MIME-Version: 1.0 Content-Location: file:///C:/20544E72/november22.htm Content-Transfer-Encoding: quoted-printable Content-Type: text/html; charset="windows-1251"

Щ1алэгъуалэр и телъхьэщ=

Къэбэрдей-Ба= лъкъэрым къыщызэрагъэпэщ “ЩIа­лэ­гъуа­лэр Къанокъуэм и телъхьэщ” жылагъуэ-политикэ зэщIэхъееныгъэ. Апхуэдэ хъыбар къитащ а зэщIэ­хъе­е­ныгъэм и къызэгъэпэ­ща­кIуэ, KavkazWeb.net интернет порталым и генеральнэ директор Мэзукъэбз Уэсмэн.

   - ЗэщIэхъее= ныгъэм и мурад нэхъыщхьэр щIа­лэ­гъуалэр республикэм ще­кIуэкI политикэ Iуэхум хэшэн= ырщ, Къэбэрдей-Балъкъэр Республикэм и Президент Къанокъуэ Арсен и телъхьэхэм я бжыгъэр хэ­гъэ­хъуэнырщ, - жи­Iащ Мэзу­къэбзым. - Сэ ди Президентым сыт и л= ъэны­къуэкIи дзыхь хузощI. Республикэм щыщыI= э щытыкIэ гугъур абы зэтес хуэ­щIы­жы­нущ. ЩIалэгъ= уалэ жыджэрхэр иджырей ди пашэм и телъхьэу зэщIэдгъэуIуэмэ, зэ­хъуэ­­кIыныгъэхэм къари­кIуэ­ну дызыщыгугъ псоми далъэIэсыфынущ.

   Зэман гъунэгъум зэщIэ­хъе­е­­ны­гъэ­щIэм и Iуэху зыIутым щы­гъуа­­зэ фытщIынщ.

 

ТХЬЭХУЩЫНЭ Ланэ.

  

   IуэхущIэм т= еухуауэ упщIэ фиIэмэ, мы ад­ре­сым­кIэ за­пыф­щIэ хъунущ:

poli­ti­ka­@kanokov.org ©KavkazWeb.net

<= o:p> 

<= o:p> 

Гъащ1эр къызэрыщ гъуджэ

Гъащ<= /u>1эр къызэрыщ гъуджэАдыгэбзэкIэ къыдэкI газет закъуэр къы­зыIэрымыхьэ гуэрым сепсэлъылIэн­ хуей щыхъукIэ, си жагъуэ мэхъу ахэм зы­­зы­ха­гъэкIыж фIыгъуэр къазэрыгу­ры­мыIуэр.

   <= /span>Дыкъэзыухъуреихь щIыуэпсым и зэ­хэлъыкIэм щегъэжьауэ дызых= эпсэукI зэманым и плъыфэхэм щыщIэкIыжу сыт дэ “Адыгэ псалъ= эм” къытхуи­мы­Iуа­тэр?! Дунейм щыхъы= бархэр къыде­гъа­щIэ, ди ­къуэш респу= бликэхэм щыпсэухэм я Iуэху зытет= къыджеIэ, Къэбэрдей-Балъ­къэрым и псэу­кIэр дегъэ= лъагъуж, Ду­нейпсо, Къэбэрдей Адыгэ= Хасэхэм зэ­фIах лэжьыгъэм дыще<= /span>­гъэ­гъуазэ, къэ­рал­ми респу= бликэми къыщащтэ унафэ= хэр ди пащхь= э кърелъхьэ, зэ­хъуэ­кIыны­гъэфI­хэм дыщег= ъэгугъ. Зытет къыху= е­джэ­ныгъэр егъэпэжри, “дифI игъэ­пудкъым, ди Iей ибзыщ= Iкъым”.

   “Ахэр псори телевизоркIи долъагъу!” - жы­зыIэн зэрыщыIэр сощIэ, ауэ сэ зэи зэслъ= ытакъым телевиденэмрэ газе­тым­рэ я лэжьы= гъэр. Абыхэм ахъшэ= кIи цIыху къа­ру­кIи ятекIуадэр зэзгъэпщэнуи, къэкIуэну нэхъыбэ зиIэм сытеп= сэ­лъы­хьынуи сыхуейкъым, ауэ, сыхэдэн хуей хъумэ= , къы­хэс­­хынур газет= ырщ. Газету къыдэ= кIым ­с­а­щы­­хэ­дэкIэ, “Адыгэ пса­лъэм” япэ изгъэщын зы­ри щыIэ­къым. Сыт щхьэкIэ жыпIэмэ, абы сэ­ри си щIэблэри нэхъ пэгъу= нэгъу дыхуещI адыгэ­бзэм и хъугъуэфIыгъуэхэм, ди лъэп<= /span>­къым и къекIуэкIыкIам, щэнхабзэм и фIыпIэм. “Адыгэ псалъэм” щIэны­гъэм­рэ гъэ­сэныгъэмрэ и Iэпэгъущ= , пэжымрэ за­хуэмрэ и телъхьэщ, ди гъащIэр къызэрыщ гъуджэщ. =

   Мы сатырхэм къедж= энур сэ си пса­лъэ­хэм хуэмы= ныкъуэу “Адыгэ псалъ= эр” фIыуэ зылъа= гъухэрщ, ауэ сыхуе= йт адыгэбзэкIэ къыдэкI газет закъуэм и щхьэпагъыр зы­мы­щIахэми къащ<= /span>Iэну, иджыри къэс ар къызыдэмы­гъуэгу­ры­кIуахэри щIегъуэжу къы­зыхэкIа лъэпкъым папщ<= /span>Iэ ящIэну IуэхуфIхэм газет= ым Iэ тедзэ= нри щыщ хъуну= . =

 

БАЛЪКЪЭР Борис,

= Джылахъстэней Адыгэ Хасэми тхьэмадэ.

