ФИФI ФЫМЫГЪЭПУД, ФИ IЕЙ ФЫМЫГЪЭПЩКIУ

АДЫГЭ ПСАЛЪЭ

КъБР-м

 И ПАРЛАМЕНТЫМРЭ ПРАВИТЕЛЬСТВЭМРЭ

Я ГАЗЕТ

сайт газеты «Адыгэпсалъэ»

2006 гъэм гъатхэпэм и 15

газетыр 1924 гъэм и мэкъуауэгъуэ мазэм и 1 лъандэрэ къыдокI

ХЪЫБАРЫЩIЭХЭР

ТХЫДЭ

ХЪЫБАРЕГЪАЩIЭ

ТХЫГЪЭХЭР

АРХИВЫР

english

адыгэбзэ

русский

Ахъшэр зэрахуримыкъур гулъэф хуохъу курортымрэ спортымрэ заужьыным

Парламентым Щэн­хаб­зэм­­­­кIэ, спортымкIэ, туриз­мэм­­кIэ, хъыбарегъащIэ Iэна­тIэ­хэм­кIэ и комитетым и зэIу­щIэм щыхэплъащ республикэ программэ хэхауэ тIум: “2002 - 2006 гъэхэм Къэбэрдей-Балъ­къэр Республикэм и ку­ро­рт­хэм зэрызаужьынур”, “2002 - 2006 гъэхэм физическэ щэнхабзэмрэ спортымрэ зэрызау­жьынур” жыхуиIэ­хэр гъэзэ­щIа зэрыхъум. ЗэIу­щIэр ири­гъэ­кIуэкIащ комитетым и унафэщI Пащты Борис.

   “2000 - 2006 гъэхэм КъБР-м и курортхэм зэрызаужьынур” республикэ программэ хэхар гъэзэщIа зэрыхъум тепсэ­лъыхькIэрэ, республикэм ку­рорт­хэмрэ туризмэмкIэ и министрым и къуэдзэ Моисеев Владимир депутатхэм яжри­Iащ а программэм и мурад нэ­хъыщ­хьэр фейдэ къихьу лажьэ, езым хуэдэхэм япеуэфын ку­рорт комплекс къызэгъэ­пэ­щыныр зэрыарар. Iуэхугъуэ 23-м щыщу 16-р къанэ щы­мы­Iэу гъэзэщIа хъуащ, блыр -  Iыхьэ гуэрхэмкIэ. Ауэ, мини­с­т­рым и къуэдзэм къызэри­лъы­тэмкIэ, курортым и зыу­жьы­ныгъэм зэран хуохъу а Iуэхум и лъэныкъуэкIэ рес­пуб­ликэ, федеральнэ закон лъабжьэ зэрыщымыIэр.

   Моисеевым депутатхэм гу лъа­ригъэтащ турист, курорт Iуэху­щIапIэхэм зы пщалъэкIэ уабгъэдыхьэ зэрымыхъунум, сыту жыпIэмэ курортхэм я лэ­жьыгъэр щеIэзэ-профи­лак­тикэ щрагъэкIуэкI Iуэху­щIа­пIэу къалъытэри. Республикэм и унафэщIхэм я мурадащ ди курортым и щытыкIэ хэхахэр, абы ехьэлIа Iуэхугъуэхэу нэ­гъуэщIхэм емыщхьхэр къа­гъэ­нэжыну, курортыр лэжьа­пIэ IэнатIэщIэхэр къызэзыгъэ­пэщ, налог къэзыт IэнатIэ  ящIы­ну. Ауэ, Моисеевым къы­зэ­­ри­лъытэмкIэ, а мурадыр зэ­гъэ­хъулIэным сэбэп хуэхъуа­къым иужьрей илъэсхэм министерствэм и унафэщIхэр куэ­дрэ зэрызэрахъуэкIар. Апхуэдэуи абы къигъэлъэгъуащ илъэс кIуам жэпуэгъуэм и 13 - 14-хэм къэхъуауэ щыта Iуэху­гъуэ гуауэхэр Программэр  гъэ­зэщIэным зэран зэрыхуэ­хъуар: куэд мэшынэ щы­ты­кIэр ди республикэм щызэтемысу къыщIэкIынкIэ хъуну. ИкIи, дауи, Iуэхур зэтезыIы­гъэ­хэм ящыщ зыщ а IэнатIэм зри­къу­нум хуэдиз ахъшэ къызэ­ры­­хуа­мыутIыпщыр.

   Дауэ щымытми, узыщыгу­фIыкI хъуну Iуэхугъуэхэри щы­Iэщ. Къэбгъэлъагъуэмэ, Уры­сей Федерацэм и Президентым ­иджы­благъэ Баку гу щылъитащ КъБР-м Курортхэмрэ туризмэмкIэ и министерствэм абы къыщызэри­гъэпэщауэ щыта стендым. Апхуэдэуи Iуэ­хум зыгуэркIэ утрегъэгушхуэ курортологием­кIэ институтхэр хэлэжьыхьу УФ-м и Ипщэ лъэныкъуэ щIы­пIэм и курортхэм я зыужьыныгъэм теухуауэ концепцэ зэрызэхалъхьам.

   Депутатхэу Чэлимэт Хьэбас, Гуляевэ Валентинэ, Аванесьян Сергей, Пащты Борис, Эфендиев ФуIэд сымэ я уп­щIэ­хэм жэуап яриткIэрэ, Моисеев Владимир жиIащ курорт Iуэху­тхьэбзэхэр яхуэзыщIэ Iуэху­щIапIэхэу республикэм 32-рэ зэрыщылажьэр. Абыхэм ящыщщ “Налшык”, “Ле­нин­град”, “Псей щхъуантIэхэр”, “Лэгъупыкъу”, “Вагъуэ цIыкIу”, “Гъуазэ”, Кировым и цIэр зезыхьэ курорт IуэхущIа­пIэхэр, нэ­гъуэщIхэри. Курорт­хэмрэ ту­ризмэмкIэ министерствэм щызэхалъхьащ а Iэна­тIэм зе­гъэу­жьынымкIэ концепцэ, зыхуэ­фа­щэ законопроект: ди сана­то­рэхэм зы махуэкIэ ущыIэным ику иту и уа­сэщ сом 391-рэ. ­Мы зэманым хоплъэ Iуащ­хьэ­­махуэ лъапэ щеIэзэ-про­фи­лактикэ Iуэху­­щIапIэ къыщызэIухыным и Iуэхум. “Къэббалъкътуристымрэ” “Эль­­б­рус­­туристым­рэ” акционер об­щест­вэхэщ, ауэ абыхэм я мылъкум щыщ Iы­хьэ­фIыр къэралым бгъэдэлъщ. Рекламэми гулъытэ хуащI: интернетым сайт щхьэхуэ къыщызэрагъэпэщащ, и тиражкIэ мин 50 хъууэ брошюрэ къыда­гъэ­кIащ IуэхущIапIэ, организацэ 125-м ятепсэлъыхьу. Бгы ту­­ризмэм и IэщIагъэлI псори ат­тестацэм къикIащ.

   Iэпщэ Заур зэIущIэм къри­хьэ­лIахэм гу лъаригъэтащ кIа­псэ гъуэгум и Iуэхум илъэс зыб­жанэ хъуауэ унафэ те­щIы­хьа зэрымыхъум. Чэлимэт Хьэ­бас жиIащ зэIущIэр зытепсэлъыхь IуэхумкIэ утыку къра­лъ­хьа информацэм арэзы укъызэримыщIыр.

