ФИФI ФЫМЫГЪЭПУД, ФИ IЕЙ ФЫМЫГЪЭПЩКIУ

АДЫГЭ ПСАЛЪЭ

КъБР-м

 И ПАРЛАМЕНТЫМРЭ ПРАВИТЕЛЬСТВЭМРЭ

Я ГАЗЕТ

сайт газеты «Адыгэпсалъэ»

газетыр 1924 гъэм и мэкъуауэгъуэ мазэм и 1 лъандэрэ къыдокI

ХЪЫБАРЫЩIЭХЭР

ТХЫДЭ

ХЪЫБАРЕГЪАЩIЭ

ТХЫГЪЭХЭР

АРХИВЫР

english

адыгэбзэ

русский

КЪАНОКЪУЭ АРСЕН: СИ Ф1ЭЩ МЭХЪУ ГЪУЭГУАНЭ ПЭЖ ДЫЗЭРЫТЕТЫР

                                                                Ди газетым зэрытетащи, щIышылэм и 12-м Правительствэм и Унэм пресс-конференц щекIуэкIащ Къэбэрдей-Балъкъэр Республикэм и Президент Къанокъуэ Арсен и къулы­къум зэрыпэрыхьэрэ дэкIа махуи 100-м къриубыдэу зэфIэ­гъэкIа хъуахэм теухуауэ.

 ЗэIущIэр къыщызэIуи­хым Пре­зидентым журналистхэр щигъэгъуэзащ рес­публикэм и социально-экономикэ зыу­жьы­ныгъэм и лъэныкъуэ зэмылIэу­жьы­гъуэхэм щызэ­фIа­ха Iуэху­гъуэхэм, зыIууэ гу­гъу­е­хь­хэм, апхуэдэуи цIыху­хэм я псэукIэр егъэфIэкIуэ­ным­кIэ дызыхыхьа илъэ­сы­щIэм IэнатIэ псоми щра­гъэ­кIуэкIыну яубзыху лэ­жьы­гъэм.

 Къанокъуэ Арсен къызэхуэсахэм Урысей пеёатым и махуэмкIэ, Илъэсы­щIэм­кIэ ехъуэхъуащ. Ап­хуэдэуи Президентым жур­налист­хэм захуигъэзащ республикэм щыIэну зэIузэпэщыныгъэр абыхэм я псалъэм куэдкIэ елъытауэ зэрыщытыр зыщамыгъэ­гъупщэу, Iущагъ зыхэлъ, цIыхухэр фIым къыхуезы­джэ тхыгъэ купщIафIэхэр нэхъыбэу      я къалэмыпэм къыщIэкIы­ну.

 ЗэIущIэм кърихьэлIа­хэм я упщIэхэм жэуап ириткIэрэ, Президентым къыхигъэщащ мы гъэм и бюджетыр зэтеухуэным гугъуехь инхэр зэрыхэлъар. Ахэр псом япэу къы­зыхэкIыр налогхэр ирикъуу къыхэха зэрымыхъурщ. Апхуэдэу щыт пэтми, республикэм и Правительствэм игъэзэщIэнущ бюджетым ирипсэухэм я улахуэр етынымкIэ ипщэ дилъхьэжа къалэнхэр. Абы къыдэкIуэу и ёэзум итынущ газымрэ электрокъарумрэ я пщIэр. Налогхэр ирикъуу къыхамыхыфмэ, Правительствэм къигъэсэбэпынущ бюджетым лейуэ хи­гъэхьа ахъшэр.

 Президентым езым и дежкIэ мы зэманым нэхъ гугъуехь иныр зэпхар экономикэр къэIэтынырщ. Абы къыхигъэщхьэхукIащ экономикэм и зэхэлъыкIэм зэхъуэкIыныгъэ куухэр зэрыщригъэкIуэкIынур. AДэ диIэ мылъкур къытхуэгъэсэбэпыжрэ, абы къыдит хэхъуэмкIэ дыпсэуфу зе­дгъэсэн хуейщ, - жиIащ Президентым. - Иджыпсту щыщIэдзауэ дызытехьа илъэсым, къапщтэмэ, илъэ­ситху дызыхуэкIуэм зы­хуэдгъэувыжа къалэнхэм дыщыгъуазэу, абы и лъэ­ныкъуэкIэ зыIэрыдгъэ­хьэну ехъулIэныгъэм ды­хуэзышэну лъагъуэри тэрэзу убзыхуауэ щытып­хъэщ. Ар къайхъулIэн пап­щIэ, Къанокъуэм зэры­жи­IамкIэ, нэхъыщхьэр Iуэху­хэр зезыхьэн гуп къызэ­гъэпэщынырщ. Узэкъуэту узэдэмылажьэу щытыкIэр пхуегъэфIэкIуэнукъым. Апхуэдэу зэкъуэту зэдэлэ­жьэн гуп яIэмэ, шэё хэмылъу, абы лэжьыгъэр ипэкIэ игъэкIуэтэнущ. Зэ­кIэ ар къызэрагъэпэща­къым, ауэ Iуэхум къыхашэну къра­гъэблэгъащ Москва щыщ IэщIагъэлIхэр, зэфIэкI лъагэ къэзыгъэлъэгъуэн лэжьакIуэхэм республикэми щолъыхъуэ. Абы игъэ­щIэгъуащ республикэм кадр­хэр гъэхьэзырыным зэрыщемыгугъуар. Iуэху псори зэфIэгъэкIын хуейщ зы бгъэдыхьэкIэ Iэмалым тету. Апхуэдэу жиIащ дэтхэнэ министрми программэ зэхилъхьэну зэрыхуи­гъэувар. Илъэсым и кIэм   ар гъэзэщIа зэрыхъуа    щIы­кIэмкIэ жэуап ихьын      хуейщ.