Фэеплъ мык1уэдыжын

 

К= Iуа= щ БетIал “Си гъащIэм и гуащIэ” и япэ тхылъыр къы­щыс­Iэрыхьам, гуфIэгъуэу сиIам щIэ щIэттэкъым. Нобэ хуэдэу сощIэж а махуэр. “Къэбэрдей” альманахым тету сы­къызэджауэ щыта “Индыл”, “Къэбэрдей”, “Си псы­хъуэгуащэр”, “Элладэ хэку”, “Си гъусэщ” усэхэм нэмыщI, а тхылъым усэщIэ куэд, “ДжонитI” поэмэр итт.

   А зэманым Щоджэ= нцIыкIу Алий<= /span> и “Тхыгъэ къыхэхахэмрэ” КIыщокъуэ Алим и “Шум и гъуэгумрэ” зэ­дгъэ­тIылъэкIмэ, пщIыхьэпIэу тлъаг= ъуу ди Iэпэгъут. А тIум яхуэ­фащэу я ныбжь= эгъу пэжу, я лэжьыгъэ гугъу= р япэкIэ игъэ­кIуэ­тэну игурэ и щхьэрэ зэтел= ъу, къэуват усак<= /span>IуэщIэ къэу­нэ­хуар - КIуащ БетIал. Поэзием зыIэпиша тхылъ= еджэхэм “Тхы­гъэ къыхэхахэмрэ” “Шум и гъуэгумрэ” бгъэдагъэуват “Си гъащ<= /span>Iэм и гуащIэр”, 1950= гъэм къыдэ= кIар. Абы лъандэрэ а щым зэгуэ= хыпIэ-зэгуэΈыпIэ яIэкъым - зыр къыхэ= хи, къэнаитIыр зыгуэр хуэны= къуэ хъуа къыпф= IощI, зэ­щIы­гъумэ, ди махуэ дыгъэ= р щызу зэщIоблэ, ди жэщ мазэр= мэп­щIыпщI - поэзием и налкъ= утхэр яхэлъщ абыхэ= м. А щым ятха псори= налкъут защIэу щремыт, мыщIэ IэрыщIхэри къахр= ехуэ - дыщэ кIанэхэр яхэзщ= и, уи псэр<= /span> къагъаблэ, уи гур къа­гъэнэху. А налкъутналмэсхэр зэхуэмыдэу щрет я инагъ-цIыкIуагъкIэ, къапих нурк<= /span>Iэ, ауэ нэр щасык= I, макъамэ гуак<= /span>Iуэу узэщ<= /span>Iашэ.

   Апхуэдэу зэзэмызэ хъунщ къызэ= рыхъур - усакIуэ зэмыщ= хьищ зым и лъэмбым зыр ипкIэу зы литер= атурэм къыщыхыхьэ.<= /p>

   Дэ фIыуэ дыщыг= ъуазэщ КIуащ БетIал хуэдэ усак<= /span>Iуэшхуэ махуэ= къэс къызэ= рамылъхум. Апхуэдэ талан= т гъуэзэджэ ­куэдрэ литературэм къызэрыхэмыхьэм. Аращ нэхър= и гум къыщ<= /span>Iеуэр ар пасэу= ажалым зэрыт= IэщIихар, апхуэдизу фIыуэ илъаг= ъу гъащIэм зэрыхихар. Ауэ а зэман мащIэ зэрып= сэуам абы и лъэпкъым хуищ<= /span>Iар усак<= /span>Iуэм и фэеплъ мыкIуэдыжщ. А фэеплъыр ди бынхэм, абыхэм я быныж= хэм ящыгъупщэнкъым. Ар и лъэпкъым и гуфIэгъуи и гуауи усэбз= экIэ къэзы= Iуэтэфа усак<= /span>Iуэшхуэу игъащ= IэкIэ ди литер= атурэм къыхэнэнщ.

 

ТХЬЭГЪЭЗИТ Зубер= .

КъБР-м и цIыхубэ усакIуэ.

 =

 =

 =

 =

Лъэужьымрэ гуащ1эмрэ

“ЛIым и гъащIэр къызэрабжыр илъэс бжыгъэ­къым” - апхуэдэ псалъэ къызэринэкIащ КIуащ Бе­тIал. АбыкIэ акъылэгъу мы­хъун щыIэкъым: ныбжь­кIэкъым тхыдэм лъэужь къызэрыханэр - гуащIэщ. Къэбгъэщ<= b>Iамрэ ныбжьымрэ щIэупщIэркъым цIыхур, цIыхум ягу къинэр уи гуащIэ-дэкIырщ. Дзэпщ цIэр= ыIуэ гуэ­рым жиIащ: “ЛIыгъэ зепхьэнумэ, ныбжь= ыр зэран хъуркъым” - ущIалэ дыдэми, уи= пащ= Iэ-жьакIэр зэщ= Iэтхъуэху дунейм утетами.<= /b> <= /o:p>

   КIуащ БетIал лIы ныбжь къигъ= эщIакъым - илъэс щэщIрэ блырэщ зэрып= сэуар, игъуэ нэмыс= ауэ дунейм ехыжа= щ. Дунейм къытр= инам тепщIыхьмэ, ар ноби къыдд= эпсэу пэлъытэщ: къыддопсэу и усэр<= /span>, и цIэр, и щIыхьыр. Къыддопсэу езыр<= /span> - адыгэ усак<= /span>Iуэ щэджащэр. КIуащ БетIал и усэри= , и цIэри, и щIыхьри ди тхыдэ= м уахътыншэ щыхъу= ащ, абы и гуащIэм егъэбжьыфIэ адыгэ лъэпк= ъ щэнхабзэр.

