIущэ Нагъуи и шыритIыр
- КъыщIишау удзыпцIэм хэсщ.
- Къуэ къищIа и хьэпшыр ПIотIи
- ТIэпIу игъэшхауэ щысщ…
- ГъэщIэгъуэнкъэ, джэду шырхэр
- Хьэпшыр хъыжьэм щымышынэ —
- Ар ялъытэ къуэш ещанэу:
- Зэдоджэгу, зобэн, зэдошхэ,
- Зэрахабзэщи зэкъуэшхэм.
- Гумызагъэщ икъукIэ Нагъуэ:
- Къимылъыхъуэ зэи псэхугъуэ:
- (Къуищ гъэсэныр тынш фи гугъэ?)
- Жэщи-махуи мэпIейтей,
- НитIри зэу здимыгъэжей,
- Зыр щыжейм деж, плъырщ адрейр.
- Ар къыщоплъкIэ, жиIэ хуэдэщ:
- «Си шырищри хуейщ гулъытэ».
- ЦIыкIухэм анэм игу хуагъэфI:
- «Дуригъусэщ. ПIы быныфI».
- Гуапэ щохъури ахэм жаIэр,
- Игу зэгъауэ мэгъуэлъыж.
- Лъабэ щабэмкIэ бынищыр
- И бгъэ хуабэм щIекъузэж.
- Гъатхэ жэщыр ибг иуащи,
- Дади мащIэу мэпIейтей:
- «Куэдщ ныщхьэбэкIэ вгъэхъахэр,
- Нэхъыбэж фщIэн хуейщ пщэдей:
- Мазэ Нагъуи Вагъуэ Шыри
- Хъуэхъухэр яхуэвгъэшын хуейщ.
- Фыгъуэлъыж. Фыжей. Къыфпоплъэ
- Телъыджащэу пщIыхь дуней.
- Дэри пщэдейжэщ дапоплъэ
- ХьэщIэ лъапIэу куэдыкIей».
- Дадэ и псалъэ тIэужыIэ
- ИрагъэщIу фэ флъэгъуа?
- Я къалэнхэр зэфIагъэкIри,
- ЕпсынщIэкIхэу гъуэлъыжащ —
- ПщIыхьхэр тIэкIу зрагъэжьами,
- Псори арэзы хъужауэ
- Щхьэж и Iуэхум пищэжащ.
- 4
- Насыпышхуэр зи Iэпэгъухэм
- Ди гуфIэгъуэр къыддаIэту
- Къытхуоблагъэ куэдыкIей:
- Iыхьлы, благъэхэр, ныбжьэгъухэр,
- Ди лэжьэгъухэр, ди гъунэгъухэр.
- Я сабийхэри я гъусэщ,
- Нэмыс дахэри яхэлъщи,
- Гуапэ тщохъур Iыхьэлейу.
- Зыхуэбгъадэ хъун щымыIэ
- Нэмыс-хабзэр здэщымыIэм
- Насып нэси щымыIэнкIэ
- Хъуну жеIэ лъэпкъ гупсысэм.
- Абы шэч хэт трихьэн?
- Фегупсысыт: нэгъуэщIу хъун?
- Нэмыс Насыпым хуэпэжщ:
- Цырхъ зэхихмэ — нос и деж.
- Гуапэу, екIурэ-зэкIужу
- Яхэтщ цIыхухэм нэжэгужэу.
- Нэр пIэпехыр и дахагъым,
- Псэр ехьэху и щэныфIагъым.
- Сыт и уасэ и хъуэхъубзэу,
- Щыбзэрабзэр и анэбзэр,
- ФIыгъуэр зи бэу адыгэбзэр?
- БзэрэбзэхукIэ, бзэм зеужьыр,
- Щхьэхыр текIуэмэ, мэужьых.
- Зызыужьырщ зиIэр гъащIэ —
- Лъэпкъ Iущыгъэм шэч хуумыщI:
- Умыщхьэхмэщ дахэ щыпщIэр,
- ХъугъуэфIыгъуэри щымыкIуэщIыр.
- Псори псэкIэ зыхэзыщIэ
- Ди Iущ цIыкIухэр къицIыхуащи,
- Нэмыс дахэ къохъу гумащIэ,
- Ягу хигъахъуэу къодэхащIэ,
- Къигъэгушхуэу, къегъэпIащIэ:
- «Маржэ, ди угъурлы цIыкIухэ!
- Фэркъэ псори дызыпэплъэр!
- Телъыджалъэхэр къэфтIатэт,
- Налкъут илъхэр къэфщIт сэтей,
- Дыхэвгъаплъэт хъуэхъу дунейм!» —
- ЖиIа закъуэ ар Нэмыс! —
- ЦIыкIухэм Iэджи къагупсыс.
- ГуфIэгъуэшхуэр здэзыгуэшхэм
- Я зэфIэкIхэри мэхъу гунэс.
