ФИФI ФЫМЫГЪЭПУД, ФИ IЕЙ ФЫМЫГЪЭПЩКIУ

АДЫГЭ ПСАЛЪЭ

КъБР-м

 И ПАРЛАМЕНТЫМРЭ ПРАВИТЕЛЬСТВЭМРЭ

Я ГАЗЕТ

сайт газеты «Адыгэпсалъэ»

2006 гъэм мэлыжьыхьым (апрелым)и13

газетыр 1924 гъэм и мэкъуауэгъуэ мазэм и 1 лъандэрэ къыдокI

ХЪЫБАРЫЩIЭХЭР

ТХЫДЭ

ХЪЫБАРЕГЪАЩIЭ

ТХЫГЪЭХЭР

АРХИВЫР

english

адыгэбзэ

русский

ГЪУНАПКЪЭЩ1ЭХЭМ ДЫХУЕЗЫДЖЭ ДЭФТЭР

Дыгъуасэ Къэбэрдей-Балъкъэрым и Правительствэм и Унэм щекIуэкIащ республикэм и Парламентым и зэIущIэ. Абы кърагъэблэ­гъат УФ-м и Федеральнэ зэхуэсым хэтхэу ди щIыналъэм щыщхэр, Правительствэм, Парламентым, суд IэнатIэм, ХэхакIуэ комиссэм, Къэзыпщытэ-къэзыбж палатэм, федеральнэ, щIыналъэ органхэм, щIэныгъэ-къэху­такIуэ институтхэм, еджа­пIэхэм, хабзэхъумэ Iуэху­щIапIэхэм я унафэщIхэр, къалэ, район администрацэхэм я Iэтащхьэхэр, политикэ партхэм, творческэ союзхэм, жылагъуэ, дин зэгухьэны­гъэхэм я лIыкIуэхэр, журналистхэр.

   ЗэIущIэр къызэIуихащ КъБР-м и Парламентым и УнафэщI Бечелов Ильяс. Къызэхуэсахэр къызэщIо­таджэ - Къэбэрдей-Балъ­къэр Республикэм и гимныр мэIу. Абы и ужькIэ Парламентым и тхьэмадэм хэIущIыIу къещI зэхуэсыр зытеухуар. Ар КъБР-м и Президентым Къэбэрдей-Балъкъэр Республикэм и Парламентым Зэрызыхуигъазэм едэIуэнырт, абы теухуа унафи къэщтэнырт.

   Мыхьэнэшхуэ зиIэ дэфтэрым къоджэ Къэбэрдей-Балъкъэрым и Президент Къанокъуэ Арсен. Ар куп­щIафIэу топсэлъыхь респуб­ликэм и социально-экономикэ зыужьыныгъэр щIэгъэхуэб­жьэным , гъащIэм и IэнатIэ куэдым Iуэхухэр сыт и лъэ­ныкъуэкIи щегъэфIэкIуэным, дяпэкIэ лэжьыпхъэхэм, гулъытэ хэха зыхуэщIыпхъэ Iуэхугъуэхэм.

   Къэбгъэлъагъуэмэ, Къанокъуэм къыжиIащ республикэм и экономикэр къэ­Iэтыныр, политикэ IэнатIэм зэхъуэкIыныгъэщIэхэр егъэ­гъуэтыныр, къэрал унафэр зыIэщIэлъхэмрэ цIыхубэмрэ зэманым къызэригъэувым хуэдэу зэдэлэжьэныр, быдэу зэкъуэувэныр унэтIыныгъэ нэхъыщхьэ дыдэхэм ящыщу къызэрилъытэр.

   Президентыр зыубгъуауэ тепсэлъыхьащ цIыхухэм я псэукIэр егъэфIэкIуэным, щIэблэр егъэджэным, гъэсэным, узыншагъэр хъумэным, щIыуэпс къулеигъэхэр гъэбэгъуэным, псэупIэ-коммунальнэ хозяйствэм зэхъуэ­кIыныгъэ хэлъхьэным, нэ­гъуэщI Iуэхугъуэ куэдми къыщыгъэсэбэпыпхъэ Iэмал­хэмрэ хэкIыпIэхэмрэ.

   Социальнэ и лъэны­къуэкIэ зэфIэгъэкIыпхъэхэм я гугъу щищIым, Президентым и псалъэм къыхигъэщащ цIыху мин 14 хуэдизым я псэупIэхэр егъэфIэкIуэныр къалэн гъунэгъухэм икIи нэхъыщхьэхэм зэращыщыр.

   Къанокъуэм къигъэуващ республикэм 2006-2010 гъэхэм, итIанэ 2020 гъэм нэсыхункIэ социальнэ, экономикэ я лъэныкъуэкIэ зэрызиужьынум теухуа программэр егугъуу гъэхьэзырын хуейуэ.

   Парламентым и Уна­фэщIым къыхилъхьэри, депутатхэм къащтащ Зэрызыхуигъазэм теухуа унафэр. Абы къыщыгъэлъэгъуащ дэфтэрым щыубзыхуа Iуэху­гъуэхэр гъэзэщIэным хуэу­нэтIауэ Парламентым, Правительствэм, республикэм и къэрал къулыкъущIапIэхэм ялэжьыпхъэ къалэн пыу­хыкIахэр.

Тхьэмокъуэ Барэсбий.

СИ ХЭКУЭГЪУ ЛЪАП1ЭХЭ!

Президент Къанокъуэ Арсен, республикэм и уна­фэщI псоми, апхуэдэуи КъБР-м и цIыху­хэм ящыщу сэрэ “Адыгэ” сабий къэфакIуэ ансамблым хэтхэмрэ къызэрыт­теуам къыхэ­кIыу къыттегузэвыхьахэм си псэм къы­бгъэдэкIыу фIыщIэ фхузощI.

