CызэплъэкIыху къэсащ щIымахуэр
2018-09-04
- Ацкъан Руслан и тхыгъэщIэхэр
- * * *
- Слъагъу хуэдэщ, хъуащ щытепщэ гъатхэр
- сызыхуэзэш адэжь щIыналъэм.
- Дяку къыдыхьауэ щытми гъэхэр,
- сигу езэшар абыкIэ маплъэ.
- Гъэхэм яку дэкIыу сиIэщ лъагъуэ,
- абы щIэх-щIэхыурэ сытохьэ.
- Си гъуэгур кIыхьщ, теуэгъуэу плъагъуми,
- хэзгъэщIым нэхъ нэхъыбэ хохъуэ.
- Сыщалъхуа пщIантIэм сыдыхьэжми,
- сыкъэкIуэжауэ абы къикIкъым.
- СыкъыщIэкIынущ ещхьу хьэщIэм,
- сыщыпсэу щIыпIэр сигу пымыкIыу.
- Къэлъэтэж бзурэ пэт къыстокIуэ, —
- щопсэу си лъахэм щIыIэ хъухукIэ.
- Сэ сытохьэж сыпIащIэу гъуэгум,
- къыхэзгъэхъуауэ стелъа щIыхуэм.
- Слъагъу хуэдэщ, нэр щIесыкI хужьыгъэм,
- щоуэркъри гъатхэр адэжь лъахэм.
- Зэ догуэт, сыщыуа си гугъэщ,
- сызэплъэкIыху къэсащ щIымахуэр…
- * * *
- СыдэкIуэтейри Iуащхьэ гуэрым,
- акъужьыр здепщэмкIэ сыплъащ.
- Нэсауэ жыжьэ дыгъэр кIуэжти,
- и бзийуэ хъуар зришэлIэжт.
- Абы иужьым иувауэ
- мы дунеижьыр сэ къысфIэщIт.
- ГужьеигъуафIэ занщIэу хъуауэ
- зашийти удзхэм — щIыр къыщIэщт.
- ЗыхэсщIэрт Iуащхьэр зэрыбауэр,
- къысфIэщIу зэм сытриIэтыкI.
- ЖиIэну хэтт зыгуэр гувауэ,
- абы и Iуэхури мытыншт.
- Гур кIэлъыIэбэу, псэр кIэлъеIэу
- дыгъэр уэгу гъунэм йобэкъуэж.
- Сыщытщ, гурыщIэхэр къыстекIуэу,
- псэ зыпыт псори хъуащ си къуэш.
- Дэтхэнэ зыми сыщогугъыр,
- къысхуейуэ псори къысщохъуж.
- Апхуэдэу псэхэр зэрыIыгъыу
- сымылъэгъуам, си фIэщ мыхъунт.
- СхэщIари, къысхэхъуари сщIыгъуу
- сэ Iуащхьэ задэм сыкъохыж.
- ИкIащ акъужьым и щIэщыгъуэр,
- здепщэ лъэныкъуэри ехъуэж.
- ИгъэупщIыIужу щIыр, къежыхьыр.
- Мывэм къелыгъуэри — зопщэж.
- Сэри сыщыщщ мы зэрызехьэм,
- абы сыхэпшмэ — сыгъуэщэнщ…
- * * *
- Ныбжь гуэрхэр къыщIоувэ нэгум,
- къысфIэщIрэ слъагъурэ сымыщIэу.
- УвыпIэ куэд си гъащIэ тIэкIум
- абыхэм щаубыдащ, мыупщIэу.
- Щопсэу а ныбжьхэр бгъуэнщIагъ нэщIхэм,
- щахуэмыхьыжым деж къыщIэкIыу.
- Дунейм къытохьэ ахэр жэщкIэ,
- къурш ныбжьым зыхагъапщкIуэ щIыкIэу.
- Заплъыхьыр, сакъыу, жыжьэ даIуэу,
- къапкърыкI нэхури согъэщIагъуэ.
- Зи ныбжьхэр ахэр — къызгуроIуэ —
- дунейм тетыжкъым Iэджэ щIауэ.
