ФИФI ФЫМЫГЪЭПУД, ФИ IЕЙ ФЫМЫГЪЭПЩКIУ

 

 

АДЫГЭ ПСАЛЪЭ

 

КъБР-м

 И ПАРЛАМЕНТЫМРЭ ПРАВИТЕЛЬСТВЭМРЭ

Я ГАЗЕТ

 

сайт газеты «Адыгэпсалъэ»

 

2006 гъэм гъатхэпэм и 4

газетыр 1924 гъэм и мэкъуауэгъуэ мазэм и 1 лъандэрэ къыдокI

Счетчик посещений Counter.CO.KZ - бесплатный счетчик на любой вкус!

 

 

ХЪЫБАРЫЩIЭХЭР

 

 

ТХЫДЭ

 

 

ХЪЫБАРЕГЪАЩIЭ

 

 

ТХЫГЪЭХЭР

 

 

 

АРХИВЫР

 

english

адыгэбзэ

русский

 

 

Къэщкъэтау ГЭС-р 2007 гъэм лажьэу яутIыпщыну

 

Къэнокъуэ Арсенрэ Синюгин Вячеславрэ зопсалъэ

 

 Гъатхэпэм и 1-м КъБР-м и Президент Къанокъуэ Арсен зэIущIэ иригъэкIуэкIащ электрокъару къэзылэжь “ГидроОГК” федеральнэ компанием и унафэщIхэр къри­хьэ­лIэу. Абы щытепсэлъыхьащ Совет­ ГЭС-р ухуэныр зэфIэгъэкIыным икIи КъБР-м и гидроэнергетикэм зе­гъэу­жьыным ехьэлIа Iуэхугъуэхэм.

   “ГидроОГК-м” и правленэм и уна­фэщI, “Урысейм и ЕЭС” РАО-м и правленэм хэт Синюгин Вячеслав къигъэ­лъэ­гъуащ Шэрджэсыпсыр Совет  ГЭС-м екIуалIэ псыжапIэхэмкIэ щау­тIып­ща махуэр а ГЭС-р ухуэным и лъэ­хъэнэ нэхъыщхьэу зэрыщытыр. Абы къы­хи­гъэбелджылыкIащ станцыр лажьэу ­утIыпщыныр Iуэхугъуэ нэхъыщхьэу къызэралъытэр, ГЭС-р 2007 гъэм яутIып­щын щхьэкIэ зыхуей Iуэху­гъуэ­хэр зэралэжьынур.

   Къанокъуэ Арсен “гупсысэ жан зиIэ унафэщI щIалэм” фIыщIэ хуищIащ Уры­сей Правительствэм пщэрылъ къы­хуи­щIа Iуэхур гъэзэщIэным псынщIэу иужь зэрихьам щхьэкIэ: “ГЭС-р ухуэныр УФ-м и Президент Путин Владимир, иужькIэ Правительствэм и Уна­фэщI Фрадков Михаил дащыIущIам ды­зытепсэлъыхьа Iуэхугъуэ нэхъыщ­хьэ­хэм ящыщ зыщ. Михаил Ефим и къуэм а Iуэхум гулъытэшхуэ къыхуи­щIащ, - жиIащ КъБР-м и Президентым - Къэбэрдей-Балъкъэрыр хуэныкъуэщ езым къилэжьыжа электрокъару. Дэ ар икъукIэ лъапIэу зэкIэ КЭУК-м деж къыщыдо­щэху, зы сомрэ кIэпIейкIихрэ щIэтту, куэдкIэ нэхъ пуду ди деж къы­щы­тIэрыхьэну, къэкIуэну зэманым электрокъарур нэгъуэщIхэм етщэфын хуэдэу къэдлэжьыну Iэмал дгъуэтыну пэтми. Ди бюджетым хущыщIэныгъэ ин иIэщ, абы щыгъуэми, Налшык къалэм къи­гъэ­сэбэп электрокъарум илъэс къэс сом мелуан 500-м нэблагъэ тыдо­гъэ­кIуа­дэ”.

   Къанокъуэ Арсен къыхигъэбел­джы­лы­кIащ КъБР-м и унафэщIхэм “ГидроОГК” компанием зэрахузэфIэкIкIэ зэ­ры­зыщIагъэкъуэнур. КъБР-м и Президентым апхуэдэуи къигъэлъэгъуащ элект­рокъарур Къэбэрдей-Балъкъэрым и нэгъуэщI щIыпIэхэми къыщылэжьыныр зэфIэгъэувэным зэгъусэу хэтыным ехьэлIа Iуэхугъуэхэм егупсысын зэрыхуейр.

   Синюгин Вячеслав жиIащ гидро­э­нер­гетикэм и системэр реформэ щIы­ныр и кIэм зэрынэмысар, зэгъусэу зэ­дагъэзэщIэну договорхэр зэрызэра­щIы­лIэ щIыкIэ убзыхуа зэрыщымыIэр. Энергетикэ рынокым щыIэн хуей ха­бзэ­щIэхэм мы зэманым хоплъэ, ахэр къа­щта нэужь апхуэдэ договорхэр зэщIылIэнымкIэ Iэмал щыIэ хъунущ. Абы игу ирихьащ ди республикэм игъэлъэ­гъуа дэIэпыкъуныгъэхэр.

   ЗэIущIэм зэрыщыжаIащи, “ГидроОГК”-м и инвестицэ программэм и проектым къыщыгъэлъэгъуащ Къэщкъэтау ГЭС-р ухуэныр и кIэм нэгъэсын щхьэ­кIэ сом мелуан 640-рэ хухахыну, мы­дрейуэ, республикэм а мурадым езым и бюджетым къыхэкIыу сом мелуани 130-рэ хилъхьэнущ.

   Синюгиным зэрыжиIамкIэ, проектым хуагъэув Iуэхугъуэ нэхъыщхьэхэм ящыщ зыщ ухуэныгъэм къыхуа­Iу­тIыпщ ахъшэр сэбэпынагъ нэхъыбэ къихьу къэгъэсэбэпыныр. “А ахъшэр къы­зэ­рагъэсэбэпым кIэлъыплъыныгъэ ткIий иIэнущ”, - къыхигъэщащ абы.

   ЗэIущIэм зэрыщыжаIащи, “ГидроОГК” ОАО-м и унафэщIхэм, КъБР-м и Пра­вительствэм я унафэкIэ Совет  ГЭС-м и цIэр Къэщкъэтау ГЭС-у зэ­ра­хъуэкIащ.

 

КъБР-м и Президентымрэ

Правительствэмрэ я пресс-IуэхущIапIэ.

 

Унафэхэр ягъэзащIэ

 

   “Зыуэ щыт Урысей” партым и Къэбэрдей-Балъкъэр щIыналъэ къудамэм и партактивым и зэхуэс Налшык ще­кIуэ­кIащ. А зэIущIэр къызэ­ры­гуэкI­хэм емыщхь ищIащ абы УФ-м и Къэрал Думэм и депутат зыбжанэ къызэрыри­хьэ­лIам.

   КъБР-м и Президент Къано­къуэ Арсен, КъБР-м и Парламентым и УнафэщI Бечелов Ильяс, “Зыуэ щыт Урысей” пар­тым и Къэбэрдей-Балъ­къэр­ щIыналъэ къудамэм и уна­фэщI, КъБКъУ-м и ректор Къарэмырзэ Барэсбий сымэ ящIыгъуу зэIущIэм жыджэру хэлэжьыхьащ УФ-м и Къэрал Думэм и депутатхэу Нэхущ Заурбий, “Зыуэ щыт Урысей” партым Ипщэ федеральнэ округым щиIэ зэщIэзы­гъэу­Iуэ советым и унафэщI Гребенюк Владимир, абы и къуэ­дзэхэу Ищенкэ Александррэ Галушкин Василийрэ, УФ-м и Пенсэ фондым и УнафэщI Батанов Геннадий. Абыхэм я псалъэмакъыр теухуауэ щытащ “Зыуэ щыт Урысей” пар­тым и VI съездым къыщащта уна­фэхэр, УФ-м и Президент Путин Владимир къыхилъха лъэпкъ проектхэр гъэзэщIа зэ­ры­хъум, пенсэ реформэм, нэ­гъуэщI­хэми.

Ныбэжь Таисэ.

 

Лъабжьэ ягъэтIылъ

 

  Урысей Федерацэм фут­бо­лымкIэ и премьер-лигэм мы гъэм щекIуэкIыну зэхьэ­зэ­хуэм зыхуэгъэхьэзырыным и еплIа­нэ Iыхьэр зэ­фIи­гъэ­кIри, ди “Спар­­такыр” мазаем и 21-м Тыр­кум къикIыжащ. Абы къри­кIуа­хэмрэ дяпэкIэ я мурадхэмрэ теухуауэ налшыкдэсхэм я тре­нер нэхъыщхьэ Красножан Юрий щэбэт кIуам пресс-конференц иригъэкIуэкIащ.

   - Дунейм и щытыкIэм щIэх-щIэ­хыурэ зихъуэжу зэрыщытар икъукIэ зэран къытхуэ­хъуащ: зы махуэм дыгъэ къепст, адрейм уэшх къешхт, а псом къищы­нэ­мыщIауэ щIэх-щIэхыурэ жьышхуэ къепщэт. Арати, ди мурада псори нэсу зэ­дгъэхъу­лIэфа­къым. Уеблэмэ Тыркум щедгъэ­кIуэкIа зэ­ныб­­жьэгъугъэ зэIущIэ­хэм и нэ­хъыбэр жьапщэм хуэзащ.

   Дауэ щытми, топджэгу зыбжанэм я зэфIэкIыр здынэсыр зэд­гъэ­щIэну тхузэфIэкIащ. Зыхэт­щIащ командэм хэтынухэр нэсу къыхэхауэ зэрыщымытым къы­хэкIыу ди джэгукIэм ны­къу­сэ­ныгъэхэри зэриIэр. Ахэр белджылы къащIащ Тыркум дыщыIэху едгъэкIуэкIа зэныбжьэгъугъэ зэIущIийм. Абыхэм дыщыкIэлъып­лъащ футболист 33-м я джэгу­кIэм. Ди жа­гъуэ зэрыхъунщи, зэIу­щIэ­хэр щекIуэкIым фэбжь зэри­гъуэтам къыхэкIыу, Ксанаев Марат зы мазэм нэскIэ джэгу­фы­ну­къым. Битокъу Тимур и лъэ­гуа­жьэр игъэузыжащ, ауэ ар хуа­бжьу ущIэгузэвэнкъым.

   Мы зыгъэсэгъуэм къекIуэ­лIэ­ну дызыщыгугъа футболистхэм ящыщу цIыхуипщI къри­хьэ­лIакъым. Абыхэм я Iуэхур зы­тетым нобэкIэ дыщыгъуазэ­къым, ауэ къыкIэлъыкIуэ зэ­хуэ­сыгъуэм къетшэлIэну ди мурадщ.

   - Налшык и “Спартакым” щыджэгуну къыхэфха футболистхэм я цIэ къипIуэ­фы­ну?

   - Псори зэгъусэу цIыху 25-рэ заявкэм итын хуейщ. НобэкIэ официальнэу пщыкIухым контрактым Iэ традзащ. Концедалов Роман япэ къекIуэкIы­гъуэр иухыхукIэ ди деж щыIэнущ, адэкIэ деплъынщ. Сердюков Сергей адрей командэхэм яхэмыхьэу “Спартакыр” къызэрыхихар ди гуапэщ. Гъуащхьэтетхэу зэкIэ Кращенкэ Сергейрэ Чихрадзе Александррэ диIэщ, ещанэу абыхэм гъусэ яхуэтщIынум зэкIэ долъыхъуэ. Мыгувэу Сочи щыIэну сборхэм гъуащхьэтетитI-щы кърихьэлIэ­нущ, дыдейхэр хэмыту. Абыхэм зы къахэтхынущ. Къищы­нэ­мыщIауэ ди гъуащхьэтетхэр игъэсэну, абыхэм ядэлэжьэну зы тренер къедгъэблэ­гъэнущ.

   - Иужьрей зэIущIэхэр фызэ­ры­темы­гъа­кIуэу зэриухар къы­зыхэкIар сыт?

   - Дэ мы зэIущIэхэм текIуэны­гъэм и закъуэкъым дызыхущIэ­къуар, атIэ щIалэхэм я бэшэча­гъым дыкIэлъыплъащ, губ­-                   г­ъуэм­ и щIыпIэ зэхуэмыдэхэм щы­дгъэджэгуащ, хэт дэнэ деж увыпхъэми дубзыхун папщIэ.

   - Сочи щекIуэкIыну сборхэм сыт нэхъ тегъэщIапIэ щIыпхъэу къэфлъытэр?

   - Мазаем и 27-м къыщыщIэ­дза­уэ гъатхэпэм и 11 пщIондэ Со­чи дыщыIэнущ. Абы дыщы­зы­хуэзэнухэр дубзыхуащ. ЗэIу­щIитI “Спар­­такым” хэтыну тезыухуахэм папщIэ, апхуэдиз дыдэ дызы­кIэлъыплъынухэм щхьэкIэ ед­гъэ­кIуэкIыну ди мурадщ. Абыхэм хэтынущ цIыху 30-м нэс. Сочи дыщыIэхукIэ Москва и “Локомотивым” абы щи­Iэ губгъуэм зыщыдгъэсэну къыдитащ. Ди стадионыр гъатхэпэм и 11-м ири­хьэлIэу хьэзыр мыхъумэ, Тенджыз ФIы­цIэ Iуфэм махуитI-щыкIэ зы­щы­тIэжьэнущ.

   - Къэбэрдей-Балъкъэрым щы­щу нэгъабэ ди “Спартакым” хэ­та топджэгу щIалэ­щIэ­хэм я Iуэ­хур зытетыр сыт?

   - Абыхэм ящыщ зыбжанэ бэ­джэнду командэ зэмылIэужьы­гъуэхэм еттащ. Псалъэм папщIэ, Хьэбылэ Алим Курск, Щоджэн Мурат Оренбург  щы­джэ­гунущ. Апхуэдэу ДзыхьмыщI Муратрэ Танокъуэ Рустамри бэджэнду дот.

   - Налшык и “Спартакым” мылъкукIэ зыкъыщIэзыгъэ­къуэну спонсорхэр къы­къуэ­кIа?

   - Спонсор Iуэхур зэкIэ нэсу зэ­хэ­кIауэ щыткъым. АрщхьэкIэ мылъку къызэрыдэмэщIэкIым ди топджэгухэм я лъэр щIигъэ­хун хуейкъым, икIэм-икIэжым псори зэлъытар джэгукIэрщ. Псом нэхърэ нэхъапэр командэм и иджыпстурей зэхэтыкIэр къызэтенэнырщ.

   Си псалъэм и кIэм фIыщIэ яхуэс­­щIыну сыхуейт “Спартак” ста­дионым елэжь псоми. Уэс, уэшх, щIыIэ, зыгъэпсэхугъуэ ма­хуэ ямыIэу абыхэм ар зэIу­щIэ къытпэщылъхэм хуагъэ­хьэ­зыр, ди республикэм, командэм и напэр темыкIын, Къэбэрдей-Балъкъэрым футболым щыдихьэххэм къэралым и командэ нэхъ лъэщ дыдэхэр Налшык я нэкIэ щалъа­гъуфын папщIэ. Тхьэр арэ­зы къахухъу! Дэри къыддэщI псо­ми дахуэфащэу дыкъызэ­ры­щIэ­­кIыным хуабжьу дыху­щIэ­къунущ. Аращ тлъэкI къэдмы­гъанэу ерыщу зэхьэзэхуэм зы­щIы­хуэдгъэхьэзырыр.

 

Зытхыжар

ЖЫЛАСЭ Замирщ.

 

ЗэкIэ “Зенитым” пэщIэтыфакъым

   Урысей Федерацэм футболымкIэ и премьер-лигэм мы гъэм щекIуэкIыну зэхьэзэхуэм зыхуэгъэхьэзырыным ди “Спартакым” Сочи щыпещэ.

   Тенджыз ФIыцIэ Iуфэм налшыкдэсхэр щаIущIэнущ премьер-лигэм хэт командэ зыбжанэм. Мазаем и 28-м япэу зыдэджэгуа Санкт-Петербург и “Зенитым” Къэбэрдей-Балъкъэрым футболым щыдихьэххэм я гукъыдэжыр хуабжьу къикъутащ.

   Ди “Спартакым” къыщыдэджэгум “ищхъэрэ къалащхьэм” къи­кIа­хэм яхэтакъым къэрал зэмылIэужьыгъуэхэм я командэ къыхэха­хэм ирагъэблэгъэжа футболистибгъу, Кержаков, Аршавин, Чанто­фальски сымэ я пашэу. Ауэ “Зенитым” и лъэщагъыр абы зыкIи къигъэтIэсхъауэ къыпщыхъуртэкъым.

   Джэгум щIадзэри дакъикъэ пщыкIутху дэкIауэ арат налшыкдэсхэм я гъуэм топищ къыщыдагъэкIам. Абы иужькIэщ ди “Спартакым” къыхыхьа Сердюков зы топ щыдигъэкIар. АрщхьэкIэ адэкIи Iуэ­хум зэрызихъуэжа щыIэкъым. Псом хуэмыдэу хъийм икIат щэ­ней­рэ къыхэжаныкIа Чадиковскэмрэ топитI къытхудэзыгъэкIа Три­фоновымрэ.

   Арати, Сочи щригъэкIуэкIа япэ зэныбжьэгъугъэ зэIущIэр Налшык и “Спартакым” 1:6-уэ фIахьэхуащ. Абы ди тренерхэм я пащхьэм упщIэ гугъу зыбжанэ къригъэуващ.

   Иджы щыгъуазэ фыхуэтщIынщ зэпэщIэта командэхэм хэтахэм.

   “Спартак”: Чихрадзе (Кращенкэ, 46), Лазарески (Бердыев, 58), Заруцкий (Джудович, 46), Мостовой, Скворцов Ан. (Мэшыкъуэ, 23), Ланько (Скворцов Ал. 46), Къудей, Гогуа (Концедалов, 46), Пи­липчук (Балэ, 46), Сердюков, Корчагин (Гаврюк, 46).

