ФИФI ФЫМЫГЪЭПУД, ФИ IЕЙ ФЫМЫГЪЭПЩКIУ

АДЫГЭ ПСАЛЪЭ

КъБР-м

 И ПАРЛАМЕНТЫМРЭ ПРАВИТЕЛЬСТВЭМРЭ

Я ГАЗЕТ

сайт газеты «Адыгэпсалъэ»

2006 гъэм мазаем и1

газетыр 1924 гъэм и мэкъуауэгъуэ мазэм и 1 лъандэрэ къыдокI

ХЪЫБАРЫЩIЭХЭР

ТХЫДЭ

ХЪЫБАРЕГЪАЩIЭ

ТХЫГЪЭХЭР

АРХИВЫР

english

адыгэбзэ

русский

Я лъэр жан ещI

Урысей лъэпкъ проектым ипкъ иткIэ, ди республикэм щалэжьынухэм щыщу бжьыпэр лъагъэс хозяйствэ цIыкIу­хэр лъэ быдэкIэ гъэувыным, Iэщ гъэхъуным зе­гъэужьыжыным. Абы Дзэлыкъуэ къуажэм дэсхэм, псом хуэмыдэу, бэджэндырылажьэхэм я лъэнкIапIэр жан ищIащ.

   Мыбы мы зэманым унагъуэ 22-м вапIэхэр бэджэнду къыщагъэсэбэп. Я IэдакъэщIэкIкIи хуэмыхуахэкъым. Гъэ кIуар гугъуу щыта пэтми, абыхэм нартыхуу, нэгъуэщI ерыскъыпхъэу кърахьэлIащ тонн минищэм щIигъу. Унагъуэ зыбжанэм былым, джэдкъаз ягъэ­хъуащ. Абыхэми лэжьыгъэфI яIащ. Ауэ, хабзэ зэблэшам и зэ­ранкIэ, баш къэзымыIэта, дэ­­лэлкIэ зэджэ цIыхухэм фейдэм и нэхъыбэр зрахьэлIащ, Iэщыр зыгъэшхам хэхъуэ ма­щIэ дыдэ фIэкIа къаIэрыхьэжа­къым.

   - Иджы, - жеIэ къуажэ админи­страцэм и Iэтащхьэ Нэхущ Рим­мэ, - лъэпкъ проектым щы­гъуазэ хъуа ди цIыхухэм я лъэр жан хъуауэ, Iэщ, джэдкъаз ягъэ­хъун, мэкъумэш ящIэн папщIэ кредит къредгъэтыну лъаIуэу къытхуокIуэ. Унагъуи 6-м кредит къызэрыратыну тхылъхэр хьэзыр мэхъу. Абыхэм лэжьы­гъэфI къагъэлъагъуэмэ, кредитхэр къызэрыратыну тхылъхэр дяпэкIи куэдым яIэрыдгъэ­хьэнущ.

цекъу ПIатI.

Дзэлыкъуэ район.

«Сэрал и жьэгу»

Котляровхэ Мариерэ Викторрэ я «Полиграфсервис и Т» тхылъ тедзапIэм Iуэху хъарзынэ зэфIегъэкI ди щIыналъэм щыпсэуа, иджыри щыпсэу цIыху цIэрыIуэхэм ятеухуа хъыбархэр, ди тхыдэр, щэнхабзэр къэIуэтэжыным теухуауэ.

   ТедзапIэм къыщы­дэкI тхылъхэри зэмыщхьщ. Иджы дыдэ дунейм къытехьащ адыгэ унагъуитIым - Мэремкъулхэрэ Ды­къы­нэхэрэ - къатехъу­кIахэм ятеухуа тхылъ. Урыс-Кавказ зауэм и зэманым Мэремкъулхэри яхэту абазэ куэд Къулъкъужын псым и Iуфэм IутIысхьащ. Мы тхылъыр зыгъэхьэзыра Мэремкъул Тамарэ хузэфIэкIащ езым япэ итахэм, и Iыхьлыхэм, благъэхэм, жыла­гъуэм щыпсэууэ нэхъ игу къинэжахэм я псэукIар, зытета хабзэр дигъэщIэн.

   Ахэр зи IэдакъэщIэ­кIыр хуабжьу елIэлIащ мы Iуэхум. Ар архив­хэми библиотекэхэми щылэжьащ икIи ху­зэ­фIэкIащ езым и мызакъуэу, адыгэ Iуэ­хум иригузавэ нэ­гъуэщI цIыхухэми я пщIэр къиIэтын.

   Тхылъыр теухуащ гъа­щIэм и зэман зэмылIэужьыгъуэхэм. Ар Тамарэ къеIуэтэж нэхъыжьхэм къызэ­рыжаIа бзэмкIэ.