   ЛIы ныбжь къимы= гъэ­щIами, КIуащ БетIал адыгэ лъэпк= ъым и гум къыщIинэн лэжьыгъэрэ гуащ<= /span>Iэрэ къызэ= ­ринэкIащ, адыгэ лъэпк= ъыр зэрыпагэ хъугъ= уэфIыгъуэщ абы и IэдакъэщIэкIыр, и цIэмрэ и пщIэмрэ зэи мы-кIуэдыжынщ. Дунейм тетых= у - зауэ гуащ<= /span>Iэм щыхэтами, лэжьыгъэ IэнатIэ щыбгъэдэтами - БетIал зы махуи= игъэпу­дакъым адыгэлIым и пщIэмрэ и щIыхьымрэ, нобэр къызд= эсым яхуэIуэтэщIыркъым абы хэлъа цIыхугъэмрэ лIыгъэм­рэ я хъыба= рыр. Апхуэдэ хъыба= р къэзымыIуэтэж яхэт<= /span>­къым БетIал и ныбжьэгъуахэмрэ и лэжьэгъуахэмрэ - ар зыцIыхуу щыта<= /span> дэтхэнэми. Нэхъыжьми нэхъыщIэми бзэ къахуэзыгъуэт, я пщIэр зы­лъытэф цIыхушхуэт БетIал, и нэмысрэ и щэныфIагъкIэ, и акъылрэ и щIэныгъэкIэ цIэрыIуэ хъуауэ. ЦIэрыIуэ зэрых= ъуам ирипагэ, зи щхьэр япэ изыгъэщ цIыхухэм ящыща= къым БетIал, гу лъитэ= ххэуи къыщIэкIынтэкъым и щхьэм и уасэм, и напщIэ телътэкъым ар - апхуэдэращ цIыхум я гум фIыкIэ къинэр, ящымыгъупщэр. Апхуэдэм ящыща= щ БетIал - ар къыдалъхуауэ, и лъым<= /span> хэпщауэ къыдэ= гъуэгурыкIуащ.

   Илъэс зыбгъупщIщ БетIал- усакIуэм и къалэ= мыр зэрыIэщIэлъар. Ар зыщыбгъэ­гъупщэ хъунукъым БетIал и усэм<= /span> и пщIэмрэ и мыхьэнэмрэ щыплъ= ытэкIэ. “Уэр мы­хъуамэ, сыбгъэ дамэн= шэт”, “Гур зыдэк= Iуэм кIуэфыр лIыфIщ”, “Уэрэдыр фадэм= къыхэкIкъым”, “Розэ”, “Си псыхъуэ гуащэ= р”, “Си лъахэ= р”, “Ухыгъэ” - ди поэзием уахът= ыншэ щыхъуащ а усэхэр. КIуащым и мащIэкъым апхуэ= дэ усыгъэхэр - усакIуэм и гущIэм щызэщIэна, и гупсы= сэмрэ и гурыг= ъу-гуры­щIэм­рэ къэзублэрэкIа пшына= лъэ купщIафIэхэр.

   СыткIэ хьэлэмэт БетIал и усэр, сыт хуэдэ= увыпIэ щиубыдрэ абы ди литер= атурэм и тхыдэ= м? Апхуэдэ упщIэм нобэр къызд= эсым жэуап игъуэ= ­тауэ пхужы= Iэнукъым. ШэΈ зыхэмылъыжыр зыщ: КIуащ БетIал къэбэ= рдей поэзием къыхо= лыдыкI, абы и дэтхэнэ сатыр= ми усакIуэ щэджащэм и дамыгъэ телъщ= . БетIал и усэр зыхэг= ъуэщэн щыIэкъым, дэнэ ущрих= ьэлIэми, ар усакIуэм (!) и Iэдакъэ къызэрыщIэкIар зыхыб= ощIэ. Псоми къехъу­лIэркъым ар, къызэхъулIэр усэр<= /span> зи натIэм кърит= ха цIыхурщ. Апхуэдэ усак<= /span>Iуэт БетIал - усэр къыда= лъхуауэ, ухыгъэр абык<= /span>Iэ къыху= эупсауэ.<= /o:p>

   Дэтхэнэ усак= Iуэми, къалэмыр IэщIэлъыху, и гущIэм щигъа= фIэ, зэи къыIэщIэ­мыу­жагъуэ образ= къыдогъуэгу­рыкIуэ. КIуащ БетIал дежк<= /span>Iэ ар, гу зэрыл= ъытэгъуафIэщи, лъахэращ. Къытригъэзэжурэ тетхыхьми, усакIуэм зыщи<= /span>­гъэнщIыркъым и лъахэ= м, и псалъ= эм хэкIыркъым ар. Лъахэр егъэлеяуэ фIыуэ зы­лъагъу усакIуэм дежкIэ “дыгъэ бзийр= и ди деж щынэхъ уэрщ<= /span>”, “вагъуэхэр ди деж щынэх= ъ гуэрэнщ”, “пшэплъри ди деж щынэхъ дыхьэ= рэнщ”.=

   Дунейм тетыху, лъахэр щигъэ= плъэкъуа къэхъуакъым БетIал, и къару= м къихьыр хуи­лэжьащ и лъахэм, и гъащIэр щхьэузыхь хуищ<= /span>Iащ абы, и гъащ<= /span>Iэм и гуащIэкIэ етащ<= /span>. Уи жагъу= э хъур, уи гум къеуэ= р БетIал и гъащIэр пасэIуэу къызэрытеункIы­фIэжарщ - и къару илъы<= /span>­гъуэу, и гур здэпл= ъэм и Iэр нэмысауэ, ищIар фIэ­мащIэрэ нэхъы= бэм хуэпабгъэу. =