Фи Тут Заур.

ДИ КЪУЭШ РЕСПУБЛИКЭХЭМ

Езым и лъэIукIэ

   Мейкъуапэ. Адыгейм и Президентым и пресс-Iуэху­щIапIэм къызэритамкIэ, республикэм и УнафэщI Щэумэн Хьэзрэт и чэнджэщэгъу Хьэ­гъур Айтэч и къулыкъум текIащ.

   Президентым и унафэм къызэрыхэщымкIэ, Хьэ­гъур Айтэч езым и лъэIукIэ зыпэрыта IэнатIэм пэрыкIащ. ХэзыщIыкIхэм зэрыжа­Iэм­кIэ, къулыкъум илъэс ири­мыкъукIэ тета, социоло­гиемкIэ профессор Хьэгъур Айтэч республикэм и цIыху­хэм, псом хуэмыдэу интеллигенцэм бгъэдыхьэкIэ къы­хуигъуэтакъым. И къулы­къум щIытекIари аращ.

Къыхудэхьэхыркъым

   Сыхъум. Грузием и Президент Саакашвили Михаил иджыблагъэ жиIащ Абхъазымрэ Осетие Ипщэмрэ къа­гъэзэжу щытмэ, Грузием хэту автономие яритыну.

   “Автономием и мызакъуэу, Грузием и центр властым абыхэм я лIыкIуэхэр къыщыгъэлъэгъуауэ щытынущ икIи абыхэм я псалъэми дыщIэдэIунущ. Тбилиси хьэзырщ къэрал суверенитетым къищынэмыщIа Абхъазми Осетие Ищхъэрэми сыт хуэдэ Iуэхугъуэри ядиIыгъыну”, - къыхигъэщащ Грузием и Президентым.

   Саакашвили Михаил и псалъэхэр Абхъазым щызэхамыхыу къэнакъым. “Грузием и унафэщIхэм япэм ялэжьа бзаджэнаджагъэр, лъапсэрых зауэ къыдащIылIауэ зэрыщытар къалъытэжын     хуейщ. Саакашвили Михаил къызэгуригъэIуамэ арат, Абхъазыр абы зэрыфIэкIуэдар. Республикэм зэи Грузием игъэзэжынукъым. Ди щIалэ­гъуэлар хуейкъым Грузием хэту псэуну. Дэ гъуэгу къыхэтхар къэралыгъуэ щхьэ­хуит дыухуэну аращи, зэры­зэдгъэхъулIэнум яужь дитынущ”, - жиIащ Абхъазым нэ­гъуэщI къэрал IуэхухэмкIэ и министр Шамбэ Сергей. Абы и псалъэхэр диIыгъащ республикэм шынагъуэн­ша­гъэмкIэ и Советым и секретарь Лакобэ Станислав: “Гру­зием хыхьэжын мурад Абхъазым иIэкъым, дапхуэдэу Саакашвили абы щIэ­мыхъуэпсами”.

Хьэщыкъуей Олег.

«Ар нэхъ пасэу тхэкIыжащ»

Къэрэшей-Шэрджэс Республикэм щыщ Абазакт къуа­жэ цIыкIум къыщыхъуа Къалмыкъ Юрэ и щIэныгъэкIэ, и къулыкъукIэ, и цIыхугъэкIэ здынэса лъагапIэм хуэдэ куэ­дым я насыпым къихькъым.

   ПщIэ зыхуригъэщIын хузэ­фIэкIащ, жыхуаIэ цIыхухэм ящыщащ Къалмыкъыр.  СССР-м, УФ-м я Совет Нэ­хъыщхьэхэм я депутату,      УФ-м юстицэмкIэ и министру 1993-1994 гъэхэм щыта юрист цIэрыIуэм куэд ищIащ къэралыгъуэшхуэм и лъэ­лъэжыгъуэмрэ Урысейм и хабзэщIэхэр убзыхун щы­хуеймрэ я лъэхъэнэм къриубыдэу. Юрэ и гукъэкIыжхэр къыщиIуэтэжа “Повороты судьбы” тхылъым къанэ щымыIэу наIуэ къыпщещI а зэманыр зыхуэдар.

Зы цIыхум дауэ апхуэдиз  хузэфIэкIа, жыпIэу бгъэ­щIа­гъуэ хъунущ къэрал Iуэхуш­хуэхэм къинэмыщIауэ Къалмыкъыр лъэпкъ Iуэхуми гурэ-псэкIэ зэрыбгъэдэтам теп­щIыхьмэ. 1991 гъэм Дунейпсо Адыгэ Хасэр къыщы­зэра­гъэпэщым, Юрэ абы и президенту хахати, а Iэна­тIэр щи­Iыгъаи щимыIыгъаи къэ­хъуагъэнкъым ДАХ-м и нэIэ щытримыгъэта.

   Илъэсибгъу дэкIащ адыгэ лъэпкъым къыхэкIа лIы щыпкъэр, щIэныгъэрэ акъылрэ, гъэсэныгъэрэ шыIэныгъэрэ зыхэлъар, дунейм зэрехыжрэ. А цIыху гъуэзэджэм и фэеплъу Къуэжэм Исмэхьил триха “Он ушел раньше” документальнэ фильмыр щэбэт кIуам Налшык щагъэлъэ­гъуащ.