 «Сэрал и жьэгу» аращ зэреджэр а тхылъ телъыджэм.

Ныбэжь Таисэ.

Ди деж Iулъхьэ щызекIуэркъым

ЦIыхум и къэкIуэнур, и гъа­щIэ псор елъытащ ар зыщIа­пIы­кIым, езыгъаджэм, игъуэ­та ­ гъэсэныгъэм. Ар щынэры­лъагъущ онкологие узыфэхэм ще­­Iэзэу Налшык дэт сымаджэщым и хирург отделенэм и уна­фэщI, категорие нэхъыщхьэ зи­Iэ дохутыр Джэрыджэ Розэ де­жи. Ар фIыкIэ зи цIэр жаIэ, куэд дыдэ зыщытхъу дохутыр Iэзэщ.

   - Илъэс 16-м сыщитым жэщ­кIэрэ медицинэ училищэм сыще­джэу, махуэкIэ мыбы лъэса­кIуэу сыщылажьэу щытащ. А зэманым си анэр сымаджэу мыр дыдэм щIэлъти, мурад сщIат а уз бзаджэм еIэзэн дохутыр Iэмал имыIэу сыхъуну. ХэIэтыкIауэ псалъэ жысIэу, хьэмэрэ си щхьэ сыщытхъужу аракъым, цIыхум и узыр зэрыщыту щхьэщызмыхыфми, нэхъ кIащхъэ хуэсщIмэ, си дежкIэ ар насыпщ, - жеIэ Розэ.

   А цIыхубз лъагъугъуафIэр ап­хуэдэу зэрыщытым Iуэху­гъуэ куэд щыхьэт тохъуэ, абыхэм ящыщщ сымаджэм гу­щIэгъу зэры­хуи­щIыр, цIыху­гъэ зэрыкIэлъызэрихьэр. Жэщ, махуэ жимыIэу и зэманыр сымаджэщым щегъакIуэ. ЖыпIэ хъунущ Розэ и гъащIэр зэрыщыту уз бзаджэ зэфыкIхэм тыхь яхуищIауэ.

   И IэщIагъэм нэхъыфIу хи­щIы­кIын папщIэ, Джэрыджэм и щIэныгъэм хигъахъуэ зэпытщ. Абы къиухащ Санкт-Петербург дэт онкологие цент­рым и ординатурэр. ЦIыхуу щыIэм я щхьэфэцыр зыхуэ­хъей а уз бзаджэм теухуауэ ди хэкуми, нэгъуэщI къэралхэми къыщежьэ IэзэкIэхэм щIэ­мычэу зыщегъэгъуазэ.

   Нобэ Розэ операцэ ещI сэ­къат зыгъуэта кIэтIийр, жьэжьейр, тхьэмщIыгъур, бгъэр...

   Пэжыр жыпIэмэ, апхуэдиз опе­рацэ зэмылIэужьыгъуэм хэ­загъэ хирург къэгъуэты­гъуейщ.

   - Розэ, къызэрахутамкIэ, бгъэ уз зиIэ цIыхубзхэр кIуэ пэтми нэ­хъыбэ мэхъу. Ар къызыхэ­кIыр мыращ жиIэу медицинэр иджы­ри къэувыркъым. А узыфэм зэрызиубгъур уэ сытым нэхъ хуэбгъэфащэрэ?

   - Нэхъыбэу ар къызыхэкIыр нервырщ. ЦIыхубзым сабий игъуэта иужькIэ, пшэр дыхъу­нущ, е тхущIыхьэнукъым жа­Iэурэ, быдзышэ езымыгъафэр куэдщ. Бгъэ узыр къыхэ­кIынкIэ хъунущ быдзышэ зэ­ры­­­­­­рамыгъафэми, гугъуехьми, щIыIэми. Апхуэдэу а узыр нэ­хъыбэрэ къофыкI куэдрэ щызынэжхэм.

   И бгъэм шакъыр хэту цIыху­бзым гу зэрылъитэу къакIуэрэ зыкъыдигъэлъэгъуамэ, операцэ щIыныр апхуэдэу гугъу хъунутэкъым, шакъырыр цIыкIу щIыкIэ, дауи, нэхъ къыхэхыгъуа­фIэщ. Ар ин ямыгъэхъун, е ирамыгъэкIуэн я гугъэу зыгъэхуабэ, спирт щы­­зыхуэ щыIэщ. Уеблэмэ, иджы кърагъэжьауэ, къэбыстэ, жэгундэ тхьэмпэхэр гъэ­хуэ­бауэ тралъхьэ. Ахэр абы езэгъынкIэ Iэмал иIэкъым. А псор щIыжысIэращи, цIыху­бзым сымаджэ хъуауэ гу зы­лъи­тэжамэ, ар Iэзэти, удз хущхъуэти жыхуаIэхэм хуей­къым, занщIэу ди деж къакIуэ­мэ нэхъыфIщ.