- ДымыщIэ гуэр абыхэм ящIэ,
- ар зыхызощIэ сэ гукъуэпскIэ.
- Iуэхушхуэ дэлъщ абыхэм я пщэм,
- къэтщIэнщ ар, и зэманыр къэсым.
- Къысхуэнэр зэкIэ, псэху сымыщIэу,
- къэкIуэнум сежьэу зезгъэсэнырщ.
- Еухыр жэщыр. Щэхуу ныбжьхэр
- щIохьэж бгъуэнщIагъхэм, гупсысэну…
- Сабиигъуэм щыщ
- И макъыр псыежэхым псыхъуэм дэзщ.
- Абы хохьэжри жыгхэм къаIущэщыр,
- щызгъакIуэу хым и Iуфэм
- къысфIощI жэщыр,
- уэгу гъунэр къысщохъужыр хым и нэз.
- Мы гъатхэ жэщыр слъэгъуа псом емыщхь,
- къиубыдым нэм хэпхъащ иджы
- хужьыгъэр,
- сымыщIэ къэгъэгъауэ фIэкI кIыфIыгъэр.
- Балигъ сыхъунум къэнар зым щымыщ.
- Ди къуажэм дэкI гъуэгу закъуэм сытехьэнщ,
- къысхуэгумащIэ ди хьэр ныскIэлъыжэу.
- Абы, зрилъэфыхьрэ, игъэзэжым —
- зэшыгъуэ куум ещхь гуэр
- къыспкърыхьэнщ.
- АрщхьэкIэ къэзгъэзэнкъым. Сыхыхьэнщ
- зэм-зэмкIэ уэгур зыгъэтхытх гъащIэшхуэм.
- СызыпIа лъахэм къыстенэнщ и щIыхуэ.
- Ар япшыныжым щыщкъым, щIы уи фIэщ.
- 253-нэ сонет
- Си нэр зэтеспIэм, нэхъыбэ солъагъу,
- кIуар къыхыхьэжу, къэкIуэнур къыхыхьэу.
- Си псэр джэгужкъым — ещIэж къызэлар,
- макIуэ си гъащIэр, пэщIэту ухыгъэм.
- Хыр зи инагъыр щызоуэ си нэгу,
- зэми икIуэтрэ уэгу гъунэр илъэсу.
- Лъэтэж кърухэм хагъэщIыр я гъуэгу,
- я хъуреягъыр джэ макъкIэ пхагъэзу.
- Абыхэм ягу щыщIэр зымыщIэр сэра?
- ПщIэжмэ, тепхъащ дунеижьым
- си лъэпкъыр.
- Си нэр зэтеспIэм, щIы щIагъри солъагъу,
- уафэм и къуагъым щигъэпщкIури
- солъагъур.
- Куэд щызэблокIыр аргуэру си нэгум.
- Си нэр зэтесхмэ, Iэпхъуэнухэщ си гум.
- 254 нэ сонет
- Щопсэу зы цIыху иджыри
- си Iэпкълъэпкъым,
- ар зэм сэ сщыщщ, зэм хамэм хуэдэ гуэрщ.
- Езым зебжыж си гъэру — сэ ар сIыгъкъым,
- сыIэщIэкIыну сыщыхэтри куэдщ.
- Щымыхъун дыдэм деж ар къыспоувыр,
- къемызэгъ псалъэ кърилъхьэнщ утыку.
- Абы жиIар къалъытэурэ нэхъыфIу,
- нэхъыбэр си гурыщIэхэм хуэдэгущ.
- Абырэ сэрэ диIэр зы гъуэгуанэщ,
- зэгъусэу дылIэжынуи къыщIэкIынщ.
- КъытхужаIэнущ: — ЗэрытегъэкIуакъым,
- зыр течыгъуеймэ, адрейр тэмакъкIэщIт.
- Ар сигу нэхъ ирохьыж, кIуэтэху
- си ныбжьыр.
- ЩIэх-щIэхыурэ аращ гуитIщхьитI
- сызыщIыр.
- 255-нэ сонет
- Жэщыр ибг иуащ щыжысIэ дыдэм,
- блэкIа махуэр гум къыщIитхъыу хуожьэ.