   Сыхьэтрэ ныкъуэкIэ екIуэ­кIа фильмым Юрэ и Iыхь­лыхэр, Урысей Федерацэм политикэ, жылагъуэ, щIэны­гъэ IуэхухэмкIэ и цIыху пашэхэм ящыщу Черномырдин Виктор, Эбзеев Борис, Яковлев Александр, Алексеев Сергей, Цебуленкэ Федор, Крашенинников Павел, ап­хуэдэуи Нало Заур, нэ­гъуэщI­­хэ­ри къыщопсалъэ, Юрэ ягу къагъэкIыжу.

   Фильмыр Москва, Европэм и къэрал зыбжанэм, США-м, Кавказ Ищхъэрэм и хэгъуэгухэм щагъэлъэгъуащ. Ар тезыха Къуэжэм Исмэхьил зэрыжиIэмкIэ, илъэсищ и пэкIэ зяужь ихьа лэжьыгъэм спонсор нэхъыщхьэ хуэ­-   хъуар “Синдика” фирмэм и унафэщIу а зэманым щыта Къанокъуэ Арсенщ.

   Фильмым еплъыну къра­гъэблэгъахэм ящыщ Нало Заур зэрыжиIамкIэ, режиссерым а лэжьыгъэшхуэм пэжыр гъуазэ хуищIащ.

   “Фатум” ООО-мрэ “Консультант Плюс” ООО-мрэ я фIыщIэщ фильмыр Налшык къызэрашар. Хъыбар зэры­щыIэмкIэ, ди щIыпIэ телевиденэм ар къигъэлъэгъуэнущ.

Исхьэкъ Лианэ.

«Т» ЦЕНТРЫМ ЗЫРИ ТЕУАКЪЫМ

КъБР-м и прокуратурэм къызэритамкIэ, дыгъуасэ сыхьэтыр 10-рэ дакъикъэ 55-м УФ-м и МВД-м Ипщэ Федеральнэ округым щыIэ и Управленэ нэхъыщхьэм и “Т” центрым и пщIантIэм дэт хъумакIуэ шор­дакъым, зэрыхуэмысакъам къыхэ­кIыу, Iэщэ къыщыуащ.

   Ар къыщыхъуа щIыпIэм кIуа гупым хэт­хэр ирихьэлIащ уIэгъэ куэдым икIуэдыкIа сержант Пашкевич А.В., УФ-м и МВД-м и къэрал кIуэцI дзэхэм я дзэ частым и 121-нэ полкым къулыкъу щызыщIэм. Абы бгъурылъащ РПГ-26 гранатыдзым и къутахуэ, апхуэдэ нэгъуэщI зы гранатыдз, “Калашников” автомат, пулемет, абыхэм иралъхьэ шэуэ зыкъом.

   ЗэкIэ IупщI къызэра­щIам­кIэ, дзэ часть №3723-м и командирым и унафэкIэ дзэ къулыкъущIэу 9, абыхэм Пашкевич яхэту, иригъэ­быдылIауэ щытащ дзэр мы щIыпIэм икIын хуей хъумэ, ахэр “Т” центрыр яхъумэн пап­щIэ къэнэну. Пашкевич А. “Кулон” бронежилет щыгъащ, Iэщэу “АК” автоматрэ “РПГ-26” гранатыдзрэ иIыгъащ. 1985 гъэм шыщхьэIум и 20-м къалъхуа Пашкевич Антон Василий и къуэр 2004 гъэм и дыгъэгъазэ мазэм Ростов областым хыхьэ Волгодонск къалэм и комиссариатым дзэм ириджауэ щытащ.

Болэт Арсен.

ДУДАР АСЛЪЭН: МАКЪАМЭР СИ ГЪАЩ1ЭЩ

Иджыблагъэ дунейм къытехьащ адыгэ, абхъаз цIыхубэ макъамэхэр щызэхуэхьэса альбом, “Гухэлъ” зыфIащар. Ар зи IэдакъэщIэ­кIыр Налшык щыпсэу Дудар Аслъэнщ.

   Абы и япэ лэжьыгъэшхуэмкIэ уэрэджыIакIуэфIу, аранжировщик Iэзэу зыкъигъэлъэгъуэн ху­зэ­фIэкIащ. Аслъэн зэчий зыбгъэдэлъ, гушыIэм и пщIэр къызыгурыIуэ, псом я щхьэращи, зи лъэпкъым фIылъагъуныгъэ хузиIэ, абы и щэнхабзэм фIыуэ щыгъуазэ ныбжьыщIэщ. Адыгэ хабзэр, нэмысыр и гъащIэм и пщалъэщ, макъамэр - езым и гъащIэщ.

   Аслъэн зэрыцIыкIурэ гъуазджэм и цIыху пашэхэм сытым дежи къаухъуреихьу щытащ. Абы и адэшхуэ Дудар Хьэутий тхакIуэ, драматург цIэрыIуэу ди литературэм къыхэнащ. И анэ ­шыпхъу Заремэ модельер Iэзэщ, и анэ ФатIимэ журналистщ. Абыхэм къахэтэджыкIа щIалэ цIыкIур ­гъуазджэм щIапIыкIауэ жыпIэ хъунущ. Къэбэрдей-Балъкъэрым щэнхабзэмрэ гъуазджэмкIэ и колледжым цIыхубэ макъамэ IэмэпсымэхэмкIэ и къудамэм щIыщIэтIысхьари арагъэнщ. Адыгэ пшынэмрэ аккордеонымрэ я классыр къиуха иужь, Аслъэн “Бжьамий”, “Кабардинка” ансамблхэм щылэжьащ.

   Апхуэдэуи ар хэтащ москвадэс ди лъэпкъэгъухэм я Хасэм къыщызэрагъэпэща “Адыгэхэр” ансамблым.