   “ГъащIэр кIэщIми, дзищэ Iуткъэ” - ар БетIал езым и щхьэкIэ зэригъэунэхуар зэкъым-тIэукъым: дзищэ зыIут гъащ<= /span>Iэм и удын мащIэ къыте= хуакъым усакIуэм, и нэгу<= /span> щIэкIащ абы и дыджр= и и хьэлъ= эри. ЦIыху псэ махэр, гуащIэмащIэр егъэдзыхэ апхуэ= дэ гъащIэм, и щхьэр= щIрегъэхьэ. Апхуэдэм ящыща= къым БетIал: гъащIэм и нэхъ дыджр= и зышэΈыфы= н къарурэ гуащ<= /span>Iэрэ, лIыгъэрэ бэшэ<= /span>Έыгъэрэ хэлъа= щ КIуащ БетIал. Абы щыхьэ= т тохъуэ БетIал и дэтхэ= нэ усэри, и дэтхэнэ сатыр= ри. БетIал и къалэмыпэм къыщ<= /span>IэкIакъым уи гур зэщызыгъауэ, уи псэр<= /span> зы­гъэхыщIэ зы сатыри, зы уси.

   “Куэдыщэ пщIауэ къыпф= Iэ­щIамэ, уимыкIыу уи пIэм укъи­нащ” - ар усак<= /span>Iуэм, псом япэрауэ, зыхужиIэр езым<= /span> и щхьэр= ащ: БетIал зыкъызы­фIэщIыж, зи напщ<= /span>Iэм куэд<= /span> тезылъхьэ усак<= /span>Iуэхэм ящыща= къым, ищIамрэ хузэфIэ­кIамрэ фIэмащIэу ихьащ= и гъащ<= /span>Iэр. Езым и щхьэм= ар тримы= лъхьэми, дэ, нобэрей щIэблэм, дощIэ КIуащ БетIал и гуащIэр зэрыиныр, абы дрогушхуэ нобэр= ей щIэблэр, дропагэ БетIал хуэдэ= цIыхурэ усакIуэрэ ди лъэпк= ъым къызэрилъхуам. Нобэрей щIэб­лэращ БетIал мыпху= эдэ уэсят къызы= хуигъэнар:<= /o:p>

Зэманыр<= /b> IуэхукIэ зыгъэнщIыфыр -А<= span style=3D'letter-spacing:-.1pt'>ращ езыр<= /span> зэманыр зейр, Iуэху щIакIэ махуэм пэувыфыр - Аращ къэкIуэнур зи дунейр.

   Лъэпкъым гурэ псэкIэ хуэ­лэжьэн мурад= зиIэ дэтхэнэм дежк<= /span>Iи гъуаз= э хъун хуейщ а псалъэ Iущхэр: БетIал и усэми, и гуащIэми, и гъащ<= /span>Iэми нобэр= ей щIэблэр хураджэ я къарумрэ я лэжьыгъэмрэ, я акъыл= ымрэ я щIэныгъэмрэ лъэпк= ъым, хэкум, лъахэм щхьэузыхь хуащ<= /span>Iын хуейу= э. Нобэрей щIэблэм ар зы­хащIэмэ, итIанэщ лъэпкъым и къэкIуэнумрэ и дуней= мрэ дахэ щыхъу= нур - ар зи гупсысэм хэмык= I усакIуэущ БетIал дунейм зэрыт= етар.<= /o:p>

   Зэрыхабзэщи, дэтх= энэ усакIуэми (ар усакIуэмэ) езым и хъэтI иIэжщ. КIуащым и хъэт<= /span>Iыр (и бзэр, и образыр) нэгъуэщIым хэгъу= эщэнкIэ Iэмал иIэкъым, абы и усэр къыбо= цIыху и зы сатыр= за-къуэкIэ - а сатырым дэнэ<= /span> ущрихьэлIэми, КIуащым зэри­IэдакъэщIэкIыр къэпщIэнущ. КъэпщIэнущ, апхуэдизкIэ IупщIщ, щIэщыгъуэщ, бел­джылыщи. КIуащым и усэр<= /span> плъагъу хуэдэ= щ, уи нэгум= къыщIоувэ, уи гум къонэ. “Акъужьыр алъп сэхъуауэ уи <= span lang=3DRU style=3D'mso-ansi-language:RU'>ныджэм щопIейтей” - укъе­джэ = къудейкъым = а сатырым, ар уолъагъу, гукIи псэкIи зыхыбощIэ. = Апхуэдэ защIэщ БетIал и усэбзэр: “жьакIацэу щхьэм= ыж уэрхэр хы щхьэфэу мэбыр= ыб”, “махъшэ сыдж<= /span> сатырщ уи Iуфэр, уи щIэм мывэр щызэр= ошх”, “дыгъэнэпсым, дыжьын бынжэ= у, уи сэтей= р ешыхь”, “дыжьын щхьэфэр пэкIэ ябзу<= /span>, кхъухьхэм дратх= ъуей”, “домбей пщэцу= э Iуфэ мэзыр= хьэвэ щхъуа= нтIэу пIутщ”, “уадэр гъукIэм ишэщIыхукIэ гъущ<= /span>I жьэражьэм зеуды= гъу”Ό Апхуэдэ образ= мащIэ ущри­хьэлIэркъым КIуащ БетIал и усэбзэм, апхуэдэ образ IупщIхэм БетIал и усэр зыми<= /span> емыщхь, хэмыгъуэщэн ящI. =

