ФИФI ФЫМЫГЪЭПУД, ФИ IЕЙ ФЫМЫГЪЭПЩКIУ

АДЫГЭ ПСАЛЪЭ

КъБР-м

 И ПАРЛАМЕНТЫМРЭ ПРАВИТЕЛЬСТВЭМРЭ

Я ГАЗЕТ

сайт газеты «Адыгэпсалъэ»

газетыр 1924 гъэм и мэкъуауэгъуэ мазэм и 1 лъандэрэ къыдокI

ХЪЫБАРЫЩIЭХЭР

ТХЫДЭ

ХЪЫБАРЕГЪАЩIЭ

ТХЫГЪЭХЭР

АРХИВЫР

english

адыгэбзэ

русский

Адыгейм и дахагъыр Европэм щалъагъу

   Мейкъуапэ. Германием, апхуэдэуи Европэ зэгухьэныгъэм хыхьэ къэралхэм ящыщ зыбжанэм я цIыху­хэм иджыблагъэ теле-виденэмкIэ ялъэгъуащ      Адыгэ Республикэм теухуа нэтыныр. Ар ягъэхьэзыращ Баварием и тележурналистхэм.

   Нэмыцэ журналистхэр куэд щIауэ щIэхъуэпсырт Адыгейм и гъащIэм, абы и дуней дахэм теухуа нэтын ягъэхьэзырыну. Ар абыхэм къащехъулIар 2005 гъэм и гъэмахуэрщ. “Ди щIыпIэхэм, къуршхэм я дахагъым хамэ къэралхэм я цIыху куэд ди­хьэхащ. Нобэ нэмыцэхэм ягъэ­хьэзыра нэтыныр икъу­кIэ сэбэп хъунущ Адыгейм туризмэм зыщегъэужьы­нымкIэ”, -  жиIащ щIыпIэ парламентым туризмэмрэ курортхэмкIэ и комитетым и унафэщI Жанэ Заур.

   ШыкIэпшынэмрэ бжьамиймрэ къраш макъамэ дахэр зыщIэт нэтыным цIыхухэр щегъэгъуазэ адыгэ лъэпкъым и щэнхабзэ бейм. Телевизор еплъхэм Iэмал яIэщ ГъукIэ Замудин и мастерскойм “щы­хьэщIэну”, абы и IэрыкI те­лъыджэхэм зыщагъэгъуэзэну. Еутых Iэсият и лэ­жьыгъэхэр ялъагъуну.

   Нэтыныр нэхъыбэу зытеухуар Адыгейм и цIыху къызэрыгуэкIхэрщ, абыхэм я псэу­кIэрщ.

Черкесск къалэм зегъэхьэзыр

   Черкесск. Къэрэшей-Шэрджэсым и къалащхьэм и муниципальнэ хэхакIуэ комиссэм и зи мыёэзу зэIу­щIэ иджыблагъэ екIуэкIащ. Ар теухуауэ щытащ ґеркесск и Iэтащхьэр  щыхахыну махуэр убзыхуным.

   Комиссэм унафэу къищтащ хэхыныгъэхэр гъатхэпэм и 12-м ирагъэкIуэкIыну. ЩыIэ хабзэм къызэрыщыгъэлъэ­гъуамкIэ, а унафэм къару щигъуэтынур ар щIыпIэ пеёатым къытехуа иужьщ. Абы щыщIэдзауэ кандидатхэм зрагъэтх хъунущ.

ПIалъэкIэ ягъэувыIэ

   Сыхъум. 2006 гъэм щIы­шылэм и 1-м щыщIэдзауэ Абхъазым и цIыхухэм ират урысей пенсэхэр  пIалъэкIэ щагъэтащ. Ар къызы­хэ­кIар абыхэм я нэхъыбэм Урысей Федерацэм и паспорт  зэрамыIэрщ.

   ЦIыхухэм УФ-м и пенсэхэр япэм ирату щытащ Совет Союзыр щыщыIам щыгъуэ къекIуэкIа паспортхэмкIэ. Иджы урысей пенсэ къэзыхьхэм паспортыщIэхэр къыIа­хыжын хуейщ.

ХЬЭЩЫКЪУЕЙ Олег.

Л1ЫГЪЭ КЪЫЗЭРИГЪЭЛЪЭГЪУАМ ПАПЩ1Э

Москва дэт “Урысей” къэрал концерт тыпIэм щызэхэта гуфIэгъуэ зэIущIэр теухуауэ щытащ хабзэхъумэ органхэм я лэжьакIуэхэм ящыщу лIыгъэрэ хахуагъэрэ къэзыгъэлъэ­гъуахэм папщIэ къэрал кIуэцI органхэм я ветеранхэм я урысей советым къызэригъэпэща “ЩIыхь, хахуагъэ” саугъэтыр тыным.