   “Зенит”: Малафеев, Флахбарт, Вьештицэ, Несвадьбэ, Крижанец (Ширл, 46), Денисов, Горшков (Максимов, 56), Трифонов, Власов, Чадиковски, Кожанов.

   Топхэр дагъэкIащ: Трифонов, 2 (1:0). Кожанов, 11 (2:0). Чадиковски, 15 (3:0). Сердюков, 25 (3:1). Трифонов, 40 (4:1). Чадиковски, 45 (5:1). Чадиковски, 89 (6:1).

   КъыкIэлъыкIуэу ди “Спартакыр” Сочи щыIущIэнущ щIыпIэ командэхэм.

Жыласэ Заур.

 

Ди къуэш республикэхэм

 

Бюджет IуэхукIэ

 

   Мейкъуапэ. Адыгейм финансхэмкIэ и министр Кирилловэ Татьянэ правительствэм и зэIущIэм щыжиIащ щIыпIэ бюджетым халъхьа дэщIыгъужыныгъэхэмкIэ зэры­мы­а­рэзыр. Псом хуэмыдэу бюджетым и дефицитым зэрыхэхъуэмкIэ, Къэ­рал Совет-Хасэр Iы­гъы­ным ахъшэшхуэ зэ­ры­текIуадэмкIэ, жыла­гъуэ зэгухьэныгъэхэми мылъку куэд зэрыхуау­тIыпщымкIэ.

   ЩIыпIэ депутатхэм зэ­ры­жаIэмкIэ, финансхэмкIэ министрым а дэщIыгъужыныгъэхэм теухуауэ зыри жи­Iэну къыщIэкIынтэкъым, пар­ламентархэм Адыгейм и Президентым и фондым “зрамыпщытамэ”. Ар сом мел­уан 60-м ноблагъэ. Да­уэ хъуми, депутатхэм бюджетым дыщIагъужа Iыхьэхэр пхагъэкIащ. Кирилловэ Татьянэ ахэр игъэкъуэншащ бюджетым и дефицитым зэрыхагъэхъуам щхьэкIэ. “Иджыпсту Республикэм и экономикэ щытыкIэр зы­щIэм а бюджетыр къищ­тэ­нукъым”, - къыхигъэщащ финансхэмкIэ министрым.

   Адыгейм и Президентым и фондым хухаха сом мелуан 60-м и пIэкIэ депутатхэм къагъэнар сом мелуан 16-щ. АбыкIэ мыарэзыуэ Щэумэн Хьэзрэт и деж ири­джащ парламентым и спикер Тхьэркъуахъуэ Мухьэрбийрэ бюджет-финанс­хэм­рэ налогхэмкIэ комитетым и унафэщI МатIыжь Ас­лъэнрэ. Президентым абы­хэм яжриIащ уэсыр те­кIыжрэ гъатхэм псыхэр къиумэ жылагъуэхэр ихьын­­­кIэ зэрыхъунур. Мис апхуэдэ къэхъукъащIэхэм,  нэгъуэщI насыпыншагъэхэм пэщIэтын щхьэкIэщ президент фондыр къы­щIызэрагъэпэщыр.

   Апхуэдэу щыхъукIи, щIы­пIэ парламентыр Iы­гъы­ным трагъэкIуадэу щыта мылъкум сом мелуани 5 де­путатхэм дыщIагъужащ: унэ­лъащIэ, машинэ, оргтехникэ кърыращэхун щхьэкIэ.

 

Жылагъуэхэр щIапщытыкI

 

   Черкесск. Къэрэшей-Шэрджэсым и МВД-м и пресс-IуэхущIапIэм и уна­фэщI Къардэн ФатIимэ къызэритамкIэ, щIы­пIэ милиционерхэм ­иджы­­- благъэ щIапщыты­кIащ республикэм и жылагъуэхэр, щыIэ хабзэр къызэпызыуду Iэщэ зе­зы­­гъакIуэхэр къыщIа­гъэ­щын, ахэр къытрахын щхьэкIэ.

   А лэжьыгъэхэм хэтащ хабзэхъумэ IэнатIэхэм я лэжьакIуэу УФ-м и щIы­на­лъэ зэмылIэужьыгъуэхэм къикIа милиционери 100. Абыхэм къаплъыхьащ жылагъуэхэм щабгына унэхэр, къуакIэбгыкIэхэр, автотранспортхэр.

   А махуэхэм щIыпIэ МВД-м нэхъ ткIийуэ ихъумащ мы­хьэ­нэшхуэ зиIэ ухуэныгъэхэр, правительствэм и унэр, нэгъуэщIхэри.

 

ГъущI гъуэгу зэпыщIэныгъэхэр

 

   Сыхъум. Урысейм и гъущI гъуэгухэм я уна­фэщI Якунин Владимир иджыблагъэ журналистхэм пресс-конференц ядригъэкIуэкIащ. Ар теу­хуауэ щытащ “Сочи - Тби­лиси” гъущI гъуэгу зэ­пыщIэныгъэр егъэ­жьэ­жа хъунымкIэ ялэ­жьа­хэм.

   Якунин Владимир къы­хи­гъэщащ “Сочи - Тбилиси” зэ­пыщIэныгъэр ежьэжын щхьэкIэ Абхъазымрэ Грузиемрэ я гъущI гъуэгухэм я уна­фэщIхэм зэгурыIуэны­гъэ зэрыращIылIар, зэгъусэу зэдэлэжьэну компание щхьэхуэ къызэрызэрагъэпэщар.

   “Политикэ Iуэхухэр политикхэм зэхрахыж, ауэ гъущI гъуэгухэм ехьэлIауэ диIэ къалэнхэр дэ дгъэзэщIэ­нущ, экономикэ, транспорт Iуэху зэIумыбзхэр дгъэзэ­кIуэжынущ. Абы теухуа унафэ къэтщтащ. Зэман кIэ­щIым къриубыдэу компание къызэдгъэпэщами лэжьэн щIидзэнущ”, - къыхигъэщащ Якунин Владимир.

 

Хьэщыкъуей Олег.

 

Мысыр шэрджэс пащтыхьхэм я щIэблэр

 

 

ХьэфIыцIэ Мухьэмэд

 

УсакIуэхэр

СУРЭТХЭР→

 

Хьэрып литературэм и классикхэу Баруди (Наурзокъуэ) Мыхьмудрэ Щэукъий Ахьмэдрэ ягъукIэгъэсэну, абыхэм ирагъэжьа лэжьыгъэм хуэпэжрэ ар япэкIэ зэрагъэкIуэтэным я гъащIи, я гуащIи зэрыхуэгъэпсар къехьэкI-нехьэкI хэмылъу жаIэу щыIащ Джэрым Алийрэ (1881 - 1949) Абазэ Хьэзизрэ (1899 - 1969). А тIури адыгэт икIи псэухукIэ пщIэшхуэ хуащIу, ялъытэу къэгъуэгурыкIуащ хьилмышхуэ зыбгъэдэлъу щыта я хэкуэгъу нэхъыжьхэр. Апхуэдэ зэхущытыкIэм и лъэужь хыболъагъуэ абыхэм я IэдакъэщIэкIхэр щызэбгъапщэкIи.

Джэрымыр ящыщащ Урыс-Кавказ зауэм и илъэс хьэ­лъэхэм хэкур зыбгынахэм, и натыхъуей унэцIэри ихъу­мащ. Абы дэгъуэу ищIэрт и анэдэлъхубзэр икIи адыгэ хабзэм фIыуэ хэзыщIыкI лIыуэ щытащ.

Хьэрып литературэр зыджхэм иужьрей усакIуэ нэхъ ин дыдэхэм ящыщу къалъытэ Джэрымыр.

ЩIэныгъэ абы щызригъэгъуэтар Инджылызырщ, нэхъ зыпыщIауэ щытари егъэджакIуэ Iуэхурщ. Иужь­кIэ Алий щылэжьащ Мысырым щIэныгъэ IуэхухэмкIэ и министерствэм.

Джэрымыр ящыщщ Каир Хьэрыпыбзэм и академие къыщызэIузыхахэм. Бзэм теухуауэ абы къыди­гъэ­кIа лэжьыгъэшхуэ томищ хъури, гъэхуа псэлъэ­кIэм зэрызыхуагъасэ тхылъри КъуэкIыпIэ Гъунэгъум­ щыцIэрыIуэщ. Абы къытрыригъэдзащ «Аль-Мудж­мал»,­ «Муфассал» щыщ классикэ тхыгъэхэр, X лIэщIы­гъуэм псэуа усакIуэ Ибн Фарис и псалъалъэрэ аз-3а­ма­хъшар и грамматикэмрэ (XI - XII лIлI.). 1934, 1940 гъэхэм Алий къыдигъэкIыгъащ Баруди Мыхьмуд и тхыгъэхэр щызэхуэхьэса диван (усыгъэ тхы­лъы­шхуэ). АрдыдэмкIи къигъэлъэгъуащ хьэрып усы­гъэм увыпIэ лъагэ щызиIэ усакIуэ щэджащэм и хьилмым пщIэуэ хуищIыр зэрыиныр.

Джэрымым и усэхэм нэхъыбэу яхыболъагъуэ ахэр клас­сикэ къупхъэм Iэзэу зэригъэтIысхьар, зэхэщIыкI куумрэ хэплъыхьа дахагъэмрэ и IэмыркIэ къызэры­гъэ­­щIар.

1938 - 1939 гъэхэм Каир къыщыдигъэкIа тхылъ то­мищ хъур щыхьэт зэрытехъуэщи, абы нэхъ къигъэсэ­бэ­­пыр усэ бзыпхъэ нэхъ инхэрщ. УсакIуэм и бзэм куэд­­рэ ущрохьэлIэ щIыпIэцIэхэм, бзэм хэкIуэдыкIы­жа ­псалъэхэм, курыт лIэщIыгъуэм псэуа классикхэм я цIэхэм къытепщIыкIауэ къигъэсэбэп фIэщыгъэхэм.

Хьэрып тхылъеджэм деж Джэрым Алий цIэрыIуэ щы­хъуащ критикэм иIэту зыщытхъуа тхыдэ роман­хэм­кIи. Андалусием щытепща хьэрыпхэм абы яхуиусащ «УсакIуэ-пащтыхь» тхыгъэшхуэр. Мыбдеж, шэч зэрытщIымкIэ, Стэнли Лэнпул и IэдакъэщIэкI «Маврхэр - Испанием» жыхуиIэм ижь къыщIихуагъэнущ абы. А тхыгъэр Алий хьэрыпыбзэкIэ Iэзагъэ ин хэлъу зэридзэкIащ.

Адрей тхыдэ романхэу «Чэщанэхэм я гуащэ», «ЩIыхь­щIэкъу усакIуэ», «Рашид и пщащэ» жыхуиIэхэр теухуащ фатIимид тепщэхэм, усакIуэ МутIэнэбби, Бонапарт Наполеон и зекIуэм, XIX лIэщIыгъуэм и пэ­щIэдзэм Мысырыр яхузэрымыгъэгуэшу Инджылызымрэ Франджымрэ ирагъэкIуэкIа зэныкъуэкъум.

Абазэ Хьэзиз пасэу усэ итхын щIидзащ. Адыгэ мамлюкхэм я щIэж щIалэщIэр, Мысыр курыхым и къуажэ тхьэмадэм и унагъуэ къыщытэджар, ирагъэцIы­хуащ Щэукъий Ахьмэд. УсакIуэ щэджащэм къилъытащ щIалэм и япэ лъэбакъуэхэр узыншэу. ИужькIэ Абазэм пкърышыпсыхьащ Барудирэ Щэукъийрэ я усэ гъэпсыкIэм хэлъ Iэзагъыр, абы къыдэщхьэлъащ икIи дэгъэгъащ, а щIыкIэмкIи Хьэзиз хъуащ иджырей­ хьэрып усыгъэм и тхьэгъуш нэхъ лъэщ дыдэхэм ящыщ зы.

30 гъэхэм Абазэм газетхэм, журналхэм къытрыригъэдзащ неоклассикэ усэ зыбжанэ. Щэукъий Ахьмэд и чэнджэщкIэ абы итхащ усэу зэхэлъ пьесэ «Къеисрэ Лубнэрэ» жыхуиIэр.

1943 гъэм Хьэзиз къыдигъэкIащ «Гужьеям и гурым макъ» диваныр - дунейм ехыжа и щхьэгъусэм хуиусар. А тхылъым щызэхэухуэнащ Мысырым щыпсэу цIыхубэм я гъащIэм хэлъ гугъуехьхэр.

ИужькIэ Абазэ Хьэзиз и Iэдакъэ къыщIэкIащ драмэ тхыгъэ зыбжанэ. Абы и нэхъыбэр теухуащ ислъам тхыдэм ипэ къихуэ лъэхъэнэм. Ахэр «Ал-Абасэ» (1947), «ЛIыхъужь» (1950), «Шэджэрат ад-Дурр» (1951), «Андалусием и къухьэжыгъуэ» (1952), «Шахрийар» (1954), «Чырэм и нур» (1961), «Къейсэр» (1963) пьесэхэрщ. Нобэрей къэхъукъащIэхэм теу­хуащ «Бжьыхьэ тхьэмпэхэр» (1957), «Захьрэ» (1968) жыхуиIэ пьесэхэр.

Абазэ Хьэзиз и тхыгъэхэм набдзэгубдзаплъэу кIэ­лъы­плъащ хьэрып критикэр. ФIыи хужаIэрт, къыщракъухьи къэхъурт.

Литературэм традиционализмым и лъабжьэр щызыгъэбыдэ Ал-Аккад, Тахьэ Хъусейн, Ал-Уэкил сымэ Абазэр ягъэзахуэ. Реалист еплъыкIэм и телъхьэхэм ар мытэмэму къалъытэ. Абыхэм ящыщу Ал-Алим, ан-Нэкъаш сымэ зэрагъэувымкIэ, Абазэм и усыгъэр буржуазие жьгъейм и философием и пщэкIэ кIуэр­къым икIи зэрыщыту зэран хуохъу жылагъуэ зыу­жьы­ныгъэр IупщIу плъагъуным.

Баруди хуэдэу, Абазэ Хьэзизи и гъащIэр тхэн къудейркъым зытриухуар. Каир дэт университетым и юри­дическэ факультетыр къиуха нэужь, ар лэ­жьащ генеральнэ про­куратурэм и департаментым и уна­фэ­щIым и къуэдзэу.

30 гъэхэм Абазэр парламентым хагъэхьэ, ар Къэлюбие, Фаюм, Минье, Порт-Саид, Асьют вилайетхэм я тхьэмадэу щытащ. 1946 гъэм къулы­къур еутIыпщ, литературэм и къару псомкIи зритын пап­щIэ.

Абазэ Хьэзиз Хьэрыпыбзэм и ака­демием куэдрэ хэтащ. Мы­сырымрэ Сириемрэ я гъуаз­джэмрэ литературэмрэ я Хасащхьэм хыхьэ усыгъэ къудамэм и унафэщIт, къэралым ис усакIуэхэм я Ассамб­леем и тхьэ­мадэт. Абы и ныбжьэ­гъуфIт Джэрнуси Хъалид. А тIум ассамблеем хэт адрей цIыху 27-ри я акъылэгъут, а псоми литературэр традиционализмым хэкIыкIын хуейуэ къалъытэрт.

Мыбдеж Джэрнуси щхьэкIэ псалъитI-щы щыжыIапхъэщ. УсакIуэ хъуну щIалэр къыща­лъ­­­хуащ Араби Ахьмэд и зэщIэ­хъе­еныгъэм лIыгъэ къыщызыгъэлъагъуэу хэта адыгэ­ офицерым и унагъуэм.­

Каир дэт университетыр къиуха нэужь, ар лэжьащ­ журналисту, мыдрисэм и егъэджакIуэу. 1936 гъэм Мы­сыр радиом иригъэкIуэкIащ усыгъэм и зэхьэзэхуэ. Абы хэта цIыху 346-м ятекIуэри, Джэрнуси къехь япэ саугъэтыр. «Гупсысэм и хуитыныгъэ» - арат ар цIэрыIуэ зыщIа усэм зэреджэр. Илъэс 19 докI­ри, Джэрну­си Хъалид ХьэрыпыбзэмкIэ академием и саугъэтыр къыхуагъэфащэ (1952 гъэ).

И гугъу щIыпхъэщ нэгъуэщI зы усакIуэми - Сабри Исмэхьил (1854 - 1923), адыгэ мамлюкхэм я щIэблэм, Щэукъий Ахьмэд, МутIран Хъалил, Камил Мустэфа, нэгъуэщI тхакIуэ цIэрыIуэхэм я ныбжьэгъуу щытам.

Академик Крачковский Игнатий (1883 - 1951) къы­зэ­рилъытэмкIэ, Сабри и тхыгъэхэм къыщигъэ­щIэ­­рэ­щIэ­жащ пасэрей усыгъэр икIи ар нобэ Мысырым и уса­кIуэ нэхъ инхэм ящыщу къалъытэ.

Сабри Исмэхьил щхьэкIэ хьэрыпхэм «усакIуэхэм я щихъ» жаIэ. Абы и усыгъэм зэпещIэ традиционализмымрэ романтизмымрэ. Сабри и творчествэр лъэ­хъэ­нитIу зэпауд. Япэ лъэхъэнэм курыт лIэщIыгъуэхэм я усыгъэ акъужькIэ бэуащ ар, етIуанэм - къызэригъэ­пэщащ романтикэкIэ гъэнщIа лирикэ, уэрэд куэд, ит­хащ социальнэ Iуэхугъуэхэм ехьэлIа усэхэр, дунейм къытригъэхьащ.

 

Мы дунеижьым хабзэу къыщокIуэкI:

Гужьейм, дзыхьмыщIым гъащIэр дызокIуэкI.

Уи хэкур хамэм хэутэн ищIам,

Уи лъэпкъыр ещхькъэ бзэншэу бжьым щIэщIам.

Хьэзаб мыухщи, поткIукI гуIэ нэпс,

Имылъагъужу ди нэм дыгъэ нэпс.

ДыхэмыкIыжщи апхуэдэу бэлыхь,

Ди щыгум джатэр щхьэщагъэджэгухь.

ИтIани аркъым: тщIынщ зэтес дунейр,

ЩIэныгъэр, гуащIэдэкIыр хъум дыдей.