   Адыгэ макъамэр блэкIа зэманым зэрыщытар езы Аслъэн и еплъыкIэкIэ къигъэлъэгъуэным ­илъэс зыбжанэкIэ елIэлIащ. А илъэсхэм абы сыт и лъэныкъуэкIи зыкъыщIигъэкъуащ Москва щыпсэу и хэкуэгъу, адвокат цIэрыIуэ Къэжэр Альберт. Езым зыкъыщIигъакъуэм къыщымынэу, абы ­адыгэм папщIэ зил уз цIыху зыбжанэ Iуэхум къришэлIэн хузэфIэкIащ. Апхуэдэу Аслъэн фIыщIэ яхуещI ахъшэкIэ къыдэIэпыкъуахэу Къано­къуэ Арсен, Исаков Мурат, Шэрджэс Мухьэрбий, Нэз­ран Альберт сымэ.

   Альбомыр дунейм къытехьэным зи гуащIэ хэ­зылъ­хьахэр, псалъэ дахэкIэ Аслъэн зыкъыщIэзы­гъэкъуахэр куэд мэхъу. Къыхэгъэщыпхъэщ цIыху­бэ макъамэ Iэмэпсымэхэм еуэ Увыжхэ Анзоррэ Муратрэ, Иуаз Зубер, Чыл Заур, БланэгъапцIэ Нарт. Альбомыр зыгъэщIэрэщIар иджыпсту Италием щыпсэу адыгэ сурэтыщI ДыщэкI Муратщ. Тех­никэ Iыхьэмрэ дизайнымрэ елэжьар Сирием щыщ Ерокъуэ Баширщ.

   Аслъэнрэ абы и ныбжьэгъухэмрэ ягъэзащIэ ­адыгэ уэрэдыжьхэм, нэгъуэщI IукIэ зиIэ хъуахэм, уи псэр ямыгъэпIейтейуэ къанэркъым. Iэмэпсымэхэм я макъ лъэщым къыщIоувэ щIыуэпсым и даущри - бзухэм я уэрэдхэр, псы ежэххэм я Iущащэ макъыр.

   Альбомым псори зэхэту макъамэ 15 хыхьащ. Адыгэ уэрэдхэм, макъамэхэм дахьэх дэтхэнэ зы­ми мыбыхэм езым пэгъунэгъу, и псэм къехуэбылIэ къы­зэрыхигъуэтэнум шэч хэлъкъым. Аслъэн хузэфIэкIащ мэздэгу адыгэхэм я макъамэм деж щы­щIэдзауэ тенджыз ФIыцIэм и Iуфэм щыпсэу адыгэ­хэмрэ абхъазхэмрэ я деж нэсыжу къы­зэ­щIиу­быдэн. Апхуэдэуи щыгъупщакъым хэхэс адыгэ­хэм яхъума макъамэхэри. “Хъурашэ” шапсыгъ уджымрэ абэзэх “Лъапэлъэфымрэ” “Кабардинка” ансамблым и солисту щыта Битокъу Анзор Тыркум кърихащ.

   Анзор хущIокъу гъэщIэгъуэну щIэ гуэрхэр къызэригупсысыным. Псалъэм и хьэтыркIэ, “Удж хэшыр” зэрагъэзащIэ Iэмэпсымэхэм ящыщ зыщ Къашыргъэ КIурацэ и пшынэр, Къэбэрдей-Балъкъэрым и Лъэпкъ музейм щахъумэр.

   Дудар Аслъэн музыкант къудейкъым, атIэ икIи псэлъэгъу гуапэщ. Налшык дэт “Джаз” кафем ды­щызэхуэзэри, сэ абы упщIэ зыбжанэ естащ.

   - Аслъэн, уи альбомыр дэнэ къыщытщэху хъунур?

   - ИджыпстукIэ - Налшык дэт музыкэ салонхэм. Зэман благъэм дискыр щащэнущ Адыгейм, Къэрэшей-Шэрджэсым. Апхуэдэуи веб-сайт къызэдгъэпэщыну ди мурадщ.

   - Дискыр дунейм къыщытехьам сыт узэгупсысар, гу псэхугъуэ бгъуэта?

   - Ар псалъэкIэ жыIэгъуейщ. Гухэхъуэ зэрыз­гъуэтам шэч хэлъкъым. Ауэ, пэжыр жысIэнщи, лэ­жьыгъэм къыхэхъуауэ аращ, иджыри зэфIэ-гъэ­кIын хуей къалэн куэд къыспэщылъщ. Ар икIи фIыщ.

   - Ущысабийм къыщыщIэдзауэ музыкант ­ухъуну ухуейт, Аслъэн?

   - СыщыцIыкIум щыгъуэ “узэрыхъуну ухуейр сыт?” жаIэу къыщызэупщIкIэ, “ин сыхъумэ, па­пэфI сыхъу­нущ!” жысIэу щытащ. ГушыIэ хэмылъу жы­пIэмэ, дэтхэнэ сабийми хуэдэу, кружокыу ди район цIыкIум щыIэм сыкIуэрт. Ауэ музыкэ еджа­пIэм сыщIэтIысхьа иужь, куэдыр кIэрыхужащ. Макъамэм хуеджэнымрэ школым и дерсхэмрэ си зэманыр къанэ щымыIэу яхьт.

   - Аслъэн, уэ езыр сыт хуэдэ макъамэ узэ­да­Iуэр?

   - И щытыкIэ елъытакIэ зыгуэрхэр къыхэз­гъэщ­хьэхукIыу щыткъым. СфIэфIу содаIуэ джазми, классикэ, фолк, поп, рок макъамэхэми. Къапщтэмэ, сыт хуэдэ макъамэри сфIэфIщ, ар да­гъуэншэу, псэм къыбгъэдэкIыу ягъэзащIэмэ.

