ФИФI ФЫМЫГЪЭПУД, ФИ IЕЙ ФЫМЫГЪЭПЩКIУ

АДЫГЭ ПСАЛЪЭ

КъБР-м

 И ПАРЛАМЕНТЫМРЭ ПРАВИТЕЛЬСТВЭМРЭ

Я ГАЗЕТ

сайт газеты «Адыгэпсалъэ»

2006 гъэм мэлыжьыхьым (апрелым)и12

газетыр 1924 гъэм и мэкъуауэгъуэ мазэм и 1 лъандэрэ къыдокI

ХЪЫБАРЫЩIЭХЭР

ТХЫДЭ

ХЪЫБАРЕГЪАЩIЭ

ТХЫГЪЭХЭР

АРХИВЫР

english

адыгэбзэ

русский

ПсапащIэ телемарафон

   1986 гъэм Чернобыль АЭС-м къыщыхъуа насыпыншагъэр ХХ лIэщIыгъуэм и къэхъу­къа­щIэ ин дыдэщ. Абы и лъэужьхэр гъэ­кIуэ­дыжыным цIыху куэд хэкIуэдащ, ны­къуэдыкъуэ хъуахэри нэхъыбэжщ. Зи лъэу­жьыр ноби хэмыгъуэщэжа а насыпынша­гъэр­ къызэрыхъурэ мэлыжьыхьым и 26-м илъэс 20 ирокъу.

   А махуэм теухуа Iуэхугъуэхэр егъэкIуэкIы­ным и къызэгъэпэщакIуэ комитету КъБР-м и Правительствэм и УнафэщI Губин Геннадий зи пашэм и зэхуэс дыгъуасэ зэхэтащ.

   - Чернобыль АЭС-м къыщыхъуа насыпыншагъэм и лъэужьхэр гъэкIуэдыжыным зи къару хэзылъхьахэм яхэтащ ди республикэм щыщхэри. Абы лъандэрэ дэкIа зэманым абыхэм ящыщу 320-рэ дунейм ехыжащ, ныкъуэды­къуагъ зыхуагъэувахэр 700 мэхъу. Езыхэм я мы­за­къуэу, абыхэм я щIэблэхэри гулъытэ хуэны­къуэщ. Абыхэм защIэдгъэкъуэн папщIэ мэлыжьыхьым и 26-м едгъэкIуэкIыну псапащIэ Iуэ­хум республикэм щыпсэухэр жыджэру хэтыну дащогугъ, - жиIащ зэIущIэр къыщызэIуихым Правительствэм и УнафэщIым.

   АдэкIэ щIызэхуэса Iуэхум теухуауэ къэпсэ­лъащ­ Правительствэм и УнафэщIым и къуэдзэ Балъкъыз Михаил, «Союз Чернобыль» республикэ жылагъуэ организацэм и унафэщI Хьэбалэ Хьэсэн, Налшык къалэ администрацэм и Iэтащхьэ Берд Хьэзрэталий, республикэм и дзэ комиссар Бетрожь Сослъэнбэч, нэгъуэщI­хэри.

   КъызэгъэпэщакIуэ комитетым зэриубзыхуам тету, мэлыжьыхьым и 26-м пщэдджыжьым сыхьэтыр 10-м Чернобыль АЭС-м къыщыхъуа насыпыншагъэм и лъэужьхэр гъэкIуэдыжыным зи къару хэзылъхьахэм я фэеплъ щагъэувыну щIыпIэм деж - республикэм и дзэ комиссариатым и бжэIупэм мывэ щагъэтIылъынущ.

   Сыхьэтыр 11-м сабий творчествэмкIэ Унэм зэIу­щIэ щекIуэкIынущ. Сыхьэтыр 12-м щIидзэ­ну­рэ пщыхьэщхьэм сыхьэтыр 20 хъуху, псапащIэ телемарафон бжэIупэм щекIуэкIы­нущ. Абы хэтынущ художественнэ коллективхэр, къэфакIуэ ансамблхэр, уэрэджыIакIуэхэр.

   Чернобыль насыпыншагъэм и лъэужьхэр гъэ­кIуэдыжыным зи узыншагъэр хэзылъхьахэм защIэзыгъэкъуэну гукъыдэж зиIэ псори псапа­щIэ телемарафоным ирагъэблагъэ.

   ПсапащIэ Iуэхум мылъку хэзылъхьэну жэрдэм зыщIхэм ягъэхь хъунущ КъБР-м и «Чернобыль» Союз ООИ-м и мыпхуэдэ реквизитхэмкIэ:

ИНН 0711033476

БИК 048327741

КПП 071401001

Кор/сч 30101810700000000741

Р/сч 40703810900000700472

Банк «Нальчик» ООО г.Нальчик.

УЭРДОКЪУЭ Женя.

Ди къуш республикэм

Iэщ гъэхъун IэнатIэр

   Мейкъуапэ. Адыгейм мэкъу­­­мэшымкIэ и министрым и къуэдзэ Щхьэлъахъуэ Щырахъмэт зэрыжиIамкIэ, Iэщ гъэхъун IэнатIэр щытыкIэ гугъу ихуащ. 2005 гъэм Iэщышхуэм и бжыгъэм минищ кIэрыхуащ, кхъуэм - минитI.

   “Шэуэ къашым хуэдищкIэ кIэрыхуащ. Республикэм Iэщышхуэу иIэр зы хозяйствэм щызэхуэпхусыфынущ. ГугъапIэу щыIэр лъэпкъ проектым нэхъ псынщIэу лэжьэн щIи­дзэнырщ”,- къыхигъэщащ Щхьэлъахъуэм.