 131-нэ законым и гугъу щищIым, Къанокъуэ Арсен къыхигъэщхьэхукIащ ар гъэзэщIэнми гугъуехь куэд къызэришэнур. Ар къызы­хэкIынур Iуэхум хэзыщIыкI IэщIагъэлIхэр ирикъуу зэ­рамыIэрщ. Псалъэм пап­щIэ, къуажэ администрацэхэм я бюджетыр тэмэму яхуэубзыхуркъым. Абы къыхэкIыу, я бюджетым хэхъуэ къезытын Iуэхухэр зэтраублэхукIэ, япэ лъэхъэнэхэм я Iуэхур зэблэмыууэ дагъэкIын щхьэкIэ зрикъун мылъкур пIалъэ гуэркIэ Правитель­с­т­­вэм къахуиутIып­щы­-  нущ. AИлъэсым щIидза къудейщ, - жиIащ Президентым, - а законыр гъэ­зэщIэ­ным­кIэ дызыIууэну гу­гъуе­хь­-            хэм дяпэкIэщ дыщри­хьэ­лIэнур. Сэ си гугъэмкIэ, а хабзэхэр нэгъэсауэ дгъэ­­защIэу десэным илъэси 2-3 текIуэдэнущ.

    Президентым и жэуапхэм къыхэщащ лэжьыгъэ IуэхукIэ Урысейм и хэ­гъуэгу зыбжанэм запи­щIэну зэримурадыр. Абы и лъэныкъуэкIэ зэман гъунэгъум игъэзэщIэну зы­хуи­гъэувыжа къалэнхэм ящыщщ лэжьыгъэ и пIа­лъэкIэ зэхъуэжэну Тюмень областым, Мордовием, Удмуртием зэрыкIуэнур. Абы зэрыжиIамкIэ, а щIы­налъэхэр я бюджетым и зэхэлъыкIэкIэ, я щыIэкIэ-псэукIэкIэ ди республикэм куэдкIэ пэгъунэгъущ. Апхуэдэуи СНГ-м и къэралхэм пыщIэныгъэ гуэрхэр къа­хуигъуэтыфмэ, ахэри къи­гъэсэбэпыну и мурадщ.

    Лъэпкъ федеральнэ проектиплIми республикэр хэгъэхьэным сыт и лъэныкъуэкIи зэрыху­щIэкъу­нур жиIащ Президентым. А IуэхумкIэ УФ-м и Президентым и адми­нист­рацэм кIуэн хуейуэ зэман гъунэгъум къыпэщытщ.

    Промышленнэ Iуэху­щIа­пIэ­хэр къэгъэщIэрэ­щIэ­жынымкIэ, нэгъуэщIхэр щIэуэ къызэIухынымкIэ иIэ мурадхэр къащIэну Президентым упщIэ щратым, абы жиIащ цIыху нэхъыбэ зыгъэлэжьэфыну, республикэ, щIыпIэ бюджетхэм ахъшэ нэхъыбэ хэ­­зы­лъхьэ­фыну IэнатIэхэмрэ производствэхэмрэ зе­гъэужьыныр тегъэщIапIэ нэхъыщхьэу я лэжьыгъэм зэрыщыщытыр. Къано­къуэ Арсен къыхигъэбел­джылы­кIащ илъэс 15-м щIигъуауэ щыт Тырныауз вольфрам-молибден комбинатыр егъэжьэжыным пыщIа къалэнхэр зэфIи­гъэкIын му­радкIэ инвесторхэр къызэрилъыхъуэр, абы и Iуэху­кIэ Дерипаскэ Олег зэрыIу­щIар. Москва щыщ инвестор зы­бжанэм йопсалъэ цIыху ми­ни­тIым нэблагъэ щылэжьэну джэд фабрикэхэр республикэм щыухуэным и Iуэху­кIэ. AДи жа­гъуэ зэрыхъунщи, абы и лъэныкъуэкIэ сэ сызыхуейм елъытауэ къыдэхъу­лIар ма­щIэщ, - жиIащ Президентым. - Щы­ты­кIэр щыгугъу Кавказ Ищхъэрэм инвестицэхэр къыхэзылъ­хьэну хуейхэр ма­щIэщ. Ауэ,­ итIа­ни, согугъэ зы­гуэрхэр къы­тху­зэ­щIэгъэу­Iуэну, ахэр къэдгъэсэбэпурэ IэнатIэщIэхэр зэтедгъэувэну, лажьэу щыта Iуэху­щIапIэхэр къэд­гъэ­щIэрэ­щIэжыну.

     ЩIэпхъаджащIэхэр Налшык къызэрытеуам и гугъу щи­­­щIым, Къанокъуэ Арсен къыхигъэщхьэхукIащ мы Iуэхур зэрызэ­хагъэкI щIы­кIэм арэзы къызэри­щIым утепсэлъыхьыну зэрыпасэр, къэхъуар къызыхэкIа щхьэу­сыгъуэр иджыри нэсу зэрызэхамыгъэкIар.

    Республикэм и футбол командэм мылъкукIэ зы­щIэгъэкъуэнымкIэ Iуэхур здынэсам щыщIэупщIэм, Президентым жиIащ иджып­с­тукIэ доллар мел­уанитху къызэрагъуэтар, ауэ иджыри инвесторхэр къыкъуэкIынкIэ гугъэ зэ­рыщыIэр.