   Псалъэмакъыр зэхилъ­хьэж­­­кIэрэ, Пащты Борис къи­гъэ­лъэгъуащ езы Программэр зэ­рыхъарзынэр, ауэ курортым зегъэужьыным сэбэп хуэ­хъуну концепцэ нэхъыщхьэр къыхэгъэбелджылыкIын, икIи, псом япэрауэ, республикэм деж­кIэ курортыр бизнесрэ мы­­бизнесрэ IупщI къэщIын зэ­рыхуейр…

   ЩIалэгъуалэм я Iуэхухэмрэ спортымкIэ министрым и къуэ­дзэ Биттиев Хаким депутатхэр щыгъуазэ ищIащ физическэ щэнхабзэмрэ спортымрэ республикэм зэрызыщиужьынум и унэтIыныгъэ нэ­хъыщхьэхэм, спортым хухах бюджет ахъшэр зэрытрагуэшам: цIыху куэд зыхэт спор­тымрэ сабий-ныбжьыщIэ спор­­тым­рэ процент 60 - 70-р, ехъу­­­лIэ­ныгъэ ин дыдэхэмкIэ спор­тым - процент 30 - 40-р. МымащIэу гулъытэ хуащI кадр­­хэр гъэхьэзырыным, щIэ­ры­щIэу егъэджэжыным,­ зы­хуей щытыкIэхэр къа­ху­зэ­гъэ­пэщыным.

   ФинансхэмкIэ министрым и къуэдзэ Къуэныкъуей Аслъэн зэрыжиIамкIэ, программэр гъэ­­зэ­щIэным илъэсиплIым къриу­быдэу зыхуейм и процент 63,3-рэ фIэкIа хуамыу­тIып­­ща­ми, Узыншагъэм телажьэ Iуэ­ху­гъуэ зэмылIэужьы­гъуэ­­хэр, чэнджэщхэр зэхалъхьащ, школакIуэхэмрэ щIалэ­гъуа­­лэм­­рэ я физическэ зыу­жьы­ны­гъэр зыхуэдэр къапщытэ. Физ­культурэ-спорт лэ­жьы­гъэр егъэ­фIэкIуэным къы­­ща­гъэ­сэ­бэпын папщIэ едж­апIэ хэ­ха­хэм я лэжьыгъэ опытыр ядж; ны­къуэ­ды­къуэ­хэм пап­щIэ къы­зэрагъэпэщ спорт, цIы­ху­бэ физкультурэ Iуэху­гъуэхэм я системэ.

   Программэм и нэгъуэщI Iыхьэ­­хэм: “Узыншагъэр егъэ­фIэ­кIуэным телажьэ туризмэмрэ альпинизмэмрэ зегъэужьын”, “Информацэ-пропагандист лэжьыгъэ”, “Спорт резерв, международнэ класс зи­Iэ спортсменхэр гъэхьэзырын” жыхуиIэхэми ехьэлIа Iуэху­гъуэхэр зэхалъхьащ.

   Ди гуапэ зэрыхъунщи, мы гъэм и пэщIэдзэ лъандэрэ спорт­смен нэхъ пажэхэр гъэ­шхэ­ным текIуадэ ахъшэр зэблэмыууэ къаутIыпщ, цIыхуи 170-м стипендиехэр ират. Ауэ, дауэ щымытми, къэпсэ­лъа­­хэм жаIэн хуей хъуащ республикэм и экономикэм и щы­ты­кIэр зытепсэлъыхьа Iэна­­тIэр зыхуейхэм зэрылъэ­щIэ­мы­хьэр.

   КъытщIэхъуэ щIэблэр гъэ­сэ­ным къытеувыIэкIэрэ, Гъуаз­­­джэхэмкIэ Кавказ ищ­хъэ­рэ къэрал институтым и проректор, Парламентым и депутат Эфендиев ФуIэд къигъэ­лъэ­­гъуащ ди олимп чемпионхэм, “Спартак” командэм и фут­болистхэм я сурэтхэр, биографиер зэрыт буклетхэр, плакатхэр къыдэгъэкIыныр спорт­с­менхэр тегъэгушхуэн и лъэ­ныкъуэкIэ сэбэп зэрыхъунур.

   Пащты Борис къыхигъэ­бел­джы­лыкIащ спортым зегъэужьын и лъэныкъуэкIэ министерствэм лэжьыгъэшхуэ зэ­ры­­ригъэкIуэкIыр. Абы и щыхьэтщ псори зыщыгуфIыкI ехъулIэныгъэхэр. Ауэ а Iуэхум гугъуехьхэми уащыIуоуэ. Абыхэм егупсысыпхъэщ къыкIэ­лъы­кIуэ Программэр щызэ­халъ­­хьэкIэ.

КъБР-м и Парламентым и пресс-IуэхущIапIэ.

Гъунапкъэхъумэхэм я хэщIапIэ

Шэрэдж куейм иджыблагъэ къыщызэIуахащ “Безенги” погранзаставэр. Гъунапкъэхъумэхэм къулыкъу щрахьэкIыну ухуэныгъэхэу Ипщэ федерал щIыналъэм 72-рэ щаухуэну я мурадщ. “Безенгир” епщыкIуиянэщ.

   Ухуэныгъэр къыщызэIуа­хым хэтащ Урысей ФСБ-м и Гъунапкъэхъумэ управленэу Ипщэ федерал щIына­лъэм щыIэм и унафэщI генерал-полковник Лисинский Николай.

   КъБР-м и Правительствэм и УнафэщIым и къуэдзэ Чеченов Ануар, дыкъэзыухъуреихь дунейр хъумэнымкIэ министр Маслов Николай, Шэрэдж район администрацэм и Iэтащхьэ Темиржанов Махъты, “Дар-98” ООО-м и унафэщI Дзыгъул Руслан, КъБР-м и Парламентым и депутат Уянаев Борис, Налшык погранотрядым и уна­фэщIхэм ухуэныгъэр къаплъыхьащ икIи гунэс ящы­хъуащ.

   Ухуэныгъэр езыгъэкIуэкIа “Дар-98” фирмэм и лэжьа­кIуэ­хэм фIыщIэ хуащIащ. Ухуа­кIуэ нэхъыфIхэм иратащ КъБР-м и Правительствэм, Налшык погранотрядым, район администрацэм я ЩIыхь тхылъхэр. “Дар-98” ООО-м и унафэщIхэм пог­раничникхэм тыгъэ гуа­пэ­хэр хуащIащ.

   Гъунапкъэхъумэхэм я хэ­щIапIэ къалэ цIыкIур сыт­кIи зэпэщщ. Офицерхэм я фэтэрхэр, сэлэтхэр щыпсэуну пэшхэр екIуу зэлъыIу­хащ. Саунэ, жьыщIапIэ, щIакхъуэгъэ­жьа­пIэ, спортзал яIэщ. Сабийхэри гулъытэншэу къа­гъэ­накъым. Ахэр щыджэгун площадкэ, стадион яIэщ. Гъунапкъэхъумэхэм я къалэ зэпэщ цIыкIум хьэкъ пщещI цIыхухэм я мамыр псэукIэм ахэр зэрыхуэсакъыр.

Тхыгъэри сурэтри

ЕЛЪКЪАН Артур ейщ.

ЦIыхухэр нэхъ зыгъэгузавэр

псэупIэм пыщIа гугъуехьхэмрэ улахуэр и заманым зэрамытымрэщ

 Iулъхьэ зезыгъакIуэхэм ебэныным теухуа телефон линэр КъБР-м и Президентым и Администрацэм и деж зэрыщагъэуврэ республикэм и цIыхухэр абы 2114-рэ къэпсэлъащ. Апхуэ­дэ хъыбар дигъэщIащ КъБР-м и Президентым и Администрацэм хабзэхъумэ органхэм я лэжьыгъэр гъэзэщIакIуэ властым и органхэм я лэжьыгъэм егъэзэгъынымкIэ и управленэм и консультант Байчекуев Аслъэн.