   «Си узыр сыбзыщIащ, зыми сыкъищIэну сыхуейтэкъыми, мыбы сыкъэмыкIуэн щхьэкIэ, апхуэдиз зэман дэзгъэкIащ»,- жызыIэу дапщэ щыIэр. Лышх­ри мыдрей узхэм хуэдэщ, Iея­гъэкIи, мыхъумыщIагъэкIи къа­хьыркъым. Ар щIубзы­щIы­­ни, уи щхьэ щIытумылъхьэни щыIэкъым.

   Тхьэмахуэм щыщу Джэрыджэ Розэ махуищым операцэ ещI. Операцэхэр псори хьэлъэщ, ауэ нэхъ хьэлъэ дыдэу къелъытэ шха­лъэр, абы сыхьэтитху, сыхьэтий ехь. Дауи, а зы сымаджэмкIэ Iуэхур зэфIэкIыркъым.

   - Сымаджэщым нобэ угъуэ­лъын, операцэ уащIын щхьэ­кIэ ахъшэшхуэ ептын хуейщ, си мызакъуэу, абы куэд щы­гъуазэщ. Апхуэдэ хабзэр фи дежи щызекIуэрэ?

   - Ди жагъуэ зэрыхъущи, апхуэдэ псалъэмакъ зэхыдох. Ауэ ди деж хуэдэу сымаджэ куэд щызэблэкI къэгъуэты­гъуейми, Тхьэм и шыкуркIэ, ди деж Iулъхьэ щызекIуэр­къым. Ар ткIийуэ мыбы щы­гъэува хабзэщ.

   - Хэти ещIэ, лышхыр зэрыуз хьэлъэр, зэрыузыфэ бзаджэр. Фи Iэзэгъуэ хэмылъу нэгъуэщI щIыпIэ вгъакIуэ сымаджэхэм къахэкIрэ?

   - Ягу зэгъэн щхьэкIэ, «Москва сыкIуэнущ» жызыIэм пэдубыдыркъым. Зэреплъ аппаратурэу абы яIэм хуэдэ, дауи, дэ диIэкъым. Ауэ абы къыжраIэ­ри, дэ жетIэри зэтохуэри, къызыхуэнэжыр дэращ.

   - Фи отделенэм щIэлъхэм зи ныбжькIэ щIалэхэри мыма­щIэу яхэтщ. Абыхэм нэхъыбэу къеузыр сыт?

   - Я кIэтIийр, я шхалъэр. А узыфэхэр нэхъыбэ хъу фIэкIа нэхъ мащIэ хъуркъым. ЦIыхур ерыскъыкIэ зыхуей зэрыхуэмызэм къыхэкIыу къыщIэкIы­нущ ар.

   Мы отделенэм щылажьэ дохутырхэм я лэжьыгъэр къызэ­ры­­гуэ­кIыу зэрыщымытыр, атIэ узу щыIэм я нэхъ бзаджэр къы­зэузхэм еIэзэн хуей зэры­хъур сыт щыгъуи псэкIэ зыха­щIэ. Абы­хэм иджыри фIы дыдэу зы хьэл яхэлъщ: «Операцэ утщIынущ» щыжаIэ махуэм фIагъэкIыркъым. ГурыIуэ­гъуэщ абы сымаджэр пIейтей­уэ зэрыпэплъэр. Ауэ куэдрэ къэхъуркъэ сымаджэр операцэ ящIыну къыщыжраIа пIа­лъэр къэсамэ, щхьэусыгъуэ Iэджэ къагупсысурэ ар нэ­гъуэщI махуэ ягъэIэ­пхъуэу, и узыр узитI хъуауэ сымаджэр операцэм Iэджэрэ па­гъаплъэу. А псом мыбы щыхуосакъ.

   Ари ящыщ зыщ Джэрыджэ Розэ и фIы­щIэ зыхэлъхэм.

КIэбышэ Лилэ.

«Гугъу сыщехькIи, сыгуфIэрт»

Хьэж щIыныр муслъымэн фарз нэхъыщхьэхэм ящыщщ. Илъэс къэси ди республикэм щыщу хьэжыщI кIуэхэр мащIэкъым, ауэ зэи хуэмыдэжу ди хэ­куэгъу куэд (цIыху пщIейм щIигъу!) хэтащ мыгъэрей­ хьэжыщIым.