   УсакIуэ набдзэгубдзап­лъэм гу лъетэ псым<= /span> и “толъкъун дыпIэми”, и “дыжьын бынжэми”, и “бдзапцIэ гуэзми”. Апхуэдэщ БетIал - зи нэр жан, зи бзэр<= /span> щIэ­щыгъуэ усак<= /span>Iуэщ. БетIал и усэм<= /span> адыгэбзэр щIэщыгъуэ, IэфI къыпщещI, абы и къуле= и­гъэмрэ и дахагъэмрэ зы­хы­уегъащIэ. Нало Заур захуэ= щ: КIуащ БетIал “ди бзэм<= /span> и синта= ксисыр иудыныщIэри къи­гъэщIэрэщIэжащ, япэм къемы= зэгъыу къалъытэу щыта<= /span> жыIэкIэхэр хабзэ= ищIащ, ар- дыдэмкIи ди бзэм<= /span> и лъэ­кIыныгъэр игъэбэгъуащ”. БетIал “ди бзэм и синтаксисыр иудыныщIа” нэужьщ  адыгэ тхыбзэм (усэбзэм) инверсиекIэ зэджэр хабзэ= щыхуэхъуар. Ар (инверсиер) ди тхыбз= эм къемызэгъынкIэ шынах= эр (БетIал абыкIэ зыгъэкъуэншахэр) зэрымызахуэр белджылы хъуащ: инвенсиер адыгэбзэм и мыхьэмышхкъым, ар усак<= /span>Iуэ, тха­кIуэ IэкIуэлъакIуэм къигъ= эсэбэпмэ. Инверсием и фIы­гъэкIэ бзэм<= /span> и къуле= игъэмрэ и лъэк<= /span>Iыныгъэмрэ хохъу= э, абы и къуэпсхэм заукъ= уэдий, и лъынт= хуэм лъыр нэхъ<= /span> уэру щызеж= э мэхъу - КIуащым и усэм щынэр= ылъагъущ ар.

   Анэдэлъхубзэм и IэфIыр куууэ зыхэз= ыщIэ усак<= /span>Iуэт БетIал, абы хузэфIэкIынумрэ кърип= Iуэтэфынумрэ фIыуэ къыгу= рыIуауэ. Бзэм зэманымрэ гъащ<= /span>Iэмрэ зыдау­­жь - аращ хабзэ= р. Зы лъэба= къуэ нэхъ мыхъу= ми анэдэлъхубзэм иригъэΈыфамэ, усакIуэм, тхакIуэм - къалэмыр зи Iэщэ дэтхэ= нэми - фIыщIэ ин бгъэдэлъщ. Апхуэдэ фIыщIэ зыбгъэдэлъ усак<= /span>Iуэщ КIуащ БетIал - ди бзэм зы лъэба­къуэкъым абы иригъ= эΈар. ПсалъэщIэ мащIи къигъэщIа­къым БетIал и къалэмым, абыхэм я нэхъы= бэм цIыхур есэжащ нобэ<= /span>, къабыл ящIащ, уеблэмэ зыхащIэркъым ахэр усак<= /span>Iуэ гуэры= м къигъэщIауэ. БетIал къигъ= эщIа псалъ= эхэм ящыщщ “ухыгъэр” (“сыерыщщ - ухыгъэм сеплъэ­кIуэнщ”, “ухыгъэ, си гум щхьэ укъеп= хъуа”), “къэхъу­гъэр” (“къэхъугъэр пащхь= эм алэрыбгъууэ фэ куэдкIэ лыду къигъ= уэлъхьэнщ”, “си хэкуу= э дыщэ губгъ= уэ, къэ­хъугъэм и епэр<= /span>”), “дзэлIыр” (“уи гугъа= щ уи дзэл<= /span>Iхэм ар еплъыткIэ къохъулIэн фIы­цIагъэр”), нэгъуэщIхэри - ди бзэм<= /span> игъащIэ лъандэрэ къыдэ= гъуэгурыкIуэущ ахэр<= /span> нобэ къызэ= рытщыхъур. Зэ­рыгурыIуэгъуэщи<= span lang=3DEN-US style=3D'letter-spacing:-.1pt;mso-ansi-language:EN-US'>, ар зыху<= /span>­зэ­фIэкIынкIэ (псалъэщIэ къэзы= гъэщIыфынкIэ) хъунур анэдэ= лъхубзэм и хэхъу= а­пIэхэмрэ и унэт<= /span>IыпIэхэмрэ кIэлъыплъыф цIыхурщ, и щIэныгъэрэ и акъылкIэ пэ­лъэщыфауэ. Апхуэдэ щIэны­гъи апхуэ= дэ акъыли зыбгъ= эдэлъа усакIуэщ КIуащ БетIал. =

   Усыгъэхэм нэмыщI, БетIал къызэ= ринэкIащ ноби<= /span> зи мыхьэ= нэм хэмыщIа щIэныгъэ лэжьыгъэ хьэлэ= мэт зыбжанэ: “История собирания и изуΈени= я кабардино-Έерк= есского фольклора”, “30 лет собирания и изуΈени= я кабардино-Έерк= есского фольклора”, “Стихосложение нартского эпоса= ”, “Строение кабар= динского стиха”. Зэрынэры­лъагъущи, КIуащым и щIэныгъэ лэжьы= гъэхэм щихутэр адыгэ= IуэрыIуатэрщ, абы и хьэлэмэтагъхэмрэ и зэхэлъыкIэмрэщ. КIуащыр абыхэ= м щелэжьар аспир= антурэм щыщIэса зэманырщ, зи ужь ита диссертацэм лъабжьэ хуищIын мураду иIащ ахэр<= /span>.<= /o:p>

   Зи цIэ къит<= /span>Iуа щIэныгъэ лэжьы= гъэхэм пыхьэн и пэ КIуащым щIипщытыкIауэ щытащ адыгэ= IуэрыIуатэм и тхыдэ= р - ар зэрыз= эхуахьэсамрэ зэраджамрэ. БетIал къызэ= рихутащи, адыгэ IуэрыIуатэм и фIыпIэр нарт<= /span> эпосырщ. Абы щыхьэт техъу= а къудейкъым КIуащыр: ихутащ нарт<= /span> эпосым и купщIэр, абы и цикл нэхъы= щхьэхэр, и хэ­кIыпIэхэр, и ныбжьыр, и лъэпкъ фащэр= , и зэхэ<= /span>­лъы­кIэр, нарт усэм и хабзэ-бзып­хъэхэр игъэб= елджылащ. ЩIэныгъэ ин дыдэ уиIэн    = хуейт, ар пхузэфIэкIын папщ<= /span>Iэ. КIуащ БетIал апхуэдэ щIэ­ныгъэ бгъэдэлъащ.<= /p>

 

КЪЭРМОКЪУЭ Хьэмид.