   Абы зэрыжиIамкIэ, къаIэрыхьа хъыбархэм ятепщIыхьмэ, цIыхухэр псом япэу зытегузэвыхьыр псэуныгъэм пыщIа гугъуехьхэмрэ лэжьапщIэр и зэманым зэрамытымрэщ (аращ къэпсалъэхэм я процент 70-м къаIэтыр). ЦIыхухэр иротхьэусыхэ медицинэ Iуэхутхьэбзэхэр зэрызэкIэлъымыкIуэм (процент 12), нэгъуэщI мыхъумыщIагъэ щхьэхуэхэм (проценти 8). ЛъэIу пыухыкIахэр къагъэув къэпсалъэхэм я проценти       3-м. Iулъхьэр зэрызэрагъакIуэм пыщIа Iуэхухэр къэзыIэтыр къэ­псалъэхэм я проценти 7-рщ. А хъыбар псори гулъытэ хэлъу зэпкърах икIи лэжьыгъэ пыухыкIахэр ирагъэкIуэкIын папщIэ зыхуэфащэ министерствэхэмрэ ведомствэхэмрэ хуа­гъэхь.

   Къулыкъу зыIыгъ цIыхухэм я IэнатIэр я щхьэ IуэхукIэ къызэрагъэсэбэпым теухуауэ къаIэрыхьа хъыбархэр хабзэхъумэ органхэм къапщытэ. Апхуэдэ къэпщытэныгъэхэм къари­кIуахэм япкъ иткIэ уголовнэ Iуэху зыбжанэ къызэIуахащ, лэжьапщIэр и зэманым зэрамытым къыхэкIыу унафэщI щхьэхуэхэр административнэ жэуапым ирашэлIащ.

   Байчекуев Аслъэн цIыхухэр къыхуриджащ Администрацэм и деж щагъэува телефоныр нэхъ жыджэру къагъэсэбэпыну икIи къулыкъущIэхэм я щхьэхуещагъэм теухуауэ ялъагъухэр 47-32-56, 47-17-79 телефонхэмкIэ къыIэрагъэхьэну. Щхьэу­сы­гъуэ гуэрхэм къыхэкIыу языныкъуэ цIыхухэм псори теле­фонкIэ жаIэну хуэмеймэ, абыхэм Iуэхур зытеухуар кIэщIу къагъэлъагъуэу езыхэм иужькIэ зыхуагъазэ зэрыхъунур къыжаIэну хуитщ.

КъБР-м и Президентымрэ

Правительствэмрэ я пресс-IуэхущIапIэ.

ЩIадзауэ мастэ халъхьэ

 Джэдкъаз пыхусыхум ди республикэм зыщимыубгъун щхьэкIэ щIадзауэ унагъуэ джэдым вакцинэхэр ха­лъ­хьэ. ВетеринариемкIэ уп­ра­вленэм мастэ хэлъхьэ­гъуэу мин 900 къыIэры­хьащ, ахэр къалэхэмрэ къуа­жэхэмрэ тра­гуэ­шащ, яхуримыкъур гъат­хэпэм и 17-м иужькIэ аргуэру къра­тынущ.

  - Мы узыфэм къишэнкIэ хъунум дэ хуабжьу дегъэгузавэ, - жеIэ Налшык къалэм и Iэщ дохутыр нэхъыщхьэ Хьэпэ Борис. - Мастэ хэлъхьэным дэ къыщыщIэддзащ Iэдииху поселкэм, ар нобэ-пщэдей дыухмэ, Вольнэ аулым щыпытщэнущ, адэкIэ къызэщIэдубыдэнущ къалащ­хьэм и адрей хьэблэхэри. Ауэ гугъу дрегъэхь мастэ щыхэтлъхьэну махуэм, уна­гъуэхэм я джэдкъазыр щIэубыдауэ зэрамыIы­гъым, абы зэман лей тфIехь, зы унагъуэм махуэ псо щытфIигъэкIуэд щы­Iэщ. Апхуэдэу къэмыхъун щхьэкIэ джэд зыгъэхъу къалэдэс унагъуэ псоми лъэIукIэ захудогъазэ, абыхэм я унагъуэ зыгуэр исыну, джэдхэр къамыутIып­щы­ну, езыхэри дэIэпы­къуэгъу къытхуэхъуну.

   Хьэсэней, Белэ речкэ, Кэнжэ жылагъуэхэми я Iэщ дохутырхэми ирагъэ­кIуэкI мы лэжьыгъэр. Налшык къалэ и ветеринар участкэм щылажьэ Iэщ дохутырищым мы зэманым къадоIэпыкъу Къэбэрдей-Балъкъэр къэрал мэкъумэш академием щеджэ студенту 20. Хьэпэм гу зэрылъыдигъэтамкIэ, джэдым мастэ халъхьэрэ махуэ 14 дэкIа нэужь букIыу пшхы хъунущ, я джэдыкIэ­хэм шынагъуэ пылъкъым.

КIэрэф Хьэсэнбий.

IэнатIэр къаIэтыж

«Шэджэм I» мэкъумэш кооперативым Iэщ фермэ зэмылIэ­ужьыгъуэу 8 щолажьэ, дэтхэнэри фейдэ къиту лажьэу.

   Хозяйствэр ящыщщ республикэм нэхъыфIыIуэу къинахэм, Iэщ бжыгъэр хъу­мэн, гъэбэгъуэн зыхузэфIэкIахэм. НобэкIэ мэкъумэш кооперативым и Iэщ комплексым былыму 750-м щIигъу тетщ, абы щыщу жэм къашхэр 200-м ноблагъэ. Мэкъумылэр пэрыхьэту, зэмылIэужьыгъуэу ягъэ­хьэ­зы­рауэ зэрыщытам и фIы­гъэ­кIэ, Iэщым щIымахуэ лъэ­хъэнэр зэпэщу къызэринэкIащ икIи шэуэ къашымкIэ, лыуэ къа­лэжьымкIэ Iэщыхъуэхэм къапэщыт къалэнхэр яхуогъэзащIэ. Абыхэми щытыкIэфIхэр къыхузэрагъэпэщащ, лэ­жьы­гъэр щIыдэкIри аращ.

   Хозяйствэм и унафэщI Щэ­уей Артур зэрыжиIэмкIэ, дя­пэ­кIи я къару псори ирахьэлIэ­нущ дызыхуэкIуэ илъэситIым мэкъумэш хозяйствэм и Iэна­тIэ псори къэIэтыжыным, абы фейдэ нэхъыбэ къыпыхыным.

ДыгъужЬокъуэ Борис.

НыбжьыщIэхэр утыку къохьэ

Ди республикэм и еджа­кIуэ цIыкIухэр мы гъэми жы­­­джэру хэтынущ есэ­пым­­­кIэ «Кенгуру» дуней­псо зэпеуэ-джэгум. Урысей Федерацэм и курыт ­еджапIэхэм мы зэхьэзэ­хуэр щокIуэкI 1994 гъэ лъандэрэ.

   Математикэр фIыуэ зы­­­лъагъу, абыкIэ зэчий зы­бгъэдэлъ еджакIуэ цIыкIу­хэр яфIэфIу хохьэ зэпеуэм. Абы къызэщIеу­быдэ 3 - 10-нэ классхэм щеджэхэр. «Кенгурум» хэтыну гукъыдэж зыщIа дэтхэнэми ищIы­­жын хуей щапхъэхэмрэ есэпхэмрэ зэрыт тхы­лъым­пIэ напэ зырызрэ жэ­уап­хэр зратхэнрэ ират.

   ЕсэпымкIэ щхьэж бгъэдэлъ зэфIэкIыр иужькIэ Урысейпсо къызэгъэпэ­ща­­кIуэ комитетым ком­пью­теркIэ къыщапщытэж. Абы кърикIуахэр (очкохэр) зэрыт тхылъ щхьэ­хуэ­хэр школ къэс яIэро­хьэж.

   «Кенгуру» дунейпсо зэпеуэр абы хэт къэрал псоми зы махуэм ирагъэ­кIуэкI. Мы гъэм ар трау­хуащ гъатхэпэм и 16-м. Республикэм и математик ныбжьыщIэхэм абы щIэ­ны­­гъэ куу къыщагъэлъэ­гъуэну ди гуа­пэщ.

Тамбий Линэ.