   - Альбомыр щыбгъэхьэзырым, сыт хуэдэ гугъуехьхэм уIууа?

   - Сэ езым зэуэ къалэн зыбжанэ си пщэм къызэрыдэхуам къыхэкIыу (апхуэдэу щIэхъуам щхьэусыгъуэ пыухыкIахэр иIэщ), альбомым и къызэгъэ­пэ­щыныр зы гугъуехьышхуэу къыщIэкIащ. Ауэ сы­тым дежи сэ къыздэIэпыкъуащ си Iыхьлыхэр, си ныбжьэгъухэр. Хэти псалъэ гуапэкIэ, хэти IуэхукIэ зыкъысщIагъэкъуащ. Газетыр къэзгъэсэбэпу сыхуейт абыхэм фIыщIэ яхуэсщIыну. Макъамэр зы­гъэзащIэхэм, проектым елэжьахэм я сурэтхэр зэ­рыт тхылъымпIэ дискым щIыгъущ.

   - Сэ зэрысщIэмкIэ, уи студиер здэщыIар уи унэ­ращ. Фи гъунэгъухэр тхьэусыхэртэкъэ?

   - Пэжщ, лэжьыгъэр къанэ щымыIэу щызыфIэд­гъэ­кIар унэм щызиIэ студиеращ. ИкIи къыхэзгъэщыну сыхуейт си гъунэгъухэр хуабжьу тэмакъкIыхьу къызэрыщIэкIар. Абыхэми Тхьэм фигъэпсэу яжызоIэ.

   - Макъамэр уи IэщIагъэ, хьэмэрэ абы укъы­хуигъэщIауэ ара?

   - Ар си гъащIэщ...

БУДЫЩ Мумэ.

Москва.

ЗЭНЫБЖЬЭГЪУГЪЭР ЯГЪЭБЫДЭ

“ЩIалэгъуалэм ехьэлIа Iуэ­ху­гъуэхэмкIэ институт” жылагъуэ организацэмрэ Налшык и курыт еджапIэ №9-мрэ зэгъусэу ягъэхьэ­зыра Iуэху щхьэпэр гъэзэ­щIэ­ным иужь ихьахэщ. Къра­хьэ­жьа Iуэхум и куп­щIэр лъэпкъ зэхуэмыдэхэм къы­­хэкIа еджакIуэ цIыкIу­хэр нэ­хъыфIу зэгурыгъэ­Iуэ­ным, я зэхущытыкIэхэр егъэ­фIэкIуэным ехьэлIа Iэ­мал­хэр къэгъэсэбэпынырщ.

   Хэт дежкIи щэхукъым лъэпкъ щхьэхуэхэм къы­хэ­кIа сабийхэм я кум зэгурымыIуэныгъэ куэд къызэрыдэхъуэр. Институтым ири­гъэ­кIуэкIа къэхутэныгъэхэм къагъэлъэгъуащ абы и лъэныкъуэкIэ нэхъ “жы­джэрыр” 6-нэ классхэм щеджэхэр зэрыарар. Абы къыхэкIыу а гупхэм щыщ цIыху 15 къыхашащ, ядэлэжьэн папщIэ.

   Iуэхум къару игъуэтын щхьэ­кIэ, гъэмахуэм этно­г­ра­фие лагерь “Долинск” зыгъэпсэхупIэм къыщызэ­ра­гъэпэщыну я мурадщ. Мы­бы щрагъэкIуэкIынущ Къэбэрдей-Балъкъэрым щыпсэу лъэпкъ зэхуэмыдэхэм къадекIуэкI хабзэхэм, щэнхабзэм, абыхэм я щыIэкIэ-псэукIэм сабийхэр щызыгъэгъуазэ дерсхэр. А Iуэхугъуэхэр, псалъэ гъущэм къыщымынэу, ­театр теплъэгъуэ цIыкIу­хэм­кIэ щIагъэбыдэнущ. Сабийхэр иужькIэ бгы лъапэхэм къыщ­рашэ­кIы­нущ нэ­хъы­фIу зэра­гъэ­цIы­хун, зыр зым дэ­Iэпыкъуу ирагъэсэн папщIэ.

   ЩIалэгъуалэм ехьэлIа Iуэху­гъуэхэмкIэ институтым и мурадщ 9-нэ курыт еджапIэм зэман благъэм этнографие театр къыщы-зэ­­ригъэпэщыну.

   Абы къищынэмыщIауэ, мы жылагъуэ Iуэху­щIа­пIэм къыдигъэкIащ езым хуэдэ организацэхэм я хэщIа­пIэ­хэр зэрыт тхылъ. “Справочник миротворческих некоммерческих организаций КБР” - аращ абы фIа­щар. ЗэрыжаIэмкIэ, Урысейм апхуэдэ Iуэху­щIапIэу мин зыбжанэ щолажьэ. Абыхэм ящыщу ди республикэм щыIэщ щищым щIигъу, ауэ абыхэм я нэ­хъыбэр зэрыщIэр­къым.

   Справочникым итщ ­лъэ­п­къ-щэнхабзэ центрхэм, жылагъуэ зэщIэхъе­ены­гъэхэм, щIалэгъуалэм ядэлажьэу щIыпIэ адми­нис­трацэхэм щыIэ зэгу­хьэ­­ныгъэхэм, псапащIэ Iуэ­ху­щIапIэхэм, нэгъуэщIхэми теухуа хъыбарегъащIэхэр.

БЛИЙ Залинэ.

