|
|
|
ФИФI ФЫМЫГЪЭПУД, ФИ IЕЙ ФЫМЫГЪЭПЩКIУ |
|
|
||||||
АДЫГЭ ПСАЛЪЭ |
|
|||||||||
|
КъБР-м И ПАРЛАМЕНТЫМРЭ ПРАВИТЕЛЬСТВЭМРЭ Я ГАЗЕТ |
|
|||||||||
|
сайт газеты «Адыгэпсалъэ»
2006 гъэм гъатхэпэм и 18 |
||||||||||
|
газетыр 1924 гъэм и мэкъуауэгъуэ мазэм и 1 лъандэрэ къыдокI |
||||||||||
|
ХЪЫБАРЫЩIЭХЭР
ТХЫДЭ
ХЪЫБАРЕГЪАЩIЭ
|
english |
адыгэбзэ |
|
|||||||
|
1УАЩХЬЭИАХУЭ ЩХЬЭЩЫТ НЫП
“Российская газета-м”: Арсен Башир и къуэ, президент къулыкъур махуищэкIэ зезыхьахэм ар лъэхъэнэ гуэр хуэдэу ягъэлъапIэ. ЕтIуанэ махуищэм я гугъу щащI къэхъуркъым. Лэжьыгъэр а лъэхъэнэм зэпIэзэрыту зэтеухуа мэхъу. Уэ сыт хуэдэ гугъуехьхэр къызэбнэкIыфа, сыт хуэдэхэр иджыри щыIэ? Къанокъуэ Арсен: Апхуэдэ упщIэм и жэуапу, зэрыхабзэщи, ехъулIэныгъэшхуэхэр къызэрахьам топсэлъыхь. Ауэ дэ дызэрыхуейм хуэдэу псори къызэрыгуэкIыу щыткъым. Гугъуехьхэр республикэм илъэс IэджэкIэ щызэтрихьащ икIи ахэр тIэкIу-тIэкIуурэ зэтетхыжын хуей мэхъу. Псом япэу апхуэдэ Iуэхухэм ящыщщ энергием и уасэмкIэ къытехуа, псэупIэ-коммунальнэ хозяйствэм и IэнатIэм щызэтрихьа щIыхуэхэр, лэжьапщIэмкIэ щIыхуэхэр. Пэжщ, Iуэху гуэрхэри зэфIэдгъэкIыну дыхунэсащ. “Газпром” ОАО-м и правленэм и тхьэмадэ Миллер А.Б. сыщыхуэзам, дэ пыухыкIауэ дызэгурыIуащ газым папщIэ къыттехуа щIыхуэр илъэситху пIалъэкIэ реструктуризацэ тщIыну. Абы къыдэкIуэу дэ ди мурадщ коммунальнэ Iуэхутхьэбзэхэм я уасэхэр зэратыр хабзэ пыухыкIахэм тедгъэувэну. ПсэупIэ-коммунальнэ Iуэхутхьэбзэхэм я уасэхэр щыIах щIыпIэхэм зедгъэубгъуащ. Абы къыдэкIуэу дэ 2006 гъэм и бюджетым ахъшэ гъэтIылъыгъэ пыухыкIа щыхухэтхащ 2005 гъэм и щэкIуэгъуэ мазэм Налшык псыи хуаби кърамыту къызэрыпаубыдауэ щытам хуэдэ къыкъуэкIмэ, къэдгъэ- сэбэпыну. КъБР-м и энергетикэ шынагъуэншагъэр къызэгъэпэщынымкIэ программэ зэхыдолъхьэ. Ди республикэм къуршыпсхэр зэрыщыкуэдым къыхэкIыу ГЭС цIыкIу дыдэхэр пщIыну фейдэ пылъщ. Апхуэдэ станцхэр лажьэу дутIыпщмэ, дэ энергиекIэ зыкъызэдгъэпэщыжыфынущ, абы къыдэкIуэу КъБР-м къыщалэжь продукцэм и уасэм нэрылъагъуу кIэрыдгъэхуфынущ. Бюджет IэнатIэм лэжьапщIэмкIэ щызэтрихьа щIыхуэр 2005 гъэм и дыгъэгъазэ мазэр хиубыдэу дыпшыныжащ. Зэрыщыту къапщтэмэ, япэхэм нэхърэ иджы куэдкIэ нэхъ хэкъузауэ экономикэм делэжь хъуащ. БлэкIа илъэсхэм республикэм и Iэтащхьэхэм нэхъыщхьэу къалъытэу щытар лъэпкъхэм, дин зэмылIэужьыгъуэхэм итхэм яку зэныкъуэкъу къыдэмыхъуэнырщ. Иджыпстуи абы мыхьэнэшхуэ иIэщ. Ауэ, сэ сызэреплъымкIэ, апхуэдэ къалэныр тхузэфIэгъэкIынукъым республикэм щыIэ экономикэ щытыкIэр псынщIэу едмыгъэфIакIуэмэ, цIыхухэм я псэукIэр къэдмыIэтмэ. Iуэхум фIыуэ хэзыщIыкI лэжьакIуэ гупым зэман благъэ дыдэм къриубыдэу КъБР-м и экономикэм зегъэужьынымкIэ тегъэщIапIэ нэхъыщхьэхэр яубзыхун, экономикэ зыужьыныгъэм и концепцэ зэхалъхьэн хуейщ. Iуэхум къызэригъэлъагъуэмкIэ, языныкъуэхэм деж уи гъунэгъухэми яхуеплъэкIын хуейщ. Дэ ди мурадщ Краснодар, Ставрополь крайхэм, Волгоград областым щыIэ лэжьэкIэ нэхъыфIхэр къэдгъэсэбэпыну. Псалъэм къыдэкIуэу жытIэнщи, иджыблагъэ сэ Азербайджаным сыщыIащ, УФ-м и Президент Путин Владимир зи пашэ урысей делегацэм сыхэту. Дэ урысей лъэпкъ выставкэм дыхэтащ, абы Налшык и курортхэм ятеухуа материалхэр, щIыдагъэ промышленностым папщIэ КъБР-м къыщIигъэкIыфыну Iэмэпсымэхэр щыдгъэлъэгъуащ (ар азербайджан лъэныкъуэм икъукIэ фIэгъэщIэгъуэн хъуащ). КъызэрысфIэщIымкIэ, а къэралым дэлэжьэныр КъБР-м и дежкIэ сэбэп хъунущ. ЛъэныкъуитIри продукцэкIэ зэхъуэжэнымкIэ зэгурыIуэныгъэ пыухыкIахэр зэтщIылIакIэщ, сату-экономикэ, щIэныгъэ-техникэ, гуманитар зэпыщIэныгъэхэм теухуа зэгурыIуэныгъэм и проектыр ягъэхьэзыр. “Российская газета”-м: Уэ уи къулыкъум ущыува япэ мазэм Налшык боевикхэр къытеуащ. Уэ узэреплъымкIэ, сыт лэжьын хуей апхуэдэ гузэвэгъуэм къытримыгъэзэжын папщIэ? Къанокъуэ А.: Террористхэм лъыгъажэ IуэхухэмкIэ зыкъыщамыгъэлъэгъуауэ Кавказ Ищхъэрэм щыIэжыр Къэбэрдей-Балъкъэр Республикэм и закъуэт. 2005 гъэм и жэпуэгъуэ мазэм къэхъуар абы удынышхуэу зыхищIащ, властыр зыIыгъхэм я дежкIэ гъэунэхуныгъэ нэсу уващ. Боевикхэм зэхащIыхьар - ар илъэс куэдкIэ зэтрихьа шыныр къыпхиудауэ аращ. Ди жагъуэ зэрыхъущи, ислъамым и мэсхьэб егъэлеям, ваххабизм жыхуаIэм, Кавказ Ищхъэрэм къуэпс куухэр щиIэ хъуащ. А мэсхьэбым зыдрагъэхьэхащ щIалэгъуалэм ящыщу зэхэщIыкIышхуэ зыбгъэдэмылъ гуэрхэм. Ауэ, ди насыпщи, апхуэдэ цIыхухэр республикэм щыкуэдкъым икIи ахэр ди цIыхухэм я нэхъыбапIэм зэи даIыгъынукъым. Ауэ, итIани, дэ мыхъумыщIагъэхэр къэмы-гъэхъуным теухуауэ дылэжьэну ди къалэнщ, “уафэр щыгъуэгъуэнум” дыпэмыплъэу. Республикэм и щIыбкIи и кIуэцIми щыIэщ Кавказым щытыкIэр щызэIагъэхьэну икъукIэ хущIэкъу къарухэр. Шэч къытесхьэркъым ди деж къыщыхъуа Iуэхухэми ахэр зэрыхэтам. Апхуэдэ мыхъумыщIагъэхэм лъабжьэ яхуохъу лэжьапIэншагъэр, цIыхухэр зыхуей хуэзэу зэрымыпсэур. Ауэ жыIэпхъэщ: псэуныгъэм пыщIа гугъуехьхэр здэщыIэ щIыпIэ псоми я щIалэгъуалэр автоматхэр къапхъуатэу уэрамым къыдэлъадэркъым. Дэ иджыри къытпэщытщ къэхъуам и щхьэусыгъуэхэр нэгъэсауэ зэхэдгъэкIыну, апхуэдэ мыхъумыщIагъэхэм лъабжьэ яхуэхъу идеологиер къызэпыдудыну. Ауэ быдэу си фIэщ мэхъу зэпIэзэрытыныгъэр къару къудейкIэ зэрыпхуэмыхъумэнур. Ар зы республикэм, зы щIыналъэм емыгъэщIылIа икIи псоми ди къарур зэщIэгъэуIуауэ дызэлэжьыпхъэ социально-экономикэ къалэнщ. Зи экономикэр зэпIэзэрыт жылагъуэм и гъащIэм ехьэлIауэ террористхэм зыгуэр зэIагъэхьэну яхузэфIэкIынукъым. “Российская газета”-м: Апхуэдэу щыт пэтми, къэхъуар къэхъуащ: нэгъуэщI щIыналъэхэм щыщ цIыхухэр мэшынэ загъэпсэхун, загъэхъужын папщIэ Къэбэрдей-Балъкъэрым къэкIуэну. Абыхэм я Iуэху еплъыкIэр фхъуэжын папщIэ сыт влэжьыну фи мурад? Къанокъуэ А.: Iуэху пыухыкIахэр. Дэ шэщIауэ долэжь республикэм шынагъуэншагъэ нэс къыщызэгъэпэщыным. Экономикэр зэтыдогъэувэж, курорт-рекреацэ комплексыр идогъэфIакIуэ. Ар зыхуэбгъэдэн щымыIэу хьэлэмэтщ: ди щIыналъэр дахэщ, псы хущхъуэхэр, экологие и лъэныкъуэкIэ къабзэ щIыпIэхэр куэдщ. СызэреплъымкIэ, апхуэдэ щIыналъэ къэгъуэтыгъуейщ. Ди деж тэмэму, шынагъуэ къатемыхьэу зыщагъэпсэхуфыну къызэращIэу цIыхухэр аргуэру къытхуэкIуэу щIадзэжынущ. Ауэ, адрей урысей щIыналъэхэми хуэдэу, Къэбэрдей-Балъкъэрыр езым и къарумрэ хэкIыпIэхэмрэ нэмыщI дэIэпыкъуэгъу пыухыкIаи хуэныкъуэщ. Нобэ къэралым и унафэщIхэм гулъытэшхуэ хуащI щIыналъэхэм яхуэгъэза политикэ тэмэм егъэкIуэкIыным. Хабзэ хъуауэ, псэуныгъэр зэрыщыту (экономикэри, политикэри абы хэту) зэхьэлIар къалэ нэхъ инитIырт - Москварэ Санкт-Петербургрэт, адрей псори гъуэгунапщIэм къыIуна хуэдэт. ЩIыналъэхэр апхуэдэ зыужьыныгъэм нэгъэсыным, тэмэму псэун папщIэ зыхуейхэмкIэ цIыхухэр къызэгъэпэщыным, я Iуэху дэкIын папщIэ ахэр къалащхьэхэм мыкIуэу я пIэ къызэридгъэнэным дыхущIэкъупхъэщ. ИтIанэщ Iэпхъуэшапхъуэ Iуэхум унафэ тэмэм щигъуэтынур, арыншэми егъэлеяуэ цIыху куэд зыдэс къалэшхуэхэм Iэпхъуэн щыщагъэтынур. ЩIыналъэхэм зегъэужьынырщ зызыужь икIи ефIакIуэ Урысейм и лъабжьэ хъунур. “Российская газета”-м: Ауэ зэкIэ щIалэгъуалэр республикэм йокI. Ахэр сыткIэ бгъэгугъэфыну, сыткIэ къызэтебгъэувыIэфыну? Къанокъуэ А.: Налшык къыщахьым нэхърэ хуэди 3-5-кIэ нэхъыбэ хэкум и къалащхьэм къыщалэжьу екIуэкIыху, ахэр емыжьэу пIыгъыну гугъущ. Зэгуэр сэри сыщалъхуа щIыпIэм сиIэпхъукIри Москва илъэс 29-кIэ сыщыпсэуащ. Ауэ абы щыгъуэ дэ дыдэзыхьэхыр фIыуэ зыкъэдгъэлъэгъуэнырт, ди зэфIэкIыр къэдгъэсэбэпынырт. Иджы ди хэкуэгъу ныбжьыщIэхэр, ди жагъуэ зэрыхъущи, щIежьэр я унэ исыжу унагъуэр зэрыпсэун мылъку къазэрыхуэмылэжьырщ. Апхуэдэ щытыкIэм итыр Къэбэрдей-Балъкъэрым и закъуэкъым, атIэ нэгъуэщI щIыналъэ куэдми псэуныгъэр апхуэдэу щыгугъущ. Абы къыхэкIыу дэ тхузэфIэкI къэдгъэнэнукъым республикэм лэжьапIэншагъэр щыдгъэмэщIэн, цIыхухэм лэжьапщIэ тэмэм къахузэдгъэпэщын папщIэ. Абы папщIэ щIыналъэм и экономикэм и субъект псоми - зи гугъу сщIыр властырщ, хьэрычэтщIакIуэхэрщ, щIыналъэм щыпсэу цIыхухэрщ - я Iэр зэтедзауэ щымысу жыджэрагъ къагъэлъэгъуэн хуейщ. ЩIыналъэм и экономикэм зыщиужьынур абы щыIэ къару псори зэщIэгъэуIуа хъумэщ. “Российская газета”-м: КъБР-м и Iэтащхьэм и къулыкъум упэрыува нэужь, уэ жыпIащ республикэр “къэгъэщIэрэщIэжын” хуейуэ. Къэрал Думэм ущыхэтым уэ къыпщыхъуу къыщIэкIынт куэд зэфIэбгъэкIыфыну. Iуэхум и щытыкIэм апхуэдэ еплъыкIэр зэрихъуэкIакъэ? Къанокъуэ А.: Сэ гъуэгу тынш къэслъыхъуакъым, сызыпэрыувэ Iуэхур зыхуэдэри сщIэрт. Федерацэм и субъектым и унафэщIым и къулыкъу лъагэр къызэрысхуагъэфэщам сэ куэдым срегъэгупсыс. Фи фIэщ зэрыхъун, сэ нэсу зыхызощIэ къызбгъэдэхуэ жэуаплыныгъэм и инагъыр. Пэжщ, къытпэщыт къалэныр тыншу пхужыIэнкъым. Сэ республикэм и район псоми сыщыIащ, абыхэм щыIэ гугъуехьхэм щыгъуазэ зысщIащ. Ахэр куэд мэхъу. Ауэ сэ нэхъри нэхъ быдэжу си фIэщ хъуащ: Къэбэрдей-Балъкъэрым Iэмал псори иIэщ зызыужь щIыналъэ хъун папщIэ. Iуэхум и пэжыпIэр плъагъуу щытын хуейщ. КъБР-м и экономикэр зэкIэлъымыкIуэу екIуэкIащ, иджыри ар щIагъуэкъым. Бюджетым щыщу процент 70-р дотацэщ. Ди деж икъукIэ зыубгъуауэ Iулъхьэр щызокIуэ. Ауэ абыи ебэнын щIэддзащ: Iулъхьэ зезыгъакIуэхэм ебэнынымкIэ линэ къызэдгъэпэщащ. ПыухыкIауэ жысIэфынущ: Iулъхьэ Iуэхум зэрыпыщIар нэрылъагъу къащIа нэужь, зы къулыкъущIи и IэнатIэм къытенэнукъым. Апхуэдэу дэ къызэIутхащ нэхъ мыхьэнэшхуэ зиIэ Iуэху псомкIи цIыхухэм зэрызыкъытхуагъазэ президент сайт. ЦIыхухэм я тхыгъэхэм къыщагъэув Iуэху пыухыкIахэр икIэщIыпIэкIэ зэрыдгъэзэщIэным дыхущIокъу, абы папщIэ зыхуэфэщэн пщэрылъхэр министерствэхэмрэ ведомствэхэмрэ ядот. Къалэн гугъухэм ящыщщ республикэм и экономикэм зиужьыныр зэтезыухуэфын унафэщIхэр къыхэхыныр. ИджыпстукIэ кадрхэм я хэкIыпIэхэр къыдолъыхъуэ. Москва щыщ IэщIагъэлIхэр къедгъэблэгъащ, ди