ЛIэщIыгъуэрыбжэу кIыфIыгъэм хэтар

Плъагъунщ, ныбжьэгъу, дыгъэпсым хэтшау.

ИтIанэ зауэм щIэбэг тепщэу хъуар

Iэпхлъэпх ищIынут ди къару бэгъуам, -

 

апхуэдэу щетх Сабри Исмэхьил «ГупсысапIэ» зы­фIи­ща и усэм.

Мысырым щыщ адыгэ усакIуэхэм ятеухуа ди хъыбарыр дыухынщ Теймур Айшэ (1840 - 1902) и Iуэху­щIа­фэмкIэ. Теймур унэцIэр зэрихьэу литера­тор цIэры­Iуэ хъуахэм къахэкIа бзылъхугъэм и адэ Исмэхьил политикэ Iуэхузехьэт. Абы и пхъум щIэныгъэфI щригъэгъуэтащ и унагъуэм. Айшэ уэрсэру ищIэрт бзэ зыбжанэ, хьэрыпыбзэкIэ, къэжэрыбзэкIэ, тыркубзэ­кIэ усэ итхырт. Журналхэм, газетхэм куэдрэ къыте­хуэрт абы и хъыбархэри, нэгъуэщI тхыгъэхэри.

Теймур Айшэ и япэ усэ тхылъыр Истамбыл къы­щы­дигъэкIащ. Прозэми усыгъэми абы нэхъ щищIасэр клас­сикэ тхэкIэрт.

ХIХ лIэщIыгъуэм хьэрып гъащIэм щызекIуэу щыIа хабзэхэр къэплъытэмэ, усыгъэ уафэм къыдэшэсея ва­­гъуэщIэр зэрыбзылъхугъэм псори къигъэуIэб­жьырт. Айшэ муслъымэныгъэр къызэпызыуду ялъы­тэрт, ауэ а псоми пэувыфащ адыгэ пщащэр икIи Къуэ­кIыпIэ Гъунэгъум и цIыхубз псоми япэ журналхэм, газетхэм и тхыгъэхэр трыригъэдзэн щIедзэ. «ЦIыху­бзыр, абы и бэнэныгъэр, и гуащIэдэкIыр» зы­фIи­ща и тхы­лъым хьэрып еджагъэшхуэ Тахьэ Ахьмэд­ къыщегъэ­лъагъуэ цIыхубз зэщIэхъееныгъэм япэу Тей­мур зэрыхыхьар. 1896 гъэм Айшэ къоув муслъымэн цIыхубзхэр гъэрыпIэм къишауэ щхьэхуит щIын хуей­уэ, Европэм щыщ адрей бзылъхугъэхэм нэхърэ ахэр щIэнэхъыкIэн щымыIэу. ИужькIэ абы хиша гъуэгум ирокIуэ нэгъуэщI усакIуэ цIыхубзхэри - Аль-Иазджи­ Уардэрэ Марраш Мэремрэ. Абыхэм я усэ, новеллэ, пу­блицистикэ тхыгъэ куэд траухуэ социальнэ Iуэху­гъуэ­хэми.

Теймур Айшэ и публицистикэр икъукIэ сэбэпышхуэ къыхуэхъуащ Мей (Зияд Мэрем) - цIыхубз тхакIуэ цIэрыIуэм, иджырей КъуэкIыпIэм фIэлIыкI нэхъ ин дыдэ зиIэхэм ящыщым и гуащIэр зэфIэувэным. 1925 гъэм тхыгъэ щхьэхуэ абы хуитхауэ щытащ и адыгэ егъэджакIуэм.

 

ТхакIуэхэр

 

Ди хъыбарым и къыкIэлъыкIуэ напэкIуэцIхэр тедухуащ адыгэ мамлюк ахъырзэманхэм къатеп­щIы­кIы­жа мысыр тхакIуэхэм. Абыхэм я цIэр хьэрып ли­те­ра­турэм къуэпс быдэкIэ хэкIащ, я IэдакъэщIэкIхэр ядж курыт еджапIэхэм щIэсхэми, студентхэми, къы­зэрыгуэкI тхылъеджэхэми.

Мысыр новеллэм и япэ вагъэбдзумэр къэзыхьауэ ялъытэр Теймур Мухьэмэдщ (1892 - 1921). Ар Теймур-пэщэ Ахьмэд фи­лолог лъэрызехьэм, хьэрып классикэ литературэмрэ IуэрыIуатэмрэ я къэхута­кIуэм, пасэрей тхылъыжьхэмрэ Iэрытххэмрэ я зэ­хуэ­хьэсыжакIуэм и унагъуэм къыщалъхуащ. Я анэр пасэу щылIэм, Мухьэмэд щIалэ цIыкIуми абы и къуэш­хэми я гъэсэныгъэр и пщэ дилъхьэжащ я адэ шыпхъу­ Теймур Айшэ.

И сабиигъуэм щыщIэдзауэ тхакIуэ хъуну ныб­жьы­щIэр литера­турэ Iуэхум хэша мэхъу, я унагъуэм исхэм тхылъым пщIэуэ хуащIыр зэрыиным и фIыщIэкIэ. А псор, дауи, лъэужьыншэ хъуакъым Му­хьэмэд и дуней еплъыкIэр щызэфIэувэм. Курыт щIэныгъэ абы щызрегъэгъуэт европей курыт еджапIэхэм ещхьу Каир дащIыхьам. А илъэсхэм белджылы къохъу лите­ра­турэмрэ гъуазджэмрэ абы лъагъуныгъэ зэрыхуи­Iэр. Апхуэдэ гукъыдэжыр сыт и лъэныкъуэкIи къы­да­Iыгъ и адэмрэ абы и шыпхъумрэ. ИлъэсипщI ныбжьым къыдыщIедзэ Мухьэмэд усэ тхыныр. Поэзием лъагъуныгъэу абы хуищIар зыкIи ужьыхакъым и гъащIэ мащIэр иухыху.

Абы къыдэкIуэу Теймур Мухьэмэд дихьэхырт гъуаз­джэм и нэгъуэщI лIэужьыгъуэхэми. Псом хуэмыдэу фIыуэ илъагъурт театрыр. ЕджапIэм щыщIэс зэманым ар куэдрэ кIуэрт спектаклхэм, езым я унагъуэ теат­рым щыджэгурт, абы щагъэлъэгъуэну пьесэхэр итхырт. Мухьэмэд и къару щоплъыж публицистикэми. Абы къытрырегъадзэ социальнэ-жылагъуэ икIи хабзэ-бзыпхъэ къэхъукъащIэхэм ятеухуауэ тхы­гъэ зыбжанэ.

Курыт щIэныгъэ зригъэгъуэта нэужь, ар Париж ма­кIуэ. ИлъэсищкIэ абы щедж европэ литературэр, щы­гъуа­зэ зещI франджы щэнхабзэ гъащIэм, я хьэл-щэнхэм, хабзэхэм кIэлъоплъ. И нэгу щыщIэкIахэр, гукъи­нэж нэхъ щыхъуахэр Мухьэмэд щызэхуихьэсыжащ «Париж теухуа гукъэкIыжхэр» тхылъым.

Дунейпсо зауэм и пэщIэдзэ зэманым ар ирихьэлIащ Мысырым щыIэу. Абы къехъулIакъым и еджэныгъэр и кIэм нигъэсыну, ауэ, жыIэн хуейщ, алъандэрэ зыхуеджами, зригъэщIами я фIыщIэкIэ Мухьэмэд пасэу къызэрыжэпхъар, Iуэху еплъыкIэ нэхъ зэрыубыда иIэ зэрыхъуар.

Зауэ екIуэкIымрэ революцэ зэщIэхъееныгъэмрэ я толъкъунхэм зэщIищта къэралым Теймур Мухьэмэд зыщрегъэужь щэнхабзэ Iуэху зехьэн и лъэныкъуэкIэ иIэ зэфIэкIымрэ къарумрэ. Абы а зэманым къытрыригъадзэ тхыгъэхэм къызэрагъэлъагъуэмкIэ, ар пэIэ­щIэт политикэ и лъэныкъуэкIэ къабзэу икIи бзыгъэу укъуэдия еплъыкIэм. Ар либералт, зыпылъари зыщ - цIыху щхьэ закъуэм иIэн хуей хуитыныгъэм, демократием, зэхуэдэныгъэм къыхуеджэныгъэкIэ къыхузэщIэIэтэнырщ.

Зауэ, зауэ нэужь лъэхъэнэхэр Теймур Мухьэмэд и литературэ лэжьыгъэм и нэхъ купщIафIэ зэману уващ. ТхакIуэм етх публицистикэ лэжьыгъэ зы­бжанэ, щэнха­бзэм, еджэныгъэм, псом хуэмыдэу литературэ гуа­щIэм теухуауэ. Мухьэмэд и пьесэхэр дунейм къы­тохьэ, а лъэхъэнэм ирохьэлIэ абы и хъыбар нэ­хъы­фI­хэри.

Теймур етхьэкъу драматургием. Абы етх «Хъарым ис бзу цIыкIу», «Абу ас-Саттар-ефэнды», «Ныбжьэ­гъугъэ жумарт» пьесэхэр, ахэр сценэм щыгъэувы­ным­ холэжьыхь, сыт щыгъуи пыщIэныгъэ быдэ яхуиIэщ Париж и театральнэ гупхэм.

«Ас-Суфур», «Аль-Мимбар» газетхэм Мухьэмэд къытрыригъэдза и тхыгъэхэр сэбэп мэхъу театр кри­тикэр къызэщыунымкIэ. Ар ятотхыхь ХХ лIэщIыгъуэм и пэщIэдзэм и драматург, актер цIэрыIуэхэу ал-Юсуф Роз, Хъиджази Сэламэ, Идэ Хьэзиз, ал-Мэхьди Мунир, нэгъуэщIхэми.

Теймур Мухьэмэд Мысырым и япэ театр критик икIи тхыдэдж инщ.

Тхэн Iуэхум абы щиIэ зэфIэкIыр нэхъ къыщынэIуар новеллэхэрщ. Абыхэм я нэхъыбапIэр щитхар 1917 - 1918 гъэхэрщ икIи «Нэхэм ялъагъу псор» псалъащхьэр иIэу «Ас-Суфур» газетым къытрырегъадзэ. А хъыбархэм яхыболъагъуэ кине­матограф еплъыкIэкIэ къэпхъуэта хъуа теплъэгъуэхэр. КинокIэ дигъэлъа­гъум­ хуэдэу тхакIуэм ди пащхьэ кърегъэувэ жыла­гъуэр­ псэуныгъэ и лъэныкъуэкIэ зэрызэтепщIыкI лIэу­жьыгъуэ зыбжанэ.

Теймур Мухьэмэд новеллэ куэд дыдэ и къалэмыпэм къыщIэмыкIами (псори тIощIым ноблагъэ), ар ялъытэ мысыр литературэм и жанр кIэщIым и лъабжьэр зыгъэтIылъауэ. Социальнэ Iэпкълъэпкъыу гъащIэм къыхигъуатэхэм хъыбар пэж фащэ япэу щы­зытIэгъар аращ. А гупсысэм арэзы тохъуэ хьэрып литературоведхэри, КъуэкIыпIэ Гъунэгъум щыпсэу къэралхэм я литературэр зыдж журт академик Крачковский Игнатий, украин профессор Крымский Агафангел, азербайджан академик Али-заде Абдулкерим, урыс профессор Коцарев Николай сыми.

И гъэпсыкIэкIэ Теймур Мухьэмэд и новеллэхэр гу­питI ипщIыкI хъунущ. Япэрейм хохьэ жылагъуэ-поли­ти­кэ, цIыху псэукIэм теухуа Iуэхугъуэхэр къыщиIэт хъыбархэр («Дыгъумрэ дыгъумрэ», «МафIэгум», «Хьэ­гъуэ­лIыгъуэрэ дыуэщIрэ», «Кофем хэт шэрэ сабэм хэт шэрэ», «Унэ угъурлы», нэгъуэщIхэри). ЕтIуанэ гу­пым хеубыдэ хабзэмрэ нэмысымрэ пыщIауэ цIыху­бзым гъащIэм щиубыд увыпIэм, нэчыхьым, унагъуэм,­ лъагъуныгъэм теухуа тхыгъэхэр. Апхуэдэхэщ, пса­лъэм­ папщIэ, «Си тхьэ, хэт мы насыпыр къыщIэб­гъэ­щIар?», «Уэрам... унэ №22», «Сабийуэ щытащ, щIалэ жэпхъа къыхэкIащ» новеллэхэр. ФIыуэ упхры­плъ­мэ, гу лъыботэ мы хъыбархэри социальнэ Iуэху­хэм къуэпскIэ зэрапыщIам.

Теймур Мухьэмэд и новеллэхэм я нэхъыбапIэм тхылъеджэм и гупсысэр хуагъэуш мылъкумрэ къулыкъумрэ, мыхъумыщIагъэмрэ Iеягъымрэ къазэрып­къ­­­рымыкIыр, атIэ цIыху Iейхэм, бзаджэхэм мылъкури къулыкъури езыхэм яй зэращIым. Апхуэдэ гупсы­сэхэр и нэщэнэу щытащ ХХ лIэщIыгъуэм и пэщIэдзэм щыIа уэркъ-демократ Iуэху еплъыкIэм.

Теймур Мухьэмэд узэщIакIуэ-идеалистт. Социальнэ мы­гъуагъэу щыIэ псори зэрыбгъэкIуэд хъуну зы хэ­кIы­пIэ закъуэт абы къилъытэр - ар цIыхум и зэхэ­щIы­кIым зегъэужьын, щIэныгъэм зегъэубгъун, зы­лъэ­кIхэр зылъэмыкIхэм ядэгъэIэпыкъун. Апхуэдэ щIы­кIэкIэ тхакIуэм хуэщIауэ псэухэр къыхуриджэрт я мылъ­кум­кIэ къулейсызхэм зыщIагъэкъуэну, ядэгуэшэну.

«ЩIыхьымрэ медалымрэ ятхьэкъуа» хъыбарым Мухьэмэд Теймур щIалэщIэ бейм къехьэкI-нехьэкI хэмылъу жреIэ:

«Уэ уи хэкур, ныбжьэгъу, хуэныкъуэщ уи хъугъуэ­фIы­гъуэм щыщ. Хуейщ ар тхъэжыгъуэм къыхуигъэсэ­бэ­пыну. Уэ къыпщогугъ тхьэмыщкIэхэр, пщIэ зыщIа­мыт еджапIэ зиIэну хуейхэр; къыпщо­гугъ жьыкIэфэ­кIэ хъуахэр, узым, къулейсызыгъэм, жьыгъэм зэщIи­Iу­лIахэр. Уэ къонэцI сабий унэншэхэр. Уэрмырамэ, хэт къахузэIуихын абыхэм сымаджэщхэр, уэрмыра­мэ,­ хэт хулъэкIын ар? А зы гъуэгурщ уэ нэхъ пхуэфа­щэу щыIэр».

Теймур Мухьэмэд уэркъ-либерал гупхэм я Iуэху еплъыкIэр хэIущIыIу ещI. Апхуэдэ гупсысэр абыхэм я дежкIэ гъащIэм и зыужьыкIэм къилъхуа гъуазэт, абы къигъэщIа хабзэт.

«Нэхэм ялъагъу псор» тхылъым ит дэтхэнэ новеллэри къащти, Iэмал имыIэу абы ущрохьэлIэ жыла­гъуэм хэлъ мыгъуагъэхэм щыщ зыгуэр.

Теймур Мухьэмэд хуабжьу егъэгуейщей мызахуа­гъэ­хэм: зылъэкIхэм зыхулъэмыкIхэр зэрагъэпщы­лIыр,­ тхьэмыщкIэм и лъэр бейм зэрыщIиудыр. Абы и тхыгъэхэм куэдрэ ущрохьэлIэ зэныкъуэкъу-зэпэ­щIэ­увэныгъэхэм.

ТхакIуэ набдзэгубдзаплъэр кIыфIыгъэмрэ нэху­гъэм­рэ зэхэгъэщхьэхукIауэ къэгъэлъэгъуэным хуэIэ­ижьт икIи ар зи телъхьэ лъэныкъуэр сыт щыгъуи IупщIт - ягъэикIэхэмрэ ягъэпудхэмрэт. Теймурыр и бийт икIи екIурабгъу имыIэу ебэнырт цIыху Iейхэм, напэншэхэм.

Хъыбархэм ящыщ зыбжанэ дунейм къытехьэным щхьэусыгъуэ хуэхъуащ езы тхакIуэм и гулъытэ жаныр гъащIэм и къэхъугъэ куэдым зэрыпыщIар. Щапхъэу къэтщтэнщ «Кофем хэт шэрэ сабэм хэт шэрэ» хъыбарыр. КIэщI дыдэу къэпIуэтэжмэ, мыращ Мухьэ­мэд и нэ къыфIэна Iуэхугъуэр.

А пщэдджыжьым езы тхакIуэр и ныбэ изу пщэдджыжьышхэ ищIри IуэхукIэ ежьащ Александрие кIуэну. Вокзалым деж ар щрихьэлIащ куэдым езыгъэ­гупсыса Iуэху: зы лIы гуэрым, зэрыпIащIэм къыхэкI­кIэ IэщIэхури, шэ зэрыт и кхъуэщыныр къутащ, ауэ шэр Iисраф хъууэ кIуэдакъым - фейцейуэ хуэпа щIа­лэжь цIыкIухэу пэмыжыжьэ дыдэу щытхэр къажэри, сабэм хэлъэда шэр джэдум хуэдэу бзэгукIэ къабзеижу щIадзащ. ТхакIуэм а теплъэгъуэм игу къи­гъэ­кIыжащ пщэдджыжьышхэм кофе иримыфыфу абы хи­кIэн хуея шэр джэдум зэрыритыжар.

Хъыбарыр еух мыпхуэдэ псалъэхэмкIэ: «О, Азалыхьталэ, нышэдибэ кофем хэскIэн хуея шэм дауэ селъэстэуэнкIэ хъуа, мыбдежым мы тхьэмыщкIитIым сабэм хэт шэр анэ быдзышэм хуэдэу ирафу?!».

Апхуэдэ кIэуххэр хьэл зыхуэхъуа новеллэхэрщ Теймур Мухьэмэд и IэдакъэщIэкIхэр. Абы тхылъе-джэр къыхуриджэ хуэдэщ езым щIыгъуу дэгупсысэну: захуэу пIэрэ цIыху лажьэншэр яубыду лъэхъуэщым ирадзэныр, лIыукIхэр, дыгъуэгъуакIуэхэр щхьэхуиту дунейм зэрытетыр («Дыгъумрэ дыгъумрэ»), цIыхум и пщIэр мылъку бгъэдэлъымкIэ къызэралъытэр («Махуэшхуэ хьэндрэфий»)?

 «ХьэгъуэлIыгъуэрэ дыуэщIрэ» хъыбарым хэт цIыхуи­тIым я гъащIэхэмкIэ къэгъэлъэгъуа мэхъу дунеитI зэ­пэ­щIэувар. ГущхьэIыгъым и къуэр малIэри телъщ, а зэ­ман дыдэм пэщэм и къуэм фыз къригъэшауэ хьэ­гъуэ­лIыгъуэшхуэ хуещI. Пэщэм ауи идэркъым хьэдэ щIэ­зылъхьэ къулейсызым зыгуэркIэ зыщIигъэкъуэну. Ар дунеитIым, гъащIитIым я плъыфэ, я щытыкIэ зырызщи, ахэр зэрызэпэщIэтым и щапхъэ нэры­лъагъущ.­ Мылъку зиIэмрэ зимыIэмрэ щызэбгъэдэс, зым и пщIэнтIэпс адрейм щишх псэукIэм зэныкъуэ­къум нэхъ зыкъыщеIэт.

«ХьэгъуэлIыгъуэмрэ дыуэщIымрэ» щекIуэкI зэны­къуэ­къум уигу къегъэкIыж Чехов Антон и «ХэплъапIэ» тхыгъэр.

ЩIэныгъэм цIыхум и дунейр нэхъ нэху, къабзэ зэ­ри­щIыр хьэкъыу зыпхыкIа тхакIуэм и тхыгъэхэри хуигъэ­псырт а Iуэхум. Абы и лъэныкъуэкIэ щап­хъэфIщ «Ма­фIэгум» хъыбарыр. Мы тхыгъэм купщIэ нэ­хъыщхьэ хуэ­хъуар мэкъумэшыщIэм къыщхьэщыжынырщ, абы цIыху­гъэ къабзэ кIэлъызехьэнырщ. А хъыбарым Теймур Мухьэмэд щыдегъэлъагъу адыгэ лIыжь угъурлыр, жылэм я тхьэмадэу хахар. А образыр езы тхакIуэм фIы дыдэу зэрилъагъур белджылы­ ещI хуэсакъыу, плъыфэхэр икъукIэ Iэзэу къызэригъэ­сэ­­бэпымкIэ.

«Купем къыщIыхьащ илъэс 60 зи ныбжьын тхьэма­дэ. Абы и нэхэр дахэщ, езыр нэкIущхьэплъу зэрыщы­тым къегъэлъагъуэ ар адыгэ лъэпкъым къызэры­­хэ­кIар. И пащIэ кIапитIыр тхьэкIумэ лъэдакъэхэм нэсрэ­ хужыпIэну йокIуэкI. Ар къэтIысащ си гупэкIэ, гъуэгуанэ техьа псоми я нэгур щIиджыкI пэлъытэу зэпиплъыхьу», - етх Мухьэмэд Теймур.

«Мыбдежи абдежи», «Мысырым щыпсэухэр гъа­щIэм къыщIыкIэрыху щэхухэм ящыщ зы», «Унэ угъур­лы», «Уэрам... унэ №22», «ЩIыхьымрэ медалымрэ ят­хьэ­къуа» хъыбархэм къыщыIэтащ щIэныгъэ зэгъэ­гъуэ­ты­нымрэ гуманистическэ Iуэху еплъыкIэ и лъэны­къуэ­кIэ тхакIуэм и псэр нэхъ зезыхуэмрэ... Гъэсэны­гъэр, къулейхэм я бын сэхъуар, къулыкъущIэкъухэр лъабжьэ хуохъу ахэр зыхэтэджыкI щхьэусыгъуэхэм.

Илъэс 29-рэщ Теймур Мухьэмэд къигъэщIар. Абы щыщу литературэ лэжьыгъэм лъос илъэсипщI иримыкъу. Сыт хуэдэ къэхъугъэхэмкIэ гъащIэр къэмыукъубеями, адыгэ мамлюкхэм къащIэхъуа тхакIуэм и цIэм игъащIэкIэ пыщIауэ щытынущ мысыр новеллэмрэ лъэпкъ театрымрэ.

ТхакIуэм и къалэмыпэ къыщIэкIа псори зэхуахьэсыжри, томищ хъууэ Каир къыщыдагъэкIащ 1922 гъэм. Япэ томыр, «Псэм и лыдыкIэ» жыхуиIэр, къы­зэIуех Теймур Мухьэмэд и гъащIэмрэ и лэжьыгъамрэ теухуауэ абы и къуэш Теймур Мыхьмуд итха пэублэ псалъэмкIэ. И къуэшым иригъэжьа лэжьы­гъэм пызыщэну гъащIэм хухихат Теймур Мыхьмуд. Ар хъуа­уэ щытащ мысыр модернистхэм я школым и пхыгъэкIакIуэ нэхъ цIэрыIуэ дыдэ. Мыхьмуд иджырей­ реалист новеллэ жанрым и къызэгъэпэщакIуэу, Мы­сы­­рыр щыгъэтауэ, хьэрып къэрал псом къыща­лъы­тэ.­­

«Теймур Мыхьмуд ди литературэм щиубыд увыпIэр ебгъапщэ хъунущ Чеховымрэ Горькэмрэ - урыс, Мо­пассан - франджы литературэхэм щаIыгъ увы­пIэ­­хэм», - апхуэдэу тхакIуэм хужиIащ мысыр критик цIэры­Iуэ Хаддад Абу Фарид Мухьэмэд. «Хьэрып литературэр - ХХ лIэщIыгъуэм» тхыгъэм академик Крачковский Игнатий щыжеIэ: «Новеллэр иджырей мысыр литературэм утыкур нэхъ щызыубыда жанрщ. Абы къыдэплъеящ адрей хьэрып къэралхэри. Къапщтэмэ, апхуэдэщ Иракыр. Сириер езым и гъуэгукIэ абы къекIуэлIащ Джэбран и зэман лъандэрэ, абы къыгухьэри а зэщIэхъееныгъэр япэкIэ зыгъэкIуэтэн куэд­­кIэ щIэгъэкъуэн хъуащ. Ауэ абыхэм я цIэрыIуа­гъэр я къэрал гъунапкъэм икIакъым икIи Теймур Мыхь­муд фIэкIа зыми хузэфIэкIакъым а жан­рым и тхьэмадэу хьэрып къэрал псоми хэIущIыIу щыхъун».

Псэу щIыкIэ Мыхьмуд хъуауэ щытащ иджырей хьэрып литературэм и классик. 1947 гъэм тхакIуэм, и гуа­щIэм пщIэшхуэ зэрыхуащIым и щыхьэту, Каир Хьэ­рыпыбзэм и Академием и саугъэт къратащ. ИлъэситI докIри, Теймур нэхъыщIэр абы и академикыу хах.

Ар 1894 гъэм мэкъуауэгъуэм и 16-м къалъхуащ. Теймур-пэщэ Ахьмэд тхэныр фIыуэ иригъэлъэгъуащ и къуэ гъэфIэн Мыхьмуди. ИщхьэкIэ къызэрыщыдгъэлъэгъуащи, Мухьэмэд и гъуэгум ирикIуащ и къуэш­ нэ­хъыщIэри. Къуажэ нэхъ пхыдзахэм и зыгъэпсэху­гъуэ зэманыр щигъакIуэурэ, абы анэ быдзышэу пкъры­­шыпсыхьащ феллахьхэр зэрыпсалъэ бзэ къулейр, къэIуэтэкIэ дахэрэ IуэрыIуатэм и ауан щIыкIэкIэ узэдар. Мухьэмэд щIыгъуу абы нэхъ гъунэгъуу зригъэцIыхуащ мэкъумэшыщIэхэм я гъащIэр, икIи иужькIэ ахэр къыщигъэсэбэпыжащ и хъыбархэм, повестхэм, пьесэхэм.

1939 гъэм Теймур Мыхьмуд и хъыбархэр щызэхуэ­хьэ­сауэ къыдэкIа тхылъым къызэрыщигъэлъэгъуащи, абы и гуащIэр зэфIэувэным икъукIэ сэбэп къыхуэ­хъуащ и адэр, и къуэш нэхъыжьыр, и адэ шыпхъу Тей­мур Айшэ, абы къыдэкIуэу тхылъ зэджахэр, езым гъащIэм щызригъэгъуэта Iуэху еплъыкIэр.

1914 гъэм Мыхьмуд мазэ зыбжанэкIэ Iэрызехьэу пIэм хэлъащ. Узым и зэранкIэ абы еджапIэ ищхьэр къыхуэухакъым икIи мурад ищIащ тхэн лэжьыгъэм ерыщу зритыну. Адыгэ щIалэм куэд щIеджыкI, зре­гъащIэ къухьэпIэ литературэр. Псом хуэмыдэу франджыхэм яйр. И лэжьыгъэм и пэщIэдзэ лъэхъэнэм ар ет­хьэкъу Мопассан. ИужькIэ Мыхьмуд и IэдакъэщIэкI­хэм къагъэлъагъуэ тхакIуэ ныб­жьыщIэр Чеховым зэрыдэплъейр.

Урыс литературэр щIэгъэ­къуэн къызэрыхуэхъуам теухуауэ Теймур Мыхьмуд 1958 гъэм етх:

«Нобэр къыздэсым ефIэкIы­ны­­гъэр сэ изот цIыхугъэ жу­мар­тагъкIэ Iэта урыс литературэм, Чеховыр собж новеллэ зытххэм я нэхъ Iэзэ дыдэу. Сэ псэкIэ зыхызощIэ псэкупсэ къуэпс гуэрхэмкIэ урыс литературэм, гъуазджэм сазэ­ры­­­­пыщIар».

20 гъэхэм я пэщIэдзэм хуозэ Теймур Мыхьмуд и япэ рассказхэр дунейм къыщыте­хьар. Абыхэм гъащIэр къыщигъэлъагъуэрт зэрыщыт дыдэм хуэдэу, къызыфIэгъэщI IэмыркIэ дунейм теплъэныр IэщIыб зэрыщищIыр белджылыт. И хъыбар нэхъ пасэхэм сюжет яхуэхъур ар фIыуэ зыщыгъуазэ, жэщ-махуэ жыхуаIэм хуэдэу зыхэс, езым къе­дза «дуней цIыкIурт». «Щихъ Джумэ», «МытIу-Алий и адэш» япэ тхылъхэм Теймур Мыхьмуд зыкъыщигъэ­лъэ­гъуащ тхакIуэ-реалисту. Ар хуаб­жьу егъэпIейтей мы­сыр феллахьхэм, къулыкъущIэ­хэм, буржуазие курытымрэ жьгъеймрэ къахэхъукIа цIыху­хэм я гъащIэр зыхуэдэм.

ТхакIуэм къегъэлъагъуэ мэкъумэшыщIэ къы­зэ­рыгуэкIхэм я гъащIэ гугъур, сыт щыгъуи къы­кIэ­ры­хуарэ зыщIэхъуэпс тIэкIуми лъэIэсыну зэфIэкI зимы­Iэ­хэр; хьэжьвакъэжьышхрэ IулъхьэкъеIыхыу псэу къулыкъузехьэхэмрэ буржуазие жылагъуэм хэлъ мыхъумыщIагъэхэмрэ сэтей къыщищIкIэ абы ирогубжь, ирогубжь фэрыщIхэм, пцIыупсхэм, Iужажэ­хэм, къулыкъущIэкъухэм, н.

Буржуазие цивилизацэм и щIыб зэрыхуэгъэзар псом хуэмыдэу наIуэу абы къыщигъэлъэгъуащ, къалэм теухуа и хъыбархэу къулыкъущIэхэм, сатуущI­хэм, «щIалэгъуалэ дыщэм» теухуахэм.

Теймур Мыхьмуд и новеллэхэм яIурылъ бзэм теухуауэ жыIэн хуейщ ар зы лъэныкъуэкIэ къызэ­ры­гуэ­кIыу, къегъэкIуэкI-негъэкIуэкI, зэрызелъафэ хэмыту зэрызэщIэлъэщIар, нэгъуэщI лъэныкъуэкIэ къапщтэмэ, ар икъукIэ шэрыуэщ икIи купщIафIэщ. ТхакIуэм къегъуэтыф зи гугъу ищIым дэплъагъун хуей Iыхьэ нэхъыщхьэр икIи ар апхуэдизкIэ нэхуу, къабзэу уе­гъэ­лъагъури, нэм къыIуидзэр зи гугъу ищIым и теплъэ къудейркъым, атIэ тхылъеджэр негъэплъыс абы игу лъащIэм. Адыгэ щIалэм и новеллэхэр кIэщIщ икIи напэкIуэцI зыщыплIщ зэрыхъур. Абы къыдэкIуэу Мыхьмуд и рассказхэр, япэ ит адрей тхакIуэхэм яйм ебгъапщэмэ, хуэхейщ ущие егъэлеям.

Фахьури Хъаннэ зэрыжиIэмкIэ, «Теймур Мыхьмуд иджырей хьэрыплитературэм щыяпэу къигъэщIащ образ щэджащэхэр, икIи ахэр къигъэлъэгъуащ бгъуагъ­кIи, кIыхьагъкIи, кууагъкIи». Гу лъотэ цIыху­хэр, зи гугъу ящIым къызэщIиIэтауэ, Iуэхум хуэжыджэру зэ­ры­зэпсэлъылIэр икIи абы наIуэу къегъэлъагъуэ Теймур-драматургым Iэзагъышхуэ зэрыбгъэдэлъыр.

ТхакIуэм куууэ къыщIегъэлъэф и лIыхъужьхэм я гурыгъу-гурыщIэхэр, я гупсысэр. Ауэ ар пкъынэ-пкъынэу зэпкърихыу аркъым, атIэ Iуэхум къыщыхъу-къы­щыщIэхэм епхауэ цIыхум и псэм зэрызигъазэр дегъэ­лъагъу, абы щыгъуэми псалъэ куэди, теплъэгъуэ зы­бжани къимыгъэсэбэпу зэ тегъэпсэгъуэкIэ къегъэнэхуф нэхъ хэубыдыкIауэ гу зылъыуигъэтэнур.

Теймур Мыхьмуд къыдигъэкIащ новеллэхэр зэрыт тхылъу тIощIым щIигъу. А псор зэхэплъхьэжмэ, XX лIэщIыгъуэм и япэ Iыхьэм мысыр жылагъуэм и гъащIэм реалист гъуджэ хуохъу, къигъэщIа художественнэ теплъэхэр а лъэхъэнэм зэрыхалъхуар белджылыуэ къызэщIотаджэ зэманым и фащэ ящыгъыу.

Абы и новеллэхэр бзэ куэдкIэ зэрадзэкIри къыщы­да­г­ъэкIащ Нью-Йорки, Лондони, Парижи, Мадриди, Ри­ми... УрысыбзэкIэ щхьэхуэу къыдэкIахэм нэмыщI, «Былътырыкуих», «Уэздыгъэ щIыхухэр», «Иджырей хьэрып новеллэхэр», «КъуэкIыпIэ новеллэхэр», «Хьэрып тхакIуэхэм я рассказхэр», «КъуэкIыпIэ альма­нах» сборникхэм ихуащ икIи дунейм къыщытехьащ Мэзкууи Ленингради. КъызытехъукIа адыгэ мамлюкхэм Iэзэу ягъабзэу щыта джатэр къалэмкIэ зэзыхъуэ­кIа тхакIуэр, хьэрып литературэм и классикыр, адэшхуэхэм яхэлъа лIыгъэмрэ къабзагъымрэ хуэфащэу ирилэжьащ къалэмым. Абы и тхыгъэхэр хьэрып утыкум къикIри дунейпсо утыкум къихьащ, цIыхугъэм и пащхьэм къалэн лъапIэ зэрыщигъэзащIэм и нэщэнэу.

40 гъэхэм Теймур Мыхьмуд и гуащIэм символиз­мым­ ижь къыщIеху, фIэщхъуныгъэ зыхэмылъ цIыху­псэ ешам, нэщхъеягъуэрэ Iейрэ фIэкIа гъащIэм хэзы­мылъагъуэм пэгъунэгъу мэхъу. Ауэ тхакIуэр реализмым пIалъэкIэщ зэрытебэкъукIар, абы щыгъуэми езым и гъуэгу пхызыхыну хущIэкъум псы нэпкъ зэ­сы­лIэн къыщилъыхъуэ лъэ­хъэнэм IэщIэкI хабзэ щIэщ­хъуущ ар къэплъытэ зэрыхъунур. 50 гъэхэм я пэщIэ­дзэм, реализмым и гъуэгу къытеувэжа нэужь, абы къыху­риджащ мыпхуэдэу: «ЦIыхубэм бгъэдэлъ гъуаз­джэр - ар гъащIэм и гъуазджэщ».

1952 гъэм и бадзэуэгъуэ мазэм екIуэкIа революцэмрэ абы иужькIэ щыIа зэхъуэкIыныгъэхэмрэ лъэужьыншэ хъуакъым Теймур Мыхьмуд дежкIэ. 1957 гъэм хьэрып къэралхэм я тхакIуэхэм Каир щрагъэ­кIуэ­кIа ещанэ зэхуэсышхуэм абы къыщыхуреджэ лъэпкъ-щхьэхуитщIыжакIуэ бэнэныгъэм нэхъ жы­джэру хэтынхэу. Нэхъ пасэу, 1953 гъэм, Мыхьмуд къы­­ди­гъэкIауэ щытащ «Уэрамыщхьэ музыкант» тхы­лъыр. Абы ит хъыбархэм щыщ «Демонстрацэ» жы­хуи­Iэм игу щIэгъуу къыщегъэлъагъуэ пащтыхьы­гъуэм­ и бий бэнакIуэхэр. «Революционерхэр» (1955) повестыр тхакIуэм триухуащ «офицер щхьэхуитхэу» Насер Гамал зи унафэщIхэм къаIэта зауэм. Хьэрып хэгъэгухэм я цIыхубэм хамэ къэрал къикIа щIыдагъэ монополиехэм иращIэкI бэнэныгъэр къыщыхощ «Шамрухь» романым. Мы тхыгъэшхуэм мысыр литературэм щыяпэу лэжьакIуэбэ классыр къыщыгъэ­лъэгъуащ революцэ къару лъэщу.

