ХадэхэкIхэр гъэкIыным тещIыхьа проектхэр
2013-01-25
- Къэбэрдей-Балъкъэрым нэрылъагъу къещI социально-экономикэ зыужьыныгъэм и унэтIыныгъэ нэхъыщхьэхэр тегушхуауэ зэрыпхигъэкIыр
- Илъэс зыбжанэкIэ щымыIауэ щIыналъэм тезыгъэзэжа хьэщIэхэм зэакъылэгъуу къыхагъэщ Къэбэрдей-Балъкъэрым зэхъуэкIыныгъэ инхэр къызэрыщыхъуар. БгъэщIэгъуэну абы зыри хэлъкъым — КъБР-м псынщIэу зеужь, социально-экономикэ зыужьыныгъэм и IэнатIэ нэхъыщхьэ псори япэкIэ егъэкIуатэ икIи Iуэху нэхъыщхьэхэм ящыщ куэдымкIэ Кавказ Ищхъэрэ федеральнэ округым щыпашэхэм яхэту къокIуэкI.
- Заужьу щIадзащ
- И нэхъыбапIэкIэ дотацэм щыгугъыу зэгуэрым щыта Къэбэрдей-Балъкъэрыр езыр зыхэпсэукIын къэзылэжьыжыф щIыналъэ хъууэ хуежьащ. Налогу къыхахыр зэпымыууэ нэхъыбэ мэхъу. 2011 гъэм бюджетым и IэнатIэ псоми налогу, налогхэм ящымыщ ахъшэу сом меларди 8,16-рэ, абы япэ ита илъэсым елъытауэ проценти 6,8-кIэ нэхъыбэ къыхузэщIагъэуIуащ. IэщIагъэлIхэм къыхагъэщ республикэм и зыужьыныгъэр нэхъ наIуэу къэзыгъэлъагъуэ Iуэхури — валовэ щIыналъэ продуктыр зэпымыууэ нэхъыбэ мэхъу. 2010 гъэм елъытауэ абы процент 24-рэ къыхэхъуащ. КъызэрабжамкIэ, 2012 гъэм валовэ щIыналъэ продуктыр сом мелард 94,2-м нос.
- — Мыбы и лъэныкъуэкIэ сэбэп хъуащ зыр адрейм пыщIауэ Iуэху куэд зэрызэфIагъэкIар, — жеIэ республикэм и Iэтащхьэ Къанокъуэ Арсен. — Экономикэ, социальнэ зыужьыныгъэмкIэ хуабжьу зэпэлъытауэ зэхалъхьа программэхэм я лъабжьэщ инновацэ бгъэдыхьэкIэр, пасэрей гупсысэкIэм къытекIыныр. Апхуэдэу сэбэп хъуащ цIыхухэм я зэфIэкIым зэрыхэхъуари — лэжьакIуэхэм иджы IэщIагъэ лъагэ яIэщ.
- Къэрал инвестицэ политикэр пхыгъэкIынми гулъытэшхуэ хуащI, абы къыхэкIыу лажьэу щыIэ предприятэхэр къагъэщIэрэщIэжащ, щIэуэ куэд яухуащ. Псалъэм папщIэ, иджырей техникэмрэ технологиехэмкIэ къызэрагъэпэщащ «Алькасар» (жызумым йолэжь, шагъырхэр ещI), «Кристалл-Тэрч» (минеральнэ псы ирегъахъуэ) предприятэхэр. Налшык дэт макарон фабрикэм кIэщIу зэпыупщIа макаронхэр щащI IэнатIэ, Налшык гъэш комбинатым шэ щIэмыхуам къыхэщIыкIа шхыныгъуэхэр щагъэхьэзыр цех къыщызэIуахащ.