 =

 

НЭПС ТК1УЭПС

Нэпс= , уэ си гуауэр плъэкIын= сщхьэщыпхыну= ,

Е= бгъэтIысын си гухэщIыр плъэк= Iыну?<= /b>

Сыт уэ бгырысым= и напэр щIытепхыр -

Сэ сыбгъэдзыхэк= Iэ сытыр къикIыну!

 

СощIэ мы ди нэхэр дэ зэтетпIэжым,

Гуауи гугъуехьи= я нэгум щIэкIауэ,

Ауэ зы махуи а нитIыр къэдзыхэу

Хэт илъэгъуа нэ= пс къудамэ къехауэ?

 

Хуэму жэуап къы= зетыж сэ си нэпсым:

“Уэ уукIытэм, емыкIу къыплъысауэ,

ЦIыхухэм яжепIэркъэ сэ сыуэшх ткIуэпсу,

Пшэм  сыкъыпыткIуу= уи нэгум ситкIуауэ.

 =

1957 гъэ

ЗэзыдзэкIар  НАЛО Заурщ.

 

 

 

 

ГЪУАЗДЖЭМ ЗЭПИЩ1АХЭР

Иджыблагъэ Налш= ык щыхьэщIащ Тыркум щыщ ­адыгэ су­рэ­­тыщI цIэрыIуэ= Озел (Пщакъуэ) Ахьмэд.

   Абстракцэ сурэт щI= ыкIэм тету лажьэ мы су­рэ­ты­щIым и лэжьыгъэхэр Германием, Японием, Урысейм и къа= лэ куэдым, Налшыки абы яхэту, щагъэлъэ­­­­­гъу­ащ. Дуней псом щыцIэрыIуэ сурэтыщI Шемякин Михаил зэ­рыжиIэмкIэ, Озел зэрылажьэ жанрым зыгуэр щIэуэ къы­щызэIупхыныр гугъу дыдэми, абы езым и сур= эт къэ­­­гъэщIыкIэ къигъуэтыфащ.

   Ахьмэд бжьэдыгъу щ= Iалэщ, илъэс 46-рэ мэхъу, Истамбыл дэсщ. Ар Налшык щыIэ= ху зыхуэзахэм, зи хьэ­щIа­хэм ящыщщ сурэтыщI Црым Руслан. Руслан и лэ­жьа­пIэ пэшым щекIуэкIа псалъэмакъыр Хьэгъундокъуэ Са­­лисэт игъэхьэзырауэ, 49-нэ каналым къи­гъэлъэ­гъуэ­жащ. Абы нобэ “Адыгэ псалъэ” газетым и щIэ­джы­кIакIуэхэми ди гуапэу щыгъуазэ худощI.

Салисэт<= /b>: - Ахьмэд, укъэ­кIуа­уэ Руслан и деж ущыIэу щызэхэтхым, удмылъагъуну тлъэкIакъым, дэ упщIэ­хэр дызэ= ригъусэри къыб­гурыIуащ, дауи. Ди япэ уп­щIэ­ри мыращ: Рус= ланрэ уэ­рэ дауэ фызэрыцIыхуауэ щы­­­та?

   Ахьмэд: - 1993 гъэм сэ Кав­казы= м и къалэ зыбжанэм сыщыIат. Баку симпо­зи­ум сыкъэкI= уати, абы сикI­ри СоΈи сыкIуащ, си хэкужь Адыгейм сыщыIащ. Мейкъуапэ ныбжьэгъу куэд къыщызгъуэтащ а зэманым, сурэтыщIхэр зэзгъэ­цIы­­­хуащ. Грознэ къалэми сы­дыхьат зэзгъэлъагъуну. Мис абы щыгъуэ Налшыки сыкъэкIуа= ти, япэу къэсцIы­хуахэм ящыщщ Руслан. Сэ абы и сурэтхэм занщIэу сатхьэкъуащ, езыри абы лъандэрэ ныбжьэгъу схуэхъуащ.

   Тыркум сыщыпсэуми, и хъыбар сыт щыгъуи= сощIэ, телефонкIэ дызопсалъэ: ди бзэр зэтехуащ Русланрэ с= эрэ занщIэу.

   Салисэт: - Фи IэщIагъэр зы­уэ зэрыщытыр, дауи, дэ­Iэпыкъуэгъу хъуащ фи бзэр зэтехуэнымкIэ.

   Ахьмэд: - Ари хэлъщ. “Ды­зэ­лъэ= пкъэгъуу” къыщIэ­кIащ, дунейм дызэреплъыр зэ­техуащ.<= /o:p>

   Руслан: - Абы и ужькIэ Ахь­мэд сригъэблагъэри, Тыр­кум япэу сыкIуауэ щытащ, сурэтгъэлъагъуэ ину Истамбыл къыщызэрагъэпэщам Ахьмэд и фIыщIэкIэ сэри сы­х= этащ.