    - AСпартакыр премьер-лигэм зэрыкIуам си дежкIэ мыхьэнэшхуэ иIэщ, - жи­Iащ Къанокъуэ Арсен. B Урысей футболым и топджэгу командэ нэхъыфI­хэм ар зэрыхабжам ди цIыхухэм я гукъыдэжыр къиIэтащ. Аращ нэхъри командэм и Iуэхур мы гъэм дэтIыгъыну мурад щIэтщIар. Къапщтэмэ, а доллар мелуани 5-р экономикэм хэтлъхьэмэ, абы хэхъуэ мымащIэхэр къытхуихьынут. Ауэ топджэгум дихьэххэм я нэгум ислъэгъуа гуфIэгъуэ иным и ужькIэ, командэм ды­дэIэ­­пыкъуныр ди къалэну къыс­щохъу. Илъэс кIуам AСпартакым иIар доллар мелуан 1,5-рэщ, Краснодар и AКубаным доллар мелуан 12 бгъэдэлъащ. Абы щыгъуэми а тIум къагъэлъэгъуа зэфIэкIыр зэрызэхуэмыдэм дыщы­гъуазэщ. Илъэс блэкIам яхэлъа жыджэрагъыр яфIэ­мыкIуэдмэ, ди футболистхэм лигэ нэхъыщхьэм зэфIэкI къыщагъэлъагъуэфынущ.

    Iуащхьэмахуэ лъапэ мылъкур зэрыщагуэшам теухуа упщIэм жэуап щритым, Президентым жиIащ мы Iуэхур зэрекIуэкIа щIы­кIэми арэзы зэрытемы­хъуэр, языныкъуэ Iэна­тIэ­­хэм приватизацэм къри­­кIуахэм щыхэплъэ­жынкIэ зэрыхъунур. AПсом япэ игъэщын хуейр а щIыпIэм щыпсэу цIыху­хэм я сэбэп зыхэлъхэрщ, - жиIащ Къанокъуэ Арсен. - ЩIыр сыт хуэдэ хабзэм тету ягуэшами гурыIуэ­гъуэ­къым. Президентым къыхи­гъэщ­хьэхукIащ 131-нэ законыр зэрагъэзащIэ щIы­кIэм Iуэху зэIумыбзхэр къызэришар.

    Абы и псалъэхэм къы­зэ­рыхэщамкIэ, коррупцэм республикэм зэрызыщиубгъум ебэнынымкIэ Къэбэрдей-Балъкъэрым и Президентым и пресс-Iуэху­щIапIэм къыщызэра­гъэ­пэща интернет-сайтымрэ Aлиние занщIэмрэ Iу­э­хугъуэ къиин куэд зэ­фIа­хынымкIэ сэбэпынагъ ин япылъщ.

    - Интернет зэпсэлъэны­гъэ­хэм я фIыгъэкIэ дэ нэ­хъыфIу щыгъуазэ ды­хуохъу республикэм нобэ иIэ псэукIэм, цIыхухэм я гугъуехьхэм, - жиIащ Къанокъуэ Арсен. - Языны­къуэ Iуэхухэр тэрэзу зэ­фIэ­хэнымкIэ зи ёэнджэщ къыдэзыхьэлIэри, лэ­жьы­гъэм къыщыбгъэсэбэпыну гупсысэ гъэщIэ­гъуэн­­хэм­кIэ къыддэгуашэхэри ма­щIэ­­къым. А лэ­жьыгъэр зэ­рекIуэкIымкIэ дыарэзыщ. Пэжщ, упщIэ псоми жэуап ептыныр икъукIэ гугъущ, ауэ сытым щыгъуи пэж зэ­рыжы­тIэ­ным и ужь дитщ, тхузэ­­фI­э­мыкIын Iуэху­кIи зыри къэдгъэгу­гъэркъым. AЛиние зан­щIэм и гугъу пщIымэ, процент 25-рщ Iулъхьэ зэрыз­рагъакIуэм теухуауэ къэпсэлъар зэрыхъур. Абы и лъэны­къуэкIэ къэпсалъэхэм дя­пэкIэ дедэIуэну къы­щIэ­кIынщ я цIэр кърамы­Iуэ­ми. Апхуэдэу тщIымэ, зы­хуэдгъэувыжа мурадхэм нэхъ гъунэгъу дыхуэ­хъу­ну къытщохъу.

    Зи къалэныр тэмэму зы­мыгъэзащIэ, улахуэр и ёэзум зымыт унафэщIхэм я цIэ-унэцIэхэр утыку къи­хьэнымкIэ и Iуэху еп­лъы­кIэр къащIэну щы­щIэуп­­щIэм, Президентыр абыкIэ зэрымыарэзыр зан­щIэу къыхигъэщащ. УнафэщIыр мылэжьэфмэ, кърагъэза дзыхьыр имы­гъэпэжамэ, Къанокъуэм къызэрилъы­тэмкIэ, абы псалъэмакъ гуемыIухэр иумыщIэкIыу, ар нэгъуэщI­кIэ зэхъуэкIын хуейуэ аращ. Апхуэдэуи къыхи­гъэщащ зи IэнатIэр мылъку хэхыпIэу къызыщыхъухэр зэримыгъэлэжьэнур.

    Правительствэм зэ­хъуэ­­кIы­ныгъэхэр зэрыще­кIуэ­кIынури къыхигъэщащ Пре­зидентым, ауэ ахэр сыт хуэдэнуми жиIакъым.