Театрым и тхыдэм теухуауэ

Иджы дыдэ дунейм къытехьащ «Кабардинский драматический театр» тхылъыр. Ар зи IэдакъэщIэкIыр филологие щIэныгъэхэм я кандидат, гуманитар къэхутэныгъэхэмкIэ институтым адыгэ литературэмкIэ и къудамэм и щIэныгъэрылажьэ нэхъыжь, ЩоджэнцIыкIу Алий и унэ-музейм и унафэщI ЩакIуэ Марьянэщ.

   Зи гугъу фхуэтщIыну ди мурадым къинэмыщIауэ, дыхуейт фигу къэд­гъэ­кIыжыну Марьянэ къыдигъэкIа тхылъхэм я цIэхэр:

   «Али Шогенцуков. Страницы биог­рафии», «Аскерби Шортанов. Очерки, доклады, письма», «Али Шогенцуков в документах и фотографиях». Марьянэ ящыщщ «Писатели Кабардино-Балкарии» библиографие псалъа­лъэр зыгъэхьэзырахэми. Абы итхауэ тхылъым ихуащ тхыгъэ 33-рэ.

   ТхакIуэхэм, сурэтыщIхэм, композиторхэм теухуауэ тхылъ щхьэхуэхэр диIэти, иджы театрым и Iуэхумрэ и лэжьакIуэхэмрэ щхьэхуэу къызэщIэ­зы­­къуэ ахэм къазэрыхэхъуар гуапэщ.

   Лэжьыгъэр зыхуэдамрэ абы къы­кIэ­лъыкIуэнкIэ хъунумрэ тедгъэпсэ­лъыхьыну дэ ЩакIуэ Марьянэ зыхуэдгъэзащ.

   - НэгъуэщIхэм я гугъу дымыщIми, дэ, журналистхэм, хуабжьу сэбэп къытхуохъу щэнхабзэмрэ гъуазджэмрэ епхауэ къыдэкI тхылъ щхьэхуэхэр. ЩIэнгъуазэ (энциклопедия) пэлъытэу диIэщ ахэр. Нэхъ дэхуауэ къэнар Адыгэ­ драмэ театррати, а Iуэхури ежьа хуэдэщ. Сытым къыхэкIа ар къы­хэпхыныр?

   - СызэрыцIыкIурэ театрыр фIыуэ со­лъагъу. Абы къинэмыщIауэ, ди театрым ЩоджэнцIыкIу Алий и цIэр зэрехьэ. А псом уфIэкIыжынщи, ди теат­рым зэфIэкIышхуэ иIэу къогъуэгуры­кIуэ. Зы зэманкIэ узэIэбэкIыжмэ, теат­рым ехъулIэныгъэшхуэхэр зэ­риIар наIуэщ, ауэ, зэрыжаIэщи, Iей мыхъу фIы хъужыркъым, нобэ дызы­гъэгузавэ щытыкIэ гугъум икIыу зыу­жьыныгъэм и гъуэгум театрыр зэрытеувэжынум шэч къытесхьэркъым.

   ЩIэныгъэ Iуэхухэм епхауэ сэ ар зыми пщэрылъ къысщищIакъым, зэ­рыжысIащи, театрыр фIыуэ слъагъути, а лъагъуныгъэм а лэжьыгъэм сыхуишауэ аращ. Институтым сыщыува­гъащIэм, лэжьэн щыщIэздзар Хьэщ­хъуэжь Рае и отделрат (абы щыгъуэм урыс, адыгэ, балъкъэр литературэхэр зы отделт). АтIэ, адыгэ тхакIуэхэм я лэ­жьыгъэм теухуа тхыгъэхэр згъэ­хьэ­зырыну щыдубзыхум, дауи, Що­джэнцIыкIу Алий и дежщ къыщыщIэз­дзар. Ар сыухри Шортэн Аскэрбий теухуа тхылъым яужь сихьащ. Аскэрбийрэ абы и щхьэгъусэ Даниткэрэ Адыгэ театрым и лъабжьэр зыгъэтIы­лъахэм ящыщщ. Драматургымрэ артисткэмрэ я гъащIэм пэгъунэгъу сызэрыхъуам мащIэ-мащIэурэ сыхуишагъэнущ драматургиемрэ театрымрэ теухуа монографие стхыным.

   Театрымрэ драматургиемрэ зэпэщхьэхуэ пхуэмыщIыну зэпхащ. Ди лъэпкъым и театр гъуазджэм и лъабжьэр жыжьэ къыщожьэ. Ар мажусий диным епха Iуэхугъуэхэрами, къызэры­мы­кIуэу бей ди IуэрыIуатэрами, дра­матургиемкIэ гъэнщIащ, ар къыхэзыхыу зытхын фIэкIа хуэмейуэ. КIэщIу жы­пIэнумэ, драматург утыкум къи­хьэн­ хуейт. Къапщтэмэ, театрыр гуща­пIэ хуэхъуащ ди лъэпкъым и профессиональнэ драматургием.

   АтIэ, «Драматургиемрэ театрымрэ» монографием сыщелэжьым, тхыгъэ куэд зэхуэсхьэса хъуащ. Газетыр къэзгъэсэбэпу фIыщIэ хуэсщIыну сыхуейт Архив IуэхущIапIэм и унафэщI Що­джэнцIыкIу Оксанэ. Ари абы къыдэлажьэхэри хуаб­жьу къыздэIэпыкъуащ архивым хэлъыр къанэ щымыIэу къы­хэсхы­ным­кIэ. Къыхэпхар сыт жыпIэ­мэ, кол­хоз-совхоз театр щыщыIа 1936 гъэ лъандэрэ сыт хуэдэ спектакль ямы­гъэ­лъэгъуами, театр критикхэмрэ журналистхэмрэ ахэм тратхыхьаращ, рецензэхэу, нэгъуэщI тхыгъэу ире­хъуи. Псалъэм папщIэ, 1937 гъэм щIы­шы­лэм и 2-м ягъэлъэгъуауэ щыта «КIуэрыгъуэт» спектаклым (ШэкIыхьэ­щIэ Пщыкъан и пьесэмкIэ), Лим К. тритхыхьам къыщыщIызодзэри «Эдип» спектаклым (IутIыж Борис и пьесэм­кIэ ягъэувам) теухуауэ Кайтовэ Ф. 2000 гъэм итхамкIэ соухыж.

   Тхылъым щIэныгъэм тет пэублэ псалъэ хуэстхащ «От народного искусства джегуако - к профессиональному театру» фIэсщауэ. Театр критикэм и антологие хъуауэ къысщохъу мы тхылъыр.

   - Марьянэ, а тхыгъэхэр зыуэ зэхуэ­хьэса зэрыхъуам, дауи, мыхьэнэшхуэ иIэщ. Ауэ езы тхыгъэхэм теухуауэ сыт жыпIэфынур. Сэ сызэреплъымкIэ, театрыр куэдкIэ япэ итащ театр критикэм.

   - А тхыгъэхэм фIыгъуэ нэхъыщхьэу ябгъэдэлъыр ахэр зи IэдакъэщIэкIхэм спектаклхэр я нэмкIэ зэралъэгъуаращ. Я щыщIэныгъи, ехъулIэныгъи кърат­хэ­­кIыжащи, ари куэд и уасэщ. Псоми до­щIэ спектаклыр зэрыгъащIэ кIэ­щIыр. Псалъэм папщIэ, ШэкIыхьэщIэм и пьесэм къытращIыкIа «КIуэрыгъуэт» спектаклыр зэрагъэлъэгъуар дэнэт дэ щытщIэжынур, абы зыгуэр темытхыхьатэмэ, илъэгъуам теухуа гупсысэ къытхуимыгъэнатэмэ?

   - Мы уи лэжьыгъэм пыпщэну уи мурадкъэ, Марьянэ? Зи гугъу сщIыр артистхэм теухуа тхылъ щыIэн зэры­хуейрат.