   Абы хэтахэм хъуэхъукIэ зыхуагъэзащ Урысейм и Президент Путин Владимиррэ  УФ-м къэрал кIуэцI IуэхухэмкIэ и министр Нургалиев Рашидрэ.

   Номинацэхэм ящыщ зым хиу­быдэу диплом, медаль, жэз дамыгъэ, ахъшэ саугъэт къы­хуагъэфэщащ ЛIыгъэм и орденыр зезыхьэ, милицэм и Бахъсэн район къудамэм уголовнэ розыскымкIэ и къудамэм и унафэщI Кумыщ ТIэхьир. Апхуэдэ щIыхьыр ди хэкуэгъум хуэфащэу къалъытащ 2003 гъэм щIэпхъаджа­щIэхэр къэубыдыным теухуауэ ирагъэкIуэкIа операцэм хэту абы къигъэлъэгъуа лIыгъэм - къэуэну хьэзыр гранатэм тегъуалъхьэу и ныбжьэгъухэр къызэрыригъэлам папщIэ.

БЗЭР ЩЫМЫ1ЭМЭ, ЛЪЭПКЪРИ ЩЫ1ЭНУКЪЫМ

Ди газетым зэрытетащи, иджы­благъэ УФ-м ЩIэны­гъэ­хэм­кIэ и академием и Къэбэрдей-Балъкъэр щIэныгъэ центрым щекIуэкIащ анэдэлъхубзэхэр (адыгэбзэмрэ балъкъэры­бзэмрэ) курыт еджапIэхэм зэ­ры­щрагъэдж щIыкIэр егъэ­фIэ­кIуэн, абы папщIэ щыIэ мето­ди­кэхэм, тхылъхэм я купщIэр зэ­хъуэкIын зэрыхуейм теухуа зэIущIэ.

   ЩIэныгъэлIхэм “стIол хъурейм” щаубзыхуащ КъБР-м ШынагъуэншагъэмкIэ и советым мы мазэм щекIуэкIыну зэ­хуэ­сым анэдэлъхубзэхэр нэхъ шэрыуэу егъэджыным теухуауэ утыку кърахьэну Iуэху­гъуэ­хэр.

   ЗэIущIэм хэтащ КъБР-м и Пра­вительствэм и УнафэщIым и къуэдзэ Балъкъыз Михаил, КъБР-м егъэджэныгъэмрэ щIэныгъэмкIэ и министр Щоджэн Ахьмэд, абы и къуэдзэ Джаппуевэ Тамарэ, УФ-м и Къэрал Ду­мэм и депутат, ДАХ-м и Пре­зидент Нэхущ Заурбий, “Адыгэ псалъэ” газетым и редактор нэхъыщхьэ, Къэбэрдей Адыгэ Хасэм и тхьэмадэ Хьэ­фIы­цIэ Мухьэмэд, УФ-м ЩIэ­ны­гъэхэмкIэ и Академием и Къэ­бэрдей-Балъкъэр щIэныгъэ центрым и унафэщI Иуан Петр, ЕгъэджакIуэхэм я щIэ­ныгъэм щыхагъахъуэ институтым и унафэщI Емуз Нинэ, КъБКъУ-м и педколледжым и уна­фэщI Байёекуевэ Нинэ, Егъэджэныгъэмрэ щIэны­гъэм­кIэ министерствэм, Гуманитар къэхутэныгъэхэмкIэ Къэбэрдей-Балъкъэр щIэныгъэ инс­ти­тутым, КъБКъУ-м я IэщIа­гъэлI­хэр, адыгэбзэмрэ лите­ра­­турэмкIэ, балъкъэрыбзэмрэ литературэмкIэ зэрырагъа­джэ тхылъхэр зэхэзылъхьахэр, тха­кIуэхэр, усакIуэхэр, егъэ­джа­кIуэхэр, нэгъуэщIхэри.

   ЗэIу­щIэр къызэIуихащ Балъкъыз Михаил. Абы къыжиIащ зи гугъу ящIыну Iуэхугъуэхэм ди лъэпкъхэм я къэкIуэнум дежкIэ мыхьэнэшхуэ зэраIэр икIи ар къэлъытауэ, анэ­дэлъху­­бзэхэр тэмэму егъэ­джы­ным пыщIа гугъуехьхэм, щыIэ щытыкIэр егъэфIэ­кIуэ­ным и хэкIыпIэу къалъытэхэм, щIэб­лэм бзэр шэрыуэу яIу­ры­лъу къэгъэхъунымкIэ респуб­ли­кэм и егъэджэныгъэ Iэна­тIэм хэлъхьапхъэу ябжхэм щхьэтеёу тепсэлъыхьмэ, зэригуапэр.

   Дызэрыт лъэхъэнэм анэдэлъхубзэхэр зэрырагъэдж щIыкIэм, абы зэрызегъэу­жьы­п­хъэ Iэмалу министерствэм къилъытэхэм теухуауэ япэу къэпсэлъащ министр Щоджэн Ахьмэд.