деж щыIэ кадрхэри къыдогъэсэбэп. Экономикэм худиIэ бгъэдыхьэкIэр куууэ зэтхъуэкIыу лэжьыгъэм программэ Iэмалхэр къыщыдгъэсэбэпын хуейщ. Ауэ сэ къэслъытэркъым кадрхэр щысхьырабгъу хэмылъу зэхъуэкIыпхъэу: псори зэтепкъутэну тыншщ, ауэ фIы къызыдэкIуэнур унэтIыныгъэ пыухыкIам тету зэпIэзэрыту лэжьэнырщ. Ардыдэр жыпIэ хъунущ щIыпIэ самоуправленэм теухуа Федеральнэ закон №131-р гъэзэщIэным ехьэлIауи. Гугъуехьхэр куэд мэхъу, абыхэм ящыщу нэхъыщхьэ дыдэр кадрхэр зэрыдимыIэрщ. Дэ щIыпIэ администрацэхэм дадэIэпыкъунущ абыхэм тэмэму унафэ ящIу, я бюджетыр зэхуагъакIуэу есэху. Абы къыдэкIуэу иджыблагъэ дэ къызэдгъэпэщащ муниципальнэ къулыкъущIэхэр щрагъэджэну курсхэр. “Российская газета”-м: Аргуэру къытезгъэзэжынщи, “зыужьыныгъэ” псалъэм уэ къибгъэкIыр сыт? Ар нэхъ зыхуэунэтIауэ къэплъытэр? Къанокъуэ А.: Экономикэм и доктринэр щызэхилъхьэкIэ, республикэм и Правительствэр “Кавказ Ищхъэрэм щыщ цIыхухэм я зэхущытыкIэхэм” иримытхьэусыхэу, Урысей псом къыщагъэсэбэп экономикэ хабзэхэмрэ Iэмалхэмрэ щIэгъэкъуэн къищIын хуейщ. НэгъуэщI хэкIыпIэ щыIэкъым щIыналъэм и экономикэр кърипIэт хъуну. Абы къыхэкIыу иджыпсту щIэгъэхуэбжьауэ йокIуэкI КъБР-м илъэси 5-10 благъэм зэрызиужьынум теухуа социально-экономикэ программэ зэхэлъхьэныр. Инвестицэхэмрэ зыужьыныгъэмкIэ республикэ агентствэ къызэдгъэпэщакIэщ. Ар инвестицэхэр къызэщIэгъэуIуэным, бизнес-проектхэр гъэзэщIэным кIэлъыплъынущ. Зэрыщыту Къэбэрдей-Балъкъэрым и экономикэр къыдэзыхыжыну IэнатIэхэм ящыщщ турист комплексымрэ мэкъумэш хозяйствэмрэ - абыхэм заужьын папщIэ ди деж егъэлеяуэ IэмалыфIхэр щыIэщ. Ауэ Iуащхьэмахуэ лъапэ мылъкур зэрыщызэпэгуэша щIыкIэм хабзэ пыухыкIа хэлъхьэпхъэщ - япэкIэ мыбы щызэхагъэзэрыхьахэр пшэч хъунукъым. Си гугъэмкIэ, дэ тхузэфIэкIынущ бгы-лъэрыжэ курортым зэрызиужьыну концепцэр зэман благъэм зэхэтлъхьэн икIи абы пыщIа инфраструктурэ проектхэр дгъэзэщIэн. Абы папщIэ инвестор лъэщхэр Iуэхум къетшалIэу псоми щапхъэ тэмэм едгъэлъагъуну къытпэщытщ. Уней мылъкур зи IэмыщIэ илъхэр тэмэму лэжьэн хуейщ. Мы гъэм, псалъэм папщIэ, Iуащхьэмахуэ лъапэ зэи хуэмыдэу турист куэд щыIащ, ауэ республикэ бюджетым и хэхъуэм щыщу турист бизнесым къыпэкIуар 1 процентым нэсыркъым. А ахъшэр, уеблэмэ щIыпIэ муниципалитетхэм яIэрыхьакъым. Абы и лъэныкъуэкIэ дэ лэжьыгъэшхуэ зэфIэдгъэкIыну къытпэщытщ. Зэрыщыту къапщтэмэ, дэ ди мурадщ КъБР-м щыIэ экономикэ щытыкIэр зэпIэзэрыту зэтедгъэувэным къыщымынэу, республикэм зэрызиужь псынщIагъым и лъэныкъуэкIэ ар Кавказ Ищхъэрэм и “ныпу” тIэтыну, УФ-м и субъект зызыужь икIи ефIакIуэ тщIыну.
Епсэлъар Поленовэ Иринэщ. (2006 гъэм гъатхэпэм и 10-м къыдэкIа “Российская газета” №48-м къитхыжащ).
НАЛШЫК КЪАЛЭМ И «СПАРТАК» ФУТБОЛ КОМАНДЭМ ХЭТХЭМ, АБЫХЭМ И ГЪЭСАК1УЭХЭМ, КОМАНДЭМ КЪЫДЭЩ1 ПСОМИ ЯХУЭГЪЭЗАУЭ
Гъатхэпэм и 18-р республикэ псом дежкIэ махуэ гъуэзэджэщ. Налшык и “Спартакыр” иджы япэу премьер-лигэм хэту утыкум къохьэ, зэфIэкIышхуэ зиIэ Москва и ЦСКА-м дэджэгун папщIэ. Дэ дрогушхуэ дивизион нэхъыщхьэм хиубыдэ зэIущIэхэр ди футболистхэм езыхэм я стадионым щрагъэкIуэкIыну Iэмал зэрагъуэтам. Дэ а Iуэхум жыджэру яужь дитащ икIи Урысейм и футбол союзым и унафэщIхэр щыхьэт техъуащ Налшык и стадионыр къыхуагъэува Iуэху псоми къезэгъыу зэрызэрагъэпэщам. ЗэIущIэр щекIуэкI махуэм ди хэкуэгъуу, къалащхьэм и хьэщIэу цIыху мин бжыгъэхэр къекIуэлIэнущ икIи яфIэгъэщIэгъуэну, текIуэныгъэм щыгугъыу абы кIэлъыплъынущ. Шэч къытесхьэркъым текIуэныгъэщIэхэр къахьыным зэрыхущIэкъум, зэфIэкI хъарзынэ зэраIэм, зэрызэрыIыгъым и хьэкъкIэ ди футболистхэм нэгъабэрей ехъулIэныгъэм нэхърэ нэхъ иныж къызэрахьыфынум, дызэрыщыгугъ псори абыхэм зэрагъэпэжыфынум. “Спартакыр” Iэзагъым и лъагапIэм нэсащ, иджы мыхьэнэшхуэ иIэщ абы къемыкIуэтэхыжыным, зэпымыууэ хагъахъуэурэ япэкIэ кIуэтэным. Дыщогугъ футбол дахэ, спорт жыджэрагъышхуэ зыхэлъ, удэзыхьэх футбол джэгукIэ ди нэгум щIэкIыну. ЕхъулIэныгъэ фиIэну, текIуэныгъэм фи насып хэлъыну сынывохъуэхъу!
Къэбэрдей-Балъкъэр Республикэм и Президент Къанокъуэ Арсен
СЫТХЭР КЪЫТХУЭПХЬЫНУ, ПРЕМЬЕР-ЛИГЭ?
Нобэ сыхьэтыр 16-м Къэбэрдей-Балъкъэрым и къалащхьэм тхыдэм къыхэнэн Iуэхугъуэ къыщыхъунущ – къэралым футболымкIэ и лигэ нэхъыщхьэм, зэи къэмыхъуауэ, ди республикэм и командэр щыджэгунущ. Япэу зыIущIэнури хэт?! Урысей Федерацэм и чемпион, УЕФА-мрэ ди къэралымрэ я Кубокыр къэзыхьа, тхьэмахуэ и пэкIэ УФ-м и Суперкубокри зыIэрызыгъэхьа Москва и ЦСКА-рщ! Шэч зыми къытрихьэркъым “Спартак” стадионым IэпэдэупIэ зэримыIэнум. ИкIи ар гурыIуэгъуэщ – куэд щIохъуэпс иужькIэ щIэблэр зытепсэлъыхьыжыну Iуэхугъуэр я нэкIэ зрагъэлъагъуну. Къэралым и командэ нэхъыфI дыдэхэм яхэту джэгун папщIэ Налшык и “Спартакым” гъуэгуанэ кIыхь икIи гугъу икIуащ. Илъэс 47-рэ и пэкIэ, 1959 гъэм мэлыжьыхьым и 18-м, абы щыгъуэм класс “Б” жыхуаIэу щытам щекIуэкIа зэхьэзэхуэм и япэ зэIущIэм щича япэ лъэбакъуэм лъандэрэ налшыкдэсхэм зэIущIэ 1766-рэ ирагъэкIуэкIащ. Абы щыщу 476-р япэ дивизионым (лигэм) щыджэгуащ. Къэралпсо утыку зэрихьэрэ ди щIалэхэм Къэбэрдей-Балъкъэрым и щIыхьыр лъагэу яIэтащ. Футболист ахъырзэманхэу Iэпщэ Александр, Туаев Казбек, Наурзокъуэ Юрэ, Ещтрэч Владимир, Лъэрыгу зэкъуэшхэу Викторрэ Казбекрэ, Мирзоев Виталий, КIурашын Олег, Биджий Хьэсэнбий, Хьэпэ Заур, Исаев Щамил, Саркисян Альберт, Дзэмыхь Анзор сымэ, нэгъуэщI куэди ди къэралым и мызакъуэу, хамэ къэралхэми щыцIэрыIуэщ. Ди “Спартакым” текIуэныгъэ ин дыдэхэри иIащ. Къапщтэмэ, сыт и уасэ 1965, 1970 гъэхэм етIуанэ лигэм хэт командэхэм я зэхьэзэхуэм псоми щефIэкIыу РСФСР-м и чемпион зэрыхъуар! Сыт хуэдиз дэрэжэгъуэ къаритат абы Къэбэрдей-Балъкъэрым щыпсэухэм! Зи цIэ къитIуа щIалэхэр, нэгъуэщI куэди Совет Союзым, иужькIэ Урысей Федерацэм и командэ нэхъыфIхэу Москва и “Спартак”, “Динамо”, “Локомотив”, Тбилиси и “Динамо”, Дон Iус Ростов и СКА, Баку и “Нефтчи”, Донецк и “Шахтер”, Владикавказ и “Спартак-Алание” командэ лъэщхэм щыджэгуащ. Дэтхэнэ зы гупри ягъэбжьыфIэфынут ТыIэщ Хьэсэнбий, Настаев Щамил, Деремов Евгений, Бэч Руслан, Наурыз Басир, Гъубж Вячеслав, Трубицын Сергей… дэтхэнэм и цIэр къипIуэн?! НэхъыщIэIуэхэу ЛIыхъугу Арсен Къэзахъстаным и футбол чемпионатым и гъуащхьауэ нэхъыфIхэм ящыщ зыщ, Нэхущ Руслан Урысей Федерацэм и щIалэгъуалэ командэм сыт щыгъуи ирагъэблагъэ. Нобэ-пщэдей зи вагъуэхэр IупщIу къэблэнухэм хабжэ Москва и “Спартакымрэ” Урысей Федерацэм и ныбжьыщIэ командэ къыхэхамрэ я гъуащхьауэ Бажэ Амиррэ Франджым и “Марселым” щыджэгуну Iэ тезыдза Къэжэр Назиррэ. Нэхъапэм ди футболист къыхэжаныкIхэм хамэ щIыпIэхэм я командэхэр ягъэбжьыфIэурэ къекIуэкIамэ, иджы дэ езым апхуэдэ гуп зэкъуэт лъэщ диIэ хъуащ. Нэгъабэ иджы хуэдэхэм деж зыми тегушхуауэ жиIэфынутэкъым япэ дивизионым щекIуэкIыну зэхьэзэхуэм щытекIуэнухэм ящыщ зы хъууэ Налшык и “Спартакыр” премьер-лигэм хыхьэну. АрщхьэкIэ мылъкушхуэрэ футболист, тренер цIэрыIуэхэмрэ зиIэ командэ лъэщхэм зэкъуэтыныгъэмрэ псэемыблэжыныгъэмрэ пэщIэзыгъэувэфа налшыкдэсхэм я кIэн къикIащ, Къэбэрдей-Балъкъэрым футболым щыдихьэххэм дэрэжэгъуэ ин кърату. Гум зэи ихужынкъым ди “Спартакыр” премьер-лигэм зэрыкIуар щызэхэкIа 2005 гъэм щэкIуэгъуэм и 3-м стадионым и джэгупIэ губгъуэм и курыкупсэм адыгэ джэгушхуэ къыщызэIузыха цIыху минхэм я нэгум илъа гуфIэгъуэр. Абы хуэбгъэдэфынур налшыкдэсхэр РСФСР-м и чемпион щыхъуа 1965, 1970 гъэхэрщ. Зыхэхуа премьер-лигэр иджыри къэс зыхэтахэм куэдкIэ къызэрыщхьэщыкIыр гурыIуэгъуэщ. Зым и дежкIи щэхукъым абы ахъшэшхуэ дыдэ зэрыщызекIуэр икIи ар ирикъуу уимыIэмэ, къэралым и командэ нэхъыфIхэми уазэрыхэмызэгъэнур. Къапщтэмэ, Санкт-Петербург и “Зенитымрэ” Москва и “Спартакымрэ” иджыпсту щIызэдауэ гъуащхьауэ щIалэщIэ Быстров Владимир уасэу хуагъэуващ доллар мелуани 8. Ар Налшык и “Спартакым” и илъэс бюджетым нэхърэ хуэдитIкIэ нэхъыбэщ. И гугъу тщIынкъым ЦСКА-м, “Спартакым”, “Динамом”, “Локомотивым”, адрейхэми мылъкуу ягъэкIуэдым и куэдагъым. Дауи, дэ къытхуэнэжыр ахэр зыхэщыпыхьа е бэджэнду пIалъэ гуэркIэ къыдата футболистхэмрэ ди деж къыщыхъухэмрэщ. Премьер-лигэм щекIуэкIыну зэхьэзэхуэм япэ дыдэу зыхуэзыгъэхьэзырын щIэзыдзар ди “Спартакырщ”. Ар икIи гурыIуэгъуэщ - гуп лъэщым хэзэгъэн футболистхэр зэхуэшэсыпхъэт. Апхуэдэ мурадкIэ цIыху 60-м щIигъум кIэлъыплъащ икIи гугъуехьышхуэ пылъу заявкэм хагъэхьэну 25-м къытеувыIащ. Ахэр дапхуэдэу къыщIэкIынуми Тхьэм ищIэнщ, ауэ гурыIуэгъуэр зыщ – щIыпIэ, командэ зэмылIэужьыгъуэхэм къраша щIалэхэр джэгупIэ губгъуэм щызэгурыIуэ хъун папщIэ зэман гуэр ихьынущ. ПэщIэдзэ зэIущIэхэм къэралым и командэ нэхъыфI дыдэхэм зэраIущIэнум ахэр ипсыхьынущ е яхъуэжын хуейуэ къыщIэкIынущ. АрщхьэкIэ абы щыгъуэми мылъку ббгъэдэлъын хуейщ. ЗэкIэ Налшык и “Спартакым” зыкъыщIэзыгъакъуэр “Синдикэ” холдингым и закъуэщ. Нэхъ Iей дыдэр къэхъурэ, етIанэгъэ премьер-лигэм дыкъыхагъэкIыжми, къэралым и командэ нэхъыфIхэм дазэрыIущIэнум ифI куэд къыдэкIынущ. Къапщтэмэ, абы спортым сабий куэд хуигъэушынущ. ЦСКА, Москва и “Спартак”, “Локомотив”, “Динамо”, “Торпедо”, Санкт-Петербург и “Зенит” хуэдэхэр Налшык къызэрыкIуэнум, ахэр зэралъагъуфынум абыхэм я бжыгъэр хигъэхъуэнущ. “Спартак” стадионри икIэм-икIэжым жэщ-махуэ жамыIэу зыхуей хуагъэзащ. Абы и фIыгъэкIэ ди нэкIэ тлъагъуфынущ къэралым и командэ нэхъ лъэщ дыдэхэм я футболист цIэрыIуэхэм я джэгукIэр. Къэрал зэмылIэужьыгъуэхэм я командэ къыхэхахэм хэт зыбжани Налшык къэкIуэнущ, Германием щекIуэкIыну дунейпсо чемпионатым щыджэгунухэри я гъусэу. Ар футболым дихьэххэм я дежкIэ зыми хуэмыдэн дэрэжэгъуэщ. Аращи, ныщхьэбэ Къэбэрдей-Балъкъэрым и стадион нэхъыщхьэм сыхьэтыр 16-м “Спартак” - ЦСКА зэIущIэм щыщIидзэнущ. ЩIэдзапIэ угъурлы Тхьэм тхуищI!