   - Сэ абы солэжь. ИкIи, зыри къэд­гу­псысын хуэмейуэ, артист гъуэзэ­джэхэри, абыхэм я сурэтхэри, спектаклхэм я теплъэгъуэхэр къэзыгъэ­лъа­гъуэ сурэтхэри щыIэщ. Ар зи фIы­щIэр театрым сурэттех щылажьэу зэрыщытаращ. Иджы ар щыIэжкъыми, спектаклхэр лъэужьыншэ мэхъу. Псалъэм папщIэ, «Дамалейм» трахауэ зы сурэти архивхэм хэлъкъым.

   Театрым щылэжьа, нобэ щылажьэ псори къызэщIэзыубыдэ тхылъ, энциклопедие жысIэнт, хъун хуейщ ар. Литчастым и унафэщIу Адыгэ театрым щылажьэ Къанокъуэ Заринэ зэрылъэкIкIэ къыздоIэпыкъу артистхэм я гъащIэ гъуэгуанэр тхыжа хъу­нымкIэ. ФIыщIэ хуэсщIыну сыхуейт Заринэ абы щхьэкIэ.

   НэгъуэщI зыми си псалъэ гуапэ зэхихыну сыхуейт - ар ЩакIуэ Эльберд зи унафэщI типографием редактор нэ­­хъыщхьэу щылажьэ Уэсмэн Любовщ. Сабийм хуэдэу хуэсакъыу, темызашэу, шэч къызытрихьэм зыбжанэрэ къытригъэзэжу йоджэ ар тхылъхэм. Тхьэм игъэпсэу, хуабжьу гуапэщ зи лэжьы­гъэр фIыуэ зылъагъу цIыхум упэщIэ­хуэныр.

   Къыхэзгъэщыну сыхуейт «Кабардинский драматический театр» тхы­лъымрэ си монографиемрэ селэ­жьыху­кIэ, нэгъуэщI зыи хьэзыр зэ­ры­хъуар. Зи гугъу сщIыр ди лъэпкъым щыщу абыкIэ щIэныгъэ япэ дыдэу зэзыгъэгъуэта, ГИТИС-м и режиссер къудамэр къэзыухауэ щыта Мыд Хьэжмусэщ. Абы и архивым хэлъ тхыгъэхэр зэгъэзэхуэжауэ, сурэтхэр куэду хэту илъэситI хъуауэ хьэзыру щылъщ, къызэрыдэдгъэкIын ахъшэ зэры­щы­мы­Iэм къыхэкIыу.

   Хьэжмусэ революцэм и пэкIэ къалъхуащ, дунейм щехыжар 1997 гъэращ. НэгъуэщIу жыпIэмэ, абы и нэгу щIэ­кIащ театрым и гъащIэр. Аращ япэу зыгъэувауэ щытар «Къамботрэ Лацэрэ», «Андемыркъан» спектаклхэр. Си гур згъэкIуэдкъым - а тхылъми и чэзур къэсынщ, абы елэжьыныр щызэ­фIэкIакIэ.

   - Марьянэ, узытетхыхь театрым зэрихьэ цIэр жыпIэми, узиунафэщI музейр жыпIэми, уи тхылъхэр жыпIэми, ЩоджэнцIыкIу Алий уи гъащIэм и Iыхьэ хъуам хуэдэщ. Сыт жыпIэнт абы теухуауэ?

   - Илъэс 45-рэ хъуащ ди театрым Що­джэнцIыкIу Алий и цIэр зэрызэрихьэрэ. Сыхуитатэмэ, я лэжьэгъуэ илъэ­сыр а тхакIуэм и IэдакъэщIэкIкIэ яублэу хабзэу згъэувынт. Чеховым и цIэр зезыхьэ театрым щыIэщ апхуэдэ хабзэ. ИкIи абы театрым и пщIэр къи­Iэт фIэкIа игъэлъахъшэркъым. Къапщ­тэмэ, ЩоджэнцIыкIу Алий а театрым литературэмкIэ и япэ консультанту щытащ.

   - Лэжьыгъэшхуэ гуэр щыпщIэкIэ, гъэ­щIэгъуэн пщыхъуа, уи гум нэхъ къи­на къыхокI. Абы и лъэныкъуэкIэ сыт жыпIэфынт, Марьянэ?

   - Театрым актер гъуэзэджэхэр зэрыхуэщыр, абы щыгъуэми, я нэхъыбэр Псыгуэнсу (Жанхъуэт хьэблэ) щы­щу. Акъсырэ Залымхъан, Къардэн­гъущI Зырамыку, IутIыж Борис (зэры­с­­­­­щIэмкIэ, IутIыжыр зыщыщ Зэрэгъыж къуажэр Жанхъуэт хьэблэ дэIэпхъу­кIауэ аращ) жыпIэми, театрыр зэфIэ­зы­гъэува драматургхэмрэ артистхэмрэ я фIыщIэкIэ а гъуазджэ лIэужьыгъуэм и тхыдэ бей диIэ зэрыхъуам шэч хэлъкъым.

   - Марьянэ, ди театрым къызыдэбжэн хуей илъэсыр сыт хуэдэрауэ пIэ­рэ. АбыкIэ зэдауэ зэрыщыIэращ щIы­жысIэр.

   - ГИТИС-м лъэпкъ студие къыщы­зэ­­Iуахам, япэ абы щеджар къущхьэхэращ. Институтым и унафэщI Фурмановэ япэ ирагъэджа гупыр къишэжу Осетием къыщыкIуэм, ар Къалмыкъ БетIал Къэбэрдей-Балъкъэрми къригъэблэгъауэ щытащ колхоз-совхоз театр жыхуаIэм щылажьэ гупыр иригъэлъагъуну. 1934 гъэрат ар. Абы щыгъуэращ унафэ къыщахьар ГИТИС-м адыгэ, балъкъэр студиехэр къыщызэIуахыу, ирагъэджэнухэр ягъэ­кIуэну. Ауэ колхоз-совхоз театрыр зыхуащIыжатэкъым. Мазэ бжы­гъэ гуэркIэ ирагъэджа гупым а лэ­жьы­гъэр ипэкIэ ягъэкIуэтащ, Москва ягъэкIуа гупым къигъэзэжыху. ТхакIуэ Шортэн Аскэрбий, Мэртэзей щыщ егъэджакIуэхэу Блай Увжыкъуэрэ Къэрэшейрэ, балетмейстер Шиккер И.К., нэгъуэщIхэми я гуащIэ хэлъщ теат­рым ича япэ лъэбакъуэхэм.

   Аращи, театрым япэ спектакль щи­гъэлъэгъуар 1936 гъэращ, ШэкIыхьэ­щIэ Пщыкъан и пьесэм къытращIыкIа «КIуэрыгъуэтрат» цIыхухэр зэрагъэплъар. Колхоз-совхоз театрым нэхъ къыхэжаныкIа ДыщэкI КIунэ, Шортэн Даниткэ, Нартыжь Сэфарбий, Къамбий Тарий, Сэхъу Къымсар, нэгъуэщI­хэри ГИТИС-м щеджэу къэзыгъэзэжахэм хагъэхьэри, 1940 гъэм жэпуэ­гъуэ мазэм Къэбэрдей-Балъкъэр драмэ театр къызэIуахащ. ЩоджэнцIыкIу Алий къызэралъхурэ илъэс 60 щри­къум и щIыхькIэ, театрым абы и цIэр фIащащ 1960 гъэм. Иджыри къытызогъэзэжри, театрыр къыщызэIуаха мазэмрэ Алий къыщалъхуамрэ щызэ­техуэкIэ, а зы закъуэр нэхъ мыхъуми щхьэусыгъуэ ирикъуу къысщохъу тхакIуэ гъуэзэджэм и IэдакъэщIэкIхэм щыщкIэ я лэжьэгъуэ илъэсыр яублэным.

Епсэлъар Ширдий Маринэщ.