- Си дунейм щыщ Iыхьэ нэщI хъуа хуэдэщ,
- ар си гъащIэ кIэщIым зэрыхэщIрэ.
- Сыт дыгъуасэ, адрей псом емыщхьу,
- къыщыхъуар си гъащIэм? — согупсысыр.
- ЩыIэу сэ апхуэдэ гуэр сымыщIэ,
- йокIуэкI псори а зэрыщытыпсу.
- Ауэ щыхъукIи — дыгъуасэрей махуэр
- къысфIоувэ махуэ куэдым япэ.
- Зэм ар къыщIэкIыну си фIэщ мэхъур
- зы Iуэхушхуэ гуэрхэм я щIэдзапIэу.
- Нэху зэрыщыр хъуа нэужькIэ IупщI,
- си къэкIуэнум и джэ макъ къэIунщ.
- 256-нэ сонет
- Аращи, согъэзэжыр си хэщIапIэм,
- щыIэжкъым си псэм къыщимыкIухьа.
- Зэхэздзыжынущ хуэму сиIэр псапэу,
- къэсхьар гуэныхьу, лейуэ къыстехьар.
- Изгъэзэгъэжрэ и пIэ мис а псори
- зы гугъэ гуэрхэр къысхуэнэж нэужь,
- нэхъ ерыщыжу щIэздзэжынщ сыпсэууэ,
- гъуэгу кIыхьхэм щамылъагъуми си лъэужь.
- ДэкIыгъуэр сыт, егъэзыхыгъуэрщ гугъур,
- зыгуэркIэ урихьэжьэм — зэфIэкIащ.
- Сыщыхуеинур дяпэкIэщ си гугъэм,
- гъусэ нэхъ пэжыр ара къыщIэкIынщ.
- Сыплъыхъуэжынущ уэри — ар зэгъащIэ.
- Езым сымыщIэу ухэтащ си гъащIэм.
- * * *
- Я куэбжэпэм деж щыт жыг закъуэм
- зыкъом щIауэ ар теплъэ хъужкъым,
- ауэ и гур бгъэм имызагъэ,
- къыщIигъэхьэм и нэгу ар гъужу.
- Закъуэныгъэ щапхъэу а жыгыр
- къилъытащи абы зэгуэрым,
- къыщытекIуэм и деж зэшыгъуэр,
- ар здэщыIэ лъэныкъуэмкIэ кIуэркъым.
- ЗыщIэхъуэпсыр мэхъур куэдыIуэ.
- И щIалэгъуэщ, мэпабгъэ и гур,
- псым елъэнущ тету кIуэрыкIуэм,
- ауэ быдэу епхащ и щIыгум.
- Зэпичынщи, узу, къуэпс гуэрхэр,
- гъуэгу техьэнщ ар махуэу е жэщу.
- СощIэ, ар сыздэщыIэм къэкIуэнущ,
- дяку дэлъ гъуэгум псынщIэу хигъэщIу.
- Ар къэсынкIэрэ хъунщ пасэIуэу,
- сымыхьэзыру сыхуэзэну.
- Ар къэкIуэнкIэри хъунщ кIасэIуэу,
- сыщимыгъуэтыжынум зэи.
- Ар къэкIуэнущ — аращ нэхъыщхьэр.
- IэщIэкIар зэшым зым хуэубыдкъым.
- СфIэфIт къыщхьэпэмэ си лъэужьыр,
- къэскIуащ сэри а гъуэгу дыдэр…
- * * *
- ГумащIэ сохъу, сахуэзэмэ унэжьхэм,
- зысIэжьэу, сыздежьам сыкъыкIэрыхуми.
- Унэжьхэр щытщ, тегупсысыкIым ещхьу,
- сэ сфIэфI пхъэм и мэ гуакIуэр
- къакIэрихыу.
- ГъущI Iэджэ зыхэлъ унэхэр мэлыдыр,
- я напщIэм телъщ абыхэм я лъагагъыр.
- УнэщIэхэр къызжаIэми нэхъ быдэу,
- унэжьхэм къыхызох я гумахагъыр.