СоветыщIэ

   ЧЕРКЕССК. Къэрэшей-Шэрджэсым и Президентым и пресс-IуэхущIапIэм къызэ­ритамкIэ, республикэм и муниципалитетхэм я унафэщI­хэм я зэIущIэ иджыблагъэ Дом­бей щекIуэкIащ. Абы и лэжьыгъэм хэтащ КъШР-м и Президент Батдыев Мустэфа, щIыпIэ парламентым и спикер Смородин Сергей, УФ-м и Къэрал Думэм и депутат зыбжанэ, нэгъуэщIхэри.

   ЗэIущIэм къыщащтащ Къэрэшей-Шэрджэсым и муниципальнэ зэгухьэныгъэхэм я советым и устав. Президиумым хыхьащ республикэм и районхэмрэ къалэхэмрэ къабгъэдэкIыу цIыху зырыз. Советым и тхьэмадэу хахащ Карачаевск и Iэтащхьэ Лайпанов Сапарбий.

Я зэфIэкIыр къалъытэ

   Къэрэшей-Шэрджэсым и «Кавказ» сабий къэфакIуэ гупым иджыблагъэ къыхуа­гъэфэщащ «Европэ зэIуха» дунейпсо конкурсым и Гран-прир.

   «Интерфаксым» зэритхымкIэ, республикэм и сабий къэфакIуэ гупыр къыщыхэжаныкIащ «лъэпкъ хореографие» номинацэм.

Хьэщыкъуей Олег.

Гур жыжьэ маплъэ

   Иджырей космонавтикэм и теорием и лъабжьэр зыгъэтIылъа Циолковский Константин жиIэрейт: «ЦIыхур игъащIэкIэ дунейм тетынукъым. КъигъэIурыщIэнурэ, ар Iэпхъуэнущ нэгъуэщI планетэхэм. Иджы ар къыщыхъунур жыжьэжкъым».

   Пэжщ, апхуэдэ иджыри къэхъуа щIыкIэ­къым, ауэ зэманыр гъунапкъэншэщ. Хэт зыщIэр илъэс 500 - 1000 дэкIмэ, къэхъунур? Сыт хуэдэу щымытами, иужь зэманым ирагъэкIуэ­кIа къэхутэныгъэхэм, зэхалъхьа проектхэм лъа­бжьэ псори яIэу драгъэгупсыс цIыхум Ды­гъэ системэм щыщ планетэхэр къыщигъэIу­ры­­щIэну зэманыр зэрыгъунэгъум. Зы щапхъэ­ за­­къуэ: 2012 гъэм ирихьэлIэу цIыху ягъэлъэтэнущ Марс планетэм. ЗэрыхуагъэфащэмкIэ, абы псы, апхуэдэу щыщыткIэ, гъащIэ щыIэнкIэ хъунущ. Иджы дыдэ Сатурн планетэ жыжьэм­ и уэрдыхъум хэт спутникхэм ящыщ зым псы щыIэу гу лъатащ. Дэ и гугъу тщIыххэнкъым хьэр­шыр зэрымардэншэм, иджыпстуи бел­джылыщ вагъуэ мелардищэхэр зэрыщыIэр. Абыхэм егъэщIылIа планетэхэр, шэч хэмылъу, нэхъыбэж мэхъу. Хэт жиIэфын абыхэм ящыщ языныкъуэхэм гъащIэ щымыIэу? Пэжщ Дунейм тетыхукIэ цIыхур абыхэм нэсыфыну къыщIэ­кIы­­нукъым, ауэ Iэмал псори иIэнущ нэхъ планетэ гъунэгъухэр къигъэIурыщIэну.

   Псоми щыщIидзар хьэршым кхъухьхэр ягъа­кIуэу щIадза иужьщ. ИтIанэ ягъэлъэтащ псэущхьэхэри - «Стрелкэ», «Лайкэ» хьэхэр. Абыхэм белджылы къащIащ цIыхури хьэршым ягъакIуэ зэрыхъунур. ИкIи къэсащ а зэманыр - 1961 гъэм мэлыжьыхьым и 12-м дуней псом зэуэ щызэлъащIысащ хъыбар телъыджэ дыдэ - Совет Союзым и цIыху лейтенант нэхъыжь Гагарин Юрий щIы хъурейр «Восток» кхъу­хьым­кIэ къилъэтыхьащ. Ар цIыхубэм зыужьыны­гъэм и гъуэ­гум щича лъэбакъуэшхуэт. Дауи, абы лъандэрэ зэманыфI дэкIащ, космонавтикэми хуаб­жьу зиужьащ. АрщхьэкIэ, а япэ лъэба­къуэрщ уэгу жыжьэм и бжэр къызэIузыхар. Иджы хьэр­­шым ягъакIуэ мэхъу туристхэри. Ауэ, итIа­­­ни, хьэршыр къагъэIурыщIэным гъунэ иралъ къудейщ.

   ЖытIэнщи, СССР-м сыт щыгъуи бжьыпэр иIыгъыу щытащ уэгу жыжьэр къагъэIурыщIэн­ и лъэныкъуэкIэ. Гагариным зэрихьа лIыгъэм и фIыгъэкIэ 1962 гъэм мэлыжьыхьым и 9-м нобэрей махуэр Космонавтикэм и махуэу ягъэ­у­ващ. Ар ди къэралым и мызакъуэу, дуней псом Iэтауэ щагъэлъапIэ.

   Мы зэманым Дунейпсо космос станцым гъэ­унэхуныгъэ зэмылIэужьыгъуэхэр щрагъэ­кIуэкI Урысеймрэ США-мрэ, нэгъуэщI къэралхэм я космонавтхэм. КъыхэгъэщхьэхукIын хуейщ Америкэм и Штат Зэгуэтхэм я «Шатлл» кхъухьхэр зэкIэ хьэршым зэрамыгъэлъатэр, абы къыхэкIыу станцыр гъэлэжьэным пыщIа Iуэху нэхъыщхьэхэр зэфIэзыгъэкIыр Урысейрщ. СССР-р лъэлъэжами, Урысейр къэнащ зи космонавтикэм лъэщу зиужьа къэралу.