Адэм и щапхъэ

Ди зэманми щIалэгъуалэм куэду яхэтщ дзэм къулыкъу щызыщIэну зи нэ къыхуикIхэр. Куэдми а къалэныр ирахьэкI, къызыхэкIа лъэпкъымрэ уна­гъуэмрэ я цIэр фIыкIэ ягъэIуу. Апхуэдэхэм ящыщщ Май къалэм къыщыхъуа Сэхъу Николай.

  ЕджапIэм зэрыщIэсрэ абы и хъуэ­п­са­пIэт и гъащIэр дзэ къулыкъум ирипхыну. Николай щапхъэ нэс хуэ­хъуащ хабзэхъумэ IэнатIэхэм зи гъа­щIэр езыпха и адэ Замир. Сэхъу нэхъы­жьым и къалэнхэр ирихьэкIащ фыщIэ­рэ щытхъурэ пылъу, зыхэт гупым пщIэ къы­хуа­щIу, нэхъыщIэхэм я щапхъэу. Абы къыхуагъэфэщащ дамыгъэ лъа­пIэ­хэр, ЛIыхъужьыгъэм и орденыр.

   Николай школым щыщIэсым фIы ды­дэу­ еджэрт, спортым дихьэхырт, патриот ныбжьыщIэхэм я зэщIэхъееныгъэ командэм хэтт. 2001 гъэм абы республикэ зэхьэзэхуэхэм япэ увыпIэр къы­щи­хьащ.

   Николай школыр къиухри, УФ-м Зы­хъу­мэжыныгъэмкIэ и министерствэм и Военнэ университетым щIэтIысхьащ. Курсант нэхъыфIхэм ящIыгъуу ар хэтащ ТекIуэныгъэр илъэс 60 зэрыри­къум и щIыхькIэ Москва и Ут Плъы­жьым парадым.

   Зыхэтым гупсэ яхуэхъуа щIалэм и хъы­­бар гуапэ адэ-анэм къаIэрохьэ. Псом хуэ­мыдэу ахэр щыгуфIыкIащ я къуэр ще­джэ университетым и уна­фэщI, генерал-полковник Марченкэ къыбгъэ­дэ­­кIыу къаIэрыхьа тхыгъэ гуапэм. Ни­ко­лай далъагъу гъэсэныгъэмрэ хаб­зэм­рэ, абы и къалэнхэм щиIэ ехъулIэ­ны­гъэмрэ жэуаплыныгъэмрэ къыхэ­кIыу Сэхъу зэщхьэгъусэхэм унафэщIхэм фIыщIэ къыхуащIырт.

   Апхуэдэу и адэмрэ и къуэш нэхъы­жьым­­рэ я лъэужьым ирикIуэну, а университет дыдэм щIэтIысхащ Александри. Николай ще­джэр следствэ-прокурор къудамэрщ, Александр къыхихар нэ­гъуэщI IэщIагъэщ - ар консул хъу­нущ.

   Зэкъуэшхэм я нэ­хъы­щIэ Залым илъэ­сибл ири­къуа­уэ аращ. Абыи и мурадщ военнэ дохутыр хъуну.

МЭЗКУУ Къан.

Жыг хадэхэр къавгъэщIэрэщIэж

  Дачэ, щIы мащIэ зиIэхэм зэгуэр ягъэтIысауэ щыта жыгыфIхэр зэрахъуэкIын ягу пымыкIыу ирагъэтурэ, мыхьэнэншэ мэхъу. Апхуэ­дэхэм теплъэ щIагъуи яIэж­къым, нэхъыщхьэращи, пхъэщхьэмыщхьэу къапыкIэж щыIэкъым, а мащIэри жьгъейщ, нэхъ IэфIыншэщ. Апхуэдэхэр зэхъуэкIын хуейщ.

   Абы и лъэныкъуэкIэ IэмалыфIщ, нэхъ псынщIэу, текIуэдэшхуэ щымыIэу къызэбгъэпэщыфынущ жыгхэм етIуанэу дэгъэкIэжыныр. А щIы­кIэм тету «къагъэщIэлэжа» жыгхэм, щIэуэ ягъэтIы­сахэм нэхърэ нэхъ пасэу къыпыкIэн щIадзэж, бэвагъ нэхъыби къат.

   ТIорысэ хъуа жыгхэм къэгъэщIэрэщIэжыкIитI яIэщ: абыхэм гъэч дадз е гулъ дагъакIэ. Гъатхэм, жыгым и пкъым псы щызекIуэ щыхъужа зэманым гъэчхэр дадз. Гулъыр нэхъыбэм гъэмахуэм дагъакIэ, ауэ а лэ­жьыгъэри гъатхэм, жыгым и пкъым псыр щызекIуэ щыхъуа лъэхъэнэм, щыщIэ­дзауэ, къэгъэгъэн иухыху бгъэзащIэ хъунущ. Псом хуэ­мыдэу а дэгъэкIэкIэр купкъ зыщI пхъэщхьэмыщхьэхэм нэхъ щозэгъ. Гъэч дэбдзурэ дэгъэкIэным гъатхэм пасэу, махуэхэм хуабагъыр градуси 10 - 12-м щынэсам и деж, иужь уихьэ хъунущ. А лэжьы­гъэр накъыгъэм (майм) икухэм и деж зэпыгъэужын      хуейщ.

   Жыгхэм дадзыну гъэчхэр гулъхэм зыкъамытIатэ щIы­кIэ - мазаем, гъатхэпэм гъэхьэ­зырын хуейщ. Гъэчхэр къыбгъэдах ягъэунэхуа пхъэщхьэ­мыщхьей лъэпкъыфIхэм, жыг узыншэхэм. Гъэчхэр хуа­багъыр градус 0,+3 щыхъу псэуалъэхэм щахъумэ. ЕтIуанэу зыдагъэ­кIэжыну къыхах жыгхэр щIымахуэм фIыуэ пэщIэтыфыну, узыншэу, дагъакIэм тэмэму зиужьу щытын хуейщ. Псалъэм папщIэ, етIуанэу гъэч дагъэ­кIэну къыхах хъунукъым щIыIэ, дыгъэбзий гуащIэ зэуа, зи лъэдийм дыркъуэ, удын телъ, дзыгъуэхэм, жумэрэнхэм зи пхъафэр тра­гъукIа жыгхэр.

   Апхуэдэу гу лъытапхъэщ жыг зэмылIэужьыгъуэхэм гъэчхэр щыдадзкIэ зэрымыубыд къазэрыхэмыкIым. ЗэрагъэунэхуамкIэ, жыгым и щытыкIэми, къит пхъэщхьэмыщхьэми зыкIи зэран хуэ­хъунукъым гъэмахуэ сортхэр щIымахуэ сортым, е япэр етIуанэм дэбгъакIэкIэ. Уеблэмэ зы сортым сорт зэхуэмыдэ зыбжанэ дэбгъакIэ хъунущ. Ауэ ахэр зы зэманым зэдэхъуу щытын хуейщ, жыгым тэмэму зиужьын, щIымахуэм фIыуэ пэщIэ­тыфу щытын папщIэ. Гъэчыр зыдэбдзыну жыгым и ныбжьым зыри елъыта­къым, ауэ илъэситху нэхърэ нэхъыжьхэм дэмыгъэкIамэ нэхъыфIщ, мымащIэу дыр­къуэ­хэр ятелъынкIэ зэрыхъу­нум папщIэ. Жыгым и ина­гъым елъытауэ дадзыну гъэч­хэм я бжыгъэри щытын хуейщ.

   Жыгым и къудамэ гъэч зыдадзыну паупщIым и гъумагъыр сантиметри 10 - 12-м щIи­гъун хуейкъым. Сыту жы­пIэмэ, пыупщIыпIэр ин хъунурэ щIэх кIыжынукъым, абдеж щIыIэ еуэнкIэ хъунущ. ПыупщIыкIэми хабзэ хэлъщ: къудамэр инмэ, япэ щIыкIэ и щIагъымкIэ ирабз (пхъэхкIэ ныкъуэпых ящI), итIанэ и щIыIумкIэ щыщIа­упщIыкI. Апхуэдэу умыщIмэ, зыдэбдзыну къэбгъанэм и фэм щыщ паупщIа къудамэм зыдытрилъэфынущ.