Теймур Мыхьмуд и цIэ ину Iуащ гъащIэ, тхыдэ Iуэху­хэм теухуа и пьесэхэр щызэхуэхьэса тхылъ куэд­хэм­кIи. Академик Крачковский Игнатий къызэригъэ­лъагъуэщи, ар «ящыщкъым ехъулIэныгъэ зэпцIагъа­щIэм игъэжакъуэхэм. Теймур Мыхьмуд ерыщу и IэдакъэщIэкIым йолэжь: япэкIэ кIуэ къудей мыхъуу, къигъэзэжрэ къытрыригъэдза пьесэхэр, новеллэхэр, повестхэр щIэрыщIэу кхъузанэм щIигъэкIыжрэ нэхъ лъэщ ищIу, хэбгъэзыхьмэ, зэрыщыту щызэри­хъуэ­кIыпэ къэхъуу».

ТхакIуэм къигъэщIащ илъэс 79-рэ. Ар Каир щылIащ 1973 гъэм. Псэуху абы лъэкI къимыгъанэу и гуащIэ хилъхьащ Мысырым и жылагъуэ, литературэ гъащIэр ефIэкIуэным. 1964 гъэм Мыхьмуд хах радиомрэ те­левидениемрэ папщIэ тхэ драматургхэмрэ тхакIуэ­хэм­рэ я Ассоциацэм и тхьэмадэу, «Ал-Киссэ» журналым и редакцэм и унафэщIу щытащ, хьэрыпхэр нэхъ зыгъэ­пIей­тей Iуэхугъуэхэм ятеухуауэ Каир, Алек­сандрие, Бейрут дэт университетхэм лекцэ къыщеджэрт. Абы и Iэдакъэ къыщIэкIащ новеллэм и тхыдэмрэ теориемрэ теухуа къэхутэныгъэ куэд («Новеллэ зэратх щIыкIэм и Iэмалхэр», «Хьэфиз - новеллэтхщ», «Гъуазджэм дэ дызэрыхуэныкъуэр», «ТхакIуэ IэщIагъэм сыхуэзыгъэуша къуэпсхэр», н.), апхуэдэу бзэщIэныгъэм, филологием я Iуэхугъуэ зыбжанэм елэжьащ.

Мысыр литературэм новеллэ жанрым и лъабжьэр щызыгъэтIылъахэм ящыщ зыуэ, Теймур Мыхьмуд и ныбжьэгъуфIу икIи и ныкъуэкъуэгъуу, махуибгъу къудей фIэкIакIэ абы нэхърэ мынэхъыжьу щытащ Лашын ТIэхьир Мыхьмуд. Ар адыгэ офицер унагъуэм къыщалъхуащ 1894 гъэм мэкъуауэгъуэм и 7-м. Инженер еджапIэр къиуха нэужь, ТIэхьир куэд­рэ Iуэху щищIащ ЛэжьыгъэхэмкIэ департаментым. Абы Iэзэу ищIэрт къыдалъхуа и адыгэбзэр. Ар хэту щыIащ 1935 гъэм Каир къыщызэIуаха «Адыгэ зэкъуэ­шыныгъэ» хасэм. Лашын къуэшыгъэкIэ япыщIат адыгэ куэдым, апхуэдэу Сирием, Иорданием, Тыркум икIа мухьэжырхэм. ТхакIуэ цIэрыIуэм фIыуэ ицIыхурт Амман щыщ адыгэ студентхэу Нэгуэр Наурыз, Архагъэ Хьисэ, Шурдым Ахьмэд сымэ, ХХ лIэщIыгъуэм и 40 - 50 гъэхэм Каир щеджауэ щытахэр.

Лашын ТIэхьир пасэу дихьэхащ литературэм. 1925 гъэм, нэгъуэщI тхакIуэ щIалэхэри щIыгъуу, абы къы­зэ­ригъэпэщащ «ЕджапIэщIэ» хасэр икIи абы илъэ­ситI­кIэ къыдигъэкIащ «Фаджр» журналыр. Абы и напэ­кIуэцI­хэр зыхухахыр езыхэм я IэдакъэщIэкIхэм я закъуэтэкъым, атIэ зи жьауэ щIэт инджылыз, франджы, нэмыцэ, урыс литературэхэм щыщ зэрадзэкIырти традзэрт. 1926 гъэм Исамадин Насиф щIыгъуу ТIэ­хьир хьэрыпыбзэкIэ зэридзэкIащ Достоевский Федор и «МыкIуэдыжын щхьэгъусэ» жыхуиIэр.

«ЕджапIэщIэм» и лъэхъэнэм ирохьэлIэ адыгэ щIалэм и хъыбархэр щызэхуэхьэса япэ тхылъитIыр - «Бжьамийм и пыдыхьэшхыкI», «ЯIуэтэж...» зыфIищахэр - къыщы­дэкIа зэманыр.

1934 гъэм Крачковский Игнатий и тхыгъэхэм ящыщ зым мыпхуэдэу щитхащ: «ТеймуритIми я Iэда­къэ­щIэкIхэм икъукIэ куэд ялэжьащ иджырей тха­кIуэ­хэм я лъэхъэнэм дежкIэ; иджырей хьэрып литературэм псори зыхущIэплъ жанр нэхъ зыкъизых щы­хъуащ новеллэр. Абыхэм я лъэхъэнэгъуу къэдгъэлъэ­гъуэфынущ Убейд зэкъуэшхэр е «Бжьамийм и пы­ды­хьэшхыкI», «ЯIуэтэж...» тхылъхэу ауанкIэ псыхьахэр зытха Лашын ТIэхьир».

Теймур Мухьэмэди новеллэхэм и фащэкIи, и куцIкIи поджэж Лашыным и новеллэ «Къуажэм теухуа гу­къэ­кIыж» жыхуиIэр, «ЯIуэIэж...» тхылъым итыр. Ар къы­­зэрыщIидзэр мыращ: хъыбарыр къэзыIуэтэжыр и ныбжьэгъум щIыгъуу макIуэ къыщалъхуа, щапIа, къыщыхъуа къуажэм. Ахэр абы нос мэрем махуэу икIи я щхьэ Iуэху тIэкIу зэрахуэну хуожьэ.

Япэ псалъэхэм къыщыщIэдзауэ гу лъыботэ хабзэу къекIуэкI къуажэ гъащIэр къетхэкIыныр тхакIуэм IэщIыб зэрищIыр.

ЕтIощIанэ лIэщIыгъуэм и пэщIэдзэм мысыр тха­кIуэ­хэм хьэл яхуэхъуауэ щыта этнографическэ узэ­ды­кIэм пэIэщIэщ ар. МэкъумэшыщIэ псэукIэм хэлъ сыт хуэдэ Iуэху я нэхъ жьгъейри тхакIуэм къелъытэ икIи мыхьэнэшхуэ ирет, къалэн ин игъэзэщIэн хуейуэ тхыгъэм хигъэувэурэ. Феллахьхэм я тхьэмыщкIагъэр нэхъ къыхэгъэбелджылыкIауэ къегъэлъагъуэ абы: щыгъынхэр фIыцIэщ икIи зэхэчэтхъащ; зэхэукIауэ, имычэзууэ жьы хъуа цIыхухэр, узым зэблишарэ пщIэн­тIэпсымрэ гугъуехьымрэ зэрагъэлымпIыжа нэкIу зэ­лъа­хэр гъащIэм дощыгъуэ; фаджэу, ныбаджэу, сыма­джэу зи сабиигъуэр къуажэ уэрам фIейм щызыхь ныб­жьыщIэ лъамцIэрыщэхэр къамылъхуами нэхъыфIтIи жыуа­гъэIэу къулейсызщ. КIэщIу жыпIэмэ, Лашын сыт хуэдэ Iэмалри къегъэсэбэп хэкум илъ залымыгъэр нэхъ гущIыхьэу къигъэлъэ­гъуэн папщIэ. Уеблэмэ, псы зэрыщIагъэлъадэ шэрхъышхуэхэр зыгъэкIэрахъуэ вы ешахэм дунейр зэрафIэмыIэфIыжри щыхьэт тохъуэ мысыр жыла­гъуэм зы IэфIыгъэ закъуи, зы гуры­фIыгъуэ гуэ­ри зэрыдэмылъым.

ТхакIуэм нехьэкI-къехьэкI хэмылъу къигъэлъэгъуащ­ феллахь гъащIэр зэрыщыт дыдэр. Пэжщ, абы зи гугъу ищIхэм теухуауэ «щIэн хуейр мыращ» жиIэу зы­ми триу­бы­дэркъым, атIэ илъагъу псор тхыгъэкIэ игъэ­бел­­джылыуэ аращ. Апхуэдэу фIэкIа имыщIми, а къи­гъэ­­­лъэгъуэжыр апхуэдизкIэ Iэзэу икIи гум хыхьэу уи пащ­­хьэ кърегъэувэри, плъэмыкIыу уогъэщIагъуэ пса­лъэм­­ и къарумкIэ абы зэфIигъэкI лэжьыгъэм и инагъыр.

Лашыным зи гугъу ищIхэм я пэжагъыр пепхьэх хъу­ну­къым реалист унэтIыныгъэщIэм тет иджы­рей тха­кIуэ­хэу Шаркауи Абдурахьмэнрэ (1920 гъэм къалъхуащ), Идрис Исуфрэ (1927). Новеллэ зыбжанэм адыгэ тхакIуэм къыщеIэт цIыхубз гъащIэм теухуа упщIэ­хэр икIи абыхэм я жэуап къилъыхъуэурэ сэтей къещI бзылъхугъэм и Iуэху зыIутыр. Щапхъэ бел­джылыхэмкIэ дегъэлъагъу хуитыныгъэ зимыIэ щхьэ­лъащIэр гугъу зэрехьыр. «ЖыIэдаIуэм и унэ» хъыбарым лIыхъужь нэхъыщхьэу хэт Наимэ цIыхубз щIалэщ икIи дахэщ. «Ар зэрыгуакIуэм лъабжьэ хуэхъур, - етх Лашын ТIэхьир, - мыIэрысэм хуэдэ и нэкIуркъым, шатэм хуэдэу и напэ хужьыркъым, мазэ ныкъуэм хуэдэ и набдзэ къурашэркъым, щам чыцIыбжьэхэр уигу къэзыгъэкI и пэ захуэркъым, мраморым хуэдэу цIанлъэ и бгъитIыркъым. Ар - мис а псэкупсэ дахагъ жыхуэтIэу сурэтыщIхэр къызэщIэзыIэтэ, усакIуэхэр мыжеиж зыщI дахагъэу цIыху гъэсам и унэм щIыхьэ насыпырщ». И насыпыншагъэти, Наимэ и щхьэгъусэ Мыхьмуд цIыху жьейщ, дыджщ. Абы На­имэ фызу къыщIишар унэрэ феддан зыбжанэ хъу щIапIэрэ зэриIэрщ. Наимэ и лIым дихь гъащIэр мыгъуэщ, гуныкъуэгъуэхэмыкIщ.

КъикI щымыIэми мызэ-мытIэу абы и мурадащ апхуэдэ псэукIэм зригъэхъуэжыну, щымыхъум, Мыхьмудым къыбгъэдэкIыжащ. Ауэ абы и лIыр хуейтэ­къым­ и фызымрэ езымрэ зэбгъэдэкIыжыну, арати хеящIэм унафэ ищIащ зилI дэпсэужыну хуэмей муслъымэн цIыхубзхэр здэщыIэ щIыпIэм Наимэ ягъэкIуэну.

Езыр зэрыхуейм хуэдэу зи гъащIэр зыухуэну хэта бзылъхугъэм и мурадхэр пщIыхь дахэм хуэдэу щы­лъэ­лъэжым, апхуэдэ хуитыныгъэ зэримыIэри къыгу­рыIуэу и гугъэр абы щыхихыжым, Наимэ къегъэзэж Мыхьмуд деж, къегъэзэж, хамэлI и гупэ хэгъуэлъхьэ­ну къыхуихуа нэужь.

Мыхьмуд и гуфIэгъуэм гъуни нэзи иIэтэкъым икIи ар къызыхэкIар и щхьэгъусэм къызэрыригъэгъэзэжыфартэкъым, атIэ лъэпкъ хъункIэ зыщыгугъ сабийр къыщалъхуну зэманыр къызэрыблэгъарт.

Пщащэм и гурыщIэхэмрэ адэ-анэхэм я мурадхэмрэ­ зэгурымыIуэу зыщызэраупсейм теухуа новеллэхэри­ иIэщ Лашын ТIэхьир. Абы и роман «Хьэуа зыщIы­мыгъу Iэдэм» жыхуиIэр 1934 гъэм дунейм къытехьащ.­ Ари зытеухуар егъэджакIуэ цIыхубзщ, Мысырым япэу щхьэхуит щыхъуа бзылъхугъэхэм ящыщ зыщ.

40 гъэхэм и пэщIэдзэм зэчиишхуэ зиIэ тхакIуэм тхэн щигъэтащ, абы щхьэусыгъуэ хуэхъуари зым и деж­кIи мыгурыIуэгъуэу. ТIэхьир и иужьрей тхылъу новеллэхэр щызэхуэсар, «Жьым ихь щхьэтепхъуэр» зыфIищар, 1940 гъэм Каир къыщыдэкIащ. Абы иужькIэ Лашыным тхылъ къыдигъэкIын дэнэ къэна, газетхэм, журналхэм зыри къытрыригъэдзакъым, япэм абыхэм щIэмычэу и хъыбархэр традзэу щытами.

Урыс литературовед Коцарев Николай къызэры­хи­гъэ­белджылыкIымкIэ, «Лашын и IэдакъэщIэкIхэм хьэл нэхъыщхьэ хуэхъуахэм ящыщщ купщIэмрэ а куп­щIэр зыкIуэ­цIылъ фащэмрэ зэрызэпэшачэр. Абы и зэманым апхуэдэ узэ­рыщри­хьэ­лIэр зэзэмызэххэт. Лашын и лIыхъужьхэр икъу­кIэ куэд мэхъу. Абыхэм я дунейр зыхуэ­дэмкIэ тыншу уи нэгу къыщIэ­бгъэ­хьэфынущ зауитI зэхуаку лъэхъэнэм мысыр жылагъуэр (псом хуэмыдэу къалэ гъащIэр) зэрыщытар.

Лашыным и лIыхъужьхэм щыщ куэд гъуэгуитI зэхэкIыпIэм щыгупсысэу урохьэлIэ, къыха­хы­нур ямыщIэу: е заукIыжын хуей мэхъу, е къэзыухъуреи­хьыр псэм темыхуэж мэхъури, ар имыбгынэу хъуркъым. Лъэп­къым къыдэгъуэгурыкIуэ щэнхабзэмрэ къызэщыуныгъэ, къэщIэрэщIэжыныгъэ, е нэ­гъуэщI гуэру «нэхьдэ» псалъэм къиубыдхэмрэ зэтемыхуэу къилъытэрт тхакIуэм.

Лашын ТIэхьир 1954 гъэм дунейм ехыжащ. Абы и хъыбархэр урысыбзэкIэ зэдзэкIауэ Мэзкуу къыщытрадзащ «Мысыр новеллэхэр», «Хьэрып прозэ» сборникхэм. 1960 гъэм адыгэ тхакIуэм и тхыгъэ псори зэхуэхьэсауэ Каир къыщыдэкIащ. Абы пэублэ псалъэ хуитхащ мысыр новеллэтх цIэрыIуэ, литературовед икIи дипломат Хакъкъи Яхья.

Теймур зэкъуэшхэмрэ Лашын ТIэхьиррэ я зэчийм пщIэшхуэ хуищIт, абыхэм я ныбжьэгъуфIт тхакIуэ, журналист икIи социолог Мэзхьэр Исмэхьил, иджырей мысыр киноактер цIэрыIуэ Мэз­хьэр Ахьмэд и адэр.

Студенту щыщыIа зэманым, 1908 гъэм щыщIэдзауэ абы къыдигъэкIырт «Аш-Шааб» газетыр. Илъэсибгъу дэ­кIа нэужь Мэзхьэрыр «Ал-Усур» журналым и ре­дак­тор нэхъыщхьэ мэхъу. ТхакIуэ щIалэм и дуней еплъы­кIэр зэфIэуващ Дарвинрэ Сарруф Екъубрэ (1852 - 1927) я щIэныгъэр и гъуазэу. Сар­руф ливан тха­кIуэщ, Каир щыпсэуащ, «Аль-МукътэтIэф» журналым и тхьэмадэт.

Мэзхьэр Ахьмэд хьэрыпыбзэкIэ зэридзэкIащ Дарвин и лэжьыгъэ «ЛIэужьыгъуэхэм я къэхъукIэ» жы­хуиIэр. ИужькIэ ар «Аль-МукътэтIэф» журналым и ре­дактор нэхъыщхьэ ящI.

АбыкIэ хэIущIыIу щIыным пещэ европей щIэны­гъэм­рэ щэнхабзэмрэ я ехъулIэныгъэхэр, эволюцэм ехьэ­лIауэ Дарвинрэ Спенсеррэ я гупсысэхэр. Абыхэм къа­­дэкIуэу Мэз­хьэр Исмэхьил йолэжь хьэрып гупсы­сакIуэшхуэхэм я тхыдэм ехьэлIа Iуэхухэм икIи абыхэм я псынащхьэр Европэм ирепх. 60 гъэхэм абы къы­зэIуех «Жылагъуэм и энергетикэм и теориер», ар долажьэ «Франклин» америкэ тхылъ тедзапIэм, США-м и социолог-щIэныгъэлIхэм я лэжьыгъэхэр зэредзэкI.