Шал Мухьэмэд.

ГуащIэ ин

   Мэрем кIуам Налшык дэт Лъэпкъ библиотекэм зэIущIэ гъэщIэгъуэн щекIуэкIащ. Ар теухуат “Горянка” газетым и редактор нэхъыщхьэ Сэбаншы Розэ къыдигъэкIа “Он сам” тхылъым, КПСС-м и об­ко­мым и япэ секретару щыта Мэлбахъуэ Тимборэ и гупсысэхэр щызэхуэхьэсам. ЗэIу­щIэм кърихьэлIат Тимборэ дэ­лэжьахэр, Парламентым и депутатхэр, къулыкъущIэхэр, щIэныгъэлIхэр.

   Тхылъыр зи IэдакъэщIэ­кIым, къызэхуэсахэм яхуэгъэза псалъэ гуапэхэмкIэ зэIущIэр­ къызэIуихри, библиотекэм и уна­фэщI Чэлимэт Хьэбас пса­лъэ иритащ Мэлбахъуэм дэлэжьа, КъБР-м и Парламентым и депутат Джэш ФатIимэ.

   - Сэ а цIыху емызэшыжыр, сыт и лъэныкъуэкIи щапхъэ хъууэ щытар, зэи сщыгъупщэнукъым, -  жиIащ ФатIимэ. - Абы и гуащIэдэкIыр, и Iуэху зе­хьэ­кIэр нобэми цIыху куэдым я гъуазэщ.

   АдэкIэ зэIущIэм къыщыпсэ­лъащ УФ-м щIыхь зиIэ и экономист Муталибовэ Александрэ. Ар нэхъыбэу зытепсэлъыхьар тхылъыр зи IэдакъэщIэкI Сэбаншы Розэщ. Лэжьыгъэшхуэ зэфIэзыгъэкIа цIыхубзым фIы­щIэ псалъэхэр жриIэри, кIэ­щIуи и гугъу ищIащ тхылъыр­ къызэрыщыхъуам.

   - Мэлбахъуэм и Iэрытххэр зэрыт блокнотыр Тимборэ ипхъу Ольгэ къыщызитам сыщтэ­Iэ­щ­таблэт, - къыщIидзащ и пса­лъэхэр Сэбаншы Розэ, - ярэби, Тимборэ и гущIэм щигъафIэ, тхылъымпIэ напэм дзыхь хуи­щIа гупсысэхэр цIыхум я пащхьэ итлъхьэныр къезэгъыу пIэ­рэ жысIэу. Ауэ, дауэ мыхъуами, а лIы губзыгъэм и акъыл куу­кIэ гъэнщIа псалъэхэр лъэужьыншэ пщIы зэрымыхъунум тесщIыхьри, тхылъыр згъэхьэзыращ.

   ЗэIущIэр екIуэкIащ тхылъым щыщ пычыгъуэхэм къеджэурэ абы тепсэлъыхьыжу. Ар гъэ­щIэ­гъуэнт, сыту жыпIэмэ, философ нэхъ щэджащэхэм я къа­лэмым хуэфэщэн гупсысэхэр къызэзынэкIа Мэлбахъуэм къыдиIуэтылIэр, дызыхуиу­щийр­ нобэми щIэщыгъуэщ.

ИСТЕПАН Залинэ.

Хэт къуаншэр?

   Си гур мэхыщIэ гъэ кIуам жэпуэгъуэм и 13-м къэ­хъуа­хэм сыще­гуп­сыс­кIэ: да­уэ ди лъэпкъыр мы къэ­­­­хъу­гъэ мыщхьэпэм хэ­­­бжьэ­хъуа? Хэт къуаншэр?

   ПцIыр сыткIэ щхьэпэ, си пщIыхьэпIэм зэи къыхэхуа­къым мыпхуэдэ гуIэгъуэр ди щIыналъэм къихъуэныр. КъызгурыIуэркъым, схузэ­гъэ­захуэркъым мыбы и щхьэ­усыгъуэхэр. Сэ сызы­щы­гъуазэр ди лъэпкъым и хабзэхэм я дахагъырт, ады­гэ нэмысым и лъага­гъырт, ди лъэпкъэгъухэм я хьэлъагъырт, Iущыгъэрт, пэ­жагъырт…

   КъызэрыщIэкIымкIэ, акъы­лым и жанагъри Iима­ным и лъэщагъри фIыкIи IейкIи къэзыгъэсэбэпхэр щыIэщ.

   Дауэ Iиман узыншэмрэ узы­гъэжакъуэмрэ зэры­зэ­хэ­бгъэкIынур? Ар, сэ къызэрысфIэщIымкIэ, зэхэ­гъэкIа­гъэх­хэщ. ЩIэныгъэ узыншэр къызыбгъэдэкIыр Iу­щагъ, фIэщхъуныгъэ зиIэ цIыху­хэрщ. Абыхэм мыхъу­мы­щIагъэ гуэри халъа­гъуэр­­къым “джихьад”, “шэхьид” псалъэхэм. Ауэ, гъэ­щIэ­гъуэныракъэ, а псалъэ те­лъыджэхэр ди щIыпIэм зэ­рыщагъэIур я мыхьэнэр зэ­хъуэкIауэщ, цIыхухэр къэ­зы­гъэуIэбжь, зыгъащтэ гуп­сы­сэ мыхъумыщIэ гуэрхэр пыщIауэщ. Ар диным зэран хуэхъуныр зи гуращэхэм я Iэщэ шынагъуэщ, утепсэ­лъы­­хьынкIэ дзыхь­щIы­гъуэ­джэу, лагъым емынэм хуэдэу.

   Куэдым ящIэркъым “джихьад” псалъэм “Алыхьым и диным хуэлэжьэн, гугъу зыхуегъэхьын” мыхьэнэр зэ­ри­Iэр. Абы кърахыр “зауэ-банэ, къэзэуат” - апхуэдэ гуэ­рхэращ. Ар икъукIэ шынагъуэшхуэщ.