   Гъатхэм жыгым дадзыну къыхах гулъитI-щы зытет гъэчхэр. Гъулъи 6 - 8 къызэ­щIэ­зыубыдэ гъэч кIыхьхэр дэбдзмэ, етIуанэу зыдэбгъэ­кIэж жыгым нэхъ пасэу къыпыкIэн щIидзэжынущ, ауэ апхуэдэ гъэчхэр нэхъ гугъусыгъуу докIэ, щызэрымыубыди къохъу.

   Гъэчхэр тэмэму дэбдзын папщIэ къэбгъэсэбэпын хуей псори хьэзыру, фIагъ лъагэ яIэу щытын хуейщ. Дэдзы­пIэм къепшэкIыну нэхъыфIщ полиэтилен пленкэр. АбыкIэ быдэу кърапхэкI дэдзыпIэм и деж. Пленкэр хокI, абы къы­хэкIыу дадза гъэчыр хэхъуэным зэран хуэхъур­къым. Пленкэм сантиметри  2 - 2,5-рэ и бгъуагъыу щытыпхъэщ, и кIыхьагъыр гъэчыр зыдадза къудамэм и гъумагъым елъытащ.

   Гъэчыр дэкIэныр икIи тэмэму зиужьыныр садовэ варым и фIагъми елъытащ. ДэгъэкIапIэр кърапхэкIа иужь, дадзамрэ зыдадзамрэ дазэ гуэрхэр яIэмэ, къыщIэ­мыщыпхъэ щыIэмэ, садовэ варымкIэ фIыуэ щIахъумэ. Ар дадза гъэчым и щхьэкIэ пыупщIыпIэм и дежи щахуэ.

   ДагъэкIам тэмэму зиу­жьынымкIэ мыхьэнэ иIэщ дэдзыпIэм и деж къызэры­рапхэкIар и зэманым къэтIэ­жыным. Тхьэмахуи 3 - 4 зэ­рыдэкIыу жыгыщIэ цIыкIу­хэм я пхапIэхэр къатIэтэж, зи ныбжь ирикъуа жыгхэм - къыкIэлъыкIуэ илъэсым.

   ДагъэкIам фIыуэ зиу­жьынымкIэ мыхьэнэшхуэ иIэщ гъэчым и дакъэр тэмэму щIэупщIыкIыным. ХуэIу­шэу щIэупщIыкIа пыуп­щIыпIэр гъэчым и гъума­гъым нэхърэ сантиметри       3 - 3,5-кIэ нэхъ кIыхьу щытын хуейщ. Нэхъ мащIэу щIэуп­щIыкIауэ паупщIмэ, зыда­дзымрэ дадзамрэ я зэрыубыдыныр нэхъ къарууншэ ещI, абы къыхэкIыуи, дэкIэр нэхъ мащIэ мэхъу. Гъэчым и щIэу­пщIыкIыпIэр джафэу, къабзэу щымыту хъунукъым. Гъэчым и щхьэкIэр гулъым и деж щыпаупщI.

   Пхъафэ щIагъым щIадзу гулъыр дэгъэкIэным, хабзэ хъуауэ, накъыгъэм и япэ махуэхэм щIадзэ, абы щыгъуэ жыгыр мэкI, зеужь, и фэмрэ и пкъымрэ тыншу зэры­утIыпщу хуожьэ. А жыг дэ­гъэкIэкIэм и деж, хэупщIап­хъэ, пыупщIыпхъэхэр тэмэму зэфIэгъэкIамэ, дадзымрэ зыдадзымрэ фIыуэ зэроубыд, щымыхъу къыхэмыкIыу докIэ. Сыту жыпIэмэ а лъэ­хъэ­нэм жыгым и пкъым псыр фIы дыдэу щызокIуэ.

   Жыгым щыдадзым деж, къабзагъэм гулъытэ хуэщIы­ным мыхьэнэшхуэ иIэщ. Ауэ жыг хадэм зэрелэжь Iэмэ­псымэхэм, жыгым дадз гъэчхэм, гулъхэм химие лъэпкъ епхьэлIэ хъунукъым, зыдадз жыгым и пкъынэм хуабжьу зыхищIэнущ. Апхуэдэу къабзэу щытын хуейщ зэрыдадз Iэмэпсымэхэр. Псалъэм пап­щIэ, сэм зыгуэр ирыпа­уп­щIыху къабзэу ялъэщIыж, уз къежьапIэ гуэр зыдагъэкIам, дагъакIэм ирамыхьэлIэн папщIэ.

Бэчкъан Абдул.

ЦIЫХУ НЭХЪЫБЭ КЪЫЗЭРЫДАХЬЭХЫНЫМ ХУЩ1ОКЪУ

Мэзукъэбз Уэсмэн:

Мэзукъэбз Уэсмэн Къэрэшей-Шэрджэс Республикэм щыIэ Адыгэ-Хьэблэ къуажэм къыщалъхуащ. Куэд дэмы­кIыу абы я унагъуэр Налшык къэ­Iэпхъуащ. 1994 гъэм абы къалэм дэт 18-нэ курыт еджа­пIэр дыжьын медалкIэ къиу­хащ. Олимпиадэм къы­щи­гъэлъэгъуа зэфIэкI лъагэр къалъытэри, ар США-м еджа­пIэ ягъэкIуащ. Мы зэманми Мэзу­къэбзыр а къэралым щопсэу. Джорджие штатым хыхьэ Атлантэ къалэм щыIэ школыр къиуха иужькIэ, финанс Iуэхухэм щыхуеджащ Бриджпорт университетым. 1993 гъэ лъандэрэ интернетым пыщIащ. KavkazWeb.net веб-порталым и генеральнэ директорщ, апхуэдэуи зи хэщIапIэр Нью-Йорк щыIэ Pinnacle Quest Capital.Inc интернет-холдинг компанием и къы­зэ­гъэ­пэ­щакIуэхэм ящыщ зыщ.

   - Уэсмэн, дапщэщ икIи дауэ къызэвгъэпэща фи сайтыр, икIи хэт ар нэхъыбэрэ къэзыгъэсэбэпыр?

- 1999 гъэм сэ сигу къэкIащ апхуэдэ сайт къызэгъэпэщын зэ­рыхуейр икIи къызэIутхыну порталыр зэрылэжьэну щIыкIэр уб­зыхуным илъэскIэ селэжьащ. 2000 гъэм бадзэуэгъуэм и 15-м япэу “Кавказ Чат” къэзыпщытэ проектыр къызэдгъэпэщащ. Сайтым Iэмал къуитырт ар къэзыгъэсэбэпхэр макъкIэ зэ­рызэпсалъэ чатымкIэ зэрыщIэну. Къэзыпщытэ проектыр ехъу­лIэныгъэкIэ кIуэцIрыкIащ - мазитI нэужьым зы махуэм сайтыр къэзыгъэсэбэпхэм я бжыгъэр цIыху 500-м нэблэ­гъат, абы щыгъуэми рекламэ дымыщIу. А гъэм и фокIадэ мазэм Нал­шык, Владикавказ къалэхэм щыщу журналист, программист, дизайнер, аналитик зыхэт гуп къызэзгъэпэщащ. 2001 гъэм и мэлыжьыхь мазэм сайт щхьэхуэ диIэ хъуащ.

   Ди сайтыр нэхъ къэзыгъэсэбэпыр илъэс 18 - 35 хъу щIалэ­гъуа­лэрщ. Нэхъыбэу порталым къихьэхэр Кавказым щыщхэу Москва щыпсэухэрщ. Ауэ КавказВеб.нетым Кавказым и республикэ щхьэхуэхэми пашэныгъэр щиIыгъщ. Псалъэм папщIэ, Къэбэрдей-Балъкъэрым, Къэрэшей-Шэрджэсым, Адыгейм, Да­гъыстаным щыщу интернетыр къэзыгъэсэбэпхэм я зэ­хуэ­за­пIэ нэхъыщхьэр ди сайтырщ. Ику иту къапщтэмэ, махуэм сай­тым ихьэхэм я бжыгъэр цIыху мини 3 - 4-м ноблагъэ, псо­­ри зэхэту къапщтэмэ, ар къэзыгъэсэбэпыр цIыху 25.000-м щIегъу.