Жыласэ Заур.
КЪЭБЭРДЕЙ-БАЛЪКЪЭРЫМ И ИНВЕСТИЦЭ ПРОЕКТХЭР ДУНЕЙПСО УТЫКУМ ЩЕГЪЭЛЪАГЪУЭ
Гъатхэпэм и 14-м Канн къалэм (Францие) къыщызэIуахащ «МIРIМ-2006” дунейпсо ямыгъэIэпхъуэ коммерческэ мылъкум и гъэлъэгъуэныгъэ. А выставкэм хиубыдэу ирагъэкIуэкI «Урысейм щыIэ инвестицэ щытыкIэр» конференцым хэтын папщIэ Урысей делегацэм щIыгъуу абы кIуащ КъБР-м экономикэ зыужьыныгъэмрэ сатумкIэ и министр Мусуков Алий, Налшык къалэм и администрацэм и Iэтащхьэ Берд Хьэзрэталий сымэ. Абыхэм къапэщыт къалэн нэхъыщхьэр инвестицэ проектхэр гъэлъэгъуэнымрэ ахэр гъэзэщIэным къыхыхьэн инвесторхэр къэлъыхъуэнымрэщ. ЦIыху 70 зыхэт урысей делегацэм и Iэтащхьэщ УФ-м экономикэ зыужьыныгъэмрэ сатумкIэ и министр Греф Герман. Мусуков Алий хъыбар къызэрыдигъэщIамкIэ, ди республикэм а гъэлъэгъуэныгъэм къыщыхилъхьащ проекту щы - «Iуащхьэмахуэ» бгы-рекреацэ комплексыр зэтегъэувэнымкIэ программэр, «Гуэл щхъуантIэхэр» рекреацэ-турист комплексыр зэтегъэувэнымкIэ программэр, «Нартхэм я щIыналъэ» дендрарий паркыр (этнографиемкIэ центрыр) къызэгъэпэщынымкIэ программэр. Ахэр наIуэ къыпщызыщI буклету инджылызыбзэкIэ къыдагъэкIахэр УФ-м Экономикэ зыужьыныгъэмрэ сатумкIэ и министерствэм и стендым хэтщ, дакъикъипщI къэс абыхэм теухуа телевизионнэ роликхэр мониторкIэ къагъэлъагъуэ. Гъэлъэгъуэныгъэр гъатхэпэм и 16 пщIондэ екIуэкIащ. ЯмыгъэIэпхъуэ коммерческэ мылъкум и «МIРIМ” дунейпсо гъэлъэгъуэныгъэр инвестицэ лэжьыгъэм ехьэлIауэ къызэрагъэпэщ Iуэхугъуэ нэхъ ин дыдэхэм щыщщ икIи Европэм пщIэшхуэ щиIэщ. Абы махуэ зыбжанэм къриубыдэу къызэхуешэсыф мы IэнатIэм пыщIа концепцэхэр зэхэзылъхьэхэм къыщегъэжьауэ ахэр гъэзэщIэныр зэлъыта инвесторхэм нэс. 2005 гъэм выставкэм иIыгъа метр зэбгъузэнатIэ 17000-м щагъэлъэгъуащ къэрал 74-м щыщ компаниеу 8286-м къыхалъхьа проектхэр. Урысей экспозицэр къызэзыгъэпэщахэр компаниеу 184-рэ хъууэ щытащ. “МIРIМ” - р дуней псом тет инвестор нэхъ лъэщ дыдэхэр къалэ, щIыналъэ властхэм, банкхэм я лIыкIуэхэм, юристхэм, архитекторхэм, дизайнерхэм, ухуакIуэхэм, журналистхэм, хьэщIэщ бизнесым пыщIахэм, компаниехэр зезыхьэхэм, инвестицэхэр къагъэсэбэпыну хущIэкъу псоми щаIущIэ щIыпIэщ. КъБР-м и Президентымрэ Правительствэмрэ я пресс-IуэхущIапIэ.
ДУНЕЙПСО «БЭДЖЫХЪЫМ И 1ЭМАЛХЭР»
ФIым псынщIэу уосэ, жаIэ. А псалъэхэм я пэжагъым шэч къытрыуигъэхьэркъым зэманми: ди нэхъыжьхэр пхъэхьэ-псыхьэ кIуэуэ, Iэпщэ къарукIэ губгъуэхэм гъавэ щащIэу, лъэсу гъуэгуанэ кIыхьхэр зэпачу зэрыщытар я къуэрылъху-пхъурылъхухэм щыхуаIуэтэжкIэ, мыдрейхэм апхуэдэ я нэгу къыщIагъэхьэфыркъым. Нобэ зыми пхуигъэщIэгъуэнукъым уи унэ уимыкIыу дунейр зэбгъэлъагъу, нэгъуэщI къэралхэм къыщыхъу-къыщыщIэхэр зэбгъащIэ зэрыхъур. Абы щхьэкIэ телевизорыр пыбгъэнэн е телефоныр бгъэкIэрэхъуэн хуей къудейуэ аращ. Махуэ къэс къэдгъэсэбэп Iэмэпсымэ те- лъыджэхэм, цIыхум и гъащIэр нэхъ тынш, щIэщыгъуэ зыщIхэм иужьрей илъэсхэм къахэхъуащ компьютерыр. А дунейпсо “бэджыхъым” и Iэмалхэр къигъэсэбэпри, абы пыщIахэм я упщIэ куэдым жэуап иритыжащ “Адыгэ псалъэ” газетым и редактор нэхъыщхьэ, Къэбэрдей Адыгэ Хасэм и тхьэмадэ ХьэфIыцIэ Мухьэмэд. Ахэр гъэкIэщIауэ фи пащхьэ ныдолъхьэ. Хь. М.: Фи пщыхьэщхьэ фIыуэ, пщIэ зыхуэсщI ныбжьэгъухэ! Си гуапэу жэуап естынщ фи упщIэхэм. УпщIэ: Къэбэрдей-Балъкъэрымрэ Адыгеймрэ муслъымэнхэр зэхэзехуэн зэрыщащIым теухуауэ сыт жыпIэнт? Хь. М.: Илъэс кIуам жэпуэ- гъуэм и 13 - 14 махуэхэм ди къалащхьэм къыщыхъуахэм я ужькIэ, муслъымэнхэр дакъузэу жаIащ, ауэ абыхэм Къэбэрдей-Балъкъэрми Адыгейми лей щыкIэлъызэрахьэ къэхъуауэ сэ сщIэркъым. Абы щыхьэт техъуащ УФ-м и Президентым и лIыкIуэу Ипщэ федеральнэ щIыналъэм щыIэ Козак Дмитрий Налшык къыщыкIуам. УпщIэ: Мейкъуапэ Iимамымрэ нэмэз зыщI цIыху зыбжанэрэ, хабзэм ебэкъуа хуэдэу щхьэусыгъуэ хуащIу, хабзэхъумэхэм зэраубэрэжьар-щэ? Хь. М.: Сэ апхуэдэ къэхъуауэ сыщыгъуазэкъым. УпщIэ: КъБКъУ-м и ректорыр иджыри къэс щхьэ ягъэлажьэрэ-тIэ? Абы муслъымэн фащэ зыщыгъ пщащэхэр еджапIэ нэхъыщхьэм щIидзыжащ. Хь. М.: КъБКъУ-м и ректорыр щIэныгъэ советым хех. Аращ хуитыр абы и унафэ зыщIыну. УпщIэ: Сыт жэпуэгъуэм и 13-м Налшык къыщыхъуахэм теухуа пэжыр газетхэм, радиом, телевиденэм щIыжамыIэр? Хь. М.: Си жагъуэ мэхъу Къэбэрдей-Балъкъэрым къыщыдэкI газетхэм узэремыджэр. Печатым и унэм тIэунейрэ абы теухуа пресс-конференц къыщызэдгъэпэщащ. Зэпкърыхауэ а Iуэхум зэреплъыр ди газет напэкIуэцIхэм къыщагъэлъэгъуащ КъБР-м и муслъымэн IуэхущIапIэм, хабзэхъумэ органхэм я унафэщIхэм, тхакIуэхэм, журналистхэм (IутIыж Б., МафIэдз С., ХьэфIыцIэ М., Жылэтеж С., нэгъуэщIхэми). УпщIэ: Адыгеймрэ Краснодар краймрэ зэхэгъэхьэжын хуейуэ къэзылъытэхэр щыIэщ. Уэ дауэ уеплърэ а Iуэхум? Ар политикэ джэгу къудейуэ армырауэ пIэрэ? Хь. М.: Краснодар крайм и губернатор Ткачев Александри, Козак Дмитрии, абы и къуэдзэ Починок Александри мызэ-мытIэу жаIащ а щIыналъэхэр зэхамыгъэхьэжыну. УпщIэ: НэхъыфI дыдэу плъагъу тхакIуэхэр хэт сымэ? Хь. М.: КIыщокъуэ Алимрэ Лермонтов Михаилрэ. УпщIэ: Къэрэшей-Шэрджэс Республикэм нобэ Адыгэ Хасэу тIу зэрыщыIэр дауэ къыпщыхъурэ? Хь. М.: Апхуэдэу щыт мыхъуну. Зы Хасэщ щыIэн хуейр, ари лъэпкъыр зэкъуэгъэувэным хуэлэжьапхъэщ. УпщIэ: КъШР-м и Адыгэ Хасэм укIуэу и лэжьыгъэм щыгъуазэ зыпщIыну ухуейт? Хь. М.: Сэ мызэ-мытIэу сыщыIащ ди къуэш республикэм и Адыгэ Хасэм. ХаситIыр щызэгуагъэхьэжыну съезд, 2006 гъэм и накъыгъэм Дунейпсо Адыгэ Хасэм и VII Конгрессым и лIыкIуэхэр хэзыхын хуейр, ирагъэкIуэкIмэ, абы си гуапэу сыкIуэнщ. УпщIэ: Италием щыпсэу ди лъэпкъэгъухэр зэкIуалIэ жылагъуэ IуэхущIапIэ щыIэу пIэрэ? Хь. М.: Италием адыгэхэм я жылагъуэ зэгухьэныгъэ щыIэкъым, ауэ ди лъэпкъэгъу куэд а къэралым щопсэу. Хэти щолажьэ, щеджэхэри мащIэкъым. УпщIэ: 2007 гъэм илъэс 450-рэ ирокъу Къэбэрдейр Урысейм зэрыгухьэрэ. А зэгурыIуэныгъэр илъэс 400 зэрырикъур къэралым Iэтауэ щагъэлъэпIауэ щытащ 1957 гъэм. Куэд щIакъым Къэзан къалэр илъэс мин зэрырикъур зэраIэтрэ. ДызыхуэкIуэ гъэм Башкириери Урысейм зэрыгухьэрэ илъэс 450-рэ ирокъу. Ар гъэлъэпIэнми яужь итхэщ - иджыпсту щыщIэдзауэ федеральнэ бюджетым къикIыу сом мелардхэр къыхуаутIыпщ. Ди республикэми игъуэтыну пIэрэ апхуэдэ гулъытэ? Хь. М.: КъБР-ми иIэщ абы теухуа Iуэхухэр зи пщэ дэлъ къызэгъэпэщакIуэ комитет. Куейхэмрэ къалэхэмрэ къыхалъхьэ чэнджэщхэр зэрагъэуIури, лэжьыпхъэхэр яубзыхуащ. Иджыпсту Москва щыIэщ Президент Къанокъуэ Арсен. Дэ зэрытщIэмкIэ, абы и мурадщ къэрал унафэщIхэм захуигъэзэну, а Iуэхум теухуауи епсэлъэну. УпщIэ: Сэ сигу ирохь ди анэдэлъхубзэкIэ къыдэкI “Адыгэ псалъэр”. “Адыгэ макъ”, “Шапсугия” газетхэм я лэжьыгъэр дауэ къыпщыхъурэ, сыт хуэдэ ныкъусаныгъэхэр хэлъ абыхэм? Хь. М.: “Адыгэ макъыр” лъэпкъ газет нэхъыжь дыдэщ. Сэ сыщыгъуазэщ мы зэманым абы и редакцэм кадр гугъуехьхэр зэрыщыIэм. Си фIэщ мэхъу редактор нэхъыщхьэ ПIатIокъуэ Аслъэн Iуэхур тэрэз щIыжынымкIэ хэкIыпIэ къызэригъуэтыфынур. “Шапсугием” и гугъу пщIымэ, ар къызэрыдэкIыр урысыбзэщ, зыгъэхьэзырри зы журналисту жыпIэ хъунущ (Ныбэ Анзор). Газетыр сэ сигу ирохь. УпщIэ: Къэбэрдей Хасэр Москва Адыгэ Хасэм дэлажьэрэ? Хь. М.: Ди гуапэу дапыщIащ абы и унафэщIхэу Дзыбэ Мусэрэ Агырбэ Юрийрэ. УпщIэ: Сокъур Александр, Темыркъан Юрий, Шемякин Михаил сымэ фIыуэ пцIыхурэ, IуэхукIэ уапыщIауэ ущыт? СурэтыщI цIэрыIуэр