КРАСНОЖАН ЮРИЙ: ДЫЗЭКЪУЭТМЭ, ДЫЛЪЭЩЩ

Футболеплъхэм зэращIэщи, премьер-лигэм щекIуэкI зэ­хьэзэхуэм щIимыдзэ щIыкIэ топджэгум пыщIа IэщIагъэлIхэм, журналистхэм Налшык и «Спартакыр» етIанэгъэ къыхахужыну командэхэм хатхауэ щытащ, зы очко гуэри къыхуэмыхьыну хуагъэфащэу. Арщ­хьэ­кIэ Iуэхур апхуэдэу къыщIэкIакъым: ди пащхьэ къи­хьащ гугъэфIхэр уэзыгъэщI топджэгу гуп. Абы щыхьэт тохъуэ ди командэм иригъэкIуэкIа зэIущIэхэм кърикIуахэр. Чемпионатым и япэ туриплIым къагъэлъэгъуащ, Налшык и «Спартакым» зэрыригъэжьам хуэдэу адэкIи къыпищэу щытмэ, къыдэщIхэр куэдрэ зэригъэгуфIэфынур.

   Иджы IэщIагъэлIхэр нэгъуэщI гупсысэ хэхуащ: зэман кIэщIым къриубыдэу «Спартакым» апхуэдэ командэ лъэщ дауэ къищIыкIа? Сыт абы и щхьэусыгъуэр? А упщIэхэми нэгъуэщIхэми жэуап кърет ди «Спартакым» и тренер нэ­хъыщхьэ Красножан Юрий.

- Командэ хуэмыхухэм дыхабжа щхьэкIэ, Iэмал имыIэу апхуэдэу дыкъыщIэкIын ­хуейуэ аракъым. ЗыщIыпIэ дежи щытхакъым Москва и «Спартакым» е «Локомотивым», Къэзан и «Рубиным» е нэгъуэщI командэм утекIуэ хъунукъым жиIэу. Ди ехъулIэныгъэхэр къызыхэкIыр, псэемыблэжу дызэрылажьэр арауэ къысщохъу. Ди лэ­жьыгъэри нэхъыбэу зыхуэу­нэтIар дызэгурыIуэу ди къалэнхэр дгъэзэщIа зэрыхъунырщ. Мыхьэнэ ин иIэщ зэху­щытыкIэ дахэ дяку зэрыдэлъым.

   - «Спартакым» и ехъу­лIэ­ны­гъэхэм тренер Красножан и фIыгъэу сыт хуэдиз хэлъу къэтлъытэ хъуну?

   - Дэ зыми зыри тедгуашэркъым: псори ди зэхуэдэщ. Зы цIыхум езым и закъуэкIэ топджэгу гуп къыхузэ­гъэ­пэщы­нукъым. Абы псори зэгъусэу елэжьын хуейщ. Гупым хэт дэтхэнэ зыми езым хузэфIэ­кIыр хельхьэ, фIы и лъэны­къуэкIэ, дауи. Дэри а фIыр къызэрыдгъэсэбэпыным яужь дитщ.

   Тренерым, абы и дэIэпы­къуэ­гъухэм я псалъэм, я зы­щIы­кIэм куэд елъытащ. Ко­ман­дэм и унафэщIхэм, клубым и вице-президентым, гене­раль­нэ директорым, командэм и начальникым я лэжьэкIэми мыхьэнэшхуэ иIэщ. Аращ командэм и ехъулIэны­гъэхэр уи щхьэ закъуэм хуэпхь щIэ­мыхъунур. Дэ псори зы Iэ­на­тIэ дыпэрытщи, дызэгъусэу ар зэретхьэкIыным дыху­щIэкъу зэпытщ.

   - Языныкъуэ хъыбаре­гъа­­щIэ IэнатIэхэм я лэжьа­кIуэ­хэм къызэралъытэмкIэ, Красножан Юрий къэралым и тренер нэхъыфIхэм хыхьэ хъуащ. Уеблэмэ абыхэм къып­хуагъэлъагъуэ мыгувэу Москва и «Торпедэм» ура­гъэблэгъэн хуэдэу, языныкъуэхэми - Москва и «Спартакым» е «Локомотивым». Дауэ уеплърэ а пса­лъэ­макъхэм?

   - ТренерыфI сыхъун щхьэ­кIэ сэ иджыри сызэлэжьыну къыспэщылъыр зыхуэдизыр сощIэри, ахэр си щхьэ иризгъажэркъым. Аращи, тренер гъуэзэджэкIэ зэджэхэм иджыпс­тукIэ сыхамыбжэмэ, нэхъыфIу къызолъытэ.

   - «Спартакым» илъэс дап­щэкIэ удэлэжьэн хуейуэ уи контрактым ит?

   - Зы илъэс закъуэщ. АдэкIэ псори зэлъытауэ щытынур ди лэжьэкIэрщ.

   - Футболистхэмрэ уэрэ фы­зэрызэбгъэдэтыр дап­хуэ­дэу? Зэныбжьэгъухэм е зэдэлэжьэгъухэм хуэдэу, хьэмэрэ ар футболист къэс езым елъытауэ щыт?