   СопсэлъылIэ абыхэм ящыщ зым, Къэбэрдей-Балъ­къэ­рым и муслъымэн IуэхущIапIэм и унафэщIым и дэIэ­пы­къуэгъу Сыжажэ Алим.

   - Сэ зэрысщIэмкIэ, ди рес­публикэм щыщу хьэ­жыщI кIуахэр гупитI хъурт, Ахматов Назиррэ Гег­раев Iэмырбийрэ я пашэу. Уэ дэтхэнэра узыхэтар, дауэрэ къекIуэкIа фи Iуэхухэр?

   - ХьэжыщIыр Алыхьу тэ­хьэ­лам гъунэгъу ухуэзыщI гъуэгуанэщ. Ар, дауи, тынш­къым. Ауэ дэтхэнэ къэхъу­гъэми ухуэхьэзыру ущытыпхъэщ. Ар къызэхъулIауэ собж - гугъу сыщехькIи, сы­гу­фIэрт, си нэгу щIэкIхэр сфIэ­телъыджэт. Псом хуэ­мы­дэу хьэлэмэтыщэщ Чэбэ зыдэт мэжджытышхуэр. Пса­лъэкIэ пхужыIэнукъым мы­бдежым гурэ псэкIэ щы­зы­хэпщIэхэр. ЦIыхур Iувщ. Псоми я гурыгъу-гуры­щIэ­хэр зэтохуэ.

   Ди гупыр цIыху 31-рэ хъурт. АвтобускIэщ дызэры­зе­­кIуар. Налшык дикIри, Со­чи, итIанэ Трабзон къалэхэр къызэднэкIащ, Тыркум, Сирием, Иорданым, Саудей Хьэ­рыпым я щIыналъэхэр зы­хуэдэр ди нэгу щIэкIащ. Ма­динэ къалэм пэмыжыжьэу, Хейбэр и деж гуауэшхуэ къыщытщыщIащ - абдежым щытфIэкIуэдащ ди гъусэхэм ящыщ зы.

   - Ар дауэ зэрыхъуар?

   - Пщэдджыжь нэмэзыр тщIыну мэжджытым ды­щы­кIуэм, автомашинэхэр щы­куэд гъуэгушхуэм дызэпры­кIын хуей хъуат. Нэгъуей Хьэбий, гъуэгубгъум нэсауэ, щIыпIэ нэхъ шынагъуэр къы­зэ­ринэкIауэ, автомашинэм пэщIэхуащ. Алыхьым иухат ап­хуэдэу хъуну. ПцIы хэмылъу, псоми гущIыхьэ тщы­хъуащ къытщыщIар. ЦIыху хъарзынэт, гулъытэ зыхэлът Хьэбий.

   Сыт тщIэнт? Хабзэм къызэригъэувым хуэдэу, ди хэкуэгъур сымаджэщым нэ­дгъэсащ. Iуэхур хабзэхъумэхэм зэхагъэкIын хуейти, дэфтэр дызыхуеинур къыдатри, ди гъуэгуанэм адэкIэ къыпытщащ.

   - Минэ аузми цIыху куэд щызэрыпIытIауэ зэхэтхащ, телевизоркIи тлъэ­гъуащ. А къэхъугъэр фэри фи нэгум щIэкIа?

   - Хьэуэ. А щIыпIэм дэри ды­щыIащ. Шэджагъуэ-              нэ­ужь хъуауэ дежьащ хьэ­­-           жы­щI­­хэм мывэ цIыкIухэр шейтIанхэм я дамыгъэ блыным щытракъутэм дыкIуэну. А лъэныкъуэмкIэ къикIыжу “ДэIэпыкъуэгъу псынщIэ” автомашинэу зыкъом тлъэ­гъуащ. Ауэ къэхъуар къыщытщIар пщыхьэщхьэрщ, те­левизоркIэ тлъэгъуа нэужьщ. ПхуэмыIуэтэным хуэдизу цIыху куэд щопэкIу мы щIыпIэхэм. Къызэры­джаIам­кIэ, мыгъэрей хьэжыщIым хэ­тащ цIыху мелуаних хуэдиз.

    - ХьэжыщIым и хабзэ псо­ри фхуэгъэзэщIа?