Налшык къызэрыкIуам теухуауэ сыт жыпIэнт? Хь. М.: Сокъурыр, си жагъуэ зэрыхъунщи, си нэIуасэкъым, ауэ Темыркъан Юрэ си ныбжьэгъуфIщ, абы теухуа тхылъи къыдэзгъэкIауэ щытащ. Шемякин Михаили фIы дыдэу соцIыху. Си гуапэщ ар и адэжь щIыналъэм къызэрыхуеблэгъар. УпщIэ: КъБР-м и Президент Къанокъуэ Арсен и лэжьыгъэр сыт хуэдэу къэплъытэрэ? Республикэм унафэ хуэзыщI IэнатIэхэм зэхъуэкIыныгъэ пыухыкIахэр щекIуэкIыу жыпIэ хъуну? Хь. М.: Хъарзынэу. Зэманыр Къанокъуэ Арсен толажьэ. Мыгувэу наIуэ къэхъунущ абы экономикэм, политикэм, щэнхабзэм щригъэкIуэкI лэжьыгъэм кърикIуэхэр. Мыдрейуэ, къулыкъущIапIэхэм мазэ къэс зэхъуэкIыныгъэхэр къыщохъу. УпщIэ: Иджыблагъэ Кавказвебым къытридзащ Мейкъуапэ щыщ адыгэ щIалэм и тхыгъэ. Ар хуэшхыдэрт Америкэм и Адыгэ Хасэм, абы щыIэ ди щIалэгъуалэм къазэрыдэмыIэпыкъум щхьэкIэ. Абы и лъэныкъуэкIэ Налшык щытыкIэр щынэхъыфIу жыпIэфыну? Хь. М.: Мейкъуапэ щыщ щIалэм жиIахэр си фIэщ мэхъу. Нэхъ тэмэмыр Къардэн Мухьэмэди абы и дэIэпыкъуэгъухэми Нью-Джерси щыIэ Хасэм зыхуэзыгъазэхэм гулъытэ хуащIынырт, псом хуэмыдэу я адэжь щIыналъэм икIахэм закъыщIэгъэкъуэнырт. Ди Хасэм зэи гулъытэншэу къигъэнакъым хамэ къэрал къикIыжахэм я зы лъэIуи. УпщIэ: Налшык щIалэгъуалэ хасэ къыщызэвгъэпэщыну фи мурад? Хь. М.: Апхуэдэ хасэ мэлажьэ. Дунейпсо адыгэ зэкъуэшыгъэщ абы зэреджэр. УпщIэ: Сыт уи ныбжьэгъу Шемякин Михаил езыр пщы лъэпкъым къыхэкIауэ къухьэпIэ прессэм щIажриIэр? Къардэнхэ зэи пщыгъуэ яIыгъакъым. Хь. М.: Пэжщ, Къардэнхэ зэи пщыуэ щытакъым. СурэтыщI цIэрыIуэр и Iыхьлыхэм щагъэуауэ арагъэнщ. УпщIэ: Хасэр зыдэлажьэр адыгэхэм я закъуэ? Хь. М.: Хасэр ядолажьэ Кавказ Ищхъэрэм и жылагъуэ зэгухьэныгъэ псоми. УпщIэ: Хасэр адыгэхэм я гъащIэм увыпIэшхуэ щызыубыд зэгухьэныгъэщ. Ар дауэ хущыт “ЩIалэгъуалэр Къанокъуэм и телъхьэщ” зэщIэхъееныгъэм? Хь. М.: ПрезидентыщIэ Къанокъуэ Арсен кърихьэжьэ IуэхуфIхэр дэзыIыгъ сыт хуэдэ зэщIэхъееныгъэми Къэбэрдей Адыгэ Хасэр и телъхьэщ икIи апхуэдэхэм дадэлэжьэну дыхьэзырщ. УпщIэ: “Адыгэ псалъэм” пэж псори хужымыIэу, ныфхуэтхэхэри фэ фщыщу къызолъытэ. Дэ газетым дыщогугъ дызыгъэпIейтей Iуэхухэм нэхъ зыубгъуауэ тетхыхьыну, щэнхабзэмрэ динымрэ ятеухуа тхыгъэ нэхъыбэ къытехуэну. Хь. М.: Уи упщIэм къигъэлъагъуэращи, уэ “Адыгэ псалъэм” укъеджэу къыщIэкIынукъым. Абы махуэ къэси къытыдодзэ ди лъэпкъым и тхыдэм, и псэукIэм, ар зыгъэпIейтей Iуэхугъуэхэм ятеухуа тхыгъэхэр. Дэ дытетщ “ФифI фымыгъэпуд, фи Iей фымыгъэпщкIу” къыхуеджэныгъэм. Ди газетым къытехуэ тхыгъэхэм я процент 50-р щэнхабзэ Iуэхухэм ятеухуащ. ЕтIуанэу, Тхьэмокъуэ Барэсбий-хьэжы егъэхьэзырри мазэ къэс къыдыдогъэкI “Ислъамым и нур” напэкIуэцIыр. Абы тыдодзэ диным и лэжьакIуэхэм я тхыгъэ куэд. УпщIэ: Къэнжал зауэр къызэрыхъурэ илъэс 300 ирикъунущ. Илъэс зыбжанэкIэ узэIэбыкIыжмэ, жаIауэ щытащ абы хэкIуэда адыгэ зауэлIхэм Балъкъ псы Iуфэм деж фэеплъ щыхуагъэувыну. Ауэ, зэман дэкIри, ар ящыгъупщэжащ. Адыгэ жылагъуэ зэгухьэныгъэм а махуэр зыгуэркIэ къыхигъэщхьэхукIыну и мурад? Хь. М.: Абы щытепсэлъыхьащ Хасащхьэм икIи мыгувэу зэхэтлъхьэнущ а фэеплъ махуэр гъэлъэпIэным теухуа Iуэхугъуэхэр. ЦIыхухэм захуэдгъэзэнущ хэкIуэдахэм Къэнжал бгы лъапэм деж фэеплъ щахуэгъэувыным щхьэж зыхуэкъулейм хуэдиз мылъку къыхилъхьэну. УпщIэ: Уэ дауэ уахущыт хэкур фIыуэ ялъагъуу, лъэпкъыр зы хъужыным хуэлажьэу жаIэурэ, ягу иримыхь я лъэпкъэгъухэр псалъэ фIейкIэ щIэзыгъанэхэм? Иджыблагъэ сетым къихьащ “Дунейпсо адыгэ зэкъуэшыгъэ” зыфIаща зэгухьэныгъэр. Абы зи Iуэху зэрихуэр езыхэм я Iуэху еплъыкIэхэм къытемыхуэхэр гъэулъиинырщ. Адыгэ зэгухьэныгъэм дежкIэ ар къекIурэ? Хь. М.: Сэ къызолъытэ “националист” жыхуаIэм лъэпкъым и бийхэр игъэбагъуэу икIи абы къыхэкIыу апхуэдэхэм я Iуэху зехьэкIэр къызэзэгъынкIэ Iэмал иIэкъым. Сэ хэкупсэхэм (патриотхэм) захызобжэ икIи дэтхэнэ зы адыгэри апхуэдэу щытын хуейуэ къызолъытэ, сыту жыпIэмэ апхуэдэхэм лъэпкъым и ныбжьэгъухэр ягъэбагъуэ. УпщIэ: “Кабардинка” къэрал къэфакIуэ ансамблыр Къэбэрдей-Балъкъэрым и напщIэтелъу, зэрыгушхуэу щытащ. Илъэс зыбжанэм къриубыдэу абы фIэкIуэдауэ жыпIэ хъунущ зэгуэр иIа Iэзагъри, цIэрыIуагъри, иджы а гупым хэтхэр республикэм къакIуэ артист цIэрыIуэхэм концерт щаткIэ абыхэм къахуэфэу аращ. Уэ а Iуэхум зыгуэркIэ ухэIэбэфыну, ансамбль цIэрыIуэм и щIыхьыр къэIэтыжыным ухэлIыфIыхьыфыну пIэрэ? Хь. М.: АтIэ. Абы теухуауэ мызэ-мытIэу республикэм и унафэщIхэм захуэзгъэзауэ щытащ. Нобэ а гупыр зэрыт щытыкIэ гугъум къикIынымкIэ икIэщIыпIэкIэ Iуэху зэфIагъэкIынуи гугъэ щыIэ хъуащ. КъБР-м щэнхабзэмрэ хъыбарегъащIэ IэнатIэхэмкIэ и министр Тут Заури абы и гугъу ищIауэ щытащ, ансамблым хэтхэм иджыблагъэ щаIущIам щыгъуэ. УпщIэ: Ди деж, Мюнхен, тIэунейрэ къэкIуащ, концертхэр щитащ Дагъыстаным щыщ къэфакIуэ ансамблым. Адыгэ Хасэм хэтхэри дэри абыхэм деплъащ. Ди жагъуэ мэхъу ди Къэбэрдей ансамблхэм ящыщ Германием къызэрымыкIуэр. Хь. М.: “Кабардинкэри” нэгъуэщI къэралхэм макIуэ, абыхэм ирагъэблагъэмэ. Германием и Хасэ нэхъыщхьэм хэтхэр Налшык си деж къэпсалъэ къудеймэ, ди къэфакIуэхэм а къэралым зыкъыщагъэлъэгъуэныр къызэдгъэпэщыфынущ. УпщIэ: “Мамырыгъэ” урысей жылагъуэ зэгухьэныгъэр къэдгъэсэбэпу дэ къедгъэблэгъэфынут “Кабардинка” ансамблыр. Ди сабийхэр хуейщ Къэбэрдейм щыщ ди адыгэхэр къызэрыфэм еплъыну. Хь. М.: Ар фхузэфIэкIмэ, дэри абы дыщыгуфIыкIынущ. УпщIэ: Сыт хуэдэ макъамэ нэхъыфIу плъагъур икIи Темыркъан Юрэ теухуауэ сыт жыпIэфын? Хь. М.: Юрэ дуней псом щынэхъ дирижер Iэзэ дыдэхэм хабжэ, абы и зэчийм бгъурагъэувэр фон-Караян Генрих и закъуэщ. Темыркъаным и оркестрхэм ягъэзащIэу седэIуэн сфIэфIщ Малеррэ Шостаковичрэ я IэдакъэщIэкIхэм. УпщIэ: Адыгэ Хасэм и бюджетым хэгъэхъуэным дауэ уеплърэ? Абы Iэмал къитынут цIыхухэм социальнэ и лъэныкъуэкIэ ядэIэпыкъунымкIи, псалъэм папщIэ, щIалэгъуалэр лэжьыгъэкIэ къызэгъэпэщынымкIэ, унагъуэ хуэмыщIахэм защIэгъэкъуэнымкIэ. Хь. М.: А къыхэплъхьахэр хъарзынэт, ауэ езы Хасэм бюджет иIэкъым. Абы къигъэсэбэпыр зыкъыщIэзыгъэкъуэну хуейхэм, лъэпкъ Iуэхум сэбэп хэхъухьыну зи гуапэхэм кърат ахъшэрщ. Мы гъэм и мэлыжьыхь мазэм екIуэкIынущ Адыгэ Хасэм и съезди, уи чэнджэщхэр абы къыщыхэтлъхьэнщ. УпщIэ: “Адыгэ щIэнгъуазэ”, “Адыгэ лъэпкъым и тхыдэ” тхылъхэр къыщыдэкIынур дапщэщу пIэрэ? Хь. М.: Адыгэ щIэнгъуазэм и редактор нэхъыщхьэр Къумахуэ Мухьэдинщ. Тхылъыр 2006 гъэм и кIэм ирихьэлIэу къыдэкIын хуейщ. “Тхыдэм” щIэныгъэлIхэр иджыри йолэжь. УпщIэ: Сыт хуэдэ макъамэ нэхъ уигу ирихьыр? Хь. М.: Адыгэ макъамэхэрщ - уэрэдыжьхэри иджырейхэри. Апхуэдэуи сигу ирохь Фейруз (Ливан), Джонс Том (США) сымэ ягъэзащIэ уэрэдхэр. УпщIэ: Уэ куэдым ущыгъуазэу, щIыпIэ зэмылIэужьыгъуэхэм укъыщацIыхуу жаIэ. ИнтернетымкIэ щIалэгъуалэм уазэрыпыщIари КъБР-м и Хасэм япэкIэ ича лъэбакъуэщIэу жыпIэ хъунущ. Апхуэдэ зэпсэлъэныгъэхэр абдеж щимыухыну дыгугъэ хъуну? Хь. М.: УпщIэ къызэзытын щыIэмэ, сэ сыхьэзырщ ди псалъэмакъым дяпэкIи къыпысщэну. “Адыгэ псалъэ” газетым къытехуэ тхыгъэхэм щыгъуазэ зызыщIыну хуейхэр ди электрон напэкIуэцIым къыщеджэ хъунущ adyghepsale.ru сайтым. А пщыхьэщхьэм сайтым къихьахэм, псалъэмакъым хэтахэм ХьэфIыцIэ Мухьэмэд фIыщIэ къыхуащIащ, дяпэкIи апхуэдэ зэпыщIэныгъэхэм зэрыпэплъэри къыжраIащ. УпщIэхэмрэ жэуапхэмрэ интернетым къизыхыжар ЖЬЭКIЭМЫХЪУ Маринэщ.