- «Акъыл Жанхэр» къызэхуэсри,
- Гуп дыгъэлу къэтIысащи
- Я акъылхэр щIалъыкIыж —
- Жан-ым къикIыр ягъэпэжри,
- Ахэр мыбэлэрыгъыжщ.
- 5
- Джэгу-зэпеуэр зэхаублэ:
- ПыIибл зэуэ драдзей.
- Намыгъэсу щIым, хуэIэзэу
- Къаубыдыжхэр ахэр зейм.
- ГуфIэгъуэбзэр зэролъэлъ:
- Хъуэхъухэр пыIэхэм къолъэлъ.
- Къоджэр хэти хуейм хуэдиз.
- Гухэхъуэгъуэщ: къахьыр фIыщIэ изщ.
- Я анэбзэмкIэ бзэрабзэу
- КъэзыгъэIухэм я хъуэхъубзэр
- ФIыщIэгуапэхэр къылъагъэс.
- Саният псори егъэгушхуэ,
- И гупсысэр дэни нос.
- КъызэIуах абдеж джэгушхуэ —
- Зэпеуэнухэри къос.
- ЯгъэбжьыфIэу утыкушхуэр
- Япкъ мыхъейуэ зэблосыкI.
- АпхуэдизкIэ удахьэхри,
- Нэр тепхыну уигу пымыкI.
- Хэтщ абыхэм Идар цIыкIуи,
- И шыпхъуитIыр игъэгушхуэу.
- Гъунэгъу щIалэхэу Айдари,
- Айдамыри, Амырхъани…
- НыбжькIэ жыжьэ нэмысами,
- Ахэм куэд яхузэфIокI —
- Уемыплъын пхузэфIэмыкI:
- Хэти жьэкIэ пшынэ йоуэ,
- Бэрэбанэр игъэпсалъэу,
- Хэти псалъэ емылыджхэр
- Гугъу демыхьу егъэсэф.
- Iэсэ хъуахэр игъэгушхуэурэ
- Псэр дихьэхыу къепсэлъыф.
- Къантемыр дахащэу къофэ,
- Къыдишау Аледэ шыр.
- Къреш Iэзэу уэрэд цIыкIухэр
- Къуэш нэхъыщIэ Жантемыр.
- 6
- Дамир ешкъым — хетIэ-хесэ,
- ЕщI Дыщэнэ ислъэмей,
- Зэзэмызи зэпегъэури,
- Вагъуэ Шырым худоплъей,
- ЩогуфIыкIыр, нащхьэ хуещI.
- Къэхъупауэ псэлъэрей,
- Мэбзэрабзэ гуфIэрейр:
- «Жэщ дахащэр зыгъэнэху,
- Сыт ухуэдэ, ди Шыр Нэху?
- ЩыщIэращIэм дунеишхуэр
- ФыкъытхуигъэщIащ ди Тхьэшхуэм.
- ФIыгъуэу щыIэм я дамыгъэщ
- Къытхуалъхуа ди сабий дыгъэр.
- Фэ цIыкIуитIыр тIури зэуэ
- Фыкъыщытехьам дунейм,
- Къэхъухэр къытхуэмыщIэт зыми:
- Къытщыхъут къаблэу ЩIы Хъурейр.
- ЗимыщIэжу жэщыбг уафэм
- Лэгъупыкъухэри пигъэнат.
- Телъыджащэтэкъэ ар!
- Дызоплъыжыр, щым дыхъуау.
- Медан докI — зыкъыдощIэжри,
- Щхьэусыгъуэри къыдощIэж —
- Ар дэ псоми ди зэхуэдэ
- Насып кIуапIэ гукъыдэжщ.
- ЦIыкIуи ини дыфхуохъуахъуэ
- ГъащIэ дахэ къэвгъэщIэну!
- Уафи щIылъи ФIым и Лъахэр
- Фи нэхугъэм щымыщIэну!
- НасыпыфIэу фыпсэуну!
- Фыпсэуху фыузыншэну!
- Демызэшу фхуэдгъэш хъуэхъухэр
- Тхьэшхуэм жиIэ къабыл хъуну!»
- 7
- Вагъуэхэри мабзэ, мадэ.
- Дыщэ дамэхэр традэ:
- Пщэдей ахэм я парадщ,
- Дэри деплъын ди мурадщ.
- Нурыр зи бэу бын дахащэм,
- Вагъуэ Шыру къабзэкIейм,
- Мазэ Нагъуэ цIэ хуэфащэ
- Насып жери къыфIищащ,
- И щхьэцыгъуэм щыщ налъищи
- ЦIэфIэщ джанэу щитIэгъащ.
- НэфIэгуфIэу нэкIуху фIыгъуэр
- Нэхъ лъэщыжу лыд къыпфIощI.
- Пщащэ цIыкIу ди гурыфIыгъуэм,
- Ди Тхьэ, Насып Вагъуэ хуэщI!
- КЪУМАХУЭ Хьэлимэт.
- Аруан (Мысостей) къуажэ
-
Stardust flowing from an open hand. Digital illustration.