Зыгъэпсэхугъуэ махуэм
2022-03-19
- Адыгэм япэу Iэнэм трилъхьэр
- Хьэлыуэ щащIынум и деж шыуан кIуэцIыр джэдыкIафэкIэ къралъэщIыкI, хьэлыуэр щащIкIэ кIэримысхьэн щхьэкIэ.
- Щынэлыр нэхъ щашхыр накъыгъэ, мэкъуауэгъуэ мазэхэрщ. Абы щыгъуэм лыр нэхъ IэфIщ. Щынэлым и щэр хужьыбзэщ.
- Адыгэм пIэтIрэжан игъэ-кIыу щытакъым. Ар ишхмэ, цIыхум и Iэпкълъэпкъым шыгъу дещIэ жаIэрт.
- Адыгэ тхьэлъэIум япэ ды-дэу Iэнэм тралъхьэ хьэлыуэ, хъыршын, хьэлывэ.
- Тхьэрыкъуэр зэрыпсоууэ тIууэ сэкIэ зэгуаупщIыкIри, и гур хуабэу кърах. Ар гу къилъэт зи-Iэм ирагъэгъэлъэтэх ямыгъэныщкIуу, зэрыпсоууэ. АбыкIэ гу къилъэт зиIэр хъужу щытащ.
- Фэлъыркъэбым и щхьэр трагъэжри, ягъэгъу. ИужькIэ абы сыт ипкIэми щIыIэу щытщ.
- Дэ купщIэ гъэлыгъуа пшхымэ, уи кIэтIийхэр егъэкъабзэ.
- Нэмэзлыкъ ящIыр бжэныфэщ е адыгэ мэл цы пхъашэрщ.
- ПIастэ дия щаупщIатэкIэ сэр псы щIыIэм щIэх-щIэхыурэ хагъауэ. Апхуэдэу пщIымэ, бзыгъэр нэхъ дахэ мэхъу.
- Нартыху щхьэцыр жьауапIэм щагъэгъури, шейуэ ягъавэ. Ираф гъуэжь уз зиIэхэм, мыгъутхьэфхэм.
- Гуэгушыл щагъавэкIэ и къупщхьэхэр зэпаудыркъым, зэпылъыпIэр зэрагъэкIыу аращ. Ар зыпыбудрэ бгъавэмэ лэпсри лыри IэфI хъуркъым, сыт щхьэкIэ жыпIэмэ къупщхьэ зыпыудам и кIуэцIым илъыр лъы пцIащ. Лэпсри фIыцIэ, ткIыбжь ещI.
- Къубатий Борис.
- Фо зэхуихьэсын щхьэкIэ
- Фо килограмм зэхуихьэ- сын щхьэкIэ бжьэр 120-рэ — 150-рэ бжьаIуэм телъэтыкIын, удз гъэгъа мелуанитхум нэблагъэм тетIысхьэн хуейщ.
- * * *
- Зы бжьэ матэм дэсхэм къыщалъэтыхьым деж кърухэм хуэдэу зэкIэлъхьэужьу зэпыувэу щытамэ, зы сантиметр фIэкIа ямызэхуакуми, километр ныкъуэ хуэдизкIэ зашэщIынут.
- * * *
- Зы сыхьэтым километр 65-рэ къызэренэкIыф бжьэм. Шхынрэ къарурэ хурикъуа-мэ, жэщ-махуэ 25-м къриубыдэу ЩIыр и хъуреягъкIэ къилъэтыхьыфынут.
- * * *
- Тхьэрыкъуэр и пIэ щисым деж и гур зы дакъикъэм къриубыдэу 29-рэ къеуэу аращ, щылъатэм деж 450-м ноблагъэ.
- * * *
- Зи лъыр щIыхуфэ псэущхьэу дунейм тетыр Австралием и гъунэгъу тенджызхэм медузэм ещхьу хэс псэущхьэхэрщ.
- * * *
- Къуалэбзу псоми псы щефэкIэ я щхьэр къаIэтын хуей мэхъу. Тхьэрыкъуэ закъуэращ щхьэр къыдримыхьейуэ псы ефэфыр.
- * * *
- Языныкъуэ бзухэм зы сыхьэтым километрищэ къызэранэкIыф, метр мини 7-кIэ заIэт, къэмытIысу километр мини 3 — 3,5-рэ къалъэты-хьыф.
- КIэртIоф зыхэлъ жэрумэ лэпс
- Ар ягъэхьэзырын щхьэкIэ жэрумэр зыхэвыкIа лэпсыр тIэкIу ягъэдий, дагъэр къытехыгъуафIэ хъун щхьэкIэ. Телъ дагъэр къытрахри, лэпсыр языж, шыуаным иракIэ, пэшхьэкум трагъэувэри, зэ фIыуэ къагъэкъуалъэ. Абы Iыхьэ цIыкIуурэ упщIэта кIэртIоф укъэбза халъхьэ, и щхьэр трапIэжри, мафIэ щабэм тету ягъавэ дакъикъэ пщыкIутху-тIощIкIэ. Абы бжьын гъэлыбжьа традзэ, джэдгын траудэри, шыуаныщхьэр тепIауэ дакъикъитху-хыкIэ щагъэт. Фалъэ куукIэ пщтыру Iэнэм трагъэувэ. ПIастэ щIыIэ е чыржын, хьэлIамэ, щIакхъуэ дашх.
- Халъхьэхэр зы (цIыху Iыхьэ):
- дагъэ зытемытыж лэпсу — грамм 500,
- кIэртIоф укъэбзауэ — грамми 150-рэ,
- шыгъуу — узыхуейм хуэдиз.