1967 гъэм Бейрут къыщыдегъэкI езым и гъащIэм теу­хуа тхыгъэр - «ЩIалэгъуэм и гугъуехьхэр» повестыр.

Мысыр тхакIуэхэу адыгэхэм къахэкIахэм ящыщу адэ­кIэ сыкъытеувыIэну сыхуейт театр лэжьакIуэ­шхуэ икIи ре­жиссер цIэрыIуэ Уахьбэ Исуф и къуэш нэ­хъы­щIэ, иджырей драматург, новеллэтх Iэзэ Уахьбэ СэIэдин.

СэIэдин и япэ хъыбархэр щытригъэдзар 1942 гъэрщ. Ар хэтащ 1952 гъэм бадзэуэгъуэм и 23-м екIуэ­кIа революцэм, ди эрэм ипэкIэ 525 гъэм Мысы­рым­ къэжэрхэр къыщытеуа лъандэрэ щыIа дэкъузэныгъэр тридзу, пащтыхьыгъуэр икъутэу къэралым и щхьэ и унафэ ищIыжыну хуит зыщIа зэщIэхъее­ны­гъэм. ИлъэсихкIэ Уахьбэр полицэм хэтащ. А зэманым­ абы гъащIэм щилъэгъуа, и лэжьыгъэм зыщрихьэлIар сэ­бэп къыхуэхъуащ бзаджащIэхэр къэубыдыным теухуа и новеллэхэр щитхым.

1958 гъэм СэIэдин «Аш-Шахьр» жур­налым и редак­тор­ нэхъыщхьэу ягъэув. А илъэсым дунейм къыте­хьащ­ Уахьбэ и новеллэхэр щызэхуэхьэса и япэ тхы­лъыр. 1961 гъэм Каир щагъэуващ абы и япэ пьесэ «Алы­хьым къихъумэр» жыхуиIэр. Абы къыщыгъэлъэ­гъуащ 1952 гъэм и бадзэуэ­гъуэ мазэм ипэкIэ екIуэкIа Iуэху­гъуэхэр. Пщыхэм зыпэщIасэу мэкъумэшыщIэхэр ерыщу къыщыукъубея 1951 гъэм къуажэм къыщыхъуа­хэм теухуащ «Ещанэ класс зиIэ вагон» (1962) жыхуиIэр.

1964 гъэм Уахьбэ СэIэдин и пьесэ «Бадзэнэфхэм я лъэмыж» жыхуиIэм къытращIыкIыу спектакль ягъэувауэ щытащ. А драмэм къиIэт Iуэхугъуэхэр теухуащ бадзэуэгъуэм екIуэкIа революцэр къыщыблэгъа зэманым къалэхэмрэ къуажэхэмрэ къыщыхъуну зыпэплъэ зэхъуэкIыныгъэхэм.

Спектаклхэр псори зыгъэувар СэIэдин и къуэш Исуфщ.

Инджылыз тепщэм и бийуэ Мысырым и цIыхубэм 1919 гъэм иригъэкIуэкIа бэнэныгъэрщ зытеухуар «ГъэсакIуэ», «ГъущIIунэхэр» пьесэхэр. Ахэр Каир дэт лъэпкъ театрым 1967 - 1968 гъэхэм щигъэуващ Уахьбэ Исуф. «Псы зэрыщIагъэлъадэ шэрхъибл» - аращ зэ­реджэр хьэрып-журт ещанэ зауэу 1967 гъэм екIуэкIам кърикIуахэм тепсэлъыхь драмэм.

Литературэ гупхэм я деж зэныкъуэкъу гуащIэ къишауэ щытащ Уахьбэ СэIэдин и пьесэм къытращIыкIыу ягъэува «Сценэ къуагъ жэщтеуэ» спектаклым. А пьесэм къэрал Iуэхузехьэхэр литературэмрэ критикэмрэ зэрыхэпщэфIыхьым и щхьэтепхъуэр трех.

Уахьбэм европей драматург зыбжанэм я пьесэ зэ­ридзэкIащ, литературэм ехьэлIа Iуэхугъуэхэм теухуауэ критикэ тхыгъэхэр журналхэм, газетхэм къытрыригъэдзащ.

Азиемрэ Африкэмрэ я тхакIуэхэм я тхыгъэ къыхэхахэр щызэхуэхьэса библиотекэу томипщI хъум и япэ тхылъыр - «КъуэкIыпIэ Гъунэгъум и тха­кIуэхэм я тхыгъэ къыхэхахэр» жыхуиIэр - Мэзкуу дэт «Прогресс» тхылъ тедзапIэм 1978 гъэм къыщыдэкIауэ щыIащ. Ар щытрадзэ махуэхэм дунейм ехыжащ ас-Сибаи Исуф, а томыр зыгъэхьэзырахэм ящыщ зыр. Ар пщIэкIэ къащта лIыукIым Кипр хытIыгум щыIэ­щIэ­кIуэ­дащ. Хьэрып тхакIуэ цIэрыIуэр икIи жылагъуэ лэ­жьа­кIуэшхуэр прези­дент Насер Гамал и ныб­жьэ­гъу­фIу, и щIэгъэкъуэну щытащ, 1952 гъэм екIуэкIа бадзэ­уэ­гъуэ революцэм жыджэру хэтащ.

Адыгэ мамлюкхэм къатепщIыкIыжа литератор цIэрыIуэ Сибаи Мухьэмэд и унагъуэм 1917 гъэм къра­лъхуащ Исуф. ЩыцIыкIум къыщыщIэдзауэ ар дихьэ­ха­уэ еджэрт урыс, къухьэпIэ къэралхэм я классик­хэм­ я IэдакъэщIэкIхэм. Илъэс пщыкIуплI щрикъум ар адэншэу къэнащ. Апхуэдэу щыхъум, Исуф мурад ищIащ и гъащIэр дзэм ирипхыну икIи дзэзешэхэр ща­гъэхьэзыр еджапIэм щIэтIысхьащ. Ар къиуха нэужь, мамлюк нэсхэм ещхьу, ар шуудзэм хыхьащ, иужькIэ танкыдзэм зритыжащ.

1952 гъэ революцэр къэхъеиным куэд имыIэжу ас-Сибаи ягъэув дзэм и музейм и нэхъыщхьэу, итIанэ Мысырым и танкыдзэхэм я унафэщIым и къуэдзэу.

Литературэмрэ гъуазджэмрэ ехьэлIа IуэхухэмкIэ щыIэ Хасэм и тхьэмадэу ар 1956 гъэм хах. ИлъэситI докIри, Азиемрэ Африкэмрэ я къэралхэм я зэакъы­лэгъуныгъэм и организацэм и генеральнэ директору ягъэув. Прези­дент Насер и лъэIукIэ ас-Сибаи илъэс ­ зыбжанэкIэ Мысырым щэнхабзэмкIэ и министр IэнатIэм пэрытащ.

Жылагъуэ лэжьыгъэхэмкIэ гъэнщIауэ щытащ адыгэ­лIым и гъащIэр: ар ящыщт ТхакIуэхэм я союзымрэ но­вел­лэтххэм я клубымрэ къызэзыгъэпэщахэм, я редактор нэхъыщхьэт «Ар-Рисалэ ал-Джадидэ», «Лотос», «Ахар саа» журнал цIэрыIуэхэм.

Ас-Сибаи Исуф и гуащIэ ирихьэлIащ Азиемрэ Африкэмрэ щыпсэу лъэпкъхэм я щхьэхуитыныгъэм щIэзэууэ ирагъэкIуэкI бэнэныгъэм быдэу щызэкъуэ­увэным. Ар и телъхьэу щытащ Мысырым Совет Союзымрэ адрей социалист къэралхэмрэ пыщIэныгъэ быдэ яхуиIэным. МамырщIэкъу лэжьыгъэу ас-Сибаи иIэр къалъытэри, 1960 гъэм абы къратащ Мамыры­гъэм­ и дыщэ медалу Ф. Жолио-Кюри и цIэкIэ щыIэр.

Ас-Сибаи мызэ-мытIэу щыIащ ди къэралым.

1947 гъэм Каир къыщыдэкIауэ щытащ Исуф и новеллэхэр щызэхуэхьэса «НэкъыфIэщIхэр» жыхуиIэр. Абы ипэкIэ 1933 гъэм къыщыщIэдзауэ и тхыгъэхэр яриту щытащ Мусэ Сэлам къыдигъэкI журналхэм.

40 гъэхэм и кIэухым тхакIуэм IэщIыб ещI и тхыгъэхэр нэхъ зытриухуэ лъагъуныгъэ зэрызехьэхэр, щхьэ­закъуэ-лъакъуитI романтизм гъунапкъэм йоба­къуэ­ри, революцэ романтизмым зрет, иужькIэ критикэ реализмым хуокIуэ.

«ФитIнэ лъапсэ» (1949) япэ роману ас-Сибаи итхар теухуащ 1952 гъэ революцэм ипэкIэ мысырлыхэм я гъащIэм и лъэныкъуэ зэмылIэужьыгъуэхэм. УрысыбзэкIэ къыдэкIам и пэублэ псалъэм мыпхуэдэу щыжиIащ Исуф: «ФитIнэ лъапсэ» си романыр стхащ Мысырыр колонизаторхэм я лъэгудыгъуэм щы­щIэгурымыхь, лъэпкъ, социальнэ гъэп­щылIыны­гъэ­хэм я лIэужьыгъуэ щIэгъэщхъуэжахэм щагъэгуIэ, кIэ зимыIэ гъэпщылIыныгъэм щитхьэлэ лъэхъэнэм; мы­сыр­лыхэр я щхьэхуитыныгъэм щIэзэууэ лъы щагъажэ, хуитыныгъэм, щIакхъуэ Iыхьэм, къэщIэ­рэщIэныгъэм, мамырыгъэм щыщIэбэн зэманым».

Ас-Сибаи Исуф и Iэдакъэ къыщIэкIащ тхылъ 50-м щIигъу, публицистикэ тхыгъэ куэд. Роман къудейуэ абы иIэр 20-м нызэрохьэс. Исуф и тхыгъэ нэхъыфI­хэу къалъытэ революцэ романтизмкIэ псыхьа романхэу «Си гур къызэтыж» (1955), «Гъуэгу къэзыгъэзэж» (1958) жыхуиIэхэр, иджырей гъащIэм теухуа романхэу «Дэ ди закъуэкъым» (1969), «ГъащIэр - напIэ­дэ­хье­игъуэщ», «Дэ банэ тсэркъым» (1973), Асуан псы IущIапIэр зэраухуам теухуа пьесэ «Зэманым нэхърэ нэхъ лъэщ» (1966) зыфIищахэр, нэгъуэщIхэри.

«Си гур къызэтыж» романыр езы тхакIуэм и гъа­щIэм триухуащ. Абы къыщыгъэлъэгъуащ 1952 гъэм революцэр къыщыхъеину лъэхъэнэм мысыр офицерхэм я дуней еплъыкIэр зыхуэдар. «Гъуэгу къэзыгъэзэжыр» повестыр топсэлъыхь япэ хьэрып-журт зауэу 1948 гъэм екIуэкIам.

УрысыбзэкIэ зэдзэкIауэ Исуф и тхыгъэ зыбжанэ традзащ ди деж къыщыдэкI «Иностранная литература», «Огонёк» журналхэм.

Мэзкуу, Ташкент, Ленинград тхылъ тедзапIэхэм ду­нейм къыщытехьащ «Псызехьэр лIащ», «ФитIнэ лъапсэ», «Дэ банэ тсэркъым» романхэмрэ рассказхэр щы­зэ­хуэхьэса «ЦIыху угъурлыщэхэр» тхылъымрэ.

1974 гъэм ас-Сибаи и литературэ лэжьыгъэм хуа­гъэ­фэщауэ щытащ «Лотос» саугъэтыр.

Исуф адэ гулъытэ хуищIырт и хэкуэгъухэу литературэм зи гъащIэр пызыщIахэм. Псом хуэмыдэу ар хуэгуапэт Абазэ Сэруэт, ро­ман, повесть, пьесэ, хъыбар куэд зи Iэдакъэ къыщIэкIа, европей тха­кIуэхэм я Iэрытххэм я зэдзэкIакIуэ Iэзэм. Сэруэт и ехъулIэныгъэхэм щыгуфIыкIырт ас-Сибаи. Исуф адыгэ щIалэр ар тригъэгушхуэрт тхыдэм хыхьэжа темэхэр къитIэщIыжыну икIи сыткIи фIэкъабылт езыхэр къызытепщIыкIыжа адыгэ мамлюкхэм куэд ща­гъэ­хъа зэман жыжьэм нэсыжу тетхыхьыну.

Абазэм и IэдакъэщIэкIхэм я нэхъыфIщ «Ибн-Аммар» повестыр, «ГъащIэ и гъащIэж» пьесэр, «Нил Iут чэщанэ» романыр.

1959 гъэм абы Каир къыщыдигъэкIащ къуажэ гъащIэм тепсэлъыхь роман «Махуэхэм защызыдзей» зыфIищар, Мысырым и къэрал саугъэтыр зыхуагъэ­фэщар. 1960 гъэм Абазэ Сэруэт къыдегъэкI «Дыгъэр­ иджы­ри къыкъуокI» романыр, ЕтIуанэ дунейпсо за­уэм­ иужькIэ мысыр щIалэгъуалэм я гъащIэр зыхуэдэм­ теухуар. Абы къыщыгъэлъэгъуащ щIэблэщIэ къэхъум­ гъа­щIэщIэ ухуэным хузэфIэкI хилэжьыхьу езым хуэфэщэн увыпIэ екIу щиубыдын папщIэ фIэщхъуныгъэ зэрыщыIэр.

Литературэ гъуэгум и япэ лъэбакъуэхэр 50 гъэхэм зыча Абазэ Сэ­руэт ноби игъэтIылъакъым и къалэмыр. Абы и хъыбар, пьесэ, роман куэд традзэ «Ас-Сэкъафэ» журналым, «Ал-Гумхурие» газетым, тхылъ щхьэхуэу къыдокI.

Иджыпсту Мысырым адыгэу мини 100 хуэдиз щопсэу. Абыхэм я анэдэлъхубзэр ящIэжыркъым, ауэ я хабзэхэр яхъумащ, я тхыдэм щыгъуазэщ, лъэпкъ шхы­ныгъуэхэр дэгъуэу ягъэхьэзыр. 1932 гъэм Каир абыхэм къыщызэрагъэпэщащ «Адыгэ зэкъуэшыныгъэ» хасэр. Абы и унафэщIу щытащ Гъалиб Хьэмид-бекрэ Ростом Рашидрэ. Хьэмид-бек хьэрыпы­бзэ­кIэ зэридзэкIащ Жэрэщты Исмэхьил итха «Кавказым и тхыдэр». Ростом Рашид и къуэрылъхут Уэсмэн Рыфкъий генералым, Тэуфикъ-хедивым и зэманым дзэзешэ министру щытам. Абы и адыгэ унэцIэ дыдэр Фэукъуэщ.

1920 гъэм Рашид къиухащ Сорбоннэ университетыр. ФуIэд Езанэмрэ Фэрыкъурэ Мысырым я пащты­хьхэу щыщытам, абыхэм къэралым къулыкъу лъагэхэр щаIыгъащ. Ростом Рашид и тхыгъэхэр къытригъа­дзэрт «Ал-РисалэI» («Тхыгъэхэр») икIи «Ал-Мукъ­тэ­тIэф» («Тхыгъэ къыхэхахэр») журналхэм. Абы и цIыху­гъэфIт Рушди Расым - «Адыгэхэмрэ Мысырымрэ», «Алий-бек ал-Кэбир», «Ар - си лъэпкъщ! Адыгэр и лъэпкъым топсэлъыхь», «Адыгэ лъэпкъым и къе­кIуэ­кIыкIам и нэщхъеягъуэхэр», «Ислъамымрэ щхьэхуит гупсысэмрэ» тхыгъэхэр зи IэдакъэщIэкI адыгэ щIа­лэр. Урыс-Кавказ зауэм теухуащ Рушди итха «Жан» повестыр. Ар 2004 гъэм Налшыки къыщы­дэ­кIащ (адыгэ­бзэкIэ ТIымыжь Хьэмыщэ зэридзэкIащ) ще­кIуэкIа за­уэм теухуауэ Рушди повесть зыбжанэ къыдигъэкIащ.

Иорданием и адыгэ жылэхэм Ростом Рашид 1932 гъэм щыIащ. 1933 гъэм мазаем и 9-м абы Ам­ман игъэ­хьащ письмоищ - Нэхущ Мысхьуд, абы и къуэ Хьэмид, ипхъу Iэминэ сымэ я деж. И тхыгъэхэм ящыщ зым Рашид мыпхуэдэу щитхащ: «Фи бынхэм яжефIэж абы­хэм Хэку зэраIэр, абы нэхърэ нэхъ дахи дунейм зэрытемытыр. Фи щIэблэм Кавказыр зэи ящывгъэ­гъупщэ хъунукъым. Абыхэм иращIэ: адыгэхэр лъэпкъ къабзэщ, лэжьэрейхэщ, щхьэхуитыныгъэр фIыуэ ялъагъу, уафэ къащхъуэм и лъабжьэм шэрджэсу къызэрыщалъхуам папщIэ я щхьэр лъагэу ирелъагъуж икIи я гъащIэр яу­хыху­ къызыхэкIа лъэпкъым хуэфащэу щрет»...

ХамэщI къыщыхута адыгэ хэхэсхэм яхуэлэжьэным Рос­том Рашид и гъащIэ псор триухуащ. Абы и лъэп­къэгъу­хэр игъэгушхуэрт, мылъкукIэ ядэIэпыкъурт. Каир и институтхэм щеджэ адыгэхэр абы и унэ щы­псэурт. Кавказым и тхыдэр щызэхуэхьэса библиотекэ къулей дыдэ Рашид иIэт. Сирием, Иорданием, Ливаным, Палестинэм къикIыу Мы­сырым еджакIуэ къакIуэ адыгэ­ псоми абы и тхылъхэр хуиIу къагъэсэбэпырт. Жьы дыдэ хъуауэ ар 1976 гъэм дунейм ехы­жащ.