    - ДгъэзэщIащ. ДыщыIащ Муз­дэлифэ аузми, Хьэрэфэ джа­бэми, ди бегъымбар лъа­пIэм и гъащIэм быдэу пыщIа нэ­гъуэщI щIыпIэ зыбжанэми. Си гъусащ си адэ къуэш Сы­­жажэ Iэбу, Молэ Iэуес, Токъ­макъ Мусэ, Мэкъуауэ Ро­зэ, КIыщ Цацэ сымэ. Ди гу­пым и пашэ Геграев Iэ­мыр­­­бий (абы плIэнейрэ хьэж ищIащ) сридэIэ­пы­къуэ­гъуу, къалэн щхьэпэ ­гуэр­хэри зэфIэзгъэкIащ, - си гъусэхэм яжесIащ КъурIэн лъапIэм щыщ Iэяту е духьэуэ нэхъыбэрэ жыIэн хуейхэр. Зэ­кIэ­лъыкIуэу схуэIуэтэжыфыркъым - гъунэжщ ямылейуэ гъэщIэгъуэн, гукъинэж тщы­хъуахэр. Зэи тщы­гъуп­щэн­къым Тыркум и къалэ Трабзон дэсхэр гуапэу къы­зэ­ры­тIу­щIар, абыхэм ды­зэра­гъэ­хьэщIар.

   - Алим, сыт хуэдэ чэн­джэщ яптынт дяпэкIэ хьэ­жыщIым зыхуэзыгъэхьэзырхэм?

   - Бэшэчу, зышыIэ фхэлъу гъуэгуанэм фытет. Фысакъ. Фезэшами, мэжджыт лъа­пIэ­хэм нэхъыбэIуэрэ нэмэз щыфщI - фыщыгуфIыкIы­жынщ. Ди бегъымбару Тхьэм и нэфIыр зыщыхуам зэ­рыжиIэгъамкIэ, Алыхьым папщIэ хьэж тэмэму зыщIар, мыхъумыщIагъэ зыIэщIэмыкIар е къэзымыпсэлъар гуэныхьыншэ мэхъу, сабий къалъхуагъащIэм хуэдэу.

   - Апхуэдэ фIыгъуэшхуэр къызэхъулIахэм ящыщ Тхьэм фищI, Алим, уэри, уи гъусэхэри. 

Епсэлъар

Тхьэмокъуэ Барэсбийщ.

Хьэжбэчыр ягу къагъэкIыж

ЩIышылэм и 25-м Кэнжэ къуажэм дэт курыт еджапIэ №20-м пшыхь дахэ щызэхэтащ. Ар теухуауэ щытащ КъБР-м и цIыхубэ тхакIуэ Хьэхъу­па­щIэ Хьэжбэчыр къызэралъхурэ илъэс 80 зэрырикъуам.

   Илъэс куэдкIэ ди лъэпкъ щэнхабзэм хуэ­лэжьа, ди музыкэ гъуазджэм лэжьыгъэшхуэ езыхьэлIа цIыху гуащIафIэм и фэеп­лъыр ягъэлъапIэу еджапIэм къекIуэлIат Хьэжбэчыр и цIыхугъэфIу щытахэр, абы и гуащIэм щыгъуазэхэр, и Iыхьлыхэр, и къуажэгъухэр.

   Фэеплъ пшыхьыр Кэнжэ къуажэ администрацэм и унафэщI Бекъул Биляр къы­зэIуихри­, псалъэ иритащ адэкIэ ар езыгъэкIуэкIа композитор ХьэIупэ ДжэбрэIил.

   - Нобэрей махуэр зытеухуа ХьэхъупащIэ Хьэжбэчыр дыгъэм и цIыхут жысIэкIэ егъэ­лея хъуну къысщыхъуркъым. Ар щIэпсэ­уар и щхьэм щхьэкIэкъым, атIэ нэгъуэщIым дэIэпыкъуэгъу хуэхъун папщIэщ, - жиIащ абы. - Псори абы лъэIуакIуэ, чэнджэщ къы­Iахыну къыхуэкIуэрт. Абыхэм я нэхъыбэр езым ицIыхуххэртэкъым. Ауэ, 1984 гъэм къыщыщIэдзауэ сэ абы сыдэлэжьати, зэи слъэгъуакъым зыгуэр игъэщIэхъуауэ, хузэфIэкI хуимыщIауэ, цIыхум и жагъуэ ищIауэ. Хьэжбэчыр къыдэлажьэхэр, и ныбжьэгъухэр зэпыщIэныгъэ быдэ яку дэлъу иIыгъыфт, ахэр зыхуей хуэзэу лэжьэн папщIэкIи куэд зэфIигъэкIыфт.