   - КъБР-м ис лъэпкъхэм я бзэхэм зегъэужьыным хуэунэтIа политикэр ди республикэм 90 гъэхэм щызэфIэуващ, - жиIащ Щоджэным. - Абы ипкъ иткIэ ку­рыт еджапIэхэм хабзэу ща­гъэу­ващ пэщIэдзэ классхэм анэ­дэлъхубзэкIэ щрагъаджэу, иужькIэ езы бзэр яджу щытыну.

   Иджыпсту адыгэ, балъкъэр къуа­жэхэм дэт егъэджэныгъэ-гъэ­сэныгъэ IуэхущIапIэхэм зи школ кIуэгъуэ мыхъуа сабийхэм зэращыдэлажьэр анэ­дэлъху­бзэкIэщ, къищынэ­мы­щIауэ 1-нэ, 2-нэ классхэм кIуэ цIыкIу­хэр анэдэлъхубзэкIэ щра­гъаджэ школ щхьэхуэхэр щыIэщ. 3 - 4-нэ классхэм бзитI­ри (анэдэлъхубзэмрэ уры­сыбзэмрэ) къыщагъэсэбэп, адрей предметхэр гугъу де­мыхьу зрагъэщIэн папщIэ.

   Къыхэгъэщыпхъэу къызо­лъы­тэ, адыгэбзэрэ балъ­къэ­ры­бзэкIэ еджэну жэрдэм зиIэу 1-нэ, 2-нэ классхэм щIэсхэм я бжыгъэр иужьрей илъэсхэм нэхъ мащIэ зэрыхъур. Ар нэ­хъы­бэу къызыхэкIыр, дауи, ди къэралым, республикэм щы­щы­Iэ демографие щыты­кIэрщ. Ауэ къыжыIапхъэу къыщIэ­кIынщ, егъэджэныгъэ и лъэ­ны­къуэкIи абы гугъуехь зэрыпылъыр. Къэбгъэлъагъуэмэ, щIэуэ зэреджэ программэм уры­сыбзэкIэ фIэкIа бджы мыхъу предметхэр къыхыхьащ (хамэкъэралыбзэхэр, информатикэр, дыкъэзыухъуреихь дунейр), 3 - 4-нэ классхэм нэ­са и ужькIэ, зэреджэ бзэр зэ­рахъуэжым еджакIуэхэр гугъу ирегъэхь, апхуэдэуи вариативнэ программэм къи­гъэув жыпхъэхэм изагъэу анэ­дэлъхубзэкIэ зэдзэкIа тхылъ дызэримыIэм зызыужь егъэ­джэныгъэ системэм дылъэщIи­гъэхьэркъым.

   Анэдэлъхубзэхэр джыным хухэха сыхьэт бжыгъэхэм нэмыщI, курыт еджапIэ псоми класс щIыб лэжьыгъэхэр щра­­гъэ­кIуэкI, лъэпкъ къа­фэ­хэм­кIэ, макъамэхэмкIэ дерсхэр, IэпщIэлъапщIагъэмкIэ гупжьейхэр къыщызэрагъэпэщри, бзэмрэ щэнхабзэмрэ зэ­гъу­сэу щIэблэм ябгъэдэлъхьэным хуо­лажьэ.

   КъБР-м Егъэджэныгъэмрэ щIэ­ныгъэмкIэ и министерствэр жыджэру долажьэ Къэбэрдей, Дунейпсо Адыгэ Хасэхэм, гъэ къэси зэгъусэу “Си бзэ - си псэ, си дуней” респуб­ли­кэпсо зэпеуэр идогъэкIуэкI. Лъэпкъ щэнхабзэм, гъуаз­джэм, тхыдэм, литературэм щIэб­лэр дихьэхын, я бзэм пщIэ нэхъ хуащIын папщIэ, илъэс­ къэс мазаем и 21-м курыт­ еджапIэхэм Анэдэлъху­бзэм и дунейпсо махуэр ща­гъэ­лъапIэ. Адыгэ, балъкъэр тха­кIуэхэм, усакIуэхэм я творёествэм хухэха пшыхьхэр, зэхьэзэхуэхэр ирагъэкIуэкI. Мыхьэнэшхуэ иIэщ анэ­дэлъху­бзэм­кIэ республикэ зэпеуэхэм щы­текIуэ ныбжьыщIэхэр КъБКъУ-м филологиемкIэ и институтым экзаменыншэу зэрыщIагъэтIысхьэми.