- Бжьын гъэлыбжьам:
- бжьыныщхьэ укъэбзауэ — грамм 50,
- щэ гъэвэжауэ — грамм 40
- шыбжийуэ, джэдгыну — узыхуейм хуэдиз.
- «Адыгэ шхыныгъуэхэр» тхылъым къитхыжащ.
- ЩIыхь зиIэ щытхъу хуэныкъуэкъым
- ХамэщIыр сыт щыгъуи щIыIэщ.
- Щхьэм имылъмэ, гум илъыр къолъэлъ.
- Бгым щыхуам и мыIуэху зэрихуэжыркъым.
- ЩIыхь зиIэ щытхъу хуэныкъуэкъым.
- Iуэху ныкъуэщIэ къагъанэу, IуэхущIэ яублэркъым.
- ХьэщIэм и щIыхьыр езым къеIэтыж.
- Хамэм зыкъыпщIигъакъуэмэ, къуэшри къофыгъуэж.
- Щыуагъэр мыгъуагъэщи, гугъапIэр пIэщIех.
- Анэм и гузэвэгъуэр гъунапкъэншэщ.
- Нысэр гъэсамэ, усэ хуэфащэщ.
- Зи мащIэм зигъэнщIри, зи куэдым зимыгъэнщIыжу къэнащ.
- ЩыхуащIэм щIагъуэт, щыхуамыщIэм хъущIэрт.
- АфэщIагъуэ Анас.
- ГъащIэм и купщIэр
- ФIыуэ улажьэу уесэн щхьэкIэ, Iуэхум хуаб- жьу удихьэхыу щытын хуейщ, армырамэ, залымыгъэ зэпхыжыфынукъым.
- Калинин Михаил,
- къэрал къулыкъущIэ.
- ТхылъыфIым щIэныгъэфI къует, гупсысэ щхьэпэ куэд къегъэуш.
- Крупская Надеждэ,
- къэрал лэжьакIуэ.
- Тхылъыр зэрызепхьэм цIыхум узэрыхущытыну щIыкIэр еубзыху. А тIуми зэхуэдэу хуэныкъуэщ дэтхэнэри.
- Карамзин Николай,
- урыс тхакIуэ.
- НэхъыфI дыдэу схэлъыр цIыхуфIхэм гуры- щIэ IэфI зэрахузиIэрщ.
- Пришвин Михаил,
- урыс тхакIуэ.
- ИпэжыпIэкIэ щэджащэр зи гур псом щхьэкIи къеуэрщ.
- Роллан Ромен,
- франджы тхакIуэ.
- Тхыдэр зи лъабжьэ романхэм уеджэныр нэхъ щхьэпэщ тхыдэмкIэ курсхэм нэхърэ.
- Бальзак Оноре,
- франджы тхакIуэ.
- Лэжьыгъэращ цIыхум и творческэ зэчийр къызыкъуезыгъэхыр.
- Толстой Алексей,
- урыс тхакIуэ.
- ЦIыхум и зыужьыныгъэрщ и гъащIэм купщIэ хуэхъужри.
- Горький Максим,
- урыс тхакIуэ.
- Псалъэзэблэдз
- ЕкIуэкIыу: 4. Адыгэ театрым и джэгуакIуэ, ЕмкIуж Андзор триха «Невиновен» кинофильмым роль нэхъыщхьэр щызыгъэзэщIа, КъБР-м щIыхь зиIэ и артист. 5. Мастэ пIащэ. 10. ШыкъумцIий уд фызыжьыр абыкIэ псыхьэ игъэкIуащ. 11. Щхьэл мывэр зэкIэрэхъуэкI. 13. Колхоз хьэсэм и плъыр. 14. ЦIыхубзхэм зэрызагъэдахэ, напэщыхуэ.
- Къехыу: 1. Транспорт лIэужьыгъуэ. 2. «НэгъуэщI щIалэхэмкIэ уемыплъэкI», «УзиплъапIэщ», «Уи кIэсинкIэр», «Мылицэ щIалэм и уэрэд», «Колэ», «Нусэ» уэрэдхэр зыу- са … Залымхъан. 3. Купкъ зэрылъ пхъэщхьэмыщхьэ плъыжь-фIыцIафэ цIыкIу. 6. Джэдкъаз. 7. Iэщышхуэм зэреджэ цIэхэм ящыщ зы. 8. Хьэцэпэцэр щаIуэкIэ гъупщым нэхърэ нэхъ щабэу хьэуазэм къыщIокI. 9. Литературэ тхыгъэ. 12. Совет зэманым щыIа ахъшэ жьгъей. 14. … гъущэрылърэ фыз игъэплъа лIырэ. 15. Къуажэм я гъуор маджэ: «Жылэ махуэ хъун, зи … вакъэ изылъхьэ псори зэхуэсым фыкъекIуалIэ!»
- Зэхэзылъхьар Мыз Ахьмэдщ.
- Гъатхэпэм и 12-м ди газетым тета псалъэзэблэдзым и жэуапхэр:
- ЕкIуэкIыу: 1. Бо. 2. Къанжэ. 4. Къум. 8. Щхьэлыкъуэ. 9. Къат. 11. Мет. 15. Къатхъэнсолыкъу. 16. Къэп.18. «Нэху». 20. Къэрмокъуэ. 21. Цы. 22. Хьэсэн. 23. Хьэ.
- Къехыу: 1. Балъкъ. 3. Налкъутналмэс. 5. Мест. 6. Хъущт. 7. Хьэм. 10. Абазэ. 12. Емышэ. 13. Пхъы. 14.Тощ. 16. Къауц. 17. Пкъы. 18. Нэд. 19. Хупхъэ.