Зи хабзэм бзыпхъэ трах Хьэтуей жылэ
2021-05-28
- Генерал-майор Анзор Хьэту и къуажэр ТэрчкIэ къиIэпхъукIыу нобэ здэщыс щIыпIэм, Урыху псым и Iуфэм къызэрытIысрэ илъэси 170-рэ ирикъуащ. Тхыдэ къулейкIэ гъэнщIа гъуэгуанэ купщIафIэ къикIуащ