   Джихьадщ, псалъэм пап­щIэ, IэщIагъэ, щIэныгъэ зэб­гъэ­гъуэтыныр, хьэл-щэн да­­хэ зыхэбгъэлъыныр, цIыху гуапэу, IэужьыфI уиIэу ущы­тыныр, мыхъумыщIа­гъэхэм защыпхъумэныр. Джи­хьадым я нэхъ иныр - уи ныкъусаныгъэхэр зэ­ры­б­гъэ­зэкIуэжыным, нэ­хъ  узэщIа узэрыхъуным уегу­гъунырщ.

   Апхуэдэу пIэрэт Iэщэ къэзыщтэу хабзэхъумэхэм зауэ езыщIылIахэм мы пса­лъэр къазэрыгурыIуэр? Ар фIэщщIыгъуейщ. Гукъеуэ куэд дыдэ яIэу щытамэ, ар газ­ет е тхылъымпIэ кIапэ гуэ­рхэм щаIуэтэну яху­зэ­фIэ­кIынутэкъэ? Ар нэхъ гугъут Iэщэ къэбгъуэту, цIыху гупышхуэ узэрыгъэхъуу, хьэ­лэ­бэлыкъым уи лъахэр хэб­дзэным нэхърэ? А нэхъ дызыхуэмейр, Iуэху игъуэ­джэр ныбжьыщIэхэм щхьэ къыхаха? Хэт абыхэм я акъы­лыр апхуэдизу зы­гъэут­хъуар?

   А мыгъуагъэр къэзыIэтар, ди щIэблэм щыщ куэдыр зы­гъэунэхъуар - мис аращ ди бий бзаджэр, сакъыу дапщэщи зызыщытхъумап­хъэр. Ап­хуэдэ бий дызэриIэр зы­ми тщремыгъупщэ. Дызыхуэвгъэсакъыж.

Гуэщокъуэ

Абдул-Бакъий,

духьэшы.

Жылагъуэ академием и япэ тыгъэр

   Щэбэт кIуам Налшык къалэ щекIуэкIащ Iуэху­-гъуэ дахэ. Къэрал концерт гъэлъэгъуапIэм цIыхухэр щызэхуэсат ТворчествэмкIэ жылагъуэ академием и лэжьыгъэр зэриублэм, абы игъэува “Золотой Пегас” саугъэтыр япэ дыдэу зэритым теухуауэ.

   А академиер къызэзыгъэ­пэщар Дунейпсо, Урысей арт­комитетхэм Кавказ Ищхъэрэм щаIэ къудамэм и уна­фэщI, педагогикэ щIэны­гъэхэм я кандидат Бейты­гъуэн Iэуесщ.

   - Академием и къалэныр зыхэтлъагъуэр, - жиIащ Бейтыгъуэным, - УФ-мрэ Кавказ Ищхъэрэмрэ мамырыгъэр щыгъэбыдэныр, жылагъуэ Iуэхухэм нэхъыбэ хэшэныр, ди хэгъуэгу дахэм и цIэр Урысейм щыдгъэIуныр аращ.

   Абы папщIэ къагъэсэбэпыну Iэмалхэм ящыщу къэпсэлъам къыхигъэщащ зэпеуэхэр, щIэныгъэ-практикэ конференцхэр, сурэт гъэлъа­гъуэхэр, “стIол хъурейхэр”, зыхуэфащэ цIыхухэр ягъэ­лъэ­­пIэныр, нэгъуэщIхэри.

   “Золотой Пегас” саугъэтыр ира­тынущ промышленностым, хьэрычэтыщIэ Iуэху­хэм, щIэныгъэм, узынша­гъэр хъумэным, щэнхабзэмрэ гъуазджэмрэ, спортым щы­пашэхэм, лэжьыгъэр езыгъэфIакIуэ IэмалыщIэхэр къэзыгъэсэбэпхэм.

   Саугъэтыр зыхуэфащэр зыгъэбелджылыну комитетым и унафэщIщ Пащты Борис - КъБР-м и Парламентым щэнхабзэмкIэ, спортымкIэ, туризмэмкIэ, хъыбарегъащIэ IэмалхэмкIэ и комиссэм и унафэщIыр.

   Комитетым хэтщ ди республикэмрэ Кавказ Ищхъэрэм и нэгъуэщI хэгъуэгухэмрэ я цIыху цIэрыIуэхэм щыщхэр.

   КъызэщIаубыдэну ягу илъ Iуэхугъуэхэр зэрыкуэдым номинацэхэри зэмылIэу­жьы­гъуэ ищIащ.

   “ЦIыху щэджащэ” зыфIаща номинацэмкIэ академием псом япэу зи цIэ къиIуапхъэу къилъытар КъардэнгъущI Зырамыкущ. КъБР-м и гуманитар институтым илъэс 55-кIэ щылэжьа, КъБР-м и цIы­хубэ артист Къардэн­гъущI Зырамыку лъэпкъым и щэнхабзэмрэ гъуазджэмрэ зау­зэщIынымкIэ хузэфIэкIам къыпэкIуа тыгъэщ ар.

   “Кавказ Ищхъэрэмрэ дуней псомрэ” зыфIаща номинацэмкIэ ягъэлъэпIар медицинэ щIэныгъэхэм я доктор, профессор, РАЕН-м и академик, щIэныгъэ лэжьыгъэу 200-м щIигъу, монографиеу 5, къэхутэныгъэщIэу 30 зиIэ Абыдэ Мусэщ.

   “Политикэмрэ тетхэмрэ” номинацэмкIэ зи IуэхущIафэ къыхагъэщар Ингуш Республикэм и МВД-м и паспорт-визэ къулыкъущIапIэм и уна­фэщI, милицэм и полковник Мархиевэ Тамарэщ.