- 2011 гъэм «Тэрчалмаз» компанием УФ-м Промышленностымрэ сатумкIэ и министерствэм къэрал контракт ирищIылIащ иджырей автомат системэхэм къыщагъэсэбэп IэмэпсымэщIэ зэращI технологие зэтегъэувэным теухуауэ. Зэрагъэпэщыжри иджырей техникэ Iэмэпсымэхэр щагъэуващ «Телемеханика», «Кавказкабель» кабель завод» предприятэхэм. «Севкаврентген-Д» заводым иджырей рентген техникэ щащIу щIадзащ, апхуэдэу металлым къыхэщIыкIа пкъыгъуэхэр къыщIэзыгъэкI IэнатIэ щызэтрагъэуващ.
- «Комплект» вакъэ фабрикэм Италием щыщ «Maingrup» фирмэм кърашри щагъэуващ лъэгущIыхь зэмыфэгъухэр щагъэж линэ. Апхуэдэу лъахъстэным къыхэщIыкIа хьэпшыпхэр къыщIэзыгъэкI «Кариста» предприятэщIэ лажьэу яутIыпщащ. «Эрпак» предприятэм Италием щыщ «SIPACK» фирмэм и иджырей оборудованнэ щолажьэ. ГъущI-бетон пкъыгъуэхэр къыщIигъэкIыу Налшык дэт заводым лъэс зекIуапIэхэр къызэрыращIыкI иджырей плиткэхэр ща- гъэхьэзыр. Яухуэри лажьэу яутIыпщащ «Джеха» унэлъащIэхэр щащIа заводымрэ щхьэгъубжэхэр щащI «Фенстер-Бау» заводымрэ.
- Къуажэм папщIэ инвестицэхэр
- КъБР-м и мэкъумэш IэнатIэм зэпIэзэрыту лажьэу, зиужьу хуежьащ — а IэнатIэм къыщалэжь мэкъумэшхэкIхэр 2010 — 2012 гъэхэм къриубыдэу процент 25-кIэ хэхъуащ. МэкъумэшыщIэхэм къэралым и дэIэпыкъуныгъэу сом меларди 4-рэ мелуан 420-рэ хуаутIыпщащ, абы щыщу сом меларди 3-рэ мелуан 450-р лэжьыгъэ IэнатIэхэм трагъэкIуэдэн, адрей къэнар къуажэм и социальнэ зыужьыныгъэм ехьэлIа Iуэхухэм хухахын папщIэ.
- Республикэм псори зэхэту сом меларди 10 и уасэу инвестицэ проект 82-рэ щагъэзащIэ. Мыбдеж гулъытэ хэха щыхуащIащ агропромышленнэ комплексым зыщIэзыгъакъуэ банкхэм я кредит политикэр зэгъэуIуным, апхуэдэу мэкъумэш продукцэ къехьэлIэным, хъумэным, абы елэжьыным теухуауэ дуней псом щыIэ технологие нэхъыфIхэр IэнатIэм къыщыгъэсэбэпыным.
- Аграрнэ промышленностым зегъэужьынымкIэ унэтIыныгъэ нэхъыщхьэу къыхахащ пхъэщхьэмыщхьэ, жызум, хадэхэкI гъэкIыныр, Iэщ гъэхъуныр. Къэбэрдей-Балъкъэрым егупсысауэ икIи егугъуу щолэжь хозяйствэ инхэмрэ цIыхухэм я уней лъапсэхэмрэ жыг хадэхэр щыгъэкIыным. Республикэм пхъэщхьэмыщхьэрэ мэракIуэу езым хурикъуну псори егъэкI. Абы къыдэкIуэу жыгыщIэхэр ящэхун папщIэ Кавказ Ищхъэрэм и щIыналъэ псоми къикIыурэ къокIуэ.
- Жыг хадэхэр щагъэкIыу Шэджэм районым щыIэ «Аламат» предприятэм куэд мыщIауэ щыщыIам УФ-м мэкъумэш хозяйствэмкIэ и министр Федоров Николай жиIащ жыг хадэхэр гъэкIынымкIэ КъБР-м щыIэ лэжьэкIэр «хэкум щащIа продукцэр рынокым щыпхыгъэкIыным щегъэжьауэ хозяйствэхэм иджырей инфрастуктурэрэ техникэщIэмрэ ирикъуу зэрамыIэм нэсу» агропромышленнэ комплексым щыIэ гугъуехьхэр дагъэкIынымкIэ адрей предприятэхэм щапхъэу къащтэ зэрыхъунур.