   Бзэр ящIэу, лъэпкъхэм куэд щIауэ къадэгъуэгурыкIуэ хабзэхэм, IэщIагъэхэм хащIыкIыу цIыкIухэр къэгъэхъуным еджапIэхэм мыхьэнэшхуэ зэрыратыр къыхигъэщащ минист­рым, ауэ а псори щыщIэны­гъэн­шэу зэрыщымытыр зыу­жьы­ныгъэм зэран хуохъу. Апхуэдэу министерствэр зыIууэ лъэпощхьэпохэми тепсэлъыхьащ Щоджэныр. Абыхэм ящыщщ иджыпсту зэрырагъа­джэ тхылъхэр япэ классым щы­щIэдзауэ 11-нэм нэс я куп­щIэкIи я теплъэкIи егъэфIэ­кIуэн, адыгэбзэмрэ балъкъэрыбзэмрэ зэрырагъэдж тхылъ­­хэр къэгъэщIэрэщIэжын, щIэуэ къыдэгъэкIыжын, анэ­дэлъху­бзэхэмкIэ компьютер программэхэр зэхэлъхьэн, школ библиотекэхэм щIэлъ тхылъхэр иджырей мардэхэм къизагъэу зэхъуэкIын, лъэпкъы­бзэ­­хэмкIэ методикэ журналхэр къыдэгъэкIыныр тэмэму зэтеублэн зэрыхуейр.

   - Ди Iуэхур нэхъ кIуэтэну къы­щIэкIынт “КъБР-м ис лъэпкъхэм я бзэхэм теухуауэ” унафэм къызэригъэувам хуэдэу абы къыщыгъэлъэгъуахэр гъэ­зэ­щIэным текIуэдэн хуей мылъкур и пIалъэм къытIэрыхьэу щытамэ. 2003 гъэ лъандэрэ ар гъэзэщIа зэрыхъуар проценти 7,2-рэщ, - жиIащ Щоджэным. - Апхуэдэ щытыкIэм къегъэув ди бзэхэм заужьын папщIэ къэрал политикэщIэ зэхэгъэувэн хуейуэ.

   Лъэпкъ курыт еджапIэхэр къэгъэщIэрэщIэжын зэры­хуейм, абы папщIэ къэгъэсэбэпыпхъэ Iэмалхэм теухуауэ къэпсэлъащ усакIуэ Щоджэн Леонид.

   - Демократие зыужьыны­гъэм ди лъэпкъ цIыкIухэм къахуихьа ехъулIэныгъэхэм ящыщщ адыгэбзэр, балъкъэрыбзэр, урысыбзэр Къэбэрдей-Балъкъэрым къэралыбзэу зэрыщыувар. 1990 гъэхэм пэ­щIэдзэ классхэм предмет псори анэдэлъхубзэкIэ щаджу ира­гъэжьащ, ди мылъэпкъэ­гъу­хэм адыгэбзэр е балъкъэрыбзэр Iэмал имыIэу зра­гъэ­щIэн хуейуэ къагъэуващ, анэдэлъхубзэхэмкIэ сыхьэт бжы­гъэ­хэр нэхъыбэ ящIащ, ар езы­гъэджхэм я улахуэм процент 25-рэ дыщIагъуащ. Ауэ иужьрей илъэсхэм мыгурыIуэгъуэ щхьэусыгъуэхэм къахэкIыу а IуэхуфIхэр IэщIыб ящIащ.

   Лъэпкъ псоми я дежкIэ нэ­хъыщхьэр я бзэр яхъумэжынырщ, сыт щхьэкIэ жыпIэмэ, бзэр щымыIэмэ, лъэпкъри щы­Iэ­нукъым. Лъэпкъым и зыу­жьы­ныгъэр зэлъытахэм бзэри зэращыщым тепщIыхьмэ, ди анэ­дэлъхубзэм ехьэлIауэ мыпхуэдэ къалэнхэр гъэзэщIэн ­хуейуэ соплъ: республикэм и къалэхэм, къуажэхэм щыIэ курыт школхэм 1-нэ классым щыщIэдзауэ 6-нэм нэс пред­ме­т псори анэдэлъхубзэкIэ щегъэджыныр, абы папщIэ зыхуеину тхылъ псори адыгэ­бзэ­кIэ, балъкъэрыбзэкIэ зэ­дзэ­кIауэ къыдэгъэкIыныр, 7 - 11-нэ классхэм зы тхьэма­хуэм анэдэлъхубзэм сыхьэти 6 хухэхыныр, ди мылъэпкъэ­гъухэм адыгэбзэмрэ балъкъэрыбзэмрэ (тIум я зыр) егъэ­джыныр, егъэджакIуэхэм я ула­хуэм хухагъэхъуауэ щытар яхущIыгъужыныр, литературэр къызэращэхун сом 200-р етыныр, лъэпкъхэр зэрызэпсалъэ урысыбзэми гулъытэ щхьэхуэ хуэщIыныр.

   Анэдэлъхубзэр курыт школхэм щезыгъэджхэм къаб­гъэ­дэ­кIыу къэпсэлъащ КъБР-м щIыхь зиIэ и егъэджакIуэ, адыгэ­бзэмрэ литературэмрэ Сэрмакъ курыт еджапIэм щезыгъэдж, еджапIэм и уна­фэ­щIым и къуэдзэ Мэшыкъуэ Iэсият.