ДУМЭНХЭ ЯЩЫЩ «УДЗ ГЪЭГЪА»
Дунейпсо Адыгэ Хасэм и Исполкомым Сэтэней гуащэу хэт, Узун-Яйла (Тыркум) щыпсэу Думэнхэ я унагъуэм къыщалъхуа, Шыкъхэ я нысэ Чечек и цIэм “удз гъэгъа” жиIэу къокI. Апхуэдэ цIэ дахэ абы фIэзыщар щыуатэкъым: Чечек зыхыхьэр егъэдахэ, и Iущагъымрэ и щIэныгъэмрэ сыт щыгъуи лъэпкъым хуегъэлажьэ. ЭкономикэмкIэ щIэныгъэ нэхъыщхьэ зиIэ Думэн Чечек иджыпсту Америкэм и Калифорние штатым щопсэу, и щхьэгъусэ Шыкъ Мамдухьрэ ипхъу Жансетрэ я гъусэу. Абы щыIэ еджапIэ нэхъыщхьэхэм я студентхэм я ахъшэр зезыгъакIуэ банкым и унафэщIым и къуэдзэщ, 2003 гъэ лъандэрэ ДАХ-м и Исполкомым хэтщ. Узун-Яйла щыжаIэкIэ, Тыркум къыщыхута адыгэхэр нэхъ зэрыIыгъыу щыпсэуа, я бзэри я хабзэри нэхъ хъума щыхъуа щIыпIэрауэ зэрыщытыр дуней псоми Хэкужьми къыщащIэ. Чечек и адэ Думэн Кэмал Тыркум щыпсэу адыгэхэм фIыуэ къацIыху, лъэпкъ IуэрыIуатэр хъумэным, уэрэдыжьхэр дахэу жыIэным, хабзэр тэрэзу зэкIэлъыгъэкIуэным зэрыхуэлажьэм къыхэкIыу. Адэм игъэзащIэ адыгэ уэрэдыжьхэм я дахагъымрэ лъэпкъ Iущыгъэхэр щызэхуэхьэса псалъэжьхэм я купщIэмрэ къыщIэтэджыкIащ Чечеки, абы и дэлъхуитIри, и шыпхъуитIри. Кэмал и нэпсыр къежэхыу Хъымсад гуащэ и уэрэдыр щыжиIэкIэ, пщащэ гумащIэ Чечек и гум ар зыхимыщIэну Iэмал иIэтэкъым. Абы хъыджэбз цIыкIур нэхъыбэрэ егупсыс ищIащ и лъэпкъым и щхьэ кърикIуам, езым къылъысу хузэфIэкIынур къригъэлъыхъуащ. - Хамэ къэралхэм щызэбгрыдза ди лъэпкъэгъухэр нобэ щытыкIэ гугъу итщ анэдэлъхубзэр яфIэмыкIуэдын и лъэныкъуэкIэ, - жеIэ Чечек. - Дэ абыхэм папщIэ ди гуащIэ деблэж хъунукъым. Сэри къыздалъхуахэми адыгэбзэр фIыуэ зэрыдгъэшэрыуэфыр зи фIыщIэр, анэдэлъхубзэм и Iэфыр зыхыдэзыгъэщIар ди адэ-анэрщ. Ауэ дэ абыкIэ фIыщIэ лъэпкъ къэдлэжьыркъым къыдбгъэдалъхьа фIыгъуэм ди быныр лъэдмыгъэIэсыфмэ, анэдэлъхубзэр абыхэм едмыгъэщIэфмэ. Унагъуэм щызэхиха анэдэлъхубзэм и мызакъуэу, Чечек щIэдэIуащ нэхъыжьыфI куэдым я жыIэм, и бзэми и гупсысэми зиу-жьынымкIэ абыхэм я фIыгъэ къекIащ. Бизнес IуэхущIэкIэм илъэсищкIэ хуеджауэ, Истамбыл дэт банкхэм ящыщ зым тхьэмадэ къуэдзэу щылажьэу, Думэн Чечек нэIуасэ къыхуэхъуащ Америкэм щыпсэу Шыкъ Мамдухь. Ар Истамбыл кIуат абы щыIэ адыгэхэр зригъэцIыхун мурадкIэ, и насып зыхэлъ пщащэри джэгум къыщилъэгъуащ. - Адыгэ хабзэм зэи бзылъхугъэр дикъузэу щытакъым, - жеIэ Чечек. – Ахэри цIыхухъухэм ядызекIуэрт, чэнджэщэгъу яхуэхъурт. Апхуэдэ дыдэуи зыр зым пимыкIуэтыну жьэнахуэт, хъуэрыбзэхэмкIэ ягу илъыр зэхуаIуэтэфырт. “Уэ пщIэр сэри схуэщIэнущ!” - жаIэу адыгэ бзылъхугъэхэр зэрыщытыр ди къафэхэми, псалъэжьхэми, уэрэдхэми, хъыбарыжьхэми, уеблэмэ зауэ хуэIухуэщIэхэми хыболъагъуэ. Дэри ди нэчыхьыр “зэныкъуэкъуным” къыхэкIащ: адыгэ хабзэм къызэрищтэм хуэдэу, джэгум дыщызэхуэзащ, псалъэ хъуэрхэмрэ шэрыуэхэмкIэ “дызэрыгъэунэхуащ”, итIанэ дызэрышащ. Апхуэдэ щIыкIэкIэ Чечек Шыкъхэ нысэ яхуэхъури, Америкэ жыжьэм унагъуэ щиухуащ. Мамдухь хуабжьу лъэпкъ Iуэхум пылъ, адыгэм зи гур хуэуз щIалэщ. Ар утыкуакIуэкъым, Iуэху щищIэкIи, “лъэпкъым папщIэ мыр злэжьащ” жиIэу игъэлъэгъуэнукъым, къалэн зыщищIыжамкIи щхьэхынукъым. Америкэм щыпсэу ди лъэпкъэгъухэр нэхъ мащIэми, Шыкъхэ зыкIэлъыкIуэри къакIэлъыкIуэри адыгэщ. Жансет къахэхъуа нэужь, Чечек мылажьэу илъэс заулкIэ сабийм кIэлъыплъу унэм исащ. ИужькIэ Адыгэ Хасэм хыхьащ щIэблэр гъэсэнымкIэ Iуэху ядищIэмэ фIэфIу. Бизнес Iуэху зехьэкIэм епха щIэныгъэу Тыркум щызригъэгъуэтар фIэмащIэ хъужри, Калифорнием щыIэ еджапIэхэм ящыщ зым Чечек щIэтIысхьэжащ, экономикэм хуеджауэ, ахъшэмрэ ар зей цIыхумрэ я Iуэхухэр зегъэкIуэным хуолажьэ. Калифорние Адыгэ Хасэм и тхьэмадэ къуэдзэу щылэжьа илъэсищым Думэн Чечек и пщэрылъу щытащ щIалэгъуалэ комитетыр. - ИпэкIэ адыгэм ди хабзэу зэрыщытам хуэдэу, дызэхыхьэ щыхъукIэ, джэгур дыублэныр тфIэфIщ, - жеIэ Чечек. - Ауэ ди ныбжьыщIэхэм къэфэкIэ зыщIэ яхэдмылъагъуэу, ар дэзыгъэщIэн димыIэу дыкъызэрызэхэнами дигъэгумэщIырт. Апхуэдэ щытыкIэм дыщитар ипэ лъэхъэнэхэрат. Иджы ди фащэкIи, макъамэ IэмэпсымэкIи, нэгъуэщI дызыхуеинухэмкIи дэгъуэу дыкъызэгъэпэщащ. ЩIалэгъуалэ гупри жыджэрщ, ди нэхъыжьхэми IуэхущIафэ дахэ я куэдщ. Хасэм къекIуалIэ ныбжьыщIэхэр мащIэ дыдэу щыщытаи къытхуихуащ, сабий 30 - 60, абы щIигъу къытхуэкIуэу, къэфакIуэхэр гупитIу щыдгуэшаи къэхъуащ. Абы и лъэныкъуэкIи иужьрей илъэсхэм ди Iуэху нэхъыфIурэ къокIуэкI. Я ныбжьыр илъэси 10-м щегъэжьауэ къытхэхъуэ щIэблэр Хасэм къыдошалIэ, Iуэху зэмылIэужьыгъуэхэмкIэ дыдохьэх, лъэпкъым папщIэ я зэфIэкIым зэрыхагъэхъуэным худоущий. Си дежкIэ хасэ Iуэху хъужыр ныбжьыщIэхэм ядэлэжьэнырщ. Ди нэхъыжьхэм пщIэ яхуэтщIынщ, дащысхьынщ, я жыIэ дедэIуэнщ, ауэ дызыхуэлэжьэн хуейри дгъэлэжьэн хуейри щIалэгъуалэрщ, къыткIэлъыкIуэхэм къахуэдгъанэр зыхуэдэмрэ зыхуэдизымрэщ. Ди нэхъыжьхэр нобэ зыпылъ Iуэхухэр пщэдей зыгъэкIуэтэнур ахэрщ. Иджы дэ дызэгупсысыпхъэр къэкIуэну махуэм и закъуэкъым, атIэ илъэс минкIэ япэ дыплъэфын хуейщ. “Мыр тщIэмэ, мыр къихьыжынщ, мыпхуэдэ къыдэхъулIэмэ, мобы дыхуишэнщ”, - жытIэурэ, мывэхэр дгъэтIылъмэ, арат ди щIэблэми ди щхьэми къахуэщхьэпэнур. Дунейпсо Адыгэ Хасэм и зи чэзу зэхыхьэшхуэу илъэситI и пэкIэ екIуэкIам, Калифорнием щыпсэу ди лъэпкъэгъухэм я лIыкIуэу Налшык къагъэкIуауэ, Чечек ДАХ-м и Исполкомым хагъэхьащ. - Ар икъукIэ пщIэшхуэщ си дежкIэ икIи жэуаплыныгъэ ин зыпылъщ. Абы и пэкIи куэдрэ Хэкужьым сыкъэкIуат, ауэ хасэ Iуэху си пщэрылъу япэу сыкъыщыкIуар а лъэхъэнэрат. Абы лъандэрэ куэд хэзгъэхъуауи, куэд злэжьауи къысфIэщIыркъым, пыухыкIауэ Iуэху гуэр схузэфIэкIауи слъытэркъым. Ауэ зы мыхъуми, адыгэ бзылъхугъэу, унагъуэрэ бынрэ сиIэу, си къалэн къэзгъанэу утыку сыщихьакIэ, сэ сыщогугъ лъэпкъыр къэзыгъэушыжыну си шыпхъухэр къыскъуэувэну. Апхуэдэу щIыжысIэр цIыхухъухэм ящIэмкIэ сымыарэ-зыуэ е дагъуэ гуэр яхуэсщIу аракъым. Девгъэгупсысыт: хэт быныр зыпIыр, бзэр зыхъумэр, фIым дыхуэзущийр, зи куэщI дыкъихъукIыр? Анэращ! Хэ- ку-анэ жаIэ! Лъэпкъым и пащхьэ къалэнышхуэ щегъэзащIэ бзылъхугъэм. НэгъуэщI мыхъуми, ди гукъеуэр ди анэдэлъхубзэмкIэ зэжетIэфрэ, жытIам къыхэтх гупсысэм щIэблэр щIэтпIыкIыу, щыуагъэмрэ мыхъумыщIэмрэ ахэр пэIэщIэ тщIыфу щытыпхъэщ. “Дунейпсо Адыгэ Хасэ” жыпIэу цIэ лъагэ щызыфIэпщыжкIэ, псоми укъащIэу Iуэху зепхьэфын хуейщ, цIыхухэм зэхахыну макъ игъэIуфын хуейщ абы. А псом теухуауэ Чечек и щхьэми игуми Iэджэ илъщ, дунейр къызэрекIуэкIымрэ ди лъэпкъым абы щиIыгъ увыпIэмрэ игъэунэхуну хущIокъу. Зэман куэд тригъэкIуадэу абы зэхуехьэсыж адыгэ лъэпкъым и тхыдэу ди щIэныгъэлIхэр зэкIэ зыщымыгъуазэхэр, хамэ къэрал библиотекэ, дэфтэрхъумапIэ куэд щIиплъыкIащ, абыхэм щызэхуихьэса тхыгъэхэр ныбжьыщIэхэм ялъэгъэIэсыным, егъэщIэным хуолажьэ. И Iэр къызыпекIуэкI Iуэхум хуэщхьэхыркъыми, Чечек куэдым хунос: - Сэ сызэреплъымкIэ, лъэпкъ тхыдэр пщIэн, блэкIар къэптIэщIыжын щIыхуейр уяпэ итам яхузэфIэкIамкIэ зыгуэрым уеныкъуэкъун щхьэкIэкъым, - жеIэ абы. - АтIэ пасэрейхэм я Iущагъыр къапщтэу, я щыуагъэм къытумыгъэзэжын папщIэщ. Ди хабзэр къабзэщ, ар гъэпсэун хуейщ. Адыгэ хабзэм хуэдэу псэуныгъэм хуэгъэпса нэгъуэщI цIыху зэхэтыкIэ гъуэтыгъуейщ. ЦIыхум напэ иIэу, IуэхуфI зэрищIэным хуиунэтIу, и зэхэщIыкIым зригъэужьу, нэхъ лъагэм хуишэу - апхуэдэщ ди хабзэр. Сэ къызгуроIуэ, дяпэ итахэм я IуэхущIафэхэм хуэдэкIэ иджырей лъэхъэнэм узэрыдэмыгъуэгурыкIуэфынур, ауэ абы фIыуэ, дахэу яхэлъар къэдугъуеижу, ди бзэм, ди хабзэм, ди щэнхабзэм и фIыпIэр къызэщIэткъуэжу адыгэ лъэпкъыр хэдмыгъэкIуэдэжыныр ди къалэн нэхъыщхьэщ. Дауэ анэдэлъхубзэр цIыхум къыхуэмысэбэпынрэ, абы и гупсысэм зыщригъэужькIэ, и акъылым щыхигъахъуэкIэ. Дуней псом дэнэ лъэныкъуэкIэ зумыгъазэми, щIэныгъэрэ зэхэщIыкIрэ зиIэ дэтхэнэри аращ зыгъэпIейтейр – ди бзэр, ди хабзэр мэкIуэд, ди щэнхабзэр мэжабзэ. Аращ дэнэкIи щызэхэпхыр. Стэнфорд университетым, Калифорние щыIэ Сантэ-Барбарэ университетым, Инджылызым и еджапIэ нэхъыщхьэхэм щIэныгъэлIхэр щолажьэ, адыгэ хабзэм хуэдэ кIуэдыжын хуэмейуэ къалъытэу, абы пIейтейуэ тепсэлъыхьу. Мис абыхэм я Iуэху еплъыкIэхэр ди цIыхухэм я деж нэтхьэсыфатэмэ, ди хабзэмрэ бзэмрэ я пщIэр, я уасэр захедгъэщIыкIыфатэмэ, Iуэху ин дыдэ зэфIэтхауэ къэтлъытэ хъунут. Илъэс 17-м итщ Шыкъхэ Мамдухьрэ Чечекрэ я пщащэ Жансет. ГъащIэ гъуэгуанэ техьэ хъыджэбзым анэдэлъхубзэр и Iэпэгъущ, ныбжьыщIэ хасэм хэтщ, къэфэкIэ ещIэ, адыгэ хабзэр къабзэу зэрызэрихьэным хуагъэсащ. IэщIагъэу зыхуеджэнур зэкIэ къыхихакъым, ауэ шэч хэлъкъым узытемыукIытыхьын адыгэ бзылъхугъэ нэс Жансет къызэрыхэкIынум. - Бын гъэсэныр IэщIэхкъым икIи тыншкъым, - жеIэ Чечек. - ЗэрытхузэфIэкIкIэ ди пщащэр лъэпкъ тхыдэм щыдгъэгъуазэми, хабзэмрэ щэнхабзэмрэ я лъагъуэм тетшэми, ар хуейщ иджырей щIалэгъуалэм ещхьыну, жетIэр къыщыIэщIэужагъуи щыIэщ. Ауэ унагъуэр зэрыбауэ хьэуам адыгэпсэ хэтмэ, ар бынми пкърымыхьэнкIэ Iэмал иIэкъым. Адэ-анэр адыгэбзэкIэ зэпсалъэмэ, сабийр абы иримыпсалъэу къэнэнукъым. Унэм лъэпкъ тхыдэмрэ щэнхабзэмрэ къэзыIуатэ хьэпшыпхэр илъмэ, къыдэкIуэтей щIэблэр абы щIэмыупщIэу, ахэр къыздикIар зримыгъащIэу блэкIынукъым. Жансет иджыри цIыкIу дыдэт: “Сыт дэ Кавказми, Тыркуми, Сириеми, Европэ къэралхэми щыпсэу благъэхэр щIыдиIэр?” - жиIэу къыщызэупщIам. Абдеж щегъэжьауэ мащIэ-мащIэу лъэпкъым и тхыдэм, и хабзэм щызгъэгъуазэу къэзублат. Шыкъ Чечек щылажьэ IуэхущIапIэм къулыкъукIэ етIуанэу щытщ, бзэ куэд зэрищIэмкIэ адрей лэжьакIуэхэм къазэрыщхьэщыкIыр къыхигъэщу, абыкIэ и щхьэпагъыр къриIуэкIыу банкым и унафэщIым адыгэ бзылъхугъэм щIэх-щIэхыурэ къыжреIэ: “Миссис Чек, уэ псом япэ уитщ, уи анэдэлъхубзэм узэрыригупсысэм, бзищ зэрыпщIэм къыхэкIыу”. - Уэ пхуэдэ щымыIэу къыпщыхъужу цIыхухэм уащыхэткIэ, ахэри апхуэдэу зыбогъэплъ. Американхэм ахъшэ щIатурэ пщIэ зыхурагъэщI, уи беягъым елъытащ гулъытэу къыпхуащIынур, - къыддогуашэ Чечек и гупсысэхэмкIэ. - Ауэ адыгэхэр дэ тхуэдэ щымыIэу ди гугъэжу дыкъагъэхъури, а пагагъымрэ ди щхьэ и уасэмрэ ди лъым хэту дыкъотэдж. “Сыт уадыгэным къикIыр?” – жытIэу дыщIэупщIэрти, къыджаIэр зэрызыхэтлъхьэным дыхущIэкъурт. Адыгагъэм щхьэхуэныгъэ телъыджэ гуэр хэтлъагъуэрт, дагъэукIытэнумэ, дызэрыадыгэр дигу къагъэкIыжырт. Е нэхъыфIу дызэплъыжырти, абы дигъэгушхуэрт. Ар къызыхэкIыр фIы пщIэну, захуагъэм, дахагъэм урителъхьэу ущытыну ди хабзэм ухегъэзыхьри аращ. Япэу Хэкум къыщыкIуам гу зылъитахэмрэ иужькIэ и нэм къыIуидзахэмрэ зэрызэщхьэщыкIыр къэсщIэну Чечек сыщеупщIам, дэ езыхэм зыдэдмылъагъужхэр къызжиIащ. “Хэкужьым фIыуэ е мыщIагъуэу сыт слъагъун!” - жиIэу зиплъыхьтэкъым абы, япэу адэжь лъахэм къыщихьэжам. И нэгу щIэкI псоми итхьэкъуауэ псори фIэтелъы-джэт… - Абы лъандэрэ дапщэрэ сыкъызэкIэлъыкIуами, гукIэ щIызопщытыкIыжри, зыкъомым фIы и лъэныкъуэкIэ зихъуэжауэ солъытэ. Ауэ экономикэм зэрызиIэтым къыдэкIуэу, ди лъэпкъ хабзэхэр, цIыху зэхущытыкIэхэр тIэкIу хэкIуадэу къысщохъури, ар гукъеуэу сиIэщ. Дэ дыкъызытехъукIыжахэр куэдрэ зауэри, Iэмалыншэу Хэкур ябгынащ. ТфIэфIу дикIауэ жаIэми, абы Iэпэ къытезыдзэн дунейм щыIэкъым. Хэхэс хъуахэм ягъэвам и гугъу сщIыххэнкъыми, Хэкум къинахэм зауитI ялъагъужащ: революцэм щыгъуэ екIуэкIамрэ, етIуанэ дунейпсо зауэмрэ. Къэнахэм я щхьэри ягури куэду ираудащ, хуэмыщIагъэм игъэхыщIащ. Илъэс 70-кIэ зэрыпсэуа къэрал ухуэкIэри къутащ. А псор и нэгу щIэкIами, сэ си Хэкужьым нэмыс илъщ, хабзэм къихъумащи. Мы къэралым псэукIэщIэр щызэтраублэху дэкIыну зэманыр тыншынукъым. Ар зи нэгу щIэкIыр мыбдеж и закъуэкъым: Европэ къэралхэми, Америкэми апхуэдэ гъуэгущ зэрызаужьар. Зэблэхъугъуэ лъэхъэнэр сытым щыгъуи хьэлъэщ. ЦIыхухэр гужьеящ: быныр гъэшхэн, унагъуэр зэтеIыгъэн хуейщ, абы трагъэкIуэдэнур къахуэлэжьыркъым. Абыхэми нэгъуэщI щхьэусыгъуэхэми къыхэкIыу гугъусыгъу зыкъом иджыри тлъагъунущ. Ди тхыдэм щынэрылъагъущ дэ зэгурымыIуэныгъэм, зэуэным фIы къызэрыпыдмыхар. Абы къыхэкIыу си лъэпкъэгъухэм сыныволъэIу: дызэрыт лъэхъэнэ гугъум ди хабзэр хэдвмыгъалъхьэ, тфIэкIуэдам и щIыIужкIэ аргуэру уасэ дывмыгъэт. Ар щIыжысIэр ди хабзэр иджы хэпщIыкIыу нэхъ тIасхъэ зэрыхъуарщ. Нэхъапэхэм сыкъыщыкIуэжам апхуэдэтэкъым. Иджы нэхъ зыхызощIэ. Япэм лъагъуныгъэнэкIэ сыкъывэплъти, псори дахэу слъагъурт. Иджы нэмыс сылъыхъуэу зызоплъыхьри, ныкъусаныгъэхэм гу лъызотэ. Мы дызэрытыр зэгуэр тщIэкIынущ, ауэ хабзэр тIэщIэмыжэбзыкIыу дыкъызэтенэфын хуейщ. И щхьэм мыхъумыщIэр зэрыхуимыгъэгъуфынум хуэдэущ Чечек а Iуэхум зэреплъыр. “Ар къызыхэкIыр мыращ, апхуэдэ щхьэусыгъуэ ямыIатэмэ, хабзэр яхуэхъумэнут!” - жиIэфынукъым дяпэкIэ, системэм зэрызихъуэжрэ илъэс пщыкIущ мэхъури, ар ди фейдэ хэлъу къэдгъэсэбэпыфын хуейуэ къелъытэри. Къытхуэмыгъэсэбэпми, дэ езыхэрщ зи ягъэжыр. Адыгэхэр дыщызэрыщIакIэ, дыщызэкIэлъыIэбакIэ, дыщызэрыгъуэтыжакIэ, нэхъ хуит, нэхъ дахэ хъуа дунейм дяпэ итахэм дахуэфащэу дытетыпхъэщ. - Хэкум щыпсэуныр зи насып къихьауэ, лъэхъэнэ гугъусыгъур нэхъыбэу зытехьэлъэ си шыпхъухэм щхьэхуэу захуэзгъазэу селъэIуну сыхуейт, - жеIэ Чечек. - сыт хуэдэ Iуэхум зрамыпщытми, я хабзэм темыкIыну, зэпIэзэрытагъыр IэщIыб ямыщIыну. Адыгэ хабзэр къащтэжмэ, езыхэми зэфIэкI нэхъыбэ яIэнущ, пщIэ нэхъыби ялъагъунущ. Ди бзылъхугъэхэм, ди анэхэм, ди шыпхъухэм вжызоIэ фи бынхэм адыгэбзэкIэ унагъуэхэм фащепсэлъэну. Лъэпкъышхуэм и бзэр адыгэбзэм хуэгъэкIуэдынукъым, ауэ урысыбзэм ди анэдэлъхубзэр щIипIытIэнкIэ шынагъуэ щыIэщ. Си шыпхъухэ, быным дакъыгурыIуэркъым, сыт абыхэм зыгуэр яжепIэкIи, жыфIэу гъэсэныгъэр Iэпэдэгъэлэл фымыщI. ЩIэблэм я къэхъукIэр фэращ зыIэщIэлъыр, лъэпкъым и къэкIуэнури аращ зэпхыжар. Адыгэ щIалэхэм я гугъу щищIым, Думэнхэ я пхъум къыхигъэщащ игъащIэми ахэр бзылъхугъэхэм щысхьу къызэрыгъуэгурыкIуар, абыхэм я щхьэщыжыныгъэм иджырей цIыхубзхэри хуабжьу дызэрыхуэныкъуэр. Хэкужьым щилъагъухэм епха гукъеуэхэр зэриIэмрэ, абы хуабжьу игу зэрыхигъэщIымрэ дэщIыгъуу Чечек жиIащ апхуэдэ и нэгу щыщIэкIыр мыбы щыпсэу адыгэхэм я деж зэримызакъуэр. - Муслъымэныгъэр къыщытхахьэм, бзылъхугъэр тIэкIу нэхъ IуагъэкIуэтащ, - жеIэ Чечек. - Унагъуэ щаухуэкIэ тIууэ зэкъуоувэ, цIыхухъум и закъуэкIи, бзылъхугъэм и закъуэкIи унагъуэр ирикъуа хъуркъыми. Аращ дэри ди щIалэхэм защIэдгъакъуэу, езыри ди щхьэтепIэну щытын щIыхуейр. Апхуэдэ унагъуэу зэхэт лъэпкъращ зызыужьынури къэкIуэн зиIэри. Адыгэ къафэмрэ фащэмрэ къыбжеIэ ди бзылъхугъэр зыхуэдар. Ди пщащэхэр къуэгъэнапIэм къуэту, пщIэ ямыIэу зэи къэхъуакъым, зауэми Iухьэфу, лъэпкъ IуэхумкIи чэнджэщэгъу хъуфу щытащ ахэр. Иджыри диIэщ апхуэдэ бзылъхугъэ телъыджэхэр, акъылыфIэхэр. Псалъэм папщIэ, Истамбыл щыIэ Адыгэ Хасэхэм я зым и пашэр бзылъхугъэщ, Шурдым Гюнселщ. Абы хуэдэщ ЩIэныгъэхэмкIэ Дунейпсо Адыгэ Академием и вице-президент Бэчыжь Лейлаи. - “Хэку” жызыIэм дехъуап-сэу дыкъэхъуащ, - жеIэ Чечек. - Еплъи, адыгэ зыхэмыпхъыхьа зыри щыIэкъым. Мы Хэку дахэм, щIыналъэ телъыджэм пщIэ хуэдмыщIмэ, абы щIэзэууэ зи псэр зытахэр зыщыдгъэгъупщэмэ, абыхэм къытхуагъэна хабзэмрэ бзэмрэ IэщIыб тщIымэ, а Хэкур къыдэзыта Тхьэшхуэм игу къыдэбгъэнкъэ? Ди нэгу щIэкI мыхъумыщIэхэм ар и щхьэусыгъуэу зэзэмызи соплъ. “Фхуэфащэкъым фэ мы хэку дахэр!” - жиIэу дрикъухьауэ къысфIощI. Урыс-Кавказ зауэм щыгъуэ дызэгурыIуэрэ детIысэхамэ, нэхъ хейуэ дыкъыхэкIынри хэлът, нэхъыбэуи лъахэм дыкъинэнт. Абдежи ди лъэпкъыр кIуэдыпэну Тхьэм иухатэкъыми, дызэкъуичами, дыкъызэтенащ. Совет Союзым и “бжэхэр” зэхуэщIауэ, адыгэхэр зэрымыщIэу щыщыта лъэхъэнэм, псым икIахэм Хэкум псэууэ зыри къимынэжауэ къащыхъуу, мыдэкIэ къэнахэми гъуэгу мыцIыхум техьахэр псори кIуэда я гугъэу зыкъомрэ къекIуэкIащ. Иджы дызэрыгъуэтыжащи, адэкIэ дызэхуэсакъыжыну, зытхъумэжыну къыдолъэIу Чечеки, абы хуэдэу хэхэс гъащIэр натIэ зыхуэхъуа адрейхэри. - Нобэ диIэ хъуа Iэмалхэр, дунейпсо зэпыщIэныгъэхэр къэдгъэсэбэпрэ адыгэхэр быдэу дызэрыубыдыжмэ, сыт хуэдэ щIыпIэ дыщыпсэуми, зыр зым дыдэIэпыкъужыфынущ, - жеIэ Чечек, ди бзэри, ди хабзэри тхуэхъумэжынущ. Ныбэжь Таисэ.
|
|
|||||||||
|
Шыкъ (Думэн) Чечек, Темыркъан Юрэ, Махуэф1 Нэждэт, шыкъ Мамдухь. Налшык, 2003 гъэ, шыщхьэ1у мазэ
|
Шыкъ (Думэн) Чечекрэ Уэхъутэ Александррэ. Истамбыл, 2005 гъэ
|
|
||||||||
|
Дунейпсо Адыгэ Хасэм и гъэзэщ1ак1уэ гупыр мэлажьэ. Налшык, 2004 гъэ
|
|
|||||||||
БАЛЭ ВЛАДИМИР: ЗЫМИ ДЫЩЫШЫНЭРКЪЫМ
Зэхьэзэхуэм щIидзэн и пэкIэ Налшык и “Спартак” профессионал футбол клубым и генеральнэ директор Балэ Владимир, тренер нэхъыщхьэ Красножан Юрэ, гъуащхьауэ Порошин Андрей сымэ упщIэ зыбжанэкIэ захуэдгъэзащ.