- IэнатIэм адэкIи зегъэужьыным къыгуэхыпIэ зимыIэ и Iыхьэу уващ иджырей пхъэщхьэмыщхьэ, хадэхэкI хъумапIэхэр ухуэныр. Республикэм псори зэхэту тонн мини 10 зыщIэхуэн апхуэдэ комплексу плIы, жэм 3100-рэ щаIыгъын гъэш коплексу плIы, IэщIэвыщIэу 5100-рэ щагъэшхэн IуэхущIапIэу щы, «Велес Агро» зэгухьэныгъэм и джэдкъаз фабрикэм и япэ Iыхьэр щаухуащ.
- Республикэр гъуэгу тэмэмым тетщ
- Къэбэрдей-Балъкъэрыр Кавказ Ищхъэрэ федеральнэ округым инвестицэхэр къыщыгъэсэбэпынымкIэ и щIыналъэ нэхъ удэзыхьэххэм ящыщщ. «Къэбэрдей-Балъкъэр Республикэм и Инвестицэ фондым и IуэхукIэ» КъБР-м и Правительствэм и унафэ къыдэ-кIащ, 2012 — 2015 гъэхэм ятещIыхьа «КъБР-м щыIэ инвестицэ щытыкIэр егъэфIэкIуэныр» республикэ программэ хэхар къащтащ, инвестицэ лэжьыгъэм и субъекту щыт IуэхущIапIэу, предприятэу инвестицэ проектхэр щIыналъэм щызыгъэзащIэхэм налогхэмкIэ зэрыхудачых, къаIэрыхьэ хэхъуэм техуэ налогхэр зэрыхуагъэмащIэ хабзэхэр къащтащ.
- Илъэсищым къриубыдэу КъБР-м щрагъэкIуэкI розницэ сатур товаркIэ тещIыхьауэ процент 30-м нэблагъэкIэ нэхъыбэ хъуащ. 2012 гъэм ар сом мелард 81,98-м нэсауэ къабжащ. Апхуэдэу Къэбэрдей-Балъкъэр Республикэм щыщу къэралщIыб экономикэ лэжьыгъэм хэтхэм, къызэралъытамкIэ, 2012 гъэм США-м и доллар мелуани 165-рэ, 2010 гъэм елъытауэ хуэдитIкIэ нэхъыбэ, зэблагъэкIащ. КъэралщIыб сату нэхъ зыубгъуауэ здащIхэм ящыщщ Италиер, Тыркур, Германиер, СНГ-м хыхьэ къэралхэм ящыщу — Азербайджаныр, Къэзахъстаныр, Украинэр.
- — Къэбэрдей-Балъкъэрыр ящыщщ мэкъумэш хозяйствэм и IэнатIэм ехьэлIауэ Италием щызэхалъхьа IэмалыщIэхэр нэхъ тэмэму икIи зыубгъуауэ къэзыгъэсэбэп щIыналъэхэм, — жиIащ Италием и лIыкIуэу Урысейм щыIэ Ланди Антонио.
- — Экономикэм зэрызиужьым нэхъыщхьэ дыдэу къихь сэбэпынагъыр социальнэ гугъуехьхэр дэгъэкIынымкIэ диIэ Iэмалхэм зэрыхэхъуэрщ, — жеIэ Къанокъуэ Арсен. — Iуэху куэд къыдэхъулIащ: IуэхущIапIэщIэхэр къызэIуахащ, школхэр, щэнхабзэ унэхэр, спорт комплексхэр яухуащ, сымаджэщхэмрэ поликлиникэхэмрэ мылъкурэ техникэкIэ яIэ зэфIэкIым хагъэхъуащ, псы зрижэ бжьамийуэ жьы дыдэ хъуахэр зэрахъуэкIащ, гъуэгухэр, псэупIэ унэхэр зэрагъэпэщыжащ, лэжьапIэншэхэм я бжыгъэм кIэрыхуащ, демографиер йофIэкIуэж. КIэщIу жыпIэмэ, ди зыужьыныгъэм нэрылъагъуу зричащ икIи абы къыхэкIыу республикэм исхэм я псэукIэр нэхъыфI хъуащ.