   - Абыхэм псоми зэхуэдэу уабгъэдыхьэ хъунукъым, икIи      асыхьэтым щыIэ щытыкIэм теухуауэ зыгуэру захуэпщIынуи къезэгъыркъым. Щымыуэ щыIэкъым, дэри дыщоуэ, дымыгупсысэу е зыгуэр жыдоIэ, е зыгуэру зыдощI. Ауэ, псом я щхьэращи, зэрытхузэфIэкIкIэ футболистхэм ди дзыхь ядо­гъэз, езыхэми ар ящIэри, нэ­хъы­фIыжу къызэрытхущытыным хущIокъу. Ди лэжьыгъэр зыхуэдэр абыхэм къагуроIуэ: дыхуеймэ, яхуэдгъэгъуу, ды­хуэмеймэ, тезыр ятетлъхьэу, нэфI-ней зетхьэу Iуэхур апхуэ­дэу щыткъым. Щыуагъэ зы­IэщIэкIам псалъэмакъыншэу тезыр тыдолъхьэ (ахъшэкIэ йотхьэкъу - Хь.О.), ар дапхуэдиз хъунуми, абы теухуауэ тхылъ диIэщ. Ди гуапэ зэрыхъущи, абы дыхуекIуэн хуей щыхъур зэзэмызэххэщ. ЦIыху хуэдэу узэхущытын нэ­хъыфI щыIэкъым.

   Топджэгухэмрэ дэрэ ди якум пэжыгъэ дэлъу щытщ. Зыми зыри щIихъумэркъым. Сигу иримыхь ящIэу слъагъумэ, къехьэкI-нехьэкI щымыIэу яжызоIэ. Езыхэми Iэмал яIэщ къызбгъэдыхьэу ягу къеуэр къызжаIэну, дызэгъусэу Iуэхум дыхэплъэну. Ар нобэкIэ ди ехъулIэныгъэу къызолъытэ. Ауэ, иджыри зэ жысIэнщи, ущыткIиини, ущыщабэни къэхъунущ - Iуэхум зэран хуэмыхъумэ аращ.

   - Уи щыуагъэр къып­хуэлъытэжрэ, итIа­нэ, цIыхухэр щхьэусыгъуэншэу къыщыптепсэлъыхьым деж дауэ къыпщыхъурэ?

   - Си щыуагъэр къыс­­хуо­лъы­тэж. Ауэ иджыпсту сэ стеухуауэ нэхъыбэу жа­Iэр псалъэ дахэ защIэщ. Дауэ мыхъуми, щытхъуми, зэрауб пса­лъэхэми акъыл къызэрыхэсхыным яужь сит зэпытщ.

   - Топджэгу нэужьым дауэ зы­къэп­щIэж­рэ?

   - Гугъу дыдэу. Си унагъуэм сахыхьэжа нэужь, тIэкIу нэхъ сытоуж, зыгуэрхэр сщхьэщах. Языныкъуэхэм деж си закъуэ сыкъанэмэ, нэхъ къызощтэ, сызыщIэгуп­сысыкIы­жын, топджэгу екIуэкIар ­иджыри зэ си нэгу щIэз­гъэ­кIы­жын щхьэкIэ.

   - Футболыр уэркIэ сыт зищIысыр? Ар уи гъащIэм и зы Iыхьэу щыт, хьэмэрэ ахъшэ къыщыблэжь Iэна­тIэу ара?

   - ТIури зэхэтщ. Си гъа­щIэ­ми хэтщ, ахъши къризолэжь. Зы Iущ гуэрым жиIэгъащ: «Нэ­сы­пыр - ар фIыуэ плъагъу лэ­жьапIэ уиIэрэ, абы щхьэкIэ ­иджыри ахъшэ къуату щытмэщ».

   - Уи унагъуэр дауэ хущыт уи лэжьыгъэм, апхуэдизрэ укъызэрытыр дауэ яхуэшэчрэ?

   - Си унагъуэм сакъыгуроIуэ, къызэрыздэIэпыкъуным яужь итхэщ. Унэм щIэсхэм я закъуэ­къым гугъу ехьыр, гъуэгу тет­хэ­ми я гур сыт щыгъуи унэм-кIэ щыIэщ.

   - Гъэмахуэм, топджэгухэр зыгъэпсэхуакIуэ кIуа нэужь, «Спартакым» футбо­лис­тыщIэхэр къищэхун мурад иIэ, хьэмэрэ иджыпсту фиIэ топджэгухэмкIэ фыарэзыуэ етIуанэ Iыхьэм щIэвдзэжыну?

   - Iэмал имыIэу топджэгу лъэщ зыбжанэ къэтщэхунущ, зэрытхузэфIэкIкIэ ди иджырей щытыкIэр зэрыдгъэбыдэным, нэхъ лъэщ дызэрыхъуным яужь дитынущ. Ауэ, япэрауэ, апхуэдэ футболистхэр къэгъуэтын хуейщ, етIуанэ­рауэ, ахэр къызэрытщэхун ахъ­ши диIэн хуейщ.

Епсэлъар

ХЬЭЩЫКЪУЕЙ Олегщ.

Ц1ЫК1УРАШ И ПШЫХЬ

Налшык дэт сабий гъэ­­­са­пIэ-пэщIэдзэ еджапIэ (НШДС) №55 - м, Индрис Еленэ зи унафэщIым, иджыбла­гъэ щекIуэкIащ сабий тха­кIуэ Щоджэн Леонид и пшыхь дахэ.

   ЗэIущIэр щекIуэкI пэшым щыплъагъур умыгъэщIэгъуэн плъэкIыртэкъым: и хъурея­гъыр щхъуэкIэплъыкIэт, сабий цIыкIухэм яфIэгъэщIэгъуэ­нын хьэпшып цIыкIуфэкIухэмкIэ, тхылъхэмкIэ къулейт. НШДС-м адыгэбзэр щезыгъэдж Сыжажэ Ларисэ къиIэта Iуэху­гъуэм хэтт илъэсищ зи ныбжь цIыкIухэм я деж къы­щыщIэ­дзауэ пэщIэдзэ класс­хэм ще­джэ сабийхэм нэсу. Сабийхэм зи гугъу ящIынур уэрэд, усэ, таурыхъ хуэдэ тхы­гъэхэр зэрызэщхьэщыкI щIы­кIэ­хэрт.