- Премьер-лигэр фи дежкIэ Iуэху мыублэщ. Абы къыхэкIыу сыт нэхъ Iей дыдэу “Спартакым” къыщыщIыну узыщышынэр? - Дэ зыми дыщышынэркъым. Дышынэр-къым премьер-лигэм дыкъыхагъэкIыжынкIэ, бжыгъэшхуэкIэ дыкъыхагъэщIэнкIэ, тегъэщIапIэ тщIа футболистхэм дагъэукIытэнкIэ. Дапщэщи сытри къэхъуфынущ. Псом ящхьэр апхуэдэ Iуэхугъуэхэм зрумыгъэщIыкIынырщ, дерс тэмэм къыхэхынырщ. - Зэхьэзэхуэм зыщыхуэвгъэхьэзырым сыт нэхъ мыхьэнэшхуэ зиIэу влэжьыфа, сытым нэхъ гугъу фригъэхьа? - Нэхъ гугъу дыдэу щытар командэм хэтынухэр къыхэхынырщ. Дызэрыхуей дыдэм хуэдэу ар тхузэфIэкIакъым, хуабжьу гугъу зед-гъэхьа пэтми. Нэхъ мыхьэнэшхуэ дыдэ зиIэу зэфIэдгъэкIар “Спартак” стадионыр къанэ щымыIэу и чэзум зыхуей зэрыхуэдгъэзарщ – ар ди республикэм и спорт гъащIэм мыхьэнэшхуэ щызиIэну IуэхугъуэфIщ. Иджы премьер-лигэм и футболист нэхъыфIхэр Налшык щыджэгунущ, Къэбэрдей-Балъкъэрым футболым щыдихьэххэм дэрэжэгъуэ кърату. - Зэпеуэм щIимыдзэ щIыкIэ сыт узыщIэхъуэпсыр? - Сыхуейт премьер-лигэм дыхэмыкIуэдэну, япэ дивизионым дыкъызэрыщалъытэу щытам хуэдэу ди джэгукIэр дахэу абы дыхэтыну. СыщIохъуэпс зэхьэзэхуэм и джэгугъуэ къэс Къэбэрдей-Балъкъэрым и махуэшхуэу щытыну, командэм и унафэщIхэр абы щыджэгухэм дамыгъэукIытэну. УтекIуэфынущ икIи укъыхагъэщIэфынущ, ауэ зэи уи лъэр щIэбгъэху, уи хьэрхуэрэгъухэр зытебгъэгушхуэ хъунукъым. -
КРАСНОЖАН ЮРЭ: ГУГЪУНУМИ, ХУАБЖЬУ ХЬЭЛЭМЭТЫНУЩ
- Налшык и “Спартакым” нэхърэ нэхъ пасэу мыгъэрей зэхьэзэхуэм зыхуэгъэхьэзырын зыми щIидзакъым. Фи мурадхэр зэвгъэхъулIэфауэ къэплъытэрэ? - Псом япэ зыгъэхьэзырын щIыщIэддзар Iэмалыншагъэщ. ФIы дыдэу къыдгуроIуэ нэгъабэ япэ дивизионым етIуанэ увыпIэр къыщихьу премьер-лигэм кIуа ди командэр абы хэзэгъэн папщIэ, ар икъукIэ гъэлъэщын зэрыхуейр. Абы къыхэкIыу нэхъыбэу дызэлIэлIар адэ-мыдэкIэ къитша футболистхэм къыддэхъун къазэрыхэтшынырщ. Псори зэхэту цIыху 60-м щIигъум дакIэлъыплъри, къыхэтхар и Iыхьэ щанэ иримыкъущ. - КуэдыIуэ къевмыгъэблэгъауэ пIэрэт? - Пэжщ, куэдыIуэм дакIэлъыплъыну къедгъэблэгъэн хуей хъуащ. Ауэ къэлъытапхъэщ дэ мы Iуэхугъуэм япэу дызэрырихьэлIар. Дызыхуеину футболистхэр къэзылъыхъуэн цIыху щхьэхуэ иджы диIэнущи, адэкIэ нэхъ тынш хъунущ. - ДызэрыщыгъуазэмкIэ, заявкэм футболист 25-рэ къыщывгъэлъэгъуащ. АбыхэмкIэ Iуэхур зэфIэкIыну? - ЦIыху 25-р Iэмал имыIэу къэгъэлъэгъуапхъэращ, 50-м нэс заявкэм иптхэ хъунущ. Iуэхур зытетщIыхьар къедгъэблэгъахэр фIы дыдэу зэрыдмыцIыхурщ - хэт ищIэрэ зэпеуэм щIидза нэужь, ахэр къызэрыщIэкIынур. Ар и щхьэусыгъуэу зэгурыIуэныгъэр мазищкIэ е илъэс ныкъуэкIэ фIэкIа зэдмыщIылIахэри яхэтщ. ФIыуэ зыкъагъэлъагъуэу дигу ирихьрэ - адэкIи дызэгурыIуэнщ. Армырамэ, апхуэдэхэр дутIыпщыжу, нэгъуэщIхэр къедгъэблэгъэну Iэмал диIэнущ. - ФутIыпщыжахэм яхэт командэм хэвгъэхьэну фызыхуея, ауэ щхьэусыгъуэ гуэрхэмкIэ къывэмыхъулIа? - Апхуэдэхэри щыIэщ. Къапщтэмэ, Москва и “Локомотивым” илъэс ныкъуэкIэ бэджэнду къыдитырт Эстонием и командэ къыхэхам и гъуащхьэхъумэ Кругловыр. Ар дызыхуейт, арщхьэкIэ абы и лъакъуэр ягъэузауэ зэрыщытам къыхэкIыу и къару къызэрихькIэ джэгуфакъым икIи а дызэрызэгурыIуэ илъэс ныкъуэм къриубыдэу зэфIэувэжыфыну арат. Футболист Iэзэ къызэрыхэкIынур уолъагъу Сербиемрэ Черногориемрэ я щIалэгъуалэ командэ къыхэхам хэт Лазарескэми, Iеинутэкъым Оганяни. Ауэ дэ дызыхуейр иджыпсту Iэзэу джэгухэрщ. - “Спартакым” къыхыхьахэм ар куэдкIэ ягъэлъэщыфыну? - Къэтщта псоми нэгъабэ елъытауэ дагъэлъэщащ. Ауэ ахэр премьер-лигэм дауэ къыщыщIэкIынуми хэт ищIэн. Пэжщ, Евсиковыр абы куэдрэ щыджэгуащ, ЦСКА-м хэтуи къэралым и чемпион хъуащ. Краснодар и “Кубаныр” премьер-лигэм щыджэгуа 2004 гъэм Джефтони абы щыIеякъым. Конгэм и командэ къыхэхам хэту Африкэм и Кубокым къыщыхэжаныкIа Илонгэ “Локомотивым” гу лъитэри къищэхуащ икIи бэджэнду къыдитыжащ. КуэдкIэ уащыгугъ хъунущ Гогуа, Корчагиным, Сердюков, нэгъуэщIхэми. - Сочи иужьу щевгъэкIуэкIа зэныбжьэгъугъэ зэIущIэм Краснодар и “Кубаным” 1:4-уэ фыкъызэрыхигъэщIар командэм хэтхэм дауэ зыхащIа? - Куэдым ар удынышхуэ яхуэхъуащ, ауэ зэман диIащ апхуэдэу къыщIэхъуар зэпкърытхыу дерс къыхэтхыну. “Зенитыр” 1:6-уэ къызэрыттекIуари абы щыщщ. ЩIалэхэм яжетIэ зэпытт премьер-лигэм зы щыуагъи къызэрыщыпхуамыгъэгъунур. Ауэ яжепIэр зыщ, натIэкIэ ужьэхэуэр нэгъуэщIщ. Сыщогугъ дяпэкIэ ди футболистхэр нэхъ зэщIэкъуауэ джэгуну. - Зэхьэзэхуэм и пэ къихуэу сыт нэхъ узыгъэпIейтейр? - Псом ящхьэрауэ, щIыпIэ зэмылIэужьыгъуэхэм къитша щIалэхэр джэгупIэ губгъуэм щызэгурыгъэIуэнырщ. Сыти жыIи футболым мыхьэнэшхуэ щиIэщ зы гуп зэкъуэту уи хьэрхуэрэгъухэм уапэщIэтыным. - ЦСКА-м дэджэгуну къихьэнухэр убзыхуа хъуа? - Зы-тIу фIэкIа къэмынэу. Гъуэм дэтынур Чихрадзещ. Капитаныр Заруцкэращ, ар щымыджэгум и деж - Мостовойщ. - Къэбэрдей-Балъкъэрым къищынэмыщIауэ Кавказ Ищхъэрэм футболым щыдихьэххэр къанэ щIагъуэ щымыIэу къызэрывдэщIынур хьэкъщ. Налшык и “Спартакыр” сыткIэ пэджэжыфыну абыхэм? - Къалэнышхуэ ди пщэ къызэрыдэхуар зыхыдощIэ. ТлъэкI псори къанэ щымыIэу джэгупIэ губгъуэм къыщыдгъэлъэгъуну дызэрыхущIэкъунум шэч лъэпкъ къытевмыхьэ. Ауэ зыгуэркIэ ди Iуэхухэр зэфIэмыхьэ хъумэ, псом хуэмыдэу пэщIэдзэ зэIущIэхэм, хьэм драмыгъэхьыну футболым дихьэххэм захуэзгъэзэну сыхуейт. Зым адрейм зыщIэдгъакъуэмэщ зэфIэкIым щыхэхъуэнур. Зыщыгъэгъупщэн хуейкъым зэи къэмыхъуа дэрэжэгъуэ Налшык и “Спартакым” Къэбэрдей-Балъкъэрым къызэрыхуихьар икIи къэрал куэдым я футболист нэхъыфIхэр ди деж къакIуэурэ къызэрыддэджэгунур. Абыхэм уапэщIэтыну тынш хъунукъым, ауэ ар дэри ди лIыгъэ зэхэгъэкIыпIэщ. - НтIэ, ехъулIэныгъэ премьер-лигэм щывиIэну дынывохъуэхъу! - Псоми Тхьэм ар къыдит!
ГЪУБЖ ВЯЧЕСЛАВ: РЕСПУБЛИКЭМ И ТОПДЖЭГУМ И КЪЭК1УЭНУР
Мы гъэм премьер-лигэм футболымкIэ балигъхэм я зэхьэзэхуэхэм къыдэкIуэу, абы щыджэгу командэхэм я дублерхэми я зэIущIэхэр екIуэкIынущ. Налшык и «Спартакым» и щIалэгъуалэм зэпеуэм зэрызыхуигъэхьэзыра щIыкIэм, командэм хэтынухэм, я мурадхэм теухуауэ Москва и ЦСКА-м IущIэн и пэкIэ дэ зыхуэдгъэзащ абы и тренер нэхъыщхьэ Гъубж Вячеслав. - Вячеслав, мыгъэрей зэхьэзэхуэм дауэ зыхуэвгъэ-хьэзыра? - Дэ япэу апхуэдэ зэпеуэм дыхэтыну аращ. Дауи, хуэфэщэну абы зыхуэдгъэхьэзырыну дыхущIэкъуащ. Япэ щIыкIэ Тырныауз махуэ зыбгъупщIкIэ дыщыIащ. Абы нэхъыбэу зи Iуэху щызетхуар щIалэхэм я къарум, бэшэчагъым зегъэужьынырщ. КъыкIэлъыкIуэу Крымск къалэм зыщыдгъэсащ. Абы ди гъусэу командэ зыбжанэ зэрыщыIэр къэдгъэсэбэпри, зэныбжьэгъугъэ зэIущIэхэр ядедгъэкIуэкIащ. Ахэр мыIейуэ къыдэхъулIауэ къызолъытэ. Сыту жыпIэмэ, дэ 2:1-уэ хэдгъэщIэфащ етIуанэ дивизионым и командэ нэхъыфIхэм ящыщ зы, къэралым и гъуащхьауэ цIэрыIуэ Веретенников Олег щыджэгу, премьер-лигэм илъэс зыбжанэкIэ ехъулIэныгъэ иIэу хэта, абы и медалхэр мызэ-мытIэу къэзыхьэхуа Волгоград и «Роторыр». ЗэрыфщIэжщи, мылъкукIэ и Iуэхухэр зэрызэкIэлъымыкIуэм къыхэкIыу ар профессионал командэхэм къыхагъэкIри, ещанэ дивизионым ягъэкIуащ. Иджы Волгоград и командэр зэфIоувэж. Япэ дыдэ илъэсым ар етIуанэ дивизионым хыхьащ. Нэгъабэ зыхэта Ипщэ гупым ещанэ увыпIэр щиубыдащ икIи япэ дивизионым нэсыным зы лъэбакъуэ иIэжу къызэтеувыIауэ жыпIэ хъунущ. КъыкIэлъыкIуэу дызэрытемыгъэкIуауэ дызэбгъэдэкIыжащ мы гъэм япэ дивизионым щыджэгуну Нэзрэн и «Ангуштым» дэрэ (1:1). Иужь дыдэ зэIущIэм «Волгэм» 0:1-уэ дыкъыщыхигъэщIащ. - Тырныаузрэ Крымскрэ щызыхуэвгъэувыжа къалэнхэр къывэхъулIауэ къэплъытэрэ? - Псори фIы дыдэу зэфIэкIауэ къэплъытэ хъунукъым. Сыт хуэдэ командэми и тренерым еупщIи, зыхуея псори нэсу къехъулIауэ зыми къыбжиIэфынукъым. Сыт щхьэкIэ жыпIэмэ, зыр тэмэм пщIымэ, нэгъуэщI къыкъуокI. Абыхэм кIэ зэи яIэнукъым. Ауэ псори зэгъусэу къапщтэмэ, ди мурадхэм я нэхъыбэр къыдэхъулIауэ жыпIэ хъунущ. - Вячеслав, иджыпсту узиунафэщI командэм и унэтIыныгъэ нэхъыщхьэр сыт? - Къалэн куэд ди пщэ дэлъщ, ауэ а псори зыхуэунэтIар зыщ: республикэм и командэ нэхъыщхьэм хэтыфынухэр дгъэхьэзырынырщ. Ар тэмэму дгъэзэщIэн папщIэ дэ тхузэфIэкI псори дощIэ. Футболист нэхъыфIхэр къыхыдох, абыхэм я Iэзагъыр, бэшэчагъыр зэредгъэфIэкIуэным яужь дитщ. - ЗэкIэ Налшык и «Спартак» балигъ командэм хамыгъэхьа ди щIалэщIэхэм ящыщ гуэрхэр бэджэнду нэгъуэщIхэм иратауэ хъыбар щыIащ. Ар къезэгърэ? - Къозэгъ. Сыту жыпIэмэ, апхуэдэхэр командэ лъэщхэм пIалъэкIэ еттмэ, псыхьауэ къагъэзэж. Ар нэхъыфIщ я чэзур къыщысынум пэплъэу щыс нэхърэ. Уеблэмэ ди «Спартакми» футболист зыбжанэ Москва и «Локомотивымрэ» Къэзан и «Рубинымрэ» бэджэнду къаIрихащ. Ар Дуней псом щызекIуэ Iуэху зехьэкIэщ. Ди дублерхэм я гугъу пщIымэ, иджыпстукIэ бэджэнду ттар Хьэбылэ Алим и закъуэщ. Ар Курск и «Авангардым» зэкIэ щыджэгунущ. НэгъуэщI щIалэ гупи щIыпIэ зыбжанэм щыIащ, ауэ псоми къагъэзэжащ.
- Мы гъэм «Спартакым» и дублым щыджэгуну щIалэхэм я Iуэхур зэхэкIамэ, ахэр дыбгъэцIыхуну ди гуапэт. - Абыхэм яхэтщ Къэбэрдей-Балъкъэрым футболым щыдихьэххэм мыIейуэ яцIыхухэри, утыкушхуэ япэу къихьэхэри. Ахэр Ащхъуэт Аслъэнджэрий, Балъкъэр Азэмэт, Балэ Руслан, Быдэ Ислъам, Бэрокъуэ Зырамыку, Бэрэгъун Анзор, Джэтокъуэ Елдар, ДыщэкI Аслъэн, Дьяченкэ Станислав, Емкъуж Мурат, Жангуразов Расул, Захаров Вадим, Зрум Валерэ, Клименкэ Антон, Къумыкъу Артур, Къуэн Заурбэч, МызэущI Алик, Сурков Роман, Таукенов Тимур, Трубицын Александр, Тэнокъуэ Рустам, Фетисов Сергей, Шакъ Ашэмэз, Шортэн Рустам, Щоджэнхэ Азэмэт, Аслъэн, Борис сымэщ. Фи фIэщ фщIы абыхэм футболист ахъырзэман куэд къазэрыхэкIынур – ахэращ ди республикэм и топджэгум и къэкIуэнур. Дэ абыкIэ тлъэкI къэдгъэнэнукъым. - Уэр нэмыщI хэт сымэ дублерхэм ядэлэжьэнур? - КъыздэIэпыкъунущ Улымбащ Анзор, АфIэунэ Беслъэн, Шыпш Тимур сымэ. Ахэр дэтхэнэри зи IэщIагъэм хуэIэижь щIалэхэщ.