   Хьэжбэчыр фIыуэ зыцIыхуу щыта ХьэIу­пэ ДжэбрэIил абы и IэдакъэщIэкIхэм кIэщIу я гугъу ищIащ, и тхыгъэхэм ящыщ зыбжанэ дунейм къызэрытехьауэ щытахэм къызэхуэсахэр щигъэгъуэзащ. “Сэ къызэрыс­фIэ­­щIымкIэ, Хьэжбэчыр и гукъэкIыжхэр зэрыт тхылъыр итха иужькIэ къапщIэу и нэхэм къащIих хъуаскIэр ужьыхырт” жы­хуиIэ псалъэхэр ДжэбрэIил къигупсыса­къым, - зи дуней тетыкIэм фIыуэ щыгъуазэ ХьэхъупащIэм и псэм щыщIэр абы зэры­зыхищIам шэч хэлъкъым.

   Хьэжбэчыр гуапэу игу къигъэкIыжу адэ­кIэ зэIущIэм къыщыпсэлъащ композитор, УФ-м и цIыхубэ артист Къардэн Хьэсэн. 1946 гъэм къыщыщIэдзауэ ХьэхъупащIэр псэухукIэ зэныбжьэгъуахэм куэд зэрызэдалъэгъуам, зауэ нэужь лъэхъэнэ гугъум къыщыщIэдзауэ къызэдэгъуэгурыкIуахэм нэщIэбжьи, гуфIэгъуи я нэгу зэрыщIэкIам, нэгъуэщIхэми я гугъу ищIащ Хьэсэн.

   ЗэIущIэм кърихьэлIат КъБР-м щэнхабзэмрэ хъыбарегъащIэ IэнатIэхэмкIэ и министр Тут Заури.

   - ХьэхъупащIэ Хьэжбэчыр цIыху гуапэу, цIыху нэхуу щытащ, - къыхигъэщащ Тутым. - Сэ си насып кърихьэкIащ а цIыху губзы­гъэм­ илъэс зытIущкIэ сыдэлэжьэну, махуэ къэсыхукIи хьэкъ сщыхъурт абы куэдым фIыуэ хищIыкIыу, цIыху бгъэдыхьэкIэ, цIыху хэтыкIэ ищIэу зэрыщытыр. Хьэжбэчыр икIи тхакIуэт, икIи музыковедт, хуей щыхъум дежи ткIиягъ зыхэлъ унафэ­щIыфIт. Артист ныбжьыщIэхэм, лэжьы­гъэм пэрыувагъащIэхэм къытхуэпхъашэт. Иджы согупсысыжри, арыншауи хъункIэ Iэмал иIэтэкъым. Сэ Хьэжбэчыр сигу къинэжащ гъащIэр фIыуэ зылъагъу, Iейр псынщIэу зыщыгъупщэж цIыхуфIу. Ди лъэпкъ мащIэм Тхьэм къыдит ХьэхъупащIэ Хьэжбэчыр хуэдэу ди щэнхабзэм, гъуаз­джэм, ди гъащIэр дахэ, хуит хъуным тегузэвыхь, абы телажьэ цIыху щэджащэхэр.

   - ХьэхъупащIэм зэи цIыхухэр зэщхьэщи­гъэ­кIакъым лъэпкъ къызыхэкIакIэ. Абы зэхуэдэу фIыуэ илъагъурт адыгэхэри, ди республикэм щыпсэу нэгъуэщI лъэпкъхэм къыхэкIа цIыхухэри. Ар сытым дежи пылът IуэхукIэ къыбгъэдыхьар зэримыгъэщIэхъу­ным, Iуэхутхьэбзэ зэрыхуищIэным. Сэ зэи зэхэсхакъым Хьэжбэчыр зыгуэрым и IеицIэ жиIауэ, - къыхигъэщащ КъБР-м и ТхакIуэ­хэм я союзым и унафэщI Созаев Ахъмэт.

   Кэнжэ къуажэм цIыху цIэрыIуэ куэд къы­зэрыдэкIам, жылэ махуэ и нэхъыжьыфIхэр сытым щыгъуи зэригъэлъапIэм, нобэ къытхэмытыжхэр ягу къызэрагъэкIыжым и гугъу ищIащ КъБР-м щэнхабзэмкIэ и министру илъэс куэдкIэ лэжьа, иджыпсту Налшык Адыгэ Хасэм и тхьэмадэ Ефэнды Джылахъстэн.

   - Сэ Хьэжбэчыр къэсцIыхуауэ щытащ 1945 гъэм, дзэ къулыкъум сыкъыщикIы­жам щыгъуэ. Мис а илъэсым къыщыщIэ­дза­уэ, Москва сызэрыщыIа илъэс 11-р хэб­гъэкIмэ, псэуху дызэдэлэжьащ. Ар къызэ­рыгуэкIтэкъым, атIэ, сытым дежи блэ ма­фIэм хуэдэу, лэжьыгъэм зи гур хуэпабгъэ, зы­щигъэпсэхум дежи мыувыIэ цIыхут. Хьэжбэчыр зыщымыгъупщэн, абы и нэмысыр, и гуащIэр зыхъумэфын Тхьэм дищI, - жиIащ Джылахъстэн.