- Сэ жьы хъуа цIыхухэм изогъэщхъ
- унэжьхэр,
- къэсахэм нобэм, гугъуехь Iэджэм къелу.
- ТекIыжа пыIэм ещхьу слъагъу унащхьэм
- къыщIэплъ щхьэгъубжэ къэскIэ гущIэм
- къоплъэ.
- Я гъащIэм пшэм хэт пэшхэм щыпсэу
- цIыхухэм
- бзу мылъэтэфым и дунейщ хэслъагъуэр.
- Губзыгъэт ди адэжьхэр: унэр абыхэм
- щытакъым ящIу жыгым нэхъ нэхъ лъагэу.
- * * *
- Сыту лIыфI куэд мы дунейм тета.
- ГъащIэр яхьами зэхэзехуэну,
- Я нэхъ шынагъуэм пимыкIуэта.
- Нобэ допсэур ахэр къытхуэту.
- Нобэ допсэур. Зэм къысфIощIыж
- дымыпсэуами — зы къэмыхъуну.
- ЛIыфIхэм къахьахэр куэдрэ дощэж,
- мылъкуу къэтлъытэм къыхэдгъэхъуэну.
- Сыту лIыфI куэд мы дунейм тета.
- Уафэм сыхоплъэ, гурыщIэр къеблу.
- ЛIыфIхэм я псэхэр щыпхылъэтам
- къэна гъуанэхэм вагъуэхэр къоплъыр…
- * * *
- Щыуагъэу сщIар къызолъытэжыр,
- зырызу щызгъэвыжу гущIэм.
- Яхэтщ къыщысхь си гукъыдэжым,
- къахокIыр зыхуэсщIыни фIыщIэ.
- Абыхэм куэдрэ си гъащIэр
- зэтраухуащ, ираIуэнтIэкIыу.
- СымыщIэ гуэр аргуэру къасщIэрт,
- къызэжьэу нэхъыбэж къыщIэкIырт.
- Сопсэур зэкIэ, сыщIихьауэ,
- къикIуэтыжыкIэ лъэпкъ сымыщIэу.
- Зэбгъэзэхуэн мыхъун щыуагъэр
- лIэныгъэ закъуэрщ — ар иужькIэщ.
- * * *
- Гум ихуа псалъэм солъыхъуэж,
- ар псом нэхъыщхьэу къыщIэкIынут.
- Абы епхауэ къысщохъуж
- къысхуэна гъащIэм хулъэкIынур.
- Ихуащ ар си гум. Дэнэ кIуа?
- зэрыгъунэгъур зыхызощIэ.
- Псалъэ лей къомыр къыстекIуэху,
- а зым сылъыхъуэжынущ, сощIэ.
- Ар мыкIуэдын. Къигъэзэжынщ,
- сыпэмыплъэж зэгуэрым хъумэ,
- къызэщIикъуауэ уафэм щыщ
- е къыкIэрихыу псыхъуэм и мэ.
- Дэ дызэщIыгъуу дыпсэунщ,
- зы къэмыхъуа нэхъей, аргуэру.
- ИтIанэ сыткIи къызэупщI,
- усхуэмылъыхъуэ сыздэкIуэнум.
- * * *
- Гур здэплъэм нэскIэ си дунейщ,
- жызоIэ, ауэ къыслъысыжыр
- сэ сыздэкIуэфым нэс къудейщ,
- нэхъ къасщтэу унэм сынэсыжым.
- СыпIащIэу пщIантIэм сыдохьэж,
- сыщIэсщ мамыру ди жыг щIагъым.
- БлэкIауэ хъуар къысщхьэщохьэж,
- къысщохъур зэрызехьэу къуаргъыу.
- Къесынущ уэс — сэ согупсыс,
- ирокIуэ щIыIэр си Iэпкълъэпкъым.
- Жыг тхьэмпэр жьыбгъэм егъэсыс,
- зэрыпыхунур сигъэлъагъуу.
- ЗыщIыпIэ деж щIым къыщыпхоплъ
- нэм къыщIэплъэну хэт жыг лъабжьэр.