   “ПщIэмрэ щIыхьымрэ” номинацэм и саугъэтыр иратащ философие щIэны­гъэ­хэм я доктор, профессор, КъБКъУ-м философиемкIэ и кафедрэм и унафэщI Эфендиев Сэлихь.

   “Литературэмрэ гъуазджэ­м­рэ” номинацэм и саугъэтыр академием хуигъэфэщащ Пщы­гъусэ Аслъэнбэч. Мы щIа­лэр Урысейм и Тха­кIуэ­хэм я союзым хэтщ, Урысейм и лъэпкъхэм я Артиадэм лите­ратурэмкIэ и саугъэтыр иIэщ, ЩIэныгъэхэмкIэ Дунейпсо Адыгэ Академием щIыхь зиIэ и академикщ, Тэрч къалэ щIыпIэ самоуправленэм и Советым и депутатщ, Урысейм и хьэрычэтыщIэ нэ­хъыфIхэм щыщу щэм язщ.

   Номинацэхэм ящыщщ “ГъащIэм жыджэру хэтхэр” зыфIащар. АбыкIэ саугъэтыр зыхуагъэфэщар Шэшэн Республикэм и “Нурэнерго” ОАО-м и зы отделым и уна­фэщI Умаровэ Раисэщ.

   “ХьэрычэтыщIэ нэхъыфI” номинацэмкIэ ягъэ­лъэпIар “Русь” ООО-м и унафэщI, КъБР-м и Парламентым и депутат, экономикэ щIэны­гъэхэм я кандидат Сэкрэк Владимирщ.

   Хьэсанэ Мурат “Дунейпсо спортым и лIыхъужь” номинацэм къыщагъэлъэгъуащ. Мурат Уры­сейм и чемпион 15-рэ, Евро­пэм и чемпион 7-рэ, дунейпсо чемпион 10-рэ хъуащ. Мы дуней псом а зыращ спор­тым апхуэдэ ехъу­лIэны­гъэ щызэзыгъэгъуэтыфар.

   Мы пшыхьыр ягъэдэхащ КъБР-м, Ингушым, Осетие Ищ­хъэ­рэ - Аланием я уэрэд­жы­IакIуэ цIэрыIуэхэм.

ШИРДИЙ Маринэ.

Иджы Корчагиным и топыр нэхъ дахэщ

    «Спартакым» и футболист Пилипчук Сергей мэлыжьыхьым и 2-м «Локомотивым» Мэзкуу щыхудигъэкIа япэ топыр премьер-лигэм и ещанэ джэгугъуэм и нэхъ дахэ дыдэу къалъытауэ щытащ. Тхьэмахуэ дэкIри, гъащхьа­уэхэм я зэпеуэм щытекIуащ Корчагин Эрик. Абы «Рубинным» худигъэкIа топым хуэдэ зэхьэзэхуэм и еплIанэ джэгугъуэм щымыIауэ псори арэзы зэдэхъуащ. Зы командэм хэт футболиститIым зэкIэлъ­хьэужьу апхуэдэ ехъулIэныгъэ щаIаркъэщIэжыгъуейщ.Къэзандэсхэр хагъэщIа иужькIэ, журналистхэм Кор­чагиныр къаухъуреихьащ икIи упщIэ зыбжанэкIэ зыхуа­гъэзащ.

   - Эрик, метр 26-м нэбла­гъэкIэ гъуэм упэжыжьэу узэуа топыр хьэрхуэрэгъухэм я футболистхэм къагъэува блыным Iэзэу щхьэпрыбгъэ­кIри, «Рубин» и гъуащхьэ­тет Колинько лъэIэса пэтми, къримыгъэгъэзэфу гъуэм дэб­гъэкIащ. Ар куэдрэ зызыхуэбгъэса Iуэхугъуэ хьэмэрэ умыщIэххэу къэхъуа?

   - Тренировкэхэм, дауи, куэ­дым дыщолэжь. Абыхэм ящыщщ штрафнойхэри гъэ­зэщIэныр. Хуабжьу си гуапэщ топ зэрыдэзгъэкIыфар. СогуфIэ абы Налшык и «Спар­такым» текIуэныгъэ къы­зэрыхуихьам, футболым дихьэххэм дэрэжэгъуэ ин къа­зэрыритам папщIэ. си дежкIэ мыхьэнэшхуэ дыдэ иIэкъым топыр сэ дэзгъэкIа­ми е сыдэIэпыкъуу дезгъэгъэ­кIа­ми - псом ящхьэр командэм и текIуэныгъэрщ.

   - Штрафнойхэм къищы­нэ­мы­щIа пенальти еуэнри къалэн къыпщыхъуа хуэдэщ.

   - Зи гугъу фщIыр «Локомотивым» худэзгъэкIа пенальтирауэ къыщIэкIынущ. Хэ­гъэ­рейхэм я гъуащхьэхъумэ Евсеев Вадим гъуэм кIуэ топым IэкIэ къригъэгъазэу судьям метр пщыкIузым и деж игъэлъэгъуа и ужькIэ, сэ абы сеуэну яужь сыщихьэм зыри къыспэрыуакъым. Зыхэс­щIэрт­ зэрысхудэгъэкIынур икIи сыкъэпцIакъым.

   -Налшык и «Спартакым» зэхьэзэхуэр фIы дыдэу къы­щIидзащ. Сыт нобэ фызы­щIэ­хъуэпсыр?

   - Иужьрей лъэхъэнэм дызэрыджэгум хуэдэу фIыуэ ды­джэгуну, къыддэщIхэр дгъэ­гуфIэну. Къалэн ин дыдэхэр иджыпсту къытхуагъэувауэ щыткъым икIи абы Iэмал къыдет нэхъ теутIыпщхьауэ дыджэгуну.