    - ДепIэщIэкIынкъым. Псо­ри зэлъытауэ щытынур япэ мазищым екIуэкIа лэжьыгъэм кърикIуахэрщ. Абы щыгъуэм белджылы къэхъунущ командэм щы­щу зи къалэным пэмы­лъэщхэр. Абыхэм я пIэ нэгъуэщIхэр къиувэнущ. Си гугъэщ ди республикэм Iуэхухэм куууэ хэзы­щIыкI цIыхухэр щымыма­щIэу. Зэпеуэхэр едгъэкIуэ­кIыурэ ахэр къэтхутэнущ. Апхуэдэ гъэунэхуныгъэ иджыпсту Бахъсэн що­кIуэкI, къалэ администрацэм и унафэщIыр хахыну.

    ЗэIущIым и кIэухым Къэбэрдей-Балъкъэрым и Президент Къанокъуэ Арсен жиIащ цIыхубэм я псэукIэр егъэфIэкIуэныр и мурад нэхъыщхьэу зэрыщытыр. ЦIыхухэр иджып­с­­ту зэхъуэкIыныгъэхэм поп­лъэ. Абы къыхигъэщащ ахэр зэпIэзэрыту егъэ­фIэкIуэжыным зэрителъхьэр.

    - Республикэр рефор­мэ­хэм я гъуэгум ирикIуэн ­хуейщ ихъу-ипкI хэмыту. Сэ си фIэщ мэхъу гъуэгуанэ пэж дызэрытетыр. А къыхэдгъэщхьэхукIа лъа­гъуэм Iущагъ ин къыщыд­гъэ­лъагъуэу, шыIэныгъэ тхэ­лъу дрикIуэн хуейщ, ди рес­публикэм и цIыхухэм я гур зыщыдмыгъэуэн пап­щIэ.

ЩХЬЭЩЭМЫЩI Изэ.

ИЛЪЭГЪУАР  Ф1ЭТЕЛЪЫДЖЭУ

ежьэжащ режиссер Сокъур Александр

   Щэбэт кIуам AФорум кинотеатрым щагъэлъэгъуащ абы и фильм AРусский ковёег зыфIищар.

   Фильмыр иуха иужькIэ пресс-конференц екIуэкIащ, мы щэнхабзэ Iуэхугъуэ дахэр зигу къэкIа Сэралъп Альбертрэ Еутых Асиятрэ хэту.

   Сокъурым зэрыжиIамкIэ, ди щIыналъэм щызэхищIа гуапагъэмрэ гулъытэмрэ хуэдэ абы зыщIыпIи щилъэгъуа­къым. AМыбы къыщыспкъ­рыхьа гурыщIэр зыхуэдэр  иджыри къанэ щымыIэу зы­хэсщIэн хуейщ, - жиIащ Александр. Абы къыхигъэщащ AКавказым интеллигенцэ гъэщIэ­гъуэныщэ зэрыщыпсэур, гъуаз­джэм и къарур къанэ щы­мыIэу зыхэщIэным цIыху­хэр зэрыхуэхьэзырыр, ар я лъым зэрыхэтыр.

   Сокъурым къызэрилъытэм­кIэ, Кавказым теухуауэ сыт трамыхами, сыт ямытхами, а псоми лъагъуныгъэр къемэ­щIэкIащ. КъызэрыщIэкIамкIэ, езым и мурадщ а щыщIэны­гъэр игъэзэкIуэжыну, Кавказыр зыхуэдэм и пэжыпIэм теухуа фильм трихыну. AПщIэ зэрызэхуащIыр, зыр зым зэрыхуэсакъыр къэзыгъэлъагъуэ фильмыр республикэм и цIыхубэм хуэфэщэн тыгъэу къызолъытэ, - жиIащ абы.

КЪАРДЭН Ольгэ.

ЛЪЭПКЪ 1УЭРЫ1УАТЭР ЗИ ГЪУАЗЭ

 ЦIыхум гъэсэныгъэ тэмэм, щIэ­ныгъэ куу иIэу къэтэджыныр куэдкIэ елъытащ абы япэу егъэджакIуэ, ущиякIуэ хуэхъум. Сабиипсэр ап­хуэ­- ди­зу къабзэщ, щабэщ, махэщи, абы узыхуей дыдэр къып­хухэщIыкIынущ. Адэ-анэм быным ират гъэсэныгъэм, ира­гъэлъагъу щапхъэм, Iуэху зехьэкIэм, гупсысэкIэм зыкIи къыпикIуэтыркъым япэ егъэ­джакIуэм сабийм бгъэдилъ­хьэф хьэл-щэнхэр. Уеблэмэ адэ-анэм я пIэм иувэф, и гъэсэнхэр бын пэлъытэ зыщIы­фи яхэтщ егъэджакIуэхэм. Апхуэдэ егъэджакIуэ нэсым и щапхъэщ Дыгулыбгъуей дэт курыт школ o8-м зи гъа­щIэр, лэжьыгъэр езыпха Къар­­дэн (Бэкъей) ФатIимэ.

    Школым зэрыщыIэ зэманым щытепсэлъыхькIэ, Къардэным жеIэ еджакIуэ ныб­жьым щынэмыса илъэси 7-р хэбгъэкIыжмэ, адрей къанэ псори мы еджапIэм пыщIауэ зэрыщытыр.