   - Япэ дыдэу фIыщIэ хуэс­щIы­ну сыхуейщ сыт хуэдэ Iуэху къет­хьэжьэми къыддэзыIыгъ, тегушхуэныгъэ къытхилъхьэу къыткъуэт Егъэджэныгъэмрэ щIэныгъэмкIэ министерствэм, - жиIащ Iэсият. - Псоми зэрыт­щIэ­щи, ди лэжьыгъэр щыщIэ­ны­гъэншэкъым, абы дызэрыпэлъэщын Iэмалхэр, хэкIы­пIэ­хэр къэдмыгупсысмэ, хуабжьу иужь дыкъинэну къысфIощI. ЕгъэджакIуэхэр арэзы къыздэхъуну къыщIэкIынщ, къэд­гъэ­сэбэп тхылъхэр жьы дыдэ зэрыхъуар дызыIууэ гугъуехьхэм я лъабжьэу зэрыщытыр жыс­Iэмэ. Ди Iуэхур адэкIи хэп­лъэ­гъуэ мыхъун папщIэ, икIэ­щIы­пIэкIэ а Iуэхум и ужь ихьэн­ хуейщ. КъищынэмыщIауэ, егъэ­­джэныгъэм щIэуэ къыхыхьа технологиехэр анэдэлъху­бзэм­кIи къэдгъэсэбэпыфын пап­щIэ, компьютер программэхэр зэхэлъхьэным и ёэзу хъуауэ къызолъытэ.

   ЕгъэджакIуэхэм я щIэны­гъэм щыхагъахъуэ институтым пэщIэдзэ классхэмкIэ и ка­бинетым и унафэщI Къулым Риммэ и къэпсэлъэныгъэм къы­хигъэщащ вариативнэ про­граммэм къигъэувхэр гъэ­зэ­щIа хъун папщIэ, тхылъ-ме­то­дикэ лъабжьэ къызэгъэпэщын зэрыхуейр, “2100 гъэм и пэщIэдзэ школ”, “ХХI лIэщIы­гъуэм и пэщIэдзэ еджапIэ”, “Уры­сейм и школ” иджырей прог­раммэхэмкIэ сабийхэм зэрадэлэжьэн тхылъ ди курыт еджапIэхэм зэрыщIэмылъыр. “Сэ иджыпсту зэредгъаджэ тхылъ­хэр зэзыдзэкIа ди IэщIа­гъэлI­хэм я лэжьыгъэм пщIэ хузощI, ауэ и щхьэр теёауэ жы­Iапхъэу къыщIэкIынщ егъэ­джа­кIуэхэм зэрагъэзэхуэжын хуей хъу щыуагъэ куэд абыхэм зэрыхэтыр. Абы къыхэкIкIэ, япэ щIыкIэ сыт и лъэныкъуэкIи зы­хуей хуэза тхылъкIэ къызэдгъэпэщу, итIанэ егъэджа­кIуэ­хэм я лэжьыгъэм дагъуэ къыщытлъыхъуапхъэу ара­гъэнщ”.

   Анэдэлъхубзэхэр зэрегъэ­джын хуейм теухуауэ жаIахэм арэзы техъуами, бзэр кIуэ­ды­жы­ным и щхьэусыгъуэ нэ­хъыщхьэр тхылъым и зэхэлъы­кIэм зэремылъытар жиIащ КъБКъУ-м адыгэбзэмрэ лите­ра­­турэмкIэ и кафедрэм и уна­фэщI, профессор Тау Хьэзешэ.

   - Дэ дыщыгъуазэщ бзэ зэ­мы­лIэу­жьыгъуэу мини 6-м нэс дунейм зэрытетым, ауэ абыхэм ящыщу мини 3-р дызы­хуэ­кIуэ зэман гъунэгъум кIуэ­ды­жыну хуагъэфащэ. Иужьрейхэм яхэтщ ди бзэхэри, - жиIащ абы. - Сэ къызэрыслъытэмкIэ, гу­лъытэ нэхъыбэ зыхуэщIын хуейр бзэр хъумэнырщ. ИтIа­нэу къыщIэкIынщ ар зэредгъэ­джыным дыщытепсэлъыхьын хуейр. Бзэр хъума, зегъэужьа хъун папщIэ тщIэнухэмкIэ щапхъэ зытетхыпхъэхэр гъунэжщ. Пса­лъэм папщIэ, инджылызыбзэр, нэмыцэбзэр, фран­джыбзэр кIуэдыжынымкIэ шынагъуэ лъэпкъ зэры­щы­мы­Iэр зи фIыщIэр ахэр хъума хъун папщIэ жэуаплыныгъэ зыхьхэрщ. Къэбгъэлъагъуэмэ, Фран­джыми Британиеми а Iуэху­гъуэхэр зи нэIэ щIэтыр къэрал унафэщIхэрщ. Абы нэрылъагъу ещI я анэдэлъхубзэм ират мыхьэнэм и инагъыр.   Дауи, мылъкушхуэрэ къаруушхуэрэ ухуейщ апхуэдэу уи Iуэ­хур зебгъэкIуэн папщIэ, ауэ арын­шауэ хъунукъым.