   - Мэзкуу и «Динамом» фIы дыдэу щебгъэжьа пэтми, нэгъабэ Ярославль и «Шинникым» ехъулIэныгъэ ущиIа­къым. Иджы уи Iуэхухэр зэпэщыжу къэплъытэрэ?

   - Шэч хэмылъу. Налшык и «Спартакым» иджыпсту гуп узыншэ щызэхуэшэса хъуащ икIи Красножан Юрэ тренер Iэзэ дыдэщ. Си фIэщ мэхъу дэ куэд зэрытхузэфIэкIынур. Сэ сыкъапщтэмэ, мыгъэрей зэ­хьэ­зэхуэм къыщызгъэлъагъуэ джэгукIэм арэзы сыкъещI. Къи­щынэмыщIауэ, сыкъыщалъхуа, сыкъыщыхъуа Мэ­здэгу къалэр жыжьэкъыми, си унагъуэм нэхъыбэрэ сыхо­хьэ­жыф. Абыи мыхьэнэ пыу­хыкIа иIэщ, тэмэму зыкъэбгъэлъэгъуэфын папщIэ.

ЖЫЛАСЭ Заур.

Пэжыр гъуазэу къыхэтмэ…

ТхакIуэ, журналист, литературэ критик КхъуэIуфэ Хьэчим тхылъеджэхэм фIыуэ къацIыху Кавказ зауэм, ИстамбылакIуэм, адыгэхэм я тхыдэ жыжьэм, къэбэрдей литературэм и зыужьы­кIэ­хэм ехьэлIауэ и Iэдакъэ къы­щIэкIа лэжьыгъэхэмкIэ.

   Абы тхылъ хьэлэмэтхэр итхащ, очерк, статья щхьэхуэу пщIы бжыгъэхэр   къытрыри­гъэ­дзащ Хэку зауэшхуэм и зэманым ди республикэм икIа щIалэхэм, абыхэм я гъусэу зауэ IэнатIэм Iутахэм лIыхъужьыгъэу яхэлъар къигъэлъэгъуэжу. А тхыгъэхэм я нэхъыбэр гъэпсащ ди литературэм щIэуэ зыщызыужь жанрым, художественнэ-документальнэ, художественнэ-публицистикэ тхэкIэм тету.

   Зауэм и тхыдэм щIэрыщIэу псори ироплъэж иужьрей зэманым. Иджыри къэс зэрыжаIэу, зэратхыу щытамрэ зауэм и пэжыпIэмрэ щызэтемыхуэ куэд Iуэхум хэтауэ къыщыщIидзи щыIэщ. КхъуэIуфэр хущIокъу апхуэдэ бгъэдыхьэкIэм фIыуэ, пэжыгъэу хэлъыр къыхиубы­дыкIыу, и тхыгъэхэм къыщигъэ­сэбэпыным. Ар къызэрехъулIэ щIыкIэм, абы и повестхэм, рассказхэм, очеркхэм пэж дыдэу къэхъуа Iуэхугъуэхэмрэ къагупсысахэмрэ зэдэууэ, зэIэпэгъуу зэ­рыхэувэм топсэлъыхь Хьэчимрэ тхакIуэ, журналист ХьэIупщы Му­Iэедрэ.

подробнее→

Къэсейхьэблэ и бынхэр

    Иджы­благъэ Къэсейхьэблэ (Баксаненок) къуажэм Щэн­хабзэмкIэ и унэм щекIуэкIащ зэIущIэ-зэпеуэ хьэлэмэт.

   Зэпеуэм хэтащ къуажэм дэт курыт еджапIищым я гупхэр. Абыхэм “Шагъдий”, “Нарт”, “Вагъуэ” жиIэу зы-­фIа­­­­­­­щыжат. Гупищыр Iуэхугъуэ зэхуэмыдэхэмкIэ зэпеуэн хуей­уэ къапэщылът. Абыхэм пэ­щIэдзэ псалъэ жаIэн, утыку ихьэкIэ ягъэлъэгъуэн, зыфIа­ща цIэхэм я мыхьэнэр, ар къы­щIыхахам и щхьэусыгъуэр къаIуэтэн, “Ди блэкIар, ди нобэр” Iыхьэм хэту къуажэм и тхыдэр къагъэлъэгъуэн хуейт. Апхуэдэуи гуп къэс я къалэнт уэрэд жаIэну, усэ къеджэну, къафэ зыбжанэ ягъэзэщIэну, теплъэгъуэ ягъэлъэгъуэну. “Си еджапIэм и тхыдэ” Iыхьэр унэ лэжьыгъэт, еджапIэм и блэкIар къэзыгъэлъагъуэ сурэтхэр зэрыт альбом ящIауэ жюрим и пащхьэм иралъхьэн хуейуэ арат. КъыкIэлъыкIуэу ахэр зэпеуэн хуейт адыгэ шхы­ныгъуэхэмкIэ, упщIэ-жэ­уап­кIэ, псалъэжьхэмкIэ, адыгэ хъуэхъу­хэмкIэ.

   Зэпеуэм кърихьэлIат Бахъсэн куей администрацэм щэн­хабзэмкIэ и къудамэм и уна­фэщI Нэхущ Адэлбий, РОМЦ-м и унафэщI Клименко Екатеринэ, методистхэу Бейты­гъуэн Марие, ЛIыгуащIэ Эльмирэ сымэ.

   Апхуэдэу къэпщытакIуэ къа­лэныр я пщэ илъу зэIущIэм кърагъэблэгъат тхакIуэ Бейтыгъуэн Сэфарбий, “Литературная Кабардино-Балкария” журналым и редактор нэ­хъыщ­хьэ Тхьэзэплъ Хьэсэн, журналист Бэлэтокъуэ Светланэ, Бахъсэн куейм и Адыгэ Хасэм и тхьэмадэ Шапсыгъ Хьэсэн сымэ.