   Фэеплъ пшыхьым кърихьэлIахэм фIыщIэ яхуищIри, Хьэжбэчыр езым зэрицIыхуу щытам кIэщIу тепсэлъыхьащ Хъурзокъуэ Хъызыр. Абы иужькIэ псалъэ иратащ Урысей Федерацэм щIыхь зиIэ и ухуакIуэ, Хьэжбэчыр и цIыхугъэфIу щыта Къуэкъуей Мухьэмэд. Ар къуажэм щыпсэу цIыхухэм гуа­пэу ехъуэхъури къыщIидзащ: “Къэбэрдей-Балъкъэрым ущыпсэууэ, Хьэжбэчыр умы­цIыхункIэ Iэмал иIэтэкъым. Ар сэ гъунэгъуу щызэзгъэцIыхуауэ щытар 1986 гъэрщ. Илъэс 12-кIэ дызэныбжьэгъуащ Хьэжбэчыр сэрэ. Ар и гъащIэр щIэращIэу, и ныбжьыр къахуэмыщIэу, и махуэр нэхуу, и жэщыр щэхуу, и уафэр къащхъуэу, и щIылъэр щхъуантIэу, цIыхухэм гуапэу яхыхьэу, напэкIэ къахэкIыжу дунейм тетащ. Хьэжбэчыр хабзэрэ нэмысу дэс­лъэгъуар ноби си гъусэщ, - къыхигъэщащ Мухьэмэд.

   Хьэжбэчыр гуапэу ягу къагъэкIыжу къэпсэлъахэщ КъБР-м и Профсоюзхэм я уна­фэщI Тау Пщыкъан, композитор Молэ Владимир, Къэбэрдей-Балъкъэрым и Композиторхэм я союзым и унафэщI, УФ-м и цIыхубэ артист Темыркъан Борис, тхакIуэ Ел­гъэр Кашиф сымэ.

   Фэеплъ пшыхьыр Хьэжбэчыр и псалъэхэр зыщIэлъ уэрэдхэмкIэ ягъэдэхащ уэрэджыIакIуэ цIэрыIуэхэу Гъэсашэ Наталье (пианинэм еуар Тепловэ Вероникэщ), Къул ФатIимэ, урысейпсо еплъыныгъэм и лауреат ХьэхъупащIэ Амырхъан, Къашыргъэ Мухьэмэдрэ ГъукIэ Мадинэрэ.

ИСТЕПАН Залинэ.

Нарткъалэ – Марсель

Нарткъалэ дэт ДЮСШ-м зи гур спортым ета ныбжьыщIэ минхэр йокIуалIэ. Абыхэм спортсмен лъэрызехьэ мы­ма­щIи къахокI. Апхуэдэу, КIура­шын Владимир и унафэм щIэт «Аруан» командэм 2003 гъэм ещанэ дивизионым япэ увы­пIэр къыщихьауэ щытащ. Апхуэдэуи футболист 19-м «Спор­­тым и мастер» цIэр къыхуагъэфэщащ, я зэфIэкIыр ирагъэфIэкIуэну щIалищ             Москва кIуащ. Абыхэм ящыщу Джатэгъэжь Иналрэ Къэжэр Назиррэ «Локомотивым», Къуэшы Амир «ЦСКА»-м къащтахэщ.   Нобэ зи гугъу фхуэт­щIы­нур «Олимпик» француз командэм щыджэгу Къэжэр Назирщ.

   Назир 2005 гъэм етIаунэ дивизионым щыджэгу, Москва щыщ «Спортакадемклуб» командэм иратауэ щытащ. Абы зэрыхэта зэманым къриубыдэу илъэс пщыкIуий зи ныбжь щIалэщIэм топитху дигъэ­кIащ. Ныбжьы­щIэм и гъэсакIуэхэри икъукIэ къыхуэ­арэзыт.

   Гъэмахуэ кIуам франджы командэ цIэрыIуэ «Олимпикыр» ЦСКА-м дэджэгуну Москва къэ­кIуауэ щытащ. ЗэIущIэр щIи­дзэным иджыри зэман зэриIэм къыхэкIкIэ, франджы командэм и унафэщIхэм Москва щекIуэкI зы зэIущIэ еплъыну мурад ящIащ. А махуэм «Спортакадемклубыр» джэгурт. ЗэIущIэр иуха нэужь, франджыхэм командэм и тренер нэхъыщхьэм зыхуагъазэри,     гъуащхьауэ щIалэщIэр ягу зэрыририхьар жраIащ. Ар Назирт. Къэжэрым и джэгукIэм кIэлъыплъыну ар Марсель ирагъэбл­э­гъащ икIи гъуащхьауэр абыи ягу щрихьащ.