Гъуазджэм и лэжьакIуэ куэд адыгэ мамлюкхэм къалъхуам къалъхужахэм ящыщу Мысырым щопсэу. Абыхэм яхэтщ зэчий зыбгъэдэлъ артистхэр, уэрэджыIакIуэ Iэзэхэр, сурэтыщIхэр, уэрэдусхэр.

Фахъридин Мариам илъэс 40-м щIигъуауэ кином зыкъыщегъэлъагъуэ, фильм 97-м щыджэгуащ. Гукъи­нэжщ абы игъэзэщIа ролхэр. Мариам и дэлъху нэ­хъы­щIэ Исуфи артистщ.

Киногъуазджэр фIыуэ зылъагъу ди цIыхухэр нэхъ зыщыгъуазэр Абазэ Рушдирэ Мэзхьэр Ахьмэдрэ я зэфIэкIырщ. Ахэр Мысырым и киностудие «Фильм Абир аш-Шэркъ» жыхуиIэм и артист пажэхэт. А тIури ди деж щагъэлъэгъуа «Псалъэ пэж» фильмым що­джэгу. Ахьмэд тутнакъэщым и унафэщIым и ролыр егъэзащIэ, Рушди - генералым.

Мэзхьэрыр дэ щытлъэгъуащ нэгъуэщI фильмхэми: «Нэгъуджэ фIыцIэхэр», «ЦIыхухъу псори зэщхьщ», «Лъагъуныгъэм и уасэр», «Си гум фIыуэ илъагъу цIыху», нэгъуэщIхэми.

Абазэ Рушди фIыуэ къалъагъу хьэрыпхэм. Ар фи­льм 50-м щыджэ­гуащ. «КIыфIыгъэм иужькIэ - нэху» жыхуиIэ фильмым абы щигъэзэщIа роль нэхъыщхьэр­ гукъинэжщ, узыIэпызышэщ.

«Мамлюк щIэпхъуэжа» жыхуиIэ тхыгъэмкIэ хьэрып литературэщIэм къыхыхьащ тхыдэ романыр. Ар и IэдакъэщIэкIщ Зейдан Джирджи (1861 - 1914).

ТхакIуэ хъуну щIалэ цIыкIур Бейрут щыпсэу унагъуэ тхьэ­мыщкIэм къыщалъхуащ. ЩыныбжьыщIэм Джирджи бэIутIэIу куэд илъэгъуащ, ауэ зэи ар зэщIэкIуа­къым. ВакъэлъэщIу щыта щIалэ ерыщым япэ щIыкIэ фарма­цевт IэщIагъэр зэригъэгъуэтащ, итIанэ пщыхьэщхьэ еджапIэм инджылызыбзэ щиджащ. 1882 гъэм ар Мысырым кIуащ, дохутыр хъун гурылъ иIэу. Зейдан и гурылъыр къыщемыхъулIэм, «Зэман» газетым лэжьыгъэ къыщигъуэтащ. Илъэсищ нэужьым абы Бейрут егъэзэж. Ли­ваным Джирджи щиджащ пасэрей журтхэм, хьэмшэрийхэм, къэжэрхэм я бзэхэр. ИтIанэ Зейдан и щIэныгъэм Лондон щыхигъа­хъуэри, Каир Iэпхъуэжыпащ.

1888 гъэм щыщIэдзауэ абы зрет тхакIуэ IэщIагъэм­рэ къэхутэныгъэ лэжьыгъэмрэ. Илъэсищ нэужьым Джирджи къызэIуихащ типографие, ар лъабжьэ хуэ­хъуащ иджыпсту хьэрып къэралхэм нэхъ ин дыдэу щыIэ «Дар ал-Хьилал» тхылъ тедзапIэм.

Зейдан Джирджи роман 22-рэ итхащ. Абы щыщу 17-р ислъамым и пасэрей тхыдэм теухуащ. «Мамлюк щIэпхъуэжа», «Мамлюкхэм я IуэхущIафэ», «Мэхьди гъэр ящIащ» романхэр тхакIуэм Мысырым иса ди лъэпкъэгъухэм я гъащIэм тритхыхьащ.

ТхакIуэм и IэдакъэщIэкIхэр бзэ куэдкIэ зэрадзэкIащ. Зейдан и тхыгъэхэр Лондон, Париж, Рим, Берлин, Ленинград, Дели, Коломбэ, Тегеран, Баку, Истамбыл къы­щыдэкIащ. Джирджи и романхэм тхыдэм щы­гъуа­зэ уащI, ахэр бзэ тыншкIэ, дахэкIэ, къызэры­гуэкIкIэ тхащ.

Дэ ди тхылъеджэри, сызэригугъэмкIэ, дихьэха­гъэнщ япэу дунейм адыгэбзэкIэ къытехьа «Мамлюк щIэп­хъуэ­жа» романым. Ар шэрджэс мамлюкхэм къащы­щIа щIэщхъум топсэлъыхь. КъыщыдэкIар Мейкъуапэщ.

«Мамлюк щIэпхъуэжар» Хъуажь Мухьэмэд-Хъер адыгэбзэкIэ зэридзэкIащ.

Мухьэмэд-Хъер адэжь щIыналъэм къызэрыкIуэжрэ илъэс 33-рэ хъуащ. Ар Джулан лъагапIэхэм хиубыдэ Барекъэ къуажэм къыщалъхуащ, ныбжьыщIэу Сирием иIэпхъукIащ, Иорданием куэдрэ щыпсэуащ. Дамаск дэт университетыр къиухри, Хъуажьыр уэчылу лэжьащ.

Хэкум къигъэзэжа нэужь, абы хьэрыпыбзэкIэ зэ­ридзэкIащ «Къэзанокъуэ Жэбагъы» жыхуиIэ тхы­лъыр, МэшбащIэ Исхьэкъ и роман «Бзиикъуэ зауэр», КъурIэн лъапIэр (Нало Зауррэ Болий Мустэфаррэ и гъусэу).

Мухьэдин (Жамбей) Хъалид 1922 гъэм шыщхьэIу мазэм и 17-м Каир къыщалъхуащ. Абы дзэ щIэны­гъэ­хэмкIэ еджапIэмрэ Каир дэт университетым и сату факультетымрэ къиухащ.

Насер Гамал и гъусэу Хъалид яхэтащ мысыр пащтыхьыр 1952 гъэм тезыдза «Офицер щхьэхуитхэр» хасэр къызэзыгъэпэщахэм.

1964 гъэм Жамбейр «Ал-Ахъбар» газетым и редактор нэхъыщхьэу ягъэуващ. ИужькIэ ар Хьэрып социалист союзым (АСС) и ЦК-м хагъэхьэ.

1970 гъэм Садат Анвар властыр Iэрыхьа нэужь, Жамбей Хъалид и полити лэжьыгъэр нэхъ кIащхъэ мэхъу. Уеблэмэ, абы къыхуихуащ къалэм дэкIыну хуи­тыныгъэ къыщрамытаи.

1975 гъэм и жэпуэгъуэ мазэм, АСС-р и лъабжьэу, Жамбейм Лъэпкъ-прогрессивнэ парт (НПП) къызэрегъэпэщ. АСС хасэр зэбграутIыпщыкIыжа нэужь, 1977 - 1980 гъэхэм ар НПП-м и тхьэмадэу, иужькIэ и генеральнэ секретару мэлажьэ.

1978 гъэм къыщыщIэдзауэ илъэс зыбжанэкIэ НПП-м и орган «Ал-Ахьали» газетым и редакцэм и унафэ­щIуи щытащ. КъуэкIыпIэ Гъунэгъум щыIэ щытыкIэр зэхуагъэм тету зэтес щIыжыным, къэралым и жылагъуэ-политикэ гъащIэм демократием и хабзэхэр щыгъэувыным теухуа и тхыгъэхэр мызэ-мытIэу Хъалид а газетым къытрыригъэдзащ.

Жамбейрщ мамырыгъэм и телъхьэхэм я зэщIэхъее­ны­гъэр Мысырым къыщызэзыгъэпэщари. 1958 гъэм къыщыщIэдзауэ Хъалид Мамырыгъэр хъумэнымкIэ мысыр лъэпкъ Советым и генеральнэ секретарщ, Ма­мырыгъэр хъумэнымкIэ Дунейпсо Советым и ви­це-президентщ. Iуэху щхьэпэм хуищIа хэлъхьэныгъэ инхэм къапэкIуэу абы Жолио-Кюри и цIэкIэ щыIэ дыщэ медалыр къратащ. 1970 гъэм Жамбей Хъалид хуагъэфэщащ «Лъэпкъхэм яку мамырыгъэр щыгъэ­быдэнымкIэ» щыIэ Дунейпсо Ленин саугъэтри.

Адыгэ мамлюкхэм къэралыр щаIэщIэлъа лъэхънэр Мысырым и тхыдэм хэбдз зэрымыхъунум ещхьу, абы и литературэри къызыфIэбгъэщIыфы­ну­къым Баруди, Щэукъий, Теймур зэкъуэшхэр, Абазэ зэкъуэшхэр, Джэрымыр, Лашыныр, Сабри, Уахьбэ, ас-Сибаи, нэгъуэщIхэри хэмыту. Курыт лIэщIыгъуэ­хэм адыгэ мамлюкхэм куэд ялэжьащ Мысыр къэралыгъуэр лъэщ хъунымкIэ. Нобэр къыздэсым Каири, Александрии, Щами, Хьэлэби хэщIа щIагъуэ щы­мы­Iэу дэтщ абыхэм я ухуэныгъэ хьэлэмэтыщэхэу архи­тектурэ телъыджэм и фэеплъ ину къэнахэр. Апхуэдэ ухуэныгъэхэм, сыт хуэдэу щымытми, зэманым зыщыдигъа­зэкIэ зэхъуэкIыныгъэ гуэрхэм я лъэужь къыщытенэ къохъу, ауэ адыгэ мамлюкхэм къатеп­щIы­кIа­хэм я литературэ Iэда­къэ­щIэкI­хэр зэрыщыт дыдэм хуэдэу фэеплъ мыкIуэдыжщ нобэ псэу лIакъуэхэми, пщэдей къа­лъхунухэми я дежкIэ, ар я псэкупсэ хъугъуэфIыгъуэщ хьэрып къэрал псоми, и хъугъуэ­фIы­гъуэщ къэщIэрэщIэжа Къуэ­кIы­пIэ Гъунэгъум и щэнхабзэр зы­фIэгъэщIэгъуэн дэтхэнэ зы­ми.

 

 

Лъэр щIех мыухыж бэлыхьым

 

 

ИНЭРМЫКЪУЭ МУЛИД

 

СЫХЭТ СЭ?

ТЫРКУ ЩIЫНАЛЪЭМ СЫЩЫПСЭУМЭ,

СИ ЛЪЭПКЪЫЦIЭЩ “ТЫРКУ”,

ХЬЭРЫПЫЩIЫР ЛЪАХЭ СХУЭХЪУМЭ,

СЭ КЪЫСФIАЩ “ХЬЭРЫП”.

 

ЩIЭХУУ ЩЫIЭМ Я НЭХЪЫКIЭР

КУЭДРЭ КЪЫЗАПЭС.

ПСАЛЪЭУ ЩЫIЭМ Я НЭХЪ ЖАГЪУЭР

СЭ КЪЫЗАДЗ: “ХЭХЭС”.

 

СЫЩЫПСЭУМИ КЪЭРАЛ IЭДЖЭМ,

СЭ СЫХЪУАЩ ХЭКУНШЭ.

Я ДЭ ДИ ТХЬЭ, ХЭКУ ЗИМЫIЭР

СЫТУ НАСЫПЫНШЭ!

 

 

БЫРМАМЫТ ФОАЗ  

 

 

ШЫГЪЭЛЫГЪУЭ МАЖИД

 

 

ГЪУЭГУАНЭ ЖЫЖЬЭ

 

ГЪУЭГУАНЭ ЖЫЖЬЭ КЪЫСПЫРЕПЛЪЭ КУЭДРЭ,

ГЪУЭГУАНЭР ХУЕЙМЭ КУЭДРЭ ИРЕКIЭЩI.

СИ ЛЪАХЭ ДЫЩЭМ СЫХУЭЗЫШЭМ НЭХЪРЭ

НЭХЪ ЛЪАПIЭ СЭРКIЭ ЩЫIЭКЪЫМ НЭГЪУЭЩI.

 ТЫРКУ, АНТАЛЬЕ

ГЪУНОКЪУЭ ПЫКIЭ

ЩЫIЭКЪЫМ СЭ ПЭСЩI

 

МЫВЭ ФIЫЦIЭШХУЭР КЪЫЩIЭПЛЪЭНЩУИ НИТIЫМ.

ХЬИСА И ЛЪАХЭМ АР ЩОЖЕЙ И КУЭЩI.

КЪЫЗЭЩЫУНЩИ УДЗ ГЪЭГЪА ДАХАЩЭР,

IЭР НЫХУЭПХЬАМЭ, ТЕЩХЬЭЛЪЭНЩ УИ IЭЩI.

ФЩЫМЫХЪУ А ЖЫСIЭР ПСАЛЪЭ ЗЭФЭЗЭЩУ.

А ЖЫСIЭМ НОБЭ ЩЫIЭКЪЫМ СЭ ПЭСЩI.

ХЭКУЖЬ И МЫВИ И ДАХАГЪИ ХУЭЛIЭ

КЪЫСФIОЩI ИХЬАУЭ НОБЭ ЩIАПIЭ НЭЩI.

ЩХЬЭГЪУБЖЭ ЛЪАБЖЬЭМ ЗЫЩЕIЭТ ЖЫГЫЩIЭМ,

АБДЖ ЗЭЩIЭЛЫДЭМ ДОДЖЭГУ ДЫГЪЭ БЗИЙ.

А ПСОР ИЛЪЭТМЭ, ХЪУНУЩ ЗЭУЭ ГУЩIЭР

БЗУНШЭ АБГЪУЭ, БГЫНЭЖА ПСЫКЪУИЙ.

 

ДУНЕЙР КЪУТЭЖЫХУ

 

И ТЫГЪЭ ЛЪIАПIЭТ АР СИ ЛЪАХЭ ДЫЩЭМ:

ЖЬЭГУ ПАЩХЬЭ МАФIЭ, ГУКЪЫДЭЖ, НАСЫП...

ИДЖЫ ХАМЭЩIЫМ ЩИКЪУХЬА СИ ЛЪЭПКЪЫМ

И ГУАУЭ ХЬЭЛЪЭР САКЪЫУ КЪЫЗОЩЫП.

СИ ХЭКУ ЩЭДЖАЩЭР НЭХЪ СПЭIЭЩIЭ ХЪУХУКIЭ,

СЭ ЗЭПЫСЧЫХУКIЭ ГЪУЭГУЖЬ СЫСЫМЕЙР

СИ ГУЩIЭМ ЛЪАХЭР НЭХЪРИ ЙОХУЭБЫЛIЭ,

ПСЭУНЩ СИ ЛЪАХЭР КЪУТЭЖЫХУ ДУНЕЙР.

 

ИОРДАНИЕ, СЫУЕЛЫХЬ

 

 

IУНКIЫБЗЭ

СЫНОЖЬЭРТ ЗЭИ ХЭЗМЫХЫУ ГУГЪЭР,

ЩЫСХЪУМЭРТ СИ ПСЭМ УИ ЛЪАГЪУНЫГЪЭР.

АУЭ УРОКIУЭ, УИГУ КЪЫСЩIЭМЫГЪУУ,

НЭГЪУЭЩI ШЫГЪУЭГУМ ЩЫХЭПША ЛЪАГЪУЭМ.

 

УКЪЫСIУПЛЪЭХУКIЭ УИ ПЛЪЭКIЭМ СИСТИ,

СИ ФЭМ БЭЛЫХЬУ ДЭКIАРИ СЫТЫТ?!

АУЭ ХУАБАГЪЭУ, ГУХЭЛЪ IЭФIАГЪЫУ

ЗЫ СХУИХЪУМАКЪЫМ БДЭСЛЪАГЪУ ПАГАГЪЭМ.

 

МИСЫР, ИДЖЫ УЭ КЪЫБОГЪЭЗЭЖЫР.

КЪЫIУЗБГЪЭХЫНУ, УКЪОУЭР СИ БЖЭМ.

АУЭ МЫ СИ БЖЭМ ЕСТА IУНКIЫБЗЭР

IУИХЫЖЫФЫНКЪЫМ ИДЖЫ УИ ГЪЫБЗЭМ.

ТЫРКУ, АНКАРА

 

КЪЭЗАН ЕХЬЯ

 

 

 

АНЭДЭЛЪХУБЗЭ

 

УИ АНЭ IЭФIУ

УЭ КЪОПСАЛЪЭ ЩЫХЪУКIЭ,

УИ НЭКIУЩХЬЭ БА КЪЫХУИЩIУ,

УЭ ТХЬЭКIУМЭМ КЪЫЗЭРИIУЩАЩЭ

БЗЭР АРАЩ       УИ АНЭДЭЛЪХУБЗЭР.

ХУИТЫНЫГЪЭМ ПАПЩIЭ         ШЫ ЗЫГЪАФЭР,

ГЪЭСЭНЫГЪЭМ ХУЕIЭУ ЩХЬЭР ЗЫIЭТЫР,

ЩIЫГУМ ХЭХУЭЖ ХЪУМЭ,

УИ АДЭЖЬ КЪЫПХУИГЪАНЭ

БЗЭР – АРАЩ УИ АНЭДЭЛЪХУБЗЭР.

МАХУЭ КЪЭС БГЪЭКIУЭДРЭ

ПЩIЭ ЗЫХУУМЫЩIЫЖЫР,

УИ ГУПСЫСЭХЭР

ЗЫХЬЫЖ-ЗЫIЫЗЫЩIЭЖЫР,

УЗЭЛЪЭПЭУА

БЗЭРАЩ УИ АНЭДЭЛЪХУБЗЭР!

 

ТЫРКУ , СИВАС

 

 

 

 

 

 

ДЫГЪУЖЬ ФУ1ЭД

КЪАНДУР МУХЬЭДИН

 

ТЕНДЖЫЗ ФIЫЦIЭМ

 

ТЕНДЖЫЗЫР МЭУШЭ, МЭЩАТЭ, МЭХЪЕЙ,

ТОЛЪКЪУНКIЭ ТЕНДЖЫЗЫР КЪОХЪУ КУЭДРЭ КЪЫЩИЛЪ...