   Дерсым щIедзэри, Ларисэ нэ­рылъагъу тщещI усэхэр, уэрэдхэр, хъыбархэр зэрызэщхьэщыкIым и гъэсэн цIыкIухэр зэ­рыщыгъуазэр. Абыхэм ящыщ дэтхэнэ зыри зэрытха жанрыр зэхэзыгъэкIыф сабий цIыкIухэр апхуэдэ дыдэу щы­гъуазэт ди бзэкIэ къыдэпсалъэ “Адыгэ псалъэр” зэрыгазетым, “Нур”-р зэрыжурналым, тхыгъэ инхэр зытрадзэр зэрытхылъым. Ахэр ауэ сытми яжриIэкIэ Ларисэ зэфIигъэ­кIыркъым, атIэ нэрылъагъу ящищIырт, ящымыгъупщэжу я гум ираубыдэфын хуэдэуи щап­хъэхэр къахуихьырт.

   АдэкIэ укIуатэмэ, Щоджэн Леонид и “Псей щхъуантIэ” тхы­лъым и теплъэр ину щIарэ “псэ къыIукIауэ” щытт. Абы ит усэхэм Ларисэ и гъэсэн цIыкIу­хэр гукIэ къеджэрт, е усэхэм зи гугъу щыщIа псэущхьэхэм хуэдэу хуэпауэ утыкум къихьэрт. Дерсыр щIэщыгъуэ, гуимыхуж ящIырт абыхэм я зэхуакум къыдэхъуэ теплъэгъуэхэм. Псалъэм и хьэтыркIэ, мэзым къыщIэкIа бажэ цIы­кIум сабийхэм ирагъащIэрт псэущхьэ зэхуэмыдэхэм я цIэхэр адыгэбзэкIэ зэры­жи­Iэнур. Апхуэдэу сабийхэм хьэ­щIапIэ къахуокIуэ мыщэ лъэбыцэжьыр, хьэндырабгъуэ цIыкIухэр, жэм угъурлыжьыр, нэ­гъуэщIхэри. ИужькIэ сабийхэм псэущхьэ зэхуэмыдэхэм зыпащIыж щхьэж хуэфэщэн маскэ зыIуалъхьэурэ.

   ЗэIущIэм и къыкIэлъыкIуэ Iы­хьэр щекIуэкIар сабий гъэ­сапIэ-пэщIэдзэ еджапIэм и залырщ. Мыбы сабий нэхъы­-жьы­Iуэхэр хьэщIэм гуапэу къыщыIущIащ. Абыхэм ягъэзэ­щIащ Щоджэн Леонид и пса­лъэ­хэр щIэлъу Къэбэрдокъуэ Борис итха уэрэдхэр.

   НШДС-м и гъэсакIуэхэмрэ сабий цIыкIухэмрэ  Леонид и закъуэ­къым мы махуэм я хьэ­щIар. КъБР-м и ТхакIуэхэм я ­с­оюзым и унафэщI Созаев Ахъмэт тхакIуэм, ар зыгъэлъа­пIэ ныбжьыщIэ цIыкIухэм пса­лъэ гуапэхэр яжриIащ. Иужь­кIэ Щэнхабзэмрэ хъыбарегъащIэ IэнатIэхэмкIэ министерствэм и IэщIагъэлI нэхъыщхьэ Нанэ Лерэ Леонид иритащ ЩIыхь тхылъ. Апхуэдэуи зэIу­щIэм кърихьэлIахэт Налшык къа­лэм егъэджэныгъэмкIэ и де­партаментым и методист ЛIыIэщын Людмилэ, НШДС    №70-м и завуч Архэст ФатIимэ, Налшык и курыт школ, сабий гъэсапIэ-пэщIэдзэ еджапIэ зыбжанэм адыгэбзэмрэ литературэмкIэ я егъэджакIуэхэр.

ИСТЕПАН Залинэ.

СССР-м и ц1ыхубэ депутатхэм я съезд Москва щок1уэк1. А зэ1ущ1э иным хэтщ Нарткъалэ щыщ егъэджак1уэ, Совет Союзым и ц1ыхубэ  егъэджак1уэ Къуэншыкъуей Риммэ, Социалист лэжьыгъэм и Л1ыхъужь Дадэ Хьэмыт1э (Тэрч район), КъБР-м  и Совет  Нэхъыщхьэм и Президиумым и тхьэмадэ Чабдаров Борис, КПСС-м  и Къэбэрдей-Балъкъэр рескомым и япэ секретарь К1уэк1уэ Валерий, КъБР-м и ц1ыхубэ  усак1уэ Зусакуловэ Танзиля, СССР-м и ц1ыхубэ  артист Эсембаев Мыхьмуд, КъБР-м и Правиетльствэм и Унафэщ1 Мамхэгъ Михаил, Налшык щыщ дохутыр Жыгун Людмилэ, Осетие Ищхъэрэ къэрал университетым  и ректор Галазов Ахъсарбек,Ю Налшык дэт Бгылъэ геофизикэ  институтым и унафэщ1, академик Залиханов Михаил.

Сурэтыр 1990 гъэм трахащ.

«1ущхьэмахуэ» журналым и редакцэм щохьэщ1э щ1эныгъэл1 ц1эры1уэ Хьэжы  Мухьэмэд (якум дэтщ). Абы  бгъэдэтхэщ Мысачэ Петррэ Мухьэзрэ.

Сурэтыр 1980 гъэм трахащ.

ссылки

газетым и лэжьак1уэхэр

къыдэкIыгъуэхэр

KAVKAZWEB

Kavkaz Banner Network

Copyright © 2005 Buch e-mail: [email protected]