    - Сэ сыкъызыхэкIар адыгэ уна­гъуэшхуэщ. Си адэ-анэмрэ зэрыбыниймрэ нэмыщI ди гъусэу псэуащ ди адэ къуэш нэ­хъыжь дыдэм (ар езыр пасэу дунейм ехыжат) и щхьэ­гъу­сэу щыта цIыхубз Iущ, Ба­лийкIэ еджэу,- жеIэ ФатIимэ. - Си анэм и нысэгъухэм ящыщу ар нэхъыжь дыдэти, адрей и нысэгъухэм гуащэ, дэ, са­бий­хэм, анэшхуэ пэлъытэу ди­Iащ.

    Балийт зи фIыгъэр Къардэнхэ я унагъуэм илъ зэгурыIуэныгъэр, пщIэр, нэмысыр. Зэрыбынийм щыщу еханэу зэщхьэгъусэхэм зэдагъуэта Фа­­­тIимэ гу имыкIыж хуэ­хъуащ Балий нанэ и пщы­хьэщ­­хьэ таурыхъхэр, хъыбарыжь хьэлэмэтхэр.

    - Сабиипсэм дежкIэ мыхьэ­нэшхуэ иIэщ щыцIыкIум дэзыхьэхыу, гум хыхьэрэ псэм зы­хищIэу къыбгъэдэта дэтхэнэ зы цIыхуми. Ди адэ-анэм нэ­мыщI, аращ гъащIэр тхуэ­зы­гъэIэфIу, тхуэзыгъэдахэу бы­н-    у­нэм диIар. Абы езым уна­гъуэм щиIэ пщIэр апхуэдизу лъагэти, и нысэгъухэм, и цIэр ябзыщIу, AнысащIэкIэ еджэт, дэри AнанэкIэ зыхуэдгъазэт. Зы анэ къилъхуахэм хьэл-щэ­ныфI гуэрхэр тхэлъмэ, а нанэм и фIыгъэу къыдолъытэ, - пещэ ФатIимэ и гукъэ­кIыжхэм. - Лъэпкъ Iуэры­Iуа­тэм хузиIэ фIылъагъуныгъэшхуэми и пэщIэдзэ хъуащ ди нанэм и хъыбархэр.

    НасыпыфIэу, зэгурыIуэрэ зэдэIуэжу псэу унагъуэм 1969 гъэм гуауэшхуэ къатепсыхащ: бынунэм я нэхъыжь, я адэ Хьэж­батыр дунейм ехыжащ. А илъэс дыдэм ФатIимэ курыт еджапIэр ехъулIэныгъэ иIэу къиухырт, адэкIи и щIэныгъэм хигъэхъуэну щIэхъуэпсырт. АрщхьэкIэ быний къызыхуэна анэр дэIэпыкъуэгъу хуэныкъуэт, сабийхэм ящыщ ма­хуэ­рыеджэу нэгъуэщI щIы­пIэ­хэм щригъэджэнуи Iэмал лъэпкъ иIэтэкъым. ФIы дыдэу къуа­жэ школыр къэзыуха хъыджэбзыр, егъэджакIуэфI къызыхэкIыну фэ зраплъар, езыр щеджа школым пэщIэ­дзэ классхэр щригъэджэну, химие кабинетым и лаборант IэнатIэри здихьыну лэжьапIэ къащтащ.

    - А лъэхъэнэм ди школым за­вуёу щылэжьа ТыIэщ Ауес и нэIэм сыщIэту егъэджэныгъэ лэжьыгъэм щIэхыу сыхэгъуэзащ, - жеIэ Къардэным. - Аращ сытезыгъэгуш­хуари сызэрылажьэм хуэдэурэ Налшык дэт педуёилищэми сыщеджэну.

    Абы лъандэрэ илъэс 30-м щIигъуащ, ауэ ФатIимэ къыхиха IэщIагъэм щыхущIегъуэ­жа зы махуи къыхуихуакъым, уеблэмэ и лэжьыгъэр ири­гъэфIакIуэу, абы лъэныкъуэ псомкIи зригъэужь зэпыту къекIуэкIащ.

    - Уи гум уздишэмкIэ бунэ­тIын хуейщ, дамэ къыщып­текIэ уи гугъэу узэпэрыт Iэна­тIэращ уи псэми хуитыныгъэ щигъуэтыр. ЖысIэнуращи, цIыхуу зыщыплъытэж, уи зэфIэкIыр щыбгъэнэхуф лэжьыгъэм мыхьэнэшхуэ щеубыд гъащIэм, - пещэ и гупсысэхэм ФатIимэ.

    Езыр зыпэрыт IэнатIэм зэрыхущытым хуэдэ дыдэу гумызагъэу, жэуаплыныгъэр зэхащIэу егъасэ Къардэным и еджакIуэ цIыкIухэри.   

    - Къардэныр ди школым и егъэджакIуэ нэхъыфI дыдэхэм ящыщ зыщ, - жеIэ егъэ­джэ­ныгъэ лэжьыгъэмкIэ школ унафэщIым и къуэдзэ Хъалил Светланэ. - ФатIимэ уро­китI зэщхьу итыркъым, дэтхэнэ зыми зы щIэ гуэр хелъхьэ. ЦIыкIухэм ярит дерсхэм зэ джэгукIэ фащэ яIэщ, зэми ахэр къэхутэныгъэ хьэлэмэт мэхъу. ПсынщIэу зызыужь иджырей зэманым декIу егъэджакIуэщ ар. Абы и гъэсэнхэм яхэтщ компьютерым ирилэжьэф, абыкIэ доклад, ре­ферат гъэщIэгъуэнхэр зы­гъэ­хьэзырыф.