   - Сыт хуэдэ мурадхэр зыхуэвгъэувыжат сайтыр къы­щы­зэ­Iуф­хым?

   - 90 гъэхэм я кIэухым интернетым иIэтэкъым Кавказым ще­кIуэкI Iуэхугъуэ псоми щыгъуазэ уахуэзыщI сайт. Ар и щхьэу­сы­гъуэу ди порталыр къызэIутхащ. Ди мурад нэхъыщхьэр Кавказым хыхьэ республикэхэр хъыбаркIэ зэрызэхъуажэр егъэ­фIэкIуэнырщ, абыхэм я зэдэлэжьэныгъэр, жылагъуэ зэ­пыщIэныгъэхэр нэхъри щIэгъэбыдэнырщ. Апхуэдэ щIыкIэкIэ Кав­казВеб.нет жыхуиIэр япэу къызэIуаха, иджыпстуи зи за­къуэ, кавказ псор зылъэзыгъэIэс сайт цIэрыIуэ хъуащ.

   - Iуэхур щызэтевублэм сыт хуэдэ гугъуехьхэм фрихьэлIа?

   - 2001 гъэм интернетым Кавказым щиIа зыужьыныгъэм теп­щIыхьмэ, кавказпсо портал къызэбгъэпэщын папщIэ тегуш­хуэ­ныгъэшхуэ пхэлъын хуейт. Къэлъытапхъэт зэманышхуи мылъку мымащIи абы зэрытекIуэдэнур. Иджыпсту сайтыр къэ­зы­гъэсэбэпхэм я бжыгъэм тетщIыхькIэрэ, дэ тхужыIэнущ цIыху куэд абы зэрыхуэныкъуэр, ауэ абы щыгъуэм, проектыр щыдубзыхум, щIыпIэм щыщ куэдым ар къыддаIыгъакъым, шэч къытрахьэрт къэунэху кавказ интернет-зэгухьэныгъэм къи­гъэув хабзэхэм дыпэлъэщыным.

   - Уэсмэн, фи сайтым хуэдэ адрейхэм сыткIэ факъыщхьэ­щыкI­рэ?

   - ЗэщхьэщыкIыныгъэ нэхъыщхьэр ди сайтым и лэжьыгъэр сыт и лъэныкъуэкIи тэмэму убзыхуауэ зэрыщытырщ. Хъы­ба­рыщIэхэмрэ тхыгъэхэмрэ сайтым щитлъхьэкIэ Кавказым и рес­публикэхэм щыпсэухэм яфIэгъэщIэгъуэн хъунур къэтлъы­тэурэ къыхыдох. НэгъуэщIу жыпIэмэ, ди сайтым къриубыдэу Кав­казыр - зыуэ щыт зэгухьэныгъэщ, абы хэт дэтхэнэ зыми и гугъуехьхэм игъэгумэщIу.

   - Уэ узэреплъымкIэ, сайтым и мыхьэнэ нэхъыщхьэр сыт?

   - Хъыбархэр цIыхухэм я деж нэхьэсынырщ, ахэр я тегъэ­щIа­пIэу Кавказым къыщыхъухэм, апхуэдэуи а щIыналъэм щы­п­сэу цIыхухэм я гъащIэр зэрекIуэкIым теухуауэ езыхэм я Iуэху еплъыкIэр яубзыхужын папщIэ.

   - Уэсмэн, мы зэманым сайтым зиужьынымкIэ лъэпощхьэпохэр фиIэ?

   - Нэхъыбэу ди Iуэхур къэзылъахъэр хъыбарыр “хущхъуэ IэфIу”, дэтхэнэ зы цIыхуми и Iэпкълъэпкъым зэхуэдэу фIыуэ ар зыхищIэн хуейуэ зэрыщымытыр куэдым (къэралым и къу­лы­къущIэхэри хэту) къазэрыгурымыIуэрщ. Ахъшэ къы­зы­пэ­мы­кIуэ ди проектым мылъку и лъэныкъуэкIэ и гугъу пщIымэ, жу­мыIэу хъунукъым Кавказым интернетыр къагъэсэбэпу хьэ­ры­чэт Iуэху зэрызэрамыхуэфыр, я хьэпшыпхэр рекламэ ящIу KavkazWeb.net сайтым зэрырамылъхьэфыр. Кавказым и хьэ­рычэтыщIхэм тегушхуэныгъэ яхэлъкъым. Къапщтэмэ, рекламэ зытым абы мылъкушхуэ къыхуихьынкIи е абы три­гъэ­кIуэ­дар къыхимыхыжынкIи хъунущ. Абы къыхэкIыу Iуэхум шы­нагъуэ зэрыхэлъым къегъэдзыхэри, интернетыр къагъэсэ­бэпу рекламэ зытымрэ щэхуакIуэмрэ зэпызыщIэ IэмалыщIэм куэд тегушхуэркъым.

   - Абы и лъэныкъуэкIэ нэхъыбэрэ фи сайтыр сыт хуэдэ Iуэху­щIапIэхэм къагъэсэбэпрэ?

   - Рекламэ зытхэу дэ дапыщIауэ щытащ зэлэжь продукцэ елъы­такIэ зэщхьэщыкI IуэхущIапIэ зыбжанэм. Псалъэм папщIэ, ди сайтым я рекламэр къралъхьэрт Испанием щыщ риэлторхэм. Электрон хьэпшыпхэр щащэу Налшык щыIэ “Мадифарм” ты­куэным илъэсым щIигъуауэ дыдолажьэ. Лъэпкъ проектхэм ящыщу и цIэ къисIуэну сыхуейщ Ингуш.ру жыхуиIэм, абы ахъшэшхуэ къыпэкIуауэ щытащ.

   - Къэбэрдей-Балъкъэрым интернетым зэрызыщиужьым теу­хуауэ сыт жыпIэфын?

   - Псори зэлъытыжар республикэм и экономикэм иIэ зыу­жьы­ныгъэрщ. ЩIыпIэ IуэхущIапIэхэм къат хэхъуэм зиIэтмэ, абыхэм я мылъкур занщIэу халъхьэу щIадзэнущ я сайт къызэ­ры­зэрагъэпэщынымрэ я продукцэм рекламэ зэрыхуащIы­ным­рэ, ауэ дызыхуэкIуэ илъэситIым интернет Iуэхум республикэм зыужьыныгъэшхуэ щигъуэтыну жысIэркъым. Псом япэрауэ, а Iуэхур щIыпIэ властым къыбдиIыгъын хуейщ, республикэ мыхьэнэ зиIэ интернет проектхэм мылъку хилъхьэкIэрэ. Абы хохьэ Къэбэрдей-Балъкъэрым и къалэхэмрэ районхэмрэ я сайт щхьэхуэхэр къахузэгъэпэщынри. Республикэм и Пре­зидент Къанокъуэ Арсен экономикэм и щытыкIэм фIы и лъэ­ны­къуэкIэ дызыхуэкIуэ илъэси 3 - 5-м зригъэхъуэжыну жи­Iа­щи, абы иужькIэ интернетыр къэзыгъэсэбэпхэми я бжыгъэм­ хэхъуэ­нущ. Дэри сыт и лъэныкъуэкIи цIыхухэр къызэрыдэтхьэхын щIэ гуэрхэр сайтым и лэжьыгъэм зэрыхэтлъхьэным дыхущIэкъунущ.

Епсэлъар

Тхьэхущынэ Ланэщ.

ссылки

ГАЗЕТЫМ И ЛЭЖЬАКIУЭХАР

къыдэкIыгъуэхэр

Copyright © 2005 Buch e-mail: [email protected]