   ИлъэсыщIэм и пэ къихуэу зэ­гу­­рыIуэри, Назир 2006  гъэм щIы­шы­лэм и 3-м Францием кIуащ. Ди хэ­­куэгъу щIалэр «Олимпикым» и   ду­б­­­лым хагъэхьащ. Гупыр абы гуа­пэу къыIущIащ. Япэу зыхэта зэIущIэр зэрытемыгъэкIуауэ иухащ. Топыр дэзыгъэкIар Назирщ.

   Ди лъахэгъу щIалэм дохъуэхъу и зэфIэкIыр иригъэфIакIуэу къыхиха гъуэгум узыншэу тетыну.

 ЖЫЛАСЭ Замир.

Къурш псы къабзэм и макъамэхэр

Чэрты Казбек Къэрэгъэш  курыт еджапIэм и еханэ классым щоджэ. Япэ дыдэу усэ щитхам абы тхэкIи, еджэкIи ищIэртэкъым, езанэ классым щIэтIы­схьа къудейт. Зэгуэрым Казбек унэм кIуэжу псым тесу къыу дахэ къилъагъури, усэр езыр-езыру зэхилъхьащ. ЩIалэ цIыкIур и анэм елъэIу­ри, щымы­гъу­пщэж щIыкIэ псынщIэу иригъэтхащ и щхьэм къизэрыхьа сатырхэр.

   - Иджы адыгэбзэкIи, урысыбзэкIи тхэ усакIуэ ныб­жьыщIэм и япэ лъэбакъуэр ичыным тедгъэгушхуэну фи редакцэм дыкъэкIуащ, - жеIэ егъэджакIуэ-филолог Алберды Зое.

   ФIыщIэ худощI и гъэсэныр и гулъытэм щIэзыгъэт егъэ­джакIуэм икIи Казбек и усэ зыбжанэ тыдо­дзэ, “гъуэгу махуэ” зэрыжетIэри щIыгъужу.

Къыу

Мес хужьыбзэу лъатэр къыущ,

Дамэ кIыхьу, пщэ кIыхьышхуэу,

И пэр гъуэжьу, и щхьэр пагэу

Псыр фIэфI дыдэу, зигъэ­щIа­гъуэу.

Ар фIы дыдэу сэ солъагъу,

ТызощIыкIыр сэ сурэт,

Пщэр хэшауэ сощIыр кIыхьу,

Зэм псым тесу, уэгум иту.

ЗыщызгъэнщIкъым и дахагъэм,

Сеплъым си нэр схутемыкI.

И дамэшхуэр еIэт хужьу,

Зеукъуэдийри зеIэт лъагэу.

Гъатхэ

Гъатхэ хуабэпцIыр къэсауэ,

ЩIымахуэ уэсыр мэткIуж.

Къурш къуакIэ зэвхэм къадэжэу,

Псы утхъуа цIыкIухэр йожэх.

Дыгъэм и бзийхэр бзэрабзэу,

ПцIащхъуэ шыр цIыкIухэм тре­дзэ.

Жыг тхьэмпэ щхъуантIэхэр пIащIэу,

Къудамэ цIыкIухэм къыпедзэ.

Бжьыхьэ

Бжьыхьэ дыщафэр къихьащи,

ЩIылъэ удзыфэм зехъуэж.

Гъэ еджэгъуэщIэр къэсащи,

Школым дыпIащIэу докIуэж.

Къуалэбзу цIыкIухэр лъэтэжхэу,

Уэгу къащхъуэ иным щолъагъухэ,

Жыг тхьэмпэ гъуэжьхэм дыщафэу

ЩIыгу щхьэфэ щхъуантIэр щIа­хъумэ.

Iуащхьэмахуэ

Iуащхьэмахуэ и щыгу дахэу

Насып гъуэгур зыгъэлъагъуэ,

Уафэ къащхъуэм, щIылъэ щхъуан­тIэм

Я зэхуакур зи хэщIапIэ.

Зэбгъурыту бгитIым уардэу

Си Хэку дахэр ягъэбжьыфIэ,

Къурш псы къабзэм и макъамэр

Бгым щежэхкIэ зыхызощIэ.

ссылки

ГАЗЕТЫМ И ЛЭЖЬАКIУЭХАР

къыдэкIыгъуэхэр

Copyright © 2005 Buch e-mail: [email protected]