   Дэри зэхэдгъэувауэ щытат анэ­дэлъхубзэр хъумэным, зе­гъэужьыным теухуа закон гъуэ­зэджэ. Ауэ ар гъэзэщIа хъу­нымкIэ жэуап зыхь зэры­щы­мыIэм къыхэкIыу, IэщIыб ящIащ.

   Анэдэлъхубзэхэр хъума хъуныр уэрамхэм къызэрыще­жьэр­ къилъытэри, филологие щIэ­ныгъэхэм я доктор, профессор Гъут Iэдэм псалъэма­къым къыпищащ.

   - Налшык къалэ Лениным и цIэкIэ щыIэ уэрамым ущри­кIуэ­кIэ, IуэхущIапIэхэм я цIэр зэ­ры­т­етха бзэхэм яхыумылъа­гъуэр ди анэдэлъхубзэхэм я закъуэщ, - жиIащ абы. - Ахэр щыс­лъагъукIэ, ди адэжьхэми абы­хэм пщIэ зыхуащIу щыта я адэхэми ди деж пщIэ зэрыщамыгъуэтыжым семыгупсысын слъэкIыркъым.

   Апхуэдэу Гъутым жиIащ УФ-м и къэрал политикэм и унэ­тIы­ны­гъэ нэхъыщхьэхэм лъэпкъ цIыкIухэм, абыхэм я бзэм зе­гъэу­жьыным хуэфащэ гулъытэ щигъуэтамэ, Урысей къэралыгъуэр гъэбыдэным, ефIэ­кIуэ­ным сэбэпышхуэ зэрыхуэ­хъунум шэё къызэрытримы­хьэр.

   Бзэр хъума хъун папщIэ, ар щIэблэм едгъэдж къудей мы­хъуу, ди республикэм и уна­фэщI­хэми гулъытэ лей а Iуэхум хуащIу щытын зэрыхуейр къыхигъэщащ КъБКъУ-м и профессор ХьэкIуащэ Андрей.

   - Ди бзэм и пщIэр нэхъ лъагэ­ хъун щхьэкIэ япэ дыдэу лъэпкъ тхыбзэм и махуэр дгъэувын хуейщ, - жиIащ щIэныгъэлIым.  - Ар махуэшхуэу дгъэлъапIэу щы­тамэ, абы зыхуэзыгъэхьэзыр еджакIуэхэм, къызэзыгъэ­пэщ балигъхэм анэдэлъхубзэм хуаIэ гулъытэм хэхъуэнут, абы­хэм дэтхэнэми и гум хуабагъ гуэр къыщыушынут.

   Адыгэбзэмрэ балъкъэры­бзэм­кIэ иджырей технологиехэр къызэрамыгъэсэбэпыфым иригузавэу къэпсэлъахэм пэджэжу щIэныгъэ центрым и унафэщI Иуан Петр жи­Iащ ахэр Егъэджэныгъэмрэ щIэ­ныгъэмкIэ министерствэм дэ­лэжьэну, анэдэлъхубзэхэр щра­гъэджкIэ компьютеркIэ зэрылэжьэну программэ комплексхэр зэхигъэувэну зэры­хьэ­зырыр.

   IэщIагъэлIхэр щIызэхуэса бзэм и мызакъуэу, лъэпкъым къы­декIуэкI хабзэхэми гулъытэ нэс зэрахуэщIыпхъэм и гугъу ищIащ ЕгъэджакIуэхэм я щIэ­ныгъэм щыхагъахъуэ инс­ти­тутым и унафэщI Емуз Ни­нэ.

   - Сэ сызэреплъымкIэ, адыгэ е балъкъэр щIалэм бзэр Iурылъ щхьэ­кIэ лъэпкъылI къищIы­кIы­ну­къым, зыщыдгъэгъупщэн хуей­къым абы и хьэл-щэныр зыпсыхьыр лъэпкъ хабзэр зэрыарар, - жиIащ абы. - Бзэр лъэпк­ъым къыдэгъуэгурыкIуэ щэнхабзэр псэкIэ зыхо­зы­гъащIэ Iэмэпсымэщ.