    ЕгъэджакIуэфIым и лэжьэ­кIэм, зэфIэкI лъагэм Бахъсэн къалэм и мызакъуэу, куей псор щыгъуазэщ. Ар ящыщщ и лэжьыгъэмкIэ япэ дыдэу категорие нэхъыщхьэ зыхуа­гъэфэща егъэджакIуэхэм. КъищынэмыщIауэ, Къардэныр AМастер-класс район  методикэ зэгухьэныгъэм и па­шэщ. Я IэщIагъэм хагъэ­хъуэну, ябгъэдэлъ зэфIэкI­хэм­кIэ зэдэгуэшэну пэщIэдзэ классхэм щезыгъаджэ егъэ­джакIуэ куэд абы и деж къо­кIуалIэ.

    Зи лэжьыгъэр псэ хьэ­лэлкIэ зэфIэзых егъэджакIуэ гумызагъэр жыджэру хэтщ Бахъсэн куейм, къалэм къыщызэрагъэпэщ зэхьэзэхуэхэм. AЕгъэджакIуэ-2004 къалэ зэпеуэм Къардэным япэ увыпIэр кыщихьащ. Сыт щы­гъуи хуэдэу гъэщIэгъуэну зэхэлъхьат AСи бзэ- си псэ, си ду­ней республикэ зэпеуэм ар зэрыхыхьа урокри. Зэры­цIыкIу лъандэрэ адыгэ хъыбарыжьхэм дихьэх егъэ­джа­кIуэм абы лъабжьэ хуищIащ Нарт эпосым и лIыхъужь нэ­хъыщхьэ Сосрыкъуэ теухуа хъыбарыр, езым и Iуэху еплъы­кIэр гъусэ хуищIыжри. Урокым къыщагъэсэбэпа, ща­­гъэлъэгъуа псом я щхьэт Къардэн лъэпкъым ижь-­ижьыж лъандэрэ яхъумэу жыхуаIэ Сосрыкъуэ и на­пэ­IэлъэщIыр утыку къызэрырахьар.

    - Мы напэIэлъэщIым и хъыбарыр хуабжьу хьэлэмэтщ. Абы куэдрэ дыщIигъэдэIурт ди тхьэмадэм (и ахърэтыр Тхьэм нэху ищI). Абы зэ­ры­жи­IэмкIэ, езым и адэшхуэм и адэшхуэм и адэжьыр иджыри цIыкIуу нарт лIыхъужьыр абыхэм я унагъуэм я къану щытащ. Зэгуэрым зэпэщIэу­вэ­ныгъэ гуэрым хэта Сосры­къуэ уIэгъэ хъуауэ къекIуэ­лIэ­жащ. Абы и уIэгъэр бэлъ­токушхуэкIэ япхэгъат. Мис а уIэгъэпхыращ AСосрыкъуэ и напэIэлъэщI зыфIащауэ уна­гъуэм зетхьэр. Лъы зытеткIуа щIыпIэу щэкIым иIэ псори щыри пхыхуащ, - жеIэ Фа­тIимэ. - Нэхъыжьхэм щIэину къыт­хуагъэна а тыгъэ лъа­пIэм зэрылъэпкъыу пщIэ лей худощI. Ар сыт щыгъуи а зы унагъуэм илъщ, еIэбыну хуитыр абы ис цIыхубз нэхъы­жьыращ. (ФатIимэ езыр зэнысэгъуитхум я нэхъыжьщ. -Ж.М.) Зы щIэблэм ар адрейм хуихъумэу, и хъыбарри и пщIэ­ри имыгъэкIуэду къе­кIуэкI зэпытщ.

    Лъэпкъ IуэрыIуатэм къыхэщыж ди тхыдэм, ди хабзэ-нэмысым хуегъасэ Къардэным иригъаджэ цIыкIухэр. Зи Iэ­щIагъэмкIэ щIэныгъэ куу зыбгъэдэлъ егъэджакIуэр апхуэдабзэу япыщIащ абыхэм я адэ-анэхэми, щIэх-щIэхыурэ абыхэм яIуощIэ, гъэсэныгъэм, егъэ­джэныгъэм пыщIа Iуэху­гъуэхэр зэгъусэу зэпкърах.

    - Къардэным ди бын пэ­щIэхуэныр - ар ехъулIэ­ны­гъэшхуэу къыдолъытэ, сыту жыпIэмэ абы дыдолъагъу егъэджакIуэм Iэмалыншэу хэлъын хуей хьэл-щэн нэ­хъы­фI­хэр. Ахэр, щIэныгъэ куум, куэд къызэщIэзыубыдэм нэмыщI, цIыхугъэ лъагэр, жэуаплыныгъэр, гу щабагъыр, псом я щхьэращи, сабийхэм хуиIэ лъагъуныгъэ къабзэрщ, - жеIэ ФатIимэ и деж зи       бын щеджа, школым щекIуэкI гъэсэныгъэ лэжьыгъэр зи пщэрылъ КIэнэт Эммэ. - Абы ит дэтхэнэ урокри AзэIухауэ къэплъытэ хъунущ, сыт хуэдэ къэпщытакIуэ гупи утемышыныхьу, утемыу­кIытыхьу зи пащхьэ ипшэ хъун сабий гупщ и гъэсэнхэри.

    ЕгъэджакIуэ хьэлэмэтым унагъуэ дахи иIэщ. Абырэ и щхьэгъусэ Мухьэрбийрэ я хъыджэбз Радимэ экономист IэщIагъэм хуоджэ, я пхъурылъху Астемыр цIыкIу адэшхуэ-анэшхуэм я гъэфIэнщ, гъащIэ гъэдахэщ.