   Салисэт: - Зэман гуэри абы лъан= дэрэ дэкIащ, ди лъэпкъэгъу хамэ къэрал исхэр куэду къ= акIуэ хъуащ. Нэ­щэнэфIщ, ар, дауиΌ

   Руслан: - ПщIыхьэпIэм хуэдэщ ар, илъэс тIощI хуэдиз япэ апхуэдэ зэман ди­хуэ­ну хэт и гугъэнт?! А= бы къыз­­дишар-щэ? Тыркум адыгэ сурэтыщI щыIэу, абы= ­­­­­рэ уэрэ уи дуней еплъы­кIэр зэтехуэу, дунейм и къе­кIуэ­­кIыкIэм зы нэкIэ уепл= ъу, зыгукIэ уеплъу къы­щIэ­­­­кIыну хэтыт ар зы­щIэ­нур?!

   Салисэт: - Зы лъэпкъым щыщ цIыхуитIыр къэрал зы­рызым зэрыщыпсэум абы я зэгурыIуэн= ыгъэм хэщIыныгъэ гуэр химылъхьэу пIэрэ?

   Ахьмэд: - Апхуэдэу сху­ж= ы­Iэнукъым. Адыгейм сы­щыщы­I= ами, Къэбэрдейм сы­щыщыIами, сэ къэс­цIы­хуа­­хэр спэ­гъунэгъу хъуащ. Руслан и лэжьыгъэхэм я куп­щIэр, я кууагъыр сэ зыхэс­щIэ­ным­кIэ= а жыхуэпIар зэран хъуркъым. Дауи, зы къэрал дисыжам фI<= /span>ы дыдэт, ауэ нэ­хъыфIыжщ ди псэр зэ­пэ­IэщIэ зэрымыхъуар.

   Руслан: - СурэтыщIым езым хабзэ гуэр, гупсысэкIэ щхьэхуэ иIэщ, а хабзэм теу­хуа­уэ ущылажьэм деж, абы щхьэ­­закъуэныгъэм ухуешэ, укъыздикIым, уздэкIуэм, узыщыщым, дунейм и з= е­кIуэкIэм, и къэгъэщIыкIэм теу­хуауэ упщIэ куэд къегъэ­уш. Абы къигъэуша Iуэху­гъуэ­хэмкIэ Ахьмэдрэ сэ­рэ ди Iуэху еплъыкIэр зэтехуащ. Апхуэдэ дыдэу нэ­гъуэщI­хэм я гупсысэк= Iэр зэ­техуа иужь, а жыхуэпIэр щхьэу­сыгъуэ хъуфыну­къым.

   Салисэт: - Мы илъэсым сурэтгъэл= ъагъуэ ухэта, Ахьмэд?

   Ахьмэд: - Гъатхэ кIуам Истамбыл щызгъэлъэ­гъуащ иужьрей илъэсым сщIа­хэр. НэгъуэщI мурадхэри диIэщ.

   Салисэт: - Къэбэрдей-Балъкъэрым= укъэкIуэну уигу илъкъэ, сурэт щыбгъэлъэ­гъуэну?<= /span>

   Ахьмэд: - Догупсыс. Адыгейм, Къэбэрд= ейм, Тыркум щыщ адыгэ сурэтыщIхэр дызэхэту дгъэлъэгъу= эну дытепсэлъыхьащ.

   Салисэт: - КаталогыщIэ къыз­дэпхьащ. Ди гуапэщ, Ахьмэд, апхуэдэ хэхъуэ узэ= риIэр. Руслан, уэ, дауи, плъэгъуащ мыбы ит лэжьы­гъэхэр. АдыгэбзэкIэ жыпIэ­ну гугъущ “абстр= акцэ” жы­хуиIэм къикIыр. “Хэхауэ зыгуэрым темыухуа гъуазджэ” жысIэмэ, пэж хъуну? Ахьмэд и абстракцэ лэ­жьы­гъэхэм сыт хэплъагъуэр?

   Руслан: - Философием зэ­ры­жиIэмкIэ, “абстракцэ” жи­Iэмэ, зы хьэпшып гуэр, е зы къэхъукъащIэ гуэр къы­бощтэри, езы хьэпшыпыр хэгъэкIыжауэ, ар къы­щIэ­хъуа Iуэхугъуэм и куп­щIэр, и мыхьэнэр аращ абс­тр­­акцэр. Щ= Iымахуэр сыт жыпIэ нэужь, “уэс, щIыIэ” жыпIэу Iэджэ къеббжэкI хъунущ. Ауэ абы къыуит= да­мы­гъэмрэ щIагъыбзэмрэщ абстракцэр. КъэхъукъащIэм и къебжэкIкъым ар.

   ПцIы лъэпкъ хэзагъэр­къым абстракцэм. Мыдрей “реальнэу” къалъытэ гъуазджэм деж нэхърэ а пцIыр абстракцэм куэдкIэ нэхъ на­Iуэ къыщохъу. Абстракцэ Iуэху­гъуэм и купщIэр дэнэ ни­гъэсыфрэ сурэтыщIым - аращ узытепсэлъыхьын ­хуейр.

   Салисэт: - Ахьмэд и лэ­жьы­гъэх= эм епхауэ жы­пIэ­мэ, Руслан, а жыхуэпIэ куп­щIэр дэ= нэ нигъэсыфа?

   Руслан: - Ахьмэд япэм ищIа сурэтхэри сигу ирохь, и IэщIагъэм зэрыхуэ­Iэи­жьыр къаIуатэ абыхэм. И къа­­рур мыщтэIэщтаблэу къигъэсэбэпыфу, и псэр здэ­кIуэфыр дэнэ нэсми къигъэ­лъагъуэфу хъуащ Ахьмэд. Аращ мыбы и лэжьы­гъэ­щIэ­­хэм сэ къызжаIэр.