   ЖытIэу къэдмыгъэнэжу мы къэтIэта Iуэхум деужьэрэкIын хуейщ, адрейхэм дакъыкIэры­мы­хун папщIэ. Налшык хуэмыдэу Мейкъуапэ дэт IуэхущIапIэ псоми я цIэхэр адыгеибзэкIэ тетхащ, 2000 гъэм Адыгэбзэм и махуэр гъэлъэпIэн щIадзащ, мы гъэм фокIадэм и 1-м щы­щIэ­дзауэ “Адыгэ хабзэр” предмет щхьэхуэу курыт школхэм щрагъэджынущ.

   А псалъэмакъым къыпищэу Гуманитар къэхутэны­гъэхэм­кIэ Къэбэрдей-Балъкъэр щIэ­ныгъэ институтым и уна­фэ­щIым и къуэдзэ Тетуев Алим къыжиIащ бзэм и мызакъуэу, лъэпкъ тхыдэм, географием, диным и тхыдэм хухэха программэхэр хэгъэхьэныр, щэнхабзэм, шыIэныгъэм хуэзыущий дерсхэр школакIуэхэм яде­гъэкIуэкIыныр Iэмал хъарзынэу къызэрилъытэр, апхуэдэуи бзэм теухуауэ республикэм щекIуэкI Iуэхугъуэхэм кIэ­лъыплъ центр Правительст­вэм деж къыщызэIуахмэ, зэ­ры­­фIэ­тэмэмри къыхигъэщащ.

   ЕкIуэкI псалъэмакъым зэреплъыр къиIуэтащ УФ-м и Къэ­рал Думэм и депутат, ДАХ-м и президент Нэхущ Заурбий. Абы жиIащ щIэблэм бзэр шэрыуэу ящIэн папщIэ, зи IэщIагъэм фIыуэ хэзыщIыкI егъэджа­кIуэ­хэр, зыхуей хуэза зэрырагъа­джэ тхылъхэр диIэн, егъэджэныгъэм текIуэдэн хуей мылъкур кIэрымыхуIауэ бюджетым къыхэкIыу щытын зэрыхуейр. ДАХ-м и исполкомым и зи ёэзу зэхуэсу иджыблагъэ екIуэкIам Адыгэ тхыбзэм и махуэр гъэу­вын зэрыхуейм и гугъу щащIащ икIи япэу адыгэ тхылъ дунейм къы­щытехьа гъатхэпэм и 14-м (1853) траухуащ.

   ЩIэблэм адыгэбзэр егъэщIэ­ным бгъэдыхьэкIэщIэ къыхуэ­гъуэтын зэрыхуейм, ар егъэ­джэ­ныгъэм и мызакъуэу, нэ­гъуэщI Iуэхугъуэхэми зэре­лъы­тар жиIащ “Адыгэ псалъэ” газетым и редактор нэхъыщхьэ, Къэбэрдей Адыгэ Хасэм и тхьэмадэ ХьэфIыцIэ Мухьэмэд.

   - Анэдэлъхубзэр Iэмал имы­Iэу зра­гъэщIэныр ткIийуэ къэзыгъэув унафэ къыдэгъэкIын хуейщ, - къыхигъэщащ Хьэ­фIы­цIэм. - Зи гугъу сщIы Iуэху­гъуэм теухуауэ хамэ къэралхэм я Iуэху бгъэ­дыхьэкIэхэр щапхъэу къыф­хуэсхьыфы­нущ. Псалъэм папщIэ, Иорданиемрэ Израилымрэ ис ди лъэпкъэгъухэм бзэр зэрагъэшэрыуэр хуабжьу зэщхьэ­щокI. КъэралитIми адыгэбзэр курыт еджапIэхэм щра­гъэдж щхьэкIэ, Иорданием щыIэхэм ар фIыуэ ящIэркъым. Израилым щыпсэухэм, ар я лъэпкъ политикэщи, дэтхэнэми и анэдэлъхубзэр, хьэры­пы­бзэр, инджылызыбзэр, ивритыр Iэмал имыIэу ищIэн ­хуейщ. Апхуэдэ Iуэху бгъэды­хьэ­кIэр дэри къэдублэрэ хабзэ тхуэ­хъуамэ, ди Iуэхур нэхъ дэ­кIыну къыщIэкIынт. ЕтIуа­нэ­рауэ, ШынагъуэншагъэмкIэ со­ветыр щызэхыхьэкIэ, утыку къифхьэну сыхуейт бзэр хъума хъунымкIэ къалэнышхуэ зы­гъэзащIэ радиомрэ телевиденэмрэ адыгэбзэрэ балъкъэ­ры­бзэкIэ лажьэу зэтеублэжыныр.

   ХьэфIыцIэ Мухьэмэд иджыри зэ и гугъу ищIащ 2002 гъэм Мей­къуапэ, 2004 гъэм ґеркесск къыщащта Адыгэ тхыбзэм и махуэр Къэбэрдей-Балъкъэрми махуэшхуэу щыгъэувын зэрыхуейм икIи ди лъахэгъу балъкъэрхэми апхуэдэ махуэ хэха къызэрагъэпэщыну ёэнджэщ яритащ.