Епсэлъар Жыласэ Замирщ.
КЪЭБЭРДЕЙ-БАЛЪКЪЭРЫМ ЩЫЩ Щ1АЛЭХЭР – ГУП НЭХЪЫЩХЬЭМ
Ди республикэм и футболым и гъэсэн куэд командэ зэмылIэужьыгъуэхэм хэту къэралым и лигэ нэхъыщхьэм щыджэгуащ. Мис ахэр (а лъэхъэнэм командэхэмрэ къалэхэмрэ яIа фIэщыгъэхэр зэрыщыту къэдгъэнащ): Боженкэ Николай (гъуащхьэтет) - “Динамо” (Дон Iус Ростов), “Динамо” (Москва) Маркаров Артем (гъуащхьауэ) - “Темп” (Баку) Гавашели Тенгиз (гъуащхьауэ) - “Динамо” (Тбилиси) Iэпщэ Александр (гъуащхьауэ) – “Динамо” (Москва), “Динамо” (Тбилиси) Беляев Владимир (гъуащхьэтет) - “Динамо” (Москва) Андриенкэ Владимир (гъуащхьэхъумэныкъуэ) - СКА (Дон Iус Ростов), “Шахтер” (Донецк) Беликов Станислав (гъуащхьэхъумэныкъуэ) - “Зенит” (Ленинград) Туаев Казбек (гъуащхьауэ) - “Нефтчи” (Баку), “Спартак” (Орджоникидзе) Сыжажэ Валерий (гъуащхьэхъумэ) - СКА (Дон Iус Ростов) Ещтрэч Владимир (гъуащхьауэ) - “Спартак” (Москва), “Динамо” (Москва), “Локомотив” (Москва) Лъэрыгу Виктор (гъуащхьауэ) - “Шахтер” (Донецк) Лъэрыгу Казбек (гъуащхьауэ) - СКА (Дон Iус Ростов) Мирзоев Виталий (гъуащхьауэ) - “Динамо” (Москва), “Спартак” (Москва) КIурашын Олег (гъуащхьауэ) - “Динамо” (Москва) Черемисин Андрей (гъуащхьауэ) - “Шахтер” (Донецк) Ашэбокъуэ Руслан (гъуащхьэхъумэ) - “Динамо” (Киев), “Днепр” (Днепропетровск) Корнеев Валерий (гъуащхьэхъумэныкъуэ) - СКА (Дон Iус Ростов) Камарзаев Виктор (гъуащхьэхъумэ) - “Металлист” (Харьков) Жидков Александр (гъуащхьэтет) - “Нефтчи” (Баку), “Динамо” (Киев), “Анжи” (Мэхъэчкъалэ) Биджий Хьэсэнбий (гъуащхьэтет) - СКА (Дон Iус Ростов), “Локомотив” (Москва) Хьэпэ Заур (гъуащхьэтет) - СКА (Дон Iус Ростов), “Спартак-Алание” (Владикавказ), “Динамо” (Тбилиси), “Локомотив” (Москва) Алчагиров Алий (гъуащхьэхъумэ) - “Динамо” (Минск), “Спартак-Алание” (Владикавказ) Исаев Щамил (гъуащхьэхъумэныкъуэ) - “Спартак-Алания” (Владикавказ) Гузь Виктор (гъуащхьэтет) - “Ротор” (Волгоград) ГъуэплъащIэ Аслъэн (гъуащхьауэ) - “Спартак-Алание” (Владикавказ) Саркисян Альберт (гъуащхьэхъумэныкъуэ) - “Локомотив” (Москва), “Алания” (Владикавказ), “Амкар” (Пермь) Дзэмыхь Анзор (гъуащхьэхъумэныкъуэ) - “Алания” (Владикавказ), “Локомотив” (Новгород Ищхъэрэ) Заруцкий Александр (гъуащхьэхъумэныкъуэ) - “Алания” (Владикавказ) ЛIыхъугу Арсен (гъуащхьауэ) - “Локомотив” (Новгород Ищхъэрэ) Узденов Роман (гъуащхьауэ) - “Динамо” (Москва) Нэхущ Руслан (гъуащхьэхъумэныкъуэ) - ЦСКА (Москва), “Сатурн” (Раменскэ)
ЯПЭ ЛЪЭБАКЪУЭХЭР
1959 гъэм къэралпсо утыку зэрихьэрэ Налшык и “Спартакым”, гуп зэмылIэужьыгъуэхэм хэхуэурэ, япэ лъэбакъуэхэр мызэ-мытIэу ичын хуей хъуащ. СССР-м и “Б” классым икIри, “А” классым кIуащ, абы къыхэкIри япэ лигэм хыхьащ, етIуанэм къехуэхыжмэ япэм игъэзэжурэ къыщекIуэкIаи щыIэщ. Премьер-лигэм щекIуэкIыну зэхьэзэхуэм хэмыхьэ щIыкIэ, щыдэкIуэтея илъэсхэм ди щIалэхэм япэу ирагъэкIуэкIа зэIущIэхэм кърикIуахэр дигу къэдгъэкIыжынщ: СССР-м и чемпионат. “Б” класс 18.04.1959. “Спартак” (Налшык) – “Ширак” (Ленинакан) – 2:1 (Туаев, Костин). СССР-м и чемпионат. “А” классым и етIуанэ гуп 12.04.1966. “Спартак” (Налшык) – “Балтика” (Калининград) – 1:0 (Шереметьев). СССР-м и чемпионат. Япэ лигэ 10.04.1972. “Шахтер” (Донецк) – “Автомобилист” (Налшык) – 1:0. 27.03.1979. “Спартак” (Налшык) – “Кузбасс” (Кемеровэ) – 1:0 (Шарипов). Урысей Федерацэм и чемпионат. Япэ лигэ. КъухьэпIэ гуп 29.03.1992. “Спартак” (Налшык) – “Тэрч” (Грознэ) – 1:0 (ГъуэплъащIэ). Урысей Федерацэм и чемпионат. Япэ лигэ. 07.04.1996. “Спартак” (Налшык) – “Нефтехимик” (Нижнекамск) – 2:1 (Алчагиров, Заруцкий). Зэрынэрылъагъущи, щыдэкIуэтея илъэсхэм япэу ирагъэкIуэкIа зэIущIэ псоми ди футболистхэр Налшык щытекIуащ. ФIы хъунт а хабзэ дахэм ноби пащамэ.
“Спартак” (Налшык) – 2006
Гъуащхьэтетхэр: Кращенкэ Сергей, Чихрадзе Александр, Криворучкэ Александр. Гъуащхьэхъумэхэр: Мостовой Руслан, Скворцов Анатолий, Битокъу Тимур, Заруцкий Александр, Джудович Миодраг, Къудей Леонид, Джефтон, Евсиков Денис. Гъуащхьэхъумэныкъуэхэр: Мичков Дмитрий, Пилипчук Сергей, Ланько Виталий, Концедалов Роман, Гогуа Гогитэ, Илонгэ Нгасания, Мэшыкъуэ Аслъэн, Ксанаев Марат, Балэ Рустам. Гъуащхьауэхэр: Къуныжь Анзор, Порошин Андрей, Гаврюк Евгений, Сердюков Сергей, Корчагин Эрик.
Загъэхьэзыру Чемпионатым зыщыхуагъэхьэзырым налшыкдэсхэм Нартсанэ (Кисловодск), Тыркум, Сочи налшыкдэсхэм зэныбжьэгъугъэ зэIущIэ зыбжанэ щрагъэкIуэкIащ. Абыхэм къарикIуахэр фигу къыдогъэкIыж: “Тэрч” - 1:1, 4:1, “Шарлеруа” (Бельгие) - 1:0, “Крылья Советов” - 1:0, “Анжи” - 4:0, “Ворскла” (Украинэ) - 2:0, “Автодор” - 4:0, “Генганам” (Корее) - 0:0, “Металлург” (Запорожье, Украинэ) - 0:0, “Полония” (Польшэ) - 1:1, “Металлист” (Украинэ) - 1:0, “Алма-Ата” (Къэзахъстан) – 0:2, “Окжетпес” (Къэзахъстан) -1:1, “Зенит” - 1:6, “Волгарь-Газпром” - 0:0, “Кубань” - 1:4, “Сочи-04” - 4:0, 6:0.
ДИ КОМАНДЭР ЩЫДЖЭГУНУМРЭ ЗЫ1УЩ1ЭНУХЭМРЭ Япэ къекIуэкIыгъуэ Япэ джэгугъуэ Гъатхэпэм (мартым) и 18 (щэбэт) «Спартак» (Налшык) - ЦСКА (Москва) ЕтIуанэ джэгугъуэ Гъатхэпэм и 26 (тхьэмахуэ) «Спартак» Н. - «Спартак» (Москва) Ещанэ джэгугъуэ Мэлыжьыхьым (апрелым) и 2 (тхьэмахуэ) «Локомотив» (Москва) - «Спартак» Н. ЕплIанэ джэгугъуэ Мэлыжьыхьым и 9 (тхьэмахуэ) «Спартак» Н. - «Рубин» (Къэзан) Етхуанэ джэгугъуэ Мэлыжьыхьым и 16 (тхьэмахуэ) «Москва» (Москва) - «Спартак» Н. Еханэ джэгугъуэ Мэлыжьыхьым и 23 (тхьэмахуэ) «Спартак» Н. - «Зенит» (Санкт-Петербург) Ебланэ джэгугъуэ Мэлыжьыхьым и 29 (щэбэт) «Торпедо» (Москва) -«Спартак» Н. Еянэ джэгугъуэ Накъыгъэм (майм) и 7 (тхьэмахуэ) «Спартак» Н. - «Динамо» (Москва) Ебгъуанэ джэгугъуэ Накъыгъэм и 13 (бэрэжьей) «Спартак» Н. - «Томь» (Томск) ЕпщыкIузанэ джэгугъуэ Бадзэуэгъуэм и 16 (тхьэмахуэ) «Сатурн» (Раменскэ) - «Спартак» Н. ЕпщыкIутIанэ джэгугъуэ Бадзэуэгъуэм и 23 (тхьэмахуэ) «Спартак» Н. - «Амкар» (Пермь) ЕпщыкIущанэ джэгугъуэ Бадзэуэгъуэм и 31 (блыщхьэ) «Ростов» (Дон Iус Ростов) - «Спартак» Н. ЕпщыкIуплIанэ джэгугъуэ ШыщхьэIум (августым) и 6 (тхьэмахуэ) «Спартак» Н. -«Крылья Советов» (Самарэ) ЕпщыкIутхуанэ джэгугъуэ ШыщхьэIум и 13 (тхьэмахуэ) «Луч-Энергия» (Владивосток) - «Спартак» Н. ЕтIуанэ къекIуэкIыгъуэ ЕпщыкIуханэ джэгугъуэ ШыщхьэIум и 19 (тхьэмахуэ) ЦСКА - «Спартак» Н. ЕпщыкIубланэ джэгугъуэ ШыщхьэIум и 27 (тхьэмахуэ) «Спартак» М. - «Спартак» Н. ЕпщыкIуиянэ джэгугъуэ ФокIадэм (сентябрым ) и 9 (тхьэмахуэ) «Спартак» Н. - «Локомотив» ЕпщыкIубгъуанэ джэгугъуэ ФокIадэм и 17 (тхьэмахуэ) «Рубин» - «Спартак» Н. ФокIадэм и 20 (бэрэжьей) Урысей Федерацэм и кубокыр къэхьыным ехьэлIа зэпеуэ. Финалым и 1/16-нэ Iыхьэ. ЕтIуанэ зэIущIэ ЕтIощIанэ джэгугъуэ ФокIадэм и 24 (тхьэмахуэ) «Спартак»» Н. - «Москва» ТIощIрэ езанэ джэгугъуэ Жэпуэгъуэм (октябрым) и 1 (тхьэмахуэ) «Зенит» - «Спартак» Н. ТIощIррэ етIуанэ джэгугъуэ Жэпуэгъуэм и 14 (тхьэмахуэ) «Спартак» Н. - «Торпедо» ТIощIрэ ещанэ джэгугъуэ Жэпуэгъуэм и 20 (мэрем) «Динамо» - «Спартак» Н. ТIощIрэ етхуанэ джэгугъуэ Жэпуэгъуэм и 29 (тхьэмахуэ) «Томь» - «Спартак» Н. ТIощIрэ еханэ джэгугъуэ ЩэкIуэгъуэм (ноябрым) и 5 (тхьэмахуэ) «Спартак» Н. «Сатурн» ТIощIрэ ебланэ джэгугъуэ ЩэкIуэгъуэм и 8 (бэрэжьей) «Амкар» -«Спартак» Н. ТIощIрэ еянэ джэгугъуэ ЩэкIуэгъуэм и 12 (тхьэмахуэ) «Спартак» Н. - «Ростов» ТIощIрэ ебгъуанэ джэгугъуэ ЩэкIуэгъуэм и 18 (щэбэт) «Крылья Советов» - «Спартак» Н. ЕщэщIанэ джэгугъуэ ЩэкIуэгъуэм и 26 (тхьэмахуэ) «Спартак» Н. - «Луч-Энергия» Зэрыхабзэу, зэпеуэм щIидзэн и пэкIэ Урысей Федерацэм футболымкIэ и премьер-лигэм хэт командэхэр щыджэгуну губгъуэхэр къапщытащ. Апхуэдэ комиссэ Налшыки щыIащ. Урысейм и Футбол Зэгухьэныгъэм лицензэ тынымкIэ отделым и унафэщI Пышкиныр хуабжьу арэзы техъуащ “Спартак” стадионым и джэгупIэ губгъуэм. Абы къыхигъэщащ ар сыт и лъэныкъуэкIи зэхьэзэхуэр зэрырагъэкIуэкI регламентым къызэригъэувым зэрытехуэр икIи фIагъкIэ Самарэ и стадионым фIэкIа зыри къызэрытемыкIуэр.
Сурэтым итхэр: щысхэщ Корчагин Эрик, Евсиков Денис, Мичков Дмитрий, Порошин Андрей, Мэшыкъуэ Аслъэн, Мостовой Руслан, Пилипчук Сергей, Гаврюк Евгений, Сердюков Сергей, Къуныжь Анзор, Заруцкий Александр, Джудович Миодраг; щытхэщ (етIуанэ сатырым) тренерхэу Алчагиров Алий, Ильченкэ Александр, тренер нэхъыщхьэ Красножан Юрэ, генеральнэ директор Балэ Владимир, вице-президент Былымгъуэт Анзор, командэм и унафэщI Батыр Барэсбий, тренер Трубицын Сергей, пресс-атташе Шэкэм Виктор, оператор Колпаков Николай, администратор Хъалил Аслъэн; (ещанэ сатырым) Джефтон, Кращенкэ Сергей, Гогуа Гогитэ, Балэ Рустам, Концедалов Роман, Битокъу Тимур, Къудей Леонид, Илонгэ Нгасания, Ланько Виталий, Чихрадзе Александр, Скворцов Анатолий.
|
|
|||||||||
|
ссылки |
къыдэкIыгъуэхэр |
|
||||||||
|
|
|
Copyright © 2005 Buch e-mail: [email protected] |
|
|
||||||
|
|
||||||||||