    Зи щIэныгъэм, Iуэху зехьэкIэм махуэ къэс хэзы­гъа­хъуэ, зи Iэужь дахэр гъа­щIэм щызылъагъуж егъэ­джакIуэ емызэшыжым до­хъуэхъу и псэм щигъафIэ и мурадхэр ИлъэсыщIэм къе­хъу­­­лIэну, и гъащIэ насыпы­фIэр кIыхь, гукъеуэншэ хъуну.

ЖЫЛАСЭ Маритэ.

МЫЗ ЗАЛИНЭ: ЛЪАГАП1ЭЩ1ЭХЭМ СЫХУАУНЭТ1

                                                            Зи IэдакъэщIэкIхэмкIэ республикэм къыщацIыхуну хунэса тхакIуэ ныбжьыщIэ Мыз Залинэ КъБКъУ-м адыгэбзэмрэ литературэмкIэ и къудамэм и 4-нэ курсым щоджэ, и зэ­фIэкI журналистикэм щигъэунэхуну и хъуэпсапIэщ. Илъэси 10 ирикъуа къудейуэ и гупсысэхэмрэ гурыщIэ­хэмрэ тхылъымпIэ напэм тетхэн щIэзыдза пщащэм, а ныбжьым ит куэдым зэрахьэлу, пIалъэкIэ усэ итхыу щигъэтыжакъым, атIэ и бзэм зри­гъэужьын папщIэ адыгэбзэм хуе­джэну мурад ищIащ.

    - Си адэм усэ тхын фIэфIти, сыщы­цIыкIум сытым дежи сыкъеджэрт абы зэхилъхьэхэм. Ар щапхъэ схуэхъуауэ къыщIэкIынти, сэри 3-нэ классым сыщIэсу япэ дыдэу щхьэхынэхэм ятеухуауэ сатыриплI фIэкIа мыхъу усэ кIэщI цIыкIу стхауэ щытащ, - жеIэ Залинэ. B Апхуэдэу сыдихьэхри, си щхьэм къизэрыхь гупсысэхэр усыгъэкIэ къэзгъэлъа­гъуэу сыхуежьащ. Нэхъ сыкъыдэкIуэтея нэужькIэ, усэ зэрыстхым гу лъызыта, Псыгуэнсу курыт еджапIэм адыгэбзэмрэ литературэмкIэ сыщезыгъэ­джа Хъурей Люсенэ ёэнджэщ къызитащ Хьэх Сэфарбий деж сыкIуэу си усэхэр езгъэлъагъуну.

    Абдеж къыщыщIэдзауэ си Iэда­къэ­щIэкIхэм нэхъ сыкIэлъыплъу, мыхьэнэ есту хуежьащ.

    Хьэх Сэфарбий тхэн щIэзыдзагъа­щIэ­хэм щадэлажьэ AШыхулъагъуэ гупым сыкъэкIуащ сэри. Си гум къыхиха Iуэхум сытезыгъэгушхуа, ар къы­зэхъу­лIэн папщIэ ёэнджэщ щхьэ­пэхэмкIэ къыздэгуэша, нобэми къыз­дэла­жьэ Хьэх Сэфарбий фIыщIэшхуэ хузощI.

     - Залинэ, егъэджакIуэ IэщIагъэм пэ­жыжьэу зыкъэзылъытэж уэ университетым щызэбгъэгъуэт щIэны­гъэр къызэрыбгъэсэбэпыну уи гу­гъэр дауэ?

     - Пэжщ, егъэджакIуэр си IэщIа­гъэ­къым, ауэ анэдэлъхубзэр зэи IэщIыб сщIы­ну си гугъэкъым. Университетыр къэзухмэ, аспирантурэм сыщIэтIысхьэну си мурадщ, къищынэмыщIауэ Горькэм и цIэкIэ Москва щыIэ литературэ институтым сыщеджэну си хъуэпсапIэщ.

    Университетыр къэзухмэ, AАдыгэ псалъэм сыщылэжьэну сыхуейт,    иджыпсту еджэным сыкъыщыдэхуэм деж телевиденэ лэжьыгъэм зыхызо­гъэ­гъуазэ.

    - Рассказ тхынми, усэ зэхэлъхьэнми зэхуэдэу удехьэх. Сыт абыхэм нэ­хъыбэу лъабжьэ яхуэхъур?

    - Нэхъыбэр зытеухуар лъагъуныгъэращ. Сыт щхьэкIэ жыпIэмэ, дунейр щIэращIэу, мамыру щытынымкIэ, цIыхухэр зэхуэгуапэу псэунымкIэ, гъа­щIэр яфIэIэфIу я гъуэгуанэр зэпаёы­нымкIэ мыхьэнэшхуэ иIэщ зи гугъу сщIы гурыщIэм. Сызытетхыхьхэри е сэ згъэунэхуащ, е слъэгъуащ, е зэхэсхащ.

    - Уэ дауэ къызэрыбгурыIуэр лъа­гъуныгъэр?