   ЗэIущIэр ЩэнхабзэмкIэ унэм и къэфакIуэ гупым къы­зэIуихри, къызэхуэсахэм пса­лъэ гуапэкIэ захуигъэзащ къуа­жэ администрацэм и уна­фэщI Абрэдж Хьэутий.

   Зэпеуэм и япэ IыхьитIыр зэфIэкIа иужь, утыкур ягъэ­бжьыфIащ къуажэм и “Нур” са­бий садым и гъэсэнхэм. Ахэр я ныбжьэгъу нэхъыжьхэм ехъуэхъуащ, “Шагъдий” къа­фэри ягъэзэщIащ. Сытым дежи хуэдэу, Абрэдж Хьэблауэ зи унафэщI сабий садыр зэIущIэм жыджэру хэтащ.

   Зыкъэзыгъэлъагъуэ еджа­­пIищми езыхэм ягъэхьэзырыжа жьэгу пащхьэ яIэжащ. Дэт­хэ­нэ зы жьэгу пащхьэми уи нэгу къыщIигъэхьэрт адыгэ уна­гъуэр, ар зэрыпсэуар, яп­щэфI ерыскъыхэр, зэлэжьхэр.

   “Шагъдий” гупыр адрейхэм къахэщащ усэ къеджэнымкIэ, къэфэнымкIэ, уэрэд жыIэ­ным­­кIэ, еджапIэм и тхыдэр къэ­зыгъэлъагъуэ альбомым и къызэгъэпэщыкIэмкIэ, адыгэ шхыныгъуэхэр гъэхьэзы­ры­ным­кIэ.

   “Нарт” гупым нэхъ къе­хъу­лIауэ къалъытащ “Ди блэкIар, ди нобэр” жыхуиIэ Iыхьэр. Ар гъэщIэгъуэну, купщIафIэу ящIат. Къэсейхьэблэм и щыIэ­кIэ-псэукIэр, зэман жыжьэм къыщыщIэдзауэ нобэрей ди махуэхэм къэсыжу, теплъэ­гъуэ-теплъэгъуэкIэрэ дагъэ­лъэгъуащ. “Дегугъумэ артисти къытхэкIынущ” жыхуиIэ зэпеуэмкIэ “Нарт” гупым игъэ­­хьэзыра “Сосрыкъуэ къы­зэралъхуа” теплъэгъуэр псо­ми гунэс ящыхъуащ. Нарт эпосыр дахэу, гупсысэ хэлъу утыкум къизылъхьа къы­зэгъэпэщакIуэхэмрэ ролхэр зыгъэзэщIа ныбжьыщIэхэмрэ жюрим хэса псоми фIы­щIэ­ш­хуэ хуащIащ.

   Сэтэнейуэ джэгуа Гындыгъу Ирэ щыгъа адыгэ фащэ екIур езы хъыджэбз цIыкIум зэридыжами гулъытэ лей лъысащ. Апхуэдэу къыхэгъэщыпхъэщ я еджапIэр къызэ­рызэIуах лъандэрэ къигъэлъэ­гъуэжу “Нарт” гупым ягъэхьэ­зыра альбомхэр зэIущIэм къри­хьэлIахэм гунэс зэращы­хъуар.

   “Вагъуэхэр” зэпеуэм и Iы­хьэ псомкIи пэрыту щытауэ къалъытащ къэпщытакIуэхэм. Псом хуэмыдэу ягу ирихьащ ЩоджэнцIыкIу Алий и поэмэ “Мадинэм” щыщ пычыгъуэмрэ Зэгъэщтокъуэ Людэ и “Щы­хупIэ” пьесэм щыщ теплъэ­гъуэмрэ зэманитIым я зэгъэпщэныгъэ, гъэсэныгъэ мыхьэнэшхуэ хэлъу зэрагъэувыфар.

   ЗэIущIэ-зэпеуэм хэтащ еджа­пIищми я щIэблэу 51-рэ, сабий садым къикIа сабий   32-рэ. Ар купщIафIэу, дахэу екIуэкIащ жыпIэ хъунущ, ныкъу­саныгъэ гуэрхэр хэлъа­ми. Фэри зэрыфщIэщи, нобэ, дызыхуэныкъуэр щыкуэд зэманым, зэпеуэр езыгъэ­кIуэкI­хэри гугъуехь куэдым Iууащ. Абыхэм ящыщ зыщ клубым микрофон зэримыIэм къыхэ­кIыу утыкум зыкъыщызыгъэ­лъагъуэ ныбжьыщIэхэм я пса­лъэхэр къызэхуэсахэм фIыуэ зэрызэхамыхар. Абы къыхэ­кIыу, ныбжьыщIэхэр сценэм къехыу къэпщытакIуэхэм я пащхьэм зыкъыщагъэлъэ­гъуэн хуей хъуащ.

   Ди жагъуэ зэрыхъунщи, сабийхэм я адэ-анэу зэIущIэм кърихьэлIар мащIэ дыдэщ. Апхуэдизу дахэу утыку къихьэ уи быныр плъагъуным, нэхъри бгъэгушхуэным езы цIыкIухэм я дежкIэ мыхьэнэшхуэ зэ­риIэращ мыр къыщIыхэ­згъэ­щыр.

   ЗэIущIэ-зэпеуэм и лэжьы­гъэр и кIэм нэблэгъа иужь, пса­лъэ иратащ къэпщытакIуэ­хэм я нэхъыжьа Бейтыгъуэн Сэфарбий.