- Абы и плъэкIэм Iэджи хэлъщ —
- я зэхуэдитIу щIым, уэгу лъащIэм.
- Псэм пэгъунэгъухэм согупсыс,
- зырызу сигукIэ сеубзэжу.
- Яхэтыр мис а псоми зыщ
- зэгуэр сщIа гугъэм ехъуэпсэжу.
- А зыр си гъусэу сэ сыхуейщ
- псэр здэкIуэм нэс пхысшыну лъагъуэ.
- Гур здэплъэм нэскIэ си дунейщ,
- арщхьэкIэ гури мэхъур набгъэ.
- * * *
- Ди къуажэкхъэм ситщ сэ аргуэру.
- Къызопсалъэ жыг тхьэмпэ гъущэр.
- КъызоупщI сыкъызыхуэкIуамкIэ,
- Iущащэ защIэу, акъужьыр.
- Сын зэхуакухэм сыдокIыр щэхуу,
- сыдэт хуэдэ уэрам зэвым.
- Щхьэгъубжэхэм къыдэплъ къысщыхъуу,
- нэ сакъхэр къыхоплъыр мывэм.
- Къуаргъ гуэр аддэ жыжьэу щохъущIэ.
- Кхъэр ещхьщ жейм хилъэфа хьэблэм.
- Бгъэм щIикъузэ фэкIа умыщIэу,
- кхъащхьэ къэс илъщ щIым и IэплIэм.
- ЩIым щIэлъхэм сепсалъэурэ сокIуэ,
- зэм-зэмкIэ си гур къилъэту.
- — Си анэм фыхуэсакъ, — жызоIэ, —
- си адэми хуэфщI гулъытэ…
- * * *
- Сыт щыгъуи сегъэгушхуэ псы къиуам,
- сышынэми лей гуэрхэр зэрихьэнкIэ,
- Мес, жыгри здихьу, нэпкъыр къыгуэуащ,
- мывэшхуэхэр, зэрышхыу, ирехьэхыр.
- ЩымыIэу хуэдэ зи фIэщ хъужа псым
- ищIам хущIегъуэжыну и гум къэкIкъым.
- И гуащIэ уафэм хэлъщи мис а псом,
- къыхуоплъыхыж, зигъэпщу, и зэфIэкIым.
- И жапIэм, зыри къэмыхъуа нэхъей,
- пщэдей дэувэжынущ псыежэхыр.
- Уэгу къащхъуэ зы пшэ закъуэ щымыхъейм
- зищIынущ псыр къиуауэ имыщIэххэу.
- ИкIыхукIэ махуэр гущIэм щызесхьэнщ
- зы пIейтеигъэ гуэр, ескъух мыхъуну.
- Аргуэру, кIуэрэ пэткIэ, сигу къихьэнщ
- псым и къежьапIэм нэс сыдэкIуеину…
- Насып
- — УздэщыIар уэ дэнэ, жэщыр
- и сахуэу махуэм къыщысщыхъум,
- дыгъэр, си гуауэр къыщIигъэщу,
- и гъуэгу щытеувэжым щыгъуэ?
- УкъысхуэкIуакIэ сыт имыгъуэу,
- сыпхуэмеижу къыщыслъытэм.
- Иджы нэгъуэщIхэм сахуолъыхъуэ
- хъуэпсапIэу сиIа уи гулъытэм.
- — Инщ мы дунейр. СызыхуэкIуэну
- зи натIэм итыр Iэджэ мэхъур.
- Сагъэгуващ сэ тIэкIу зыгуэрхэм,
- сыджакIэ, бжэр къысхуIуамыхыу…
- * * *
- Хэт сыт жиIэми — лъэщщ упсэуну,
- ар иджыщ щызыхэсщIэр нэсу.
- СыкъокIуэлIэж пIейтейуэ си унэм,
- си гъащIэ кIыхьыр зэуэ си гъусэу.
- Мы си щытыкIэр — насыпышхуэщ.
- СыIукIыжынукъым зэкIэ жыжьэ.
- ДэнэкIи гъази, — псэр ягъэгушхуэу,
- хэIэтыкIа нагъыщэщ жыгхэр…