- Министрым жеIэ
- УФ-м мэкъумэш хозяйствэмкIэ и министр Федоров Николай:
- — Мыбы сэ щыслъэгъуа предприятэхэр, абыхэм иджыпсту яухуэхэри яхэту, ипэжыпIэкIэ иджырейщ, технологие нэхъыфI дыдэхэм ятещIыхьащ икIи къэкIуэну зэманым хэзэгъэнущ. Апхуэдэ бгъэдыхьэкIэрщ ди къэралым дунейпсо утыкум щиIэ зэфIэкIыр къэзыIэтынур. Къэбэрдей-Балъкъэрыр Дунейпсо сату организацэм къигъэувхэм пэлъэщу зэрылэжьэным хуэхьэзырщ. Я нэхъ мащIэ дыдэр арамэ, абы къэралым исхэр экологие и лъэныкъуэкIэ дагъуэ зимыIэ шхыныгъуэхэмкIэ, языныкъуэ шхын лIэужьыгъуэхэмкIэ — СНГ-м хэт къэралхэр, Европэм и къэралхэр къызэригъэпэщыфынущ. КъБР-м щрагъэкIуэкI Урысей псом зыхуэбгъэдэн щымыIэ лэжьыгъэ куэд.
- Бжыгъэшхуэщ
- Агропромышленнэ комплексым и IэнатIэм хиубыдэу КъБР-м щагъэзащIэ псори зэхэту сом меларди 10 зи уасэ инвестицэ проектхэр.
- КъБР-м щагъэзащIэу щIадзащ пасэу къызыпыкIэ жыг хадэхэр, жызум хадэхэр хэсэнымкIэ, биотехнологиехэр я лъабжьэу помидорымрэ нащэмрэ теплицэхэм щыгъэкIынымкIэ, нэгъуэщI къэралхэм къраш консервхэм я пIэ иувэфын продукцэу къыщIагъэкIым хэгъэхъуэнымкIэ республикэ программэр. 2020 гъэм ирихьэлIэу щIыналъэм пхъэщхьэмыщхьэрэ мэракIуэу къыщрахьэлIэр тонн 1 мелуаным нэсынущ.
- КъБР-м и Парламентым къищта бюджетым ипкъ иткIэ 2013 гъэм республикэ программэ хэхауэ 22-р гъэзэщIэным трагъэкIуадэ ахъшэр нэхъыбэ ящI. Псалъэм папщIэ, унэгъащIэхэр псэупIэкIэ къызэгъэпэщыным хухаха ахъшэм сом мелуан 50, сабийхэм я узыншагъэр егъэфIэкIуэным — сом мелуан 92-рэ, цIыхухэм социальнэ дэIэпыкъуныгъэ етыным, административнэ лъэпощхьэпохэр гъэмэщIэным — сом мелуани 194-рэ щIагъуж.
- Псалъэм къыдэкIуэу жытIэнщи, КъБР-м и Правительствэм и деж къыщызэрагъэпэщащ щIэныгъэ-технологие зыужьыныгъэмкIэ жылагъуэ совет. Абы республикэм щрагъэкIуэкI щIэныгъэ-технологие политикэм мыхьэнэшхуэ зиIэ и унэтIыныгъэхэр иубзыхунущ, технопаркхэр, бизнес-инкубаторхэр, щIэныгъэ-технологие центрхэр, иджырей инфраструктурэм и нэгъуэщI IуэхущIапIэхэр ухуэнымрэ ахэр гъэлэжьэнымкIэ дэIэпыкъуэгъуу щытынущ.
- «Российская газета» («ЩIыналъэ. Кавказ Ищхъэрэ» къыдэкIыгъуэ хэха),
- №9, 2013 гъэм щIышылэм и 18-м.