   - Ди къалэныр, дызэримыгугъауэ, икъукIэ гугъуу къы­щIэкIащ, - жиIащ Бейтыгъуэным. - Ди нэкIэ дымылъэгъуа­мэ мыпхуэдэ зэпеуэ школым къащыхузэгъэпэщыну ди фIэщ хъунтэкъым. Ину фIыщIэ яхуэ­­щIыпхъэщ ар зи гукъэкI псоми. Утыкум къихьа дэтхэнэ зы сабийми уригушхуэ хъунущ. Апхуэ­диз­кIэ дахэу, куп­щIафIэу Iуэху­гъуэхэр утыку къифлъхьащи, нэхъыфIыр къыхэхыгъуейщ, ауэ зэхьэзэхуэ щIыжаIэжыр зыгуэр япэ ищын щхьэкIэщ, адрейхэр абы къызэры­кIэ­рыхур мащIэми. Ещанэ увы­пIэр хуэдгъэфэщащ “Шагъдий” гупым, етIуанэр - “Нартым”, япэр - “Вагъуэхэм”.

   Гупхэм ядэлэжьа егъэ­джа­кIуэхэу Ахъмэт Раисэ, ЛIы­махуэ Людмилэ, Хьэтжьыкъуэ Ларисэ сымэ Тхьэзэплъ Хьэсэнрэ Бейтыгъуэн Сэфарбийрэ я тхылъхэр иратащ.

   Къуажэ администрацэм къыбгъэдэкIыу зэпеуэм хэта ныбжьыщIэ псоми тыгъэ хуащIащ Зэгъэщтокъуэ Людэ и IэдакъэщIэкI “Си къуажэмрэ си къуажэгъухэмрэ” жыхуиIэ тхылъыр. Апхуэдэуи къуажэ администрацэм гулъытэншэу къигъэнакъым сабий садым и гъэсэнхэр, абыхэм топхэмрэ гуащэхэмрэ иратащ.

   Къуажэ администрацэм и унафэщIым и къуэдзэ Щхьэ­гъум Сусаннэ къызэхуэса псоми псалъэ гуапэкIэ захуигъэза иужь, зэIущIэм къыщыпсэлъащ зэпеуэр къызэзыгъэпэща Зэгъэщтокъуэ Людэ. “Мыпхуэдэ зэIущIэхэр илъэс къэси идогъэкIуэкI, - жиIащ абы, - ауэ дэ ар щытщIыр бжьы­хьэрт. Нобэрей зэIущIэр нэхъ пасэу щIэтщIыфар зи фIыщIэр щеджа еджапIэхэм, щалъхуа къуажэм зыгуэркIэ дэIэпыкъуну мурад зыщIа судебнэ пристав Бэрокъуэ Аслъэнбэчрэ район газым и лэжьакIуэ Нэгъуей Хьэсэнрэщ. Нобэрей ди гъащIэ мытыншым апхуэдэ гукъэкI зиIэ, щIэблэм и къэкIуэнур къызы­фIэIуэху щIалэхэр уи жылэ дэсыну фIыгъуэшхуэщ. Дэ апхуэдэ щIалэхэр димыIэу жыпIэ хъунукъым, ауэ абыхэм я бжы­гъэм къызэрыхэхъуар хуабжьу ди гуапэ хъуащ.

   Сыт хуэдэ Iуэху къэтIэтми, къуажэм дэт еджапIищми, сабий садми я лэжьакIуэхэм ар гурэ псэкIэ къыддаIыгъ. Зы уна­гъуэшхуэм хуэдэу дызэ­къуэту дыхущIокъу ди сабийхэм хабзэ, нэмыс, утыку ихьэ­кIэ ящIэным. Сэ си щхьэкIи, си лэжьэгъухэм къабгъэ­дэ­кIыуи сыхуейщ фIыщIэ ин яхуэс­щIыну дэтхэнэ ди лэжьы­гъэри къыддэзыIыгъ, абы и мыхьэнэр къызыгурыIуэ псоми.

   Сыт и лъэныкъуэкIи зэ­рыхузэфIэкIкIэ зыкъыт­щIи­гъакъуэу, дэIэпыкъуэгъу къы­т­­хуэхъуу къыддэлэжьащ ди къуажэ администрацэм и уна­фэщIу илъэс куэдкIэ лэжьа Къурмэн Iэлисэхь. Нобэ къуа­­­жэ унафэр зыIэщIэлъ Абрэдж Хьэутий ныбжькIэ щIалэми, ди гуапэ зэрыхъущи, гулъытэ зиIэщ. Дыщогугъ, дэри дридэIэпыкъуэгъуу, абы къуажэм ифI къызыхэкIын Iуэхухэр илэжьыну.

   ЗэIущIэр егъэкIуэкIыным зи мылъку хэзылъхьахэм, дэIэ­пы­къуэгъу хъуахэм, къызэхуэ­са псоми фIыщIэ хуащIу къэпсэлъащ ещанэ курыт еджапIэм адыгэбзэмкIэ щезыгъаджэ Ахъмэт Раисэрэ ЩэнхабзэмкIэ унэм и унафэщI Балэ Лидэрэ.

   ЗэIущIэ-зэпеуэм хэтахэми, абы еплъахэми ТекIуий Ас­лъэн яхуэупсащ езым иусыжа “Къэсейхьэблэ” уэрэдымкIэ, Къущхьэ Мадинэрэ Зэгъэщтокъуэ Аль­бинэрэ - къафэ дахэмкIэ.

   Бэрокъуэ Аслъэнбэчрэ Нэ­гъуей Хьэсэнрэ япэ увыпIэр зыубыда гупым телевизор, етIу­анэ, ещанэ хъуахэм магнитофон иратащ.

БЛИЙ Залинэ.

«Вагъуэхэр». Япэ увып1эр къэзыхьахэр Бэрокъуэ Аслъэнбэч, зэ1ущ1э-зэпеуэм и спонсору щытам я гъусэу.

«Нарт» гупыр я жьэгу пащхьэм бгъэдэту.

«Нарт» гупым я монтаж «Ди блэк1ар, ди нобэр».

ссылки

газетым и лэжьак1уэхэр

къыдэкIыгъуэхэр

KAVKAZWEB

Kavkaz Banner Network

Copyright © 2005 Buch e-mail: [email protected]