АР ЩХЪУЭШУ ЩЫТАМИ ХЪУАЩ ФIЫЦIЭ, НЭЩХЪЕЙ,

ФIЫЦIАБЗЭЩ ТЕНДЖЫЗЫР, ХЭТКIУАЩИ ХЕИЛЪ.

 

ТЕНДЖЫЗЫМ И IУАФЭМ СЭ КУЭДРЭ СЫIУСТ,-

ЛЪЭПКЪ ТХЫДЭР ЗЭ ЗАКЪУИ ХЪУАЩ НЭГУМ ЩIЭМЫКI:

ДИ АДЭЖЬХЭМ Я ХЬЭДЭР БДЗЭЖЬЕЙХЭМ Я IУСТ,

ДИ АНЭХЬХЭР ЛЪЭПКЪ ГУАУЭМ, ГУIЭГЪУЭМ ХЭМЫКIТ.

 

ДИ КЪУЭШХЭР, ДИ ШЫПХЪУХЭР ПСЫ ЛЪАЩIЭМ ЩОЖЕЙ,

ХЪУАЩ АХЭР ТЕНДЖЫЗЫМ И ТIАСЭ, И БЫН,

ТЕНДЖЫЗЫМ КIУЭДАХЭР МЫЧЭМУ ЕГЪЕЙ,

ХУИЩIАУЭ ПШАХЪУЭЩIЫР КУЭД ЩIАУЭ ДЖЭБЫН.

 

КХЪУХЬЫЖЬХЭР МЫБЗЭНШЭ, КХЪУХЬЫЖЬХЭМ ЖАIЭЖ:

“ЩЫТЕПЩЭТ ТЕНДЖЫЗЫМ ГУIЭГЪУЭР, ГУЖЬЕЙР,

ЦIЫХУБЗХЭМ Я ГЪЫБЗЭМ (АР ФIЫУЭ ДОЩIЭЖ)

КЪЫПФIЭЩIЫРТ ИЩТАУЭ ТЕНДЖЫЗЫР, ДУНЕЙР...”.

 

ТЕНДЖЫЗЫР МЫУШЭ, МЫЩАТЭ, МЫЖЕЙ.

МЭЩЫГЪУЭ ТЕНДЖЫЗЫР - АР ЛIАХЭМ ХУОСАКЪ...

ГУФIЭГЪУЭ ЩЫЩIАУЭ ХЪУАЩ СИ ПСЭР НЭЩХЪЕЙ -

ТЕНДЖЫЗЫМ И ЛЪАЩIЭМ КЪЫЩОIУР ДЖЭ МАКЪ...

 

ИОРДАНИЕ, АММАН

 

КЪЭХЪУУ ЩЫТМЭ

БЫНЫМ ПАПЩIЭ ПСЭР ЕТЫФЫР АНЭМ.

АУЭ ХЭКУМ ЩАГЪЭПУД И ЩIЫХЬ

КЪЭХЪУУ ЩЫТМЭ, КЪЭМЫЛАНДЖЭУ АНЭМ

БЫНЫР ХУЕЩIЫР ХЭКУМ ЩХЬЭУЗЫХЬ.

 

И БЫН ТIАСЭМ КЪЫЩIЭНАМИ ПIЭКУР,

ХУЭДМЫЩIЫФ ДЭ АНЭМ ЗЫ ГУКЪАНЭ:

АНЭМ ПАПЩIЭ ЖЫТIЭРКЪЫМ ДЭ “ХЭКУ”,

ХЭКУМ ПАПЩIЭ ЖЫДОIЭФ “ХЭКУ-АНЭ”.

 

США, НЬЮ-ДЖЕРСИК

 

ХЪУНЭГУ НАДИЕ

 

ХЭХЭС ГЪАЩ1Э

 

СИ ЛЪЭПКЪ ПСАЛЪЭЖЬХЭР ГЪУЭГУ ГЪУЭМЫЛЭУ

ГЪУЭГУАНЭ СЫТЕУВЭЖАЩ.

IЭР КЪИШИЯУЭ ХЭКУР КЪАПЛЪЭУ

КЪЫСЩЫХЪУРИ, ПСЭР КЪЭУШЫЖАЩ...

 

ПЩIЫХЬЭПIЭР КЪИГУПСЫСМИ СИ ГУМ,

СИ ХЭХЭС ГЪАЩIЭМ СОХУТЭЖ.

АРЩХЬЭКIЭ КЪОБЛЭ АДЭЖЬ ЖЬЭГУРИ,

ГУР ЗДЭЩЫIЭМ ПСЭР МЭКIУЭЖ.

 

ИОРДАНИЕ, АММАН

 

ХЬЭТКЪУЭ ЯШАР

 

УЗ

 

УЗ IЕИЩЭ КЪЫЗОУЗ,

КЪЫЗОУЗРИ СЕГЪЭГЫЗ.

 

ПХЪЭХЫМ ХУЭДЭУ СЫЗЭПЕХ,

КЪЫСХЫХЬЭХУКIЭ СЕГЪАТХЪЭ.

 

КЪЫЗЭУЗМИ, СИ ГУАПЭЩ,

СРИЩIЫКIМИ, СФIЭЛЪАПIЭЩ.

 

УЭ СИ УЗУ, БЕТЭМАЛ,

ХЫУМЫГЪЭЩIЫТ ЗЫ МЭСКЪАЛ.

 

АДЫГЭ ПСОМИ ЕУАЛIЭ,

ПСОРИ ЗЫ ЩIЫПIЭ ЕШАЛIЭ.

 

УЕУЗ ХЪУМЭ – ЗАIЭТЫНЩ,

УИ ХУЩХЪУЭГЪУЭР КЪАГЪУЭТЫНЩ.

 

ГЪУЭГУ НЭХЪЫФIЫМ ДЫТЕПШЭНЩ,

МЫХЪУМЫЩIАГЪЭМ ДЫХЭПШЫНЩ.

 

СЭ СИ УЗЫР ХЭТ КЪИЩIЭН?

СИ ЩЭХУФIЫР КЪЫЗДИЩIЭН?

 

АДЫГАГЪЭРЩ КЪЫЗЭУЗЫР,

ЦIЫХУ ПЭЖАГЪЫРЩ СЭ СЫЗЫСЫР.

 

ЗЭРЫЦIАЛЭМИ СИ УЗЫР,

СЫХЪУЖЫНУТ ЗАУЭЗЭПСЭУ:

 

СИ ЛЪЭПКЪ МАЩIЭР ЗЫ ХЪУЖАМЭ,

IУАЩХЬЭМАХУЭ ТЛЪАГЪУЖАМЭ!

 

СИРИЕ, ХЪЫШНИЕ КЪУАЖЭ

 

 

КЪУЩХЬЭ НЭДИМ

 

ДИ БЗЭ - ДЭ ДИ ПСЭЩ

 

ЛЪЭПКЪЫМ И ЩIАЛЭУ ЗИ БЗЭР КIУЭДА,

ЩХЬЭ МЫГЪУЭ ПЩIЭНШЭУ УКЪАГЪЭНА?

ЩХЬЭ УЯНЭ-УЯДЭУ УЭ УЗЫПIАХЭМ

УИ АДЫГЭБЗЭР КЪЫПIУАМЫЛЪХЬА?

 

ЩХЬЭ УИ ЛЪЭПКЪ ДЫЩЭМ И БЗЭР ПIУРАЧУ

НЭМЫЩI БЗЭ ХЬЭХУХЭМ УКЪЫХУЭНА?

IЭДЖЭ ЩХЬЭ НЭЩIХЭМ НОБЭ КЪЫДЖАIЭР:

“СЫТ АДЫГЭБЗЭ ЗИ ГУГЪУ КЪЫТХУЭФЩIЫР.

 

ДИ ЩIАКХЪУЭР ЗЕЙХЭРЩ НОБЭ ДЭ ДИ БЗЭР,

СЫТКIЭ ДИ ЩХЬЭПЭ АНЭДЭЛЪХУБЗЭР?”

АР ЩЫЗЭХЭСХЫМ, СИ ГУР КЪЕКIУАЩ,

БЗЭР УМЫЩIЭЖМЭ, ХАМЭ УХЪУАЩ.

 

ЩIЫХЬ ЯХУЗОЩIЫР ДЭ ДЯНЭ-ДЯДЭМ,

ДИ АДЫГЭБЗЭР КЪЫТIУРЫЗЫЛЪХЬАХЭМ,

АДЫГЭ НАПЭУ ДАХЭУ, ДИ ШЫПХЪУХЭ,

ФЫПСЭУ ДИ НЭХУХЭУ СЭТЭНЕЙ БЫНХЭ.

 

ДИ ЦIЫКIУХЭМ Я БЗЭР КЪЫЗЭТЕВГЪАНЭ,

ВАГЪУЭПЛЪХЭР БЗАГУЭУ КЪЫТХУЭВМЫГЪАНЭ,

АНЭДЭЛЪХУБЗЭР ЯЩЫМЫГЪУПЩЭМ,

КЪЫТХУЭФХЪУМАЩИ, БЫНЫФI ТХУЭХЪУНЩ.

 

САБИЙХЭУ ЗИ БЗЭР ЗЫIУЛЪ ДИ НЭХУХЭР

ДИ ЖЭНЭТ БЗУЩИ, IЭДЖЭ Я УАСЭЩ.

ДИ БЗЭР ДЭ ДИ ПСЭЩ, АР ЗЫФIЭКIУЭДХЭР

МЫ ХАМЭ ЩIЫПIЭМ ЛIАПIЭ ЩИХУАХЭЩ.

                                                                                                              СИРИЕ, ДАМАСК КЪАЛЭ.

 

 

 

УЭРЭД

 

ХЫ НЭПКЪ ЛЪАГЭМ ДЫТЕСУ, ХУЭМУ

КЪЫХЭДЗАМЭ УЭРЭДЫР, ЩЫМУ

КЪЫЩIЭДЭIУУ КХЪУХЬХЭР БЛОСЫКIЫР,

ХЫ ТХЬЭРЫКЪУЭР ПСЫМ ЩХЬЭЩОСЫКIЫР.

СФIОЩIЫР, IУФЭМ КЪЕПЩIАУЭ, ЦIЫХУХЭМ

А УЭРЭДЫМ Я ГУР ДЭПСЭХУУ.

 

ТЕНДЖЫЗ IУФЭМ IУС БДЗЭЖЬЕЯЩЭМ

IЭЗЭ ДЫДЭУ ХЪЫХЭР ЗЭIУЕЩЭ.

ЗЫ ЛIЫ ГУЭРИ ДЫГЪЭМ ИЖЬАУЭ,

КЪОПЛЪЭР, ИЩIУ IЭДАКЪЭЖЬАУЭ.

СЭ КЪЫСФIОЩIЫР АХЭМ КЪАФIЭЩIУ

НАСЫПЫФIЭ УЭРЭДЫМ ДИЩIУ...

 

ХЫ ТХЬЭРЫКЪУЭР ПЩIЭНШЭРЫЛЪАТЭЩ-

ЗЫ БДЗЭЖЬЕИ КЪИУБЫДЫФАКЪЫМ.

ЛIЫРИ ЩЫСЩ, ЕЗЭШ IУЭХУУ ЩАТЭУ:

ДИ УЭРЭДЫР КЪАГУРЫIУАКЪЫМ.

 

ДИ УЭРЭДЫМ ИГЪЭIУ МАКЪАМЭР

ХЭХЭС ЛЪАХЭМ И ДЕЖКIЭ ХАМЭЩ.

 

ТЫРКУ, ИСТАМБЫЛ

 

 

ТIЭШ ХЬЭМИД

 

 

ШУРДЫМ КЪУНДЕТ

 

МЫВЭР МАГЪЫЗ

 

СЫТ, УIЭГЪЭ УХЪУА, СИ ДАХЭ?

УАФЭМ СОПЛЪРИ СЫКЪОГУЛЭЗЫР.

МЫВЭ ДЗАКIЭР АРЩ СЩХЬЭЩЫЗЫХЫР

СИГЪЭХЫЩIЭУ КЪЫСХУЭКIУЭ УЗЫР.

 

СЭ СЫХАМЭЩ, СИГЪЭХУТ УИ ГУМ.

САЩОШЫНЭР САТУУЩI ЛЪАХЭМ,

СЫКЪАГЪАПЦIЭУ КЪЫЩЫЗДЭДЖЭГУКIЭ,

САЩОШЫНЭР УИ ХЬИЛЭШЫХЭМ.

 

САЩОШЫНЭР ЛIЫГЪЭ ГУ ПЦIАНЭМ,

УАХЪТЫНШАГЪЭР ЗИ НАТIЭУ ХЪУАМ.

А ШЫНАГЪУЭМ САЩИХЪУМЭНУ

ДУНЕЙМ ЗЫРИ КЪЫТЕМЫХЪУА...

 

СОТIЫСЭХРИ МЫВЭР МЭГЫЗЫР,

ГУЗЭВАУЭ МЭЩЭIУ ТЕНДЖЫЗЫР.

 

АВСТРИЕ, ИНСБРУК

 

 

 

ЧУРЕЙ МУХЬЭРЭМ

 

ФЫЖЕЙ!

 

ФЫЖЕЙ, СИ ШЫР ЦIЫКIУХЭ, ФЫЖЕЙ,

ХЬЭПШЫРЫМ ХУЭДЭУ ФЫЗЭХЭЛЪУ.

ФЭРИ ХЭХЭС ГЪАЩIЭМ ФЫРЕЙЩ,

ГУПСЫСЭРЩ ЛIЫГЪЭ ЗЫХЭЛЪЫР.

 

ЖЕЙ IЭФIЫМ ФЭ ТХЪУ ТЕФХЫНЩ,

ПЩАЩЭФI Е ЩIАЛЭФI ФЫХЪУНЩ.

ПЩАЩЭР УНАГЪУЭ ИХЬЭНЩ,

ЩIАЛЭМ ЩХЬЭГЪУСЭ ИIЭНЩ…

 

А ПСОР ВГЪЭХЪЭХУКIИ ФОЖЕЙ,

ФИ ЛЪЭПКЪ ЩХЬЭ ЗЫВМЫГЪЭХЪЕЙ:

АДЫГАГЪЭМИ ЗИХЪУМЭЖЫНЩ, -

ЗЫ НЭРЫБГИ ФЫХЭМЫХЬЭН.

 

ФЫКЪЭУШМЭ, ФЫЩIЕГЪУЭЖЫНЩ.

АРАЩИ, БЫДЭУ ФЫЖЕЙ,

ФЫЗЫХЭСХЭМ ФЫЩIАГЪЭХЪЕЙ.

КIЭРЭХЪУЭНЩ ФЭРЫНШЭУ ДУНЕЙР,

ХАМЭПСМИ ФИМЫГЪЭПСКIЫН.

 

ФЫЖЕЙ, ГУПСЫСЭНЫР ЗИ ЖАГЪУЭР, -

ЗИ ЩХЬЭКУЦIЫМ ЕУАХЭР ПШАГЪУЭ.

ФЫЖЕЙ, СИ ШЫР ЦIЫКIУХЭ, ФЫЖЕЙ,

ЖАГЪУЭГЪУХЭМ ФIЫЩIАГЪЭХЪЕЙ.

 

ТЫРКУ, ЧОРУМ

 

IУАЩХЬЭМАХУЭ

 

IУАЩХЬЭМАХУЭУ УЭСУ ТЕЛЪЫМ

ЖЭЩИ МАХУИ НЭПСЫР ЩIОЖ.

ЩIЫМ И БЫНХЭР ЩИКЪУХЬАЩИ,

МАГЪЫР АР, ИМЫЩIЭУ ЕШ.

 

АДЭЖЬ ХЭКУМ НОБЭ ИСЫР

ДИ НЭ-ДИ ПСЭУ ФЫДОЛЪАГЪУ

ДИМЫЯГЪЭУ, ДИМЫЛАЖЬЭУ

ДЫФПЭIЭЩIЭЩ – КЪЫТХУЭВГЪЭГЪУ.

 

IУАЩХЬЭМАХУЭ  ДЫМЫЛЪАГЪУМИ,

Я НЭХЪ ДАХЭУ ЩIЭТЩ ДИ НЭГУ.

ХАМЭ ЩIЫПIЭ ДЫЩЫПСЭУМИ,

ДРОГУШХУЭ – АР ДИ ХЭКУЩ.

 

ДИ АНЭ ДАХЭУ ДИ ХЭКУЖЬ,

ДИ НЭХЪЫЖЬХЭР ДИМЫIЭЖ.

ХАМЭ ЩIЫПIЭМ ДЫКЪЫУМЫНЭУ,

ДУРИБЫНКЪЭ – ДЫНЭШЭЖ.

 

СЫТ ДИ ЛАЖЬЭР, ДИ ХЭКУЖЬЫР

ДЫМЫЛЪАГЪУУРЭ ДОЛIЭЖ.

ДИ АДЭР ЛIАМИ, ДИ АНЭР ПСЭУКЪЭ?!

ЦIЫКIУИ ИНИ ДЫВГЪЭКIУЭЖ.

 

ЛIЫ ЗЫУКIЫМ  БЭЛЫХЬЫР

ИЛЪЭС БЖЫГЪЭКIЭ ЕУХ.

МЫУХЫЖУ ТТЕЛЪ БЭЛЫХЬЫМ

ДИГУ ХЕГЪЭЩIЫР, ЛЪЭР ТФIЫЩЕХ.

 

ЛЫУЭ ТТЕЛЪЫР ДЫДЫМЕЙМИ,

КЪУПЩХЬЭУ ДИIЭР ХЭКУМ ЕЙЩ…

ДЫНЭШЭЖ УИ ДЕЖ НЭХЪ ПСЫНЩIЭУ

АДЭЖЬ ЛЪАХЭУ КЪЭБЭРДЕЙ!

 

СИРИЕ , ДАМАСК

 

 

 

 

ссылки

ГАЗЕТЫМ И ЛЭЖЬАКIУЭХАР

къыдэкIыгъуэхэр

 

KavkazWeb

Copyright © 2005 Buch e-mail: [email protected]