   Ахьмэд: - Руслан и гум нэсын лэ= жьыгъэ сщIыфамэ, ар узэ­рыгушхуэнщ. Ауэ а псом уегупсысыркъым ущылажьэм деж. Сэ, псалъэм пап­щI= э, щхьэгъубжэм сы­дэп­лъым хуэдэу сыхоплъэ зы ду­ней, ар сотхыж, абыкIэ сэ езым зыкъызо­лъы­­­­­хъу­­­эж, зыкъызогъуэтыж.

   Салисэт: - Налшык укъы­зэ­рыкIуэрэ дэнэ ущыIа, сыт зэб­гъэлъэгъуа?

   Ахьмэд: - Налшык паркым ситащ. = Ар телъыджэщ.

   Салисэт: - Япэу уихьауэ ара?

   Ахьмэд: - Хьэуэ, япэми слъэ­гъу= ати, сигу къэкIат зэ и мэ къысщIихьарэт жысIэу. Пщэде= й Iуащхьэмахуэ зэдгъэлъагъуну дыкIуэнущ, итIанэ сурэтыщI= хэм сахуэзэну си мурадщ.

   Салисэт: - Ахьмэд, уэ зыб­жа­нэ= рэ укъэкIуащ Налшык, зэ­рыжыпIэмкIи, ныб­­жьэгъу, цIыхугъэ куэд уиIэ хъуащ. Сыт хуэдэ упщIэ и жэ­­= уап ущылъыхъуэрэ уи Хэкужь?

   Ахьмэд: - Мыбы и пэкIэ Ады­гейм сыщыщыIам къы­щIэздза Iуэхум иужь иджыри с= итщ. Абы щыгъуэ сэ зэзгъэлъагъуащ ди лъэп­къыр зыдэса КъуэнΈы­къуей.

   Ди адэр илъэс 25-рэ япэ дунейм щехыжым= ди уна­гъуэ, ди лъэпкъ тхыдэм щы­щу ищIэжым и хъыба= р   иджыри зэ сригъэдэIуауэ щытащ. Иджы сэ= абы теухуауэ сызыщымыгъуазэхэр къызолъыхъуэж, зэхузохьэсыж.

   Мейкъуапэ дэт щIэныгъэ-къэхутакIуэ институтым сыщыIащ. Ди унагъуэм и тхы­дэм и къежьапIэхэр зэ­фIэзгъэувэжыным теухуауэ куэд къэзгъуэтащи, согуфIэ.

   Дауи, си лъэпкъым и мызакъуэу, дэтхэнэ= адыгэ цIыхум щхьэкIи куэд къэс­щIэну сыхуейщ, а гъащIэ зыхэсщIэр си сурэтхэм хы­хьэ­жыну сыщIохъуэпс.

 

 

АДЫГЭ ПЕЛУАН МАХУЭ БИЛАН

Дагъыстаным и Къэрал советым и унафэщI Магомедов Магомед-Алий и цIэкIэ ягъэува саугъэтыр къэхьыным теухуа зэхьэзэхуэ МэхъэΈкъалэ пэмыжыжьэу щыIэ Леваши къуажэм щекIуэк= Iащ. Ар апхуэдэуи щытащ бэнэкIэ хуитымкIэ Суперкубоку= . Абы щхьэкIэ зэныкъуэкъуащ Урысей Федерацэмрэ США-мрэ= я командэ къыхэхахэр.<= /span>

КIЭУХ зэхьэ= зэхуэм ди командэм текIуэныгъэ баллыр къыхуэзыхьар адыгэ щIалэщIэ Махуэ Билалщ. Ил= ъэс 18 зи ныбжь, бэнакIуэ нэхъ хьэлъэ дыдэхэм я деж = щыбанэ адыгэ пелуаным къыпэщIэтащ 2005 гъэм екIуэкIа дунейпсо Έемпионатым и призер, спортсмен лъэщ Томпсон = Талли икIи зэIущIэр абы къыфIихьащ. Зэхьэзэхуэр иухащ 4:3-уэ, ди командэр текIуауэ.

Урысейм и командэм= и тренер, Олимп Джэгухэм я Έемпион Магомедов Хьэжмурат зэрыжиIамкIэ, абы= хэм шэΈ къытрахьэрт Суперкубокыр къэзыхьынур хэтми зэлъыта, мыхьэнэшхуэ зиIэ а кIэух зэIущIэм Махуэр утыкум кърагъэхьэным. Сыту жыпIэмэ, къэралым и к= омандэ нэхъыщхьэм хэту мыпхуэдэ зэIущIэшхуэм ди щIалэр япэ дыдэу щыбанэу арат. КъыхагъащIэрэ, ар игу щIыхьэу иужькIэ зэран къых= уэ­хъужмэ, жаIэу тегузэвыхьырт. АрщхьэкIэ, Махуэ Билал лIыг= ъэ хэлъуи хьэрхуэрэ­гъур иригъэкIуэтащ, икIи текIуэныгъэр командэм къыхуихьащ.=

Магомедов Хьэжмурат къыхигъэщащ адыгэ пелуаным къэкIуэну ин зэриIэр,= ар Урысей Федерацэм и командэм и гугъапIэу зэрыщытыр, Пекин щекIуэкIыну Олимп = Джэгухэм хэтыну зэрыщыгугъхэр.

Махуэ Билал бэнэк<= span class=3DGramE>Iэ хуитымкIи, алыдж-урым бэнэкIэмкIи зэхуэдэу мэбанэ. = Абы и щыхьэтщ мы гъэм зы тхьэмахуэм къриубыдэу ныбжьыщIэхэм я дунейпсо Έемпионатым бэнэкIэ хуитымкIэ жэз медаль, алыдж-урым бэнэкIэмкIэ дыщэ медаль къызэрыщихьар.

ХЬЭЩЫКЪУЕЙ Олег.<= /i>

<= o:p>