НЭЩIЭПЫДЖЭ Замирэ.

АПХУЭДЭУ ЗЭХЬЭЗЭХУЭМИ ДЫХЭТАРЭТ!

Урысей Федерацэм фут­бо­лым­кIэ и премьер-лигэм мы гъэм щекIуэкIыну зэхьэзэхуэм зы­хуэгъэхьэзырыным Налшык и “Спартакым” Тыркум щыпищащ. Ди щIалэхэм ар хуабжьу щхьэпэу къызэрагъэсэбэпам и щы­хьэтщ абы щрагъэкIуэкIа зэ­ныбжьэгъугъэ зэIущIиплIми зэрыщытекIуар.

   Иужьу налшыкдэсхэр вэсэмахуэ тIэунейрэ дэджэгуащ Украинэм и ёемпионатым епщIанэ увы­пIэр щызыIыгъ Полтавэ и “Ворсклэм”. ТIуми текIуэныгъэр къы­щы­зыхьар “Спартакырщ”.

   ЗэрызэгурыIуам тету, япэ щIы­кIэ джэгупIэ губгъуэм къихьащ командэхэм я щIалэгъуалэмрэ зыхагъэхьэну зыкIэлъыплъхэмрэ. Ди щIалэхэм ар апхуэдизу лъэ­щу къыщIадзати, зэIущIэм щы­щу дакъикъэ ныкъуэ дэкIауэ арат бжыгъэр къыщызэIуахам. Къы­хэ­жаныкIар Тарловскэрщ. АдэкIи Къэбэрдей-Балъкъэрым икIахэм тепщэныгъэр зыIэщIагъэ­кIа­къым. “Спартакым” и ебгъэры­кIуэныгъэр лъэщт икIи Iэзэу зи­хъу­мэжырт. Абы и фIыгъэкIэ зэIущIэм и 21-нэ дакъикъэм Тар­ловс­кэм бжыгъэр игъэбэгъуащ.

   Украинэм и футболистхэм топ дагъэкIыну джэгум и япэ Iыхьэм IэмалитI яIауэ аращ, арщхьэкIэ ахэри къагъэсэбэпыфакъым. Загъэпсэхуу къихьэжа иужькIэщ “Ворсклэм” бжыгъэр 1:2-м щы­хуигъэкIуэфар.

   КъыкIэлъыкIуэу командэхэм я футболист нэхъыфIхэр зэдагъэ­джэгуащ. Налшыкдэсхэм я Iэза­гъыр зэрынэхъ лъагэр мыбдежми щыIупщIт. Дакъикъитху дэкIауэ арат, Мэшыкъуэр зэуа топыр штангэм щытехуам. Ар­щ­хьэ­кIэ куэд мыщIэу Пилипёук и хэ­куэ­гъухэр (ар Харьков и “Металлистым” бэджэнду къыдитауэ аращ) хигъэщIащ.

   ЕтIуанэ Iыхьэ ныкъуэми “Спартакым” и ебгъэрыкIуэныгъэхэр игъэкIэщхъакъым икIи Мэшы­къуэм бжыгъэр 2:0-м нигъэсащ.

   Полтавэ и “Ворсклэм” интернетым щиIэ сайтым зэритымкIэ, Къэбэрдей-Балъкъэрым и командэр зэIущIэм кIэлъыплъахэм ­хуабжьу ягу ирихьащ. Къыха­гъэщ, мылъкушхуэ бгъэдэмылъми, Налшык и “Спартакым” премьер-лигэм кIуэну нэгъабэ зэрыхузэфIэкIар, мы гъэми куэдкIэ ущыгугъ зэрыхъунур. Гулъытэншэу къагъэнакъым Къэбэрдей-Балъкъэрым и командэм Тыркум щригъэкIуэкIа зэIущIэ псори къызэрыщихьэхуар (“Шарлеруа” - 1:0, “Крылья Советов” - 1:0, “Анжи” - 4:0, “Ворскла” - 2:0) икIи и хьэрхуэрэгъухэм зы топи и гъуэм къы­зэ­рыдамыгъэкIыфар. Налшыкдэсхэм фIыуэ зэрызахъумэжыфыр куэдкIэ и фIыщIэу къалъытэ Украинэм къыщалъхуа е щы­джэгуа футболистхэу Мостовой (Львов и спортинтернатым и гъэсэнщ), Скворцов, Нефедов, Джудовиё, Пилипёук (Украинэм и ёемпионатым хэт “Таврием”, “ґер­номорецым”, “Волыным”, “Ме­таллистым” щыджэгуахэщ) сымэ икIи ар пэжщ.

   “Спартакыр” нобэ Налшык къэкIуэжынущ.

ЖЫЛАСЭ Заур.

ссылки

хъыбархэр

сурэт

къыдэкIыгъуэхэр

Copyright © 2005 Buch e-mail: [email protected]