    - ЦIыхур щIэпсэури зыгъэпсэури а гурыщIэ къабзэрауэ къызолъытэ сэ. Ауэ куэдым къащохъу лъагъуныгъэ щымыIэу, ар зэпыщIэныгъэ гуэру фIэкIа ямыгугъэу. Ар пэжкъым. Лъа­гъу­ныгъэ щыIэщ - ар гурыщIэм къыщыуш гухэлъ IэфIщ. Абы ехьэлIауэ сэ си фIэщ мыхъуу щыIэр зэ Iуплъэгъуэм ящI лъагъуныгъэращ. ЦIыхур плъэгъуа къудейкIэ гухэлъ зэрыхуэпщIынур да­уэ, абы и хьэл-щэн умыщIэу, и дуней тетыкIэкIэ, цIыхугъэкIэ умыгъэунэхуауэ? ЦIыхур фIыуэ къэпцIыхуа нэу­жь-         кIэщ абырэ уэрэ уи зэхуаку къыдэ-        хъуа зэхущытыкIэм лъагъуныгъэкIэ ущеджэнур. Ар гум щагъафIэ гуры­-  щIэ щэхущи, хуэмурэ къызэщIэплъэу аращ. Дауи, лъагъуныгъэр цIыхухэм къазэрыгурыIуэр зэщхькъым, гуры­щIэм къызэрыщыушыр зэрызэхуэмыдэм ещхьыркъабзэу.

    - Укъыщыхъуа унагъуэм щызекIуэ хабзэм, дуней тетыкIэкIэ, Iуэху зе­хьэкIэкIэ щапхъэ пхуэхъум утхутеп­сэ­лъыхьамэ арат.

    - Унагъуэ тэмэм къыщыхъуа дэтхэнэми хуэдэу, щапхъэ схуэхъур си адэ-анэращ. КъищынэмыщIауэ, сигу ирихь псоми щапхъэ ятызох, ар си цIыхугъэми зэи сымылъэгъуауэ щытми. Сэ сытым дежи уэрамым сызыщрихьэлIэхэм сахуэнабдзэгубдзаплъэщ; щапхъэ зытепх хъунухэм гулъытэншэу сыблэкIыр­къым, дерс къызыхэсх Iуэхугъуэу сызрихьэлIэхэри мащIэкъым.

    Унагъуэм дызэрыщагъэсам и гугъу пщIымэ, зы шыпхъурэ зы дэлъхурэ си­Iэщи, дэ зэи ди адэр къытщытхъуу зэхэтхакъым. Ар мащIэу сигу къеуэми, щхьэпагъ къыхызохыф. Зыгуэр сщIарэ къысщымытхъуамэ, нэхъыбэж зэры­зэзгъэхъулIэным сытрегъэгушхуэ абы. Апхуэдэ дыдэуи пхузэфIэкIа, уи гур хэзыгъахъуэ гуэр епIуэтылIакIэ, пхуа­гъэщIэгъуэнукъым, абы щхьэкIэ лейуи уи щхьэм Iэ къыдалъэнукъым. Адэ-анэмрэ бынымрэ я зэхуаку дэлъ апхуэдэ зэхущытыкIэр нэгъуэщI зыгуэрхэм ягу иримыхьынкIэ хъунущ, ауэ сэ абы ерыщагъ нэхъыбэ къысхелъхьэри нэ­гъуэщI лъагапIэхэм сыхуеунэтI.

Епсэлъар

НЭЩIЭПЫДЖЭ Замирэщ.

ТАУ ХЬЭСЭНБИЙРЭ AЯВАРЭ-НЕВАМРЭ

 ДзюдомкIэ Европей зэгу­хьэ­ныгъэм иджыблагъэ на­Iуэ къи­щIащ клуб командэхэм я рейтинг-листыр. Ар щызэхагъэувэм комиссэм къилъытащ 2004-2005 гъэхэм командэхэм ирагъэкIуэ­кIа зэIущIэхэм къыщахьа увыпIэхэр.

    Ди гуапэ зэрыхъущи, Европэм и клуб командэхэм щыщу нэхъ лъэщ дыдэу къалъытащ Санкт-Петербург и AЯварэ-Невар. ЗэрытщIэ­щи, илъэс зыбжанэ хъуауэ а командэм зы­къы­щегъэ­лъа­гъуэ Къэбэрдей-Балъкъэрым щыщ бэнакIуэ Тау Хьэсэнбий. Урысей Федерацэм и Президентым и нэ­Iэм щIэту лажьэ клубым ехъулIэныгъэ хъарзынэхэр иIэщ. Псалъэм папщIэ, нэгъаби абы и щыпэгъэми екIуэкIа европей клуб ёемпионатхэм ди дзюдоистхэм япэ увыпIэр щаубыдащ.

    Урысей Федерацэм и Президентым и цIэкIэ ягъэува саугъэ­тыр къэхьыным теухуауэ иужьрей илъэс зыбжанэм къэралым щрагъэкIуэкI зэхьэзэхуэхэми AЯварэ-Невар щы­текIуащ. А текIуэ­ны­гъэхэм Тау Хьэсэнбий и гуа­щIэ мащIэ хэлъкъым. Илъэс зэхуэмыдэхэм клубым и щIы­хьыр ихъумащ икIи хъарзынэу зыкъигъэлъэгъуащ Урысей Федерацэм тIэу ёемпион щыхъуа Гъэунэ Анзори.

    Иджы зэхагъэува рейтинг-листым AЯварэ-Невар, оёко 200 иIэу, япэ увыпIэм щытщ. Абы къыкIэлъокIуэ Германием и AАбенсбергымрэ Тыркум и AИстанбулымрэ. ТIуми я оёкохэр зэхуэдэщ - 100. Нэмыцэ дзюдоистхэм 2004 гъэм жэз, 2005-м - дыжьын медалхэр къахьащ. Тыркухэм 2004 гъэм - ды-жьын, 2005-м жэз зыIэрагъэ­хьащ.

ИСЛЪАМ Алий.

ссылки

хъыбархэр

сурэт

къыдэкIыгъуэхэр

Copyright © 2005 Buch e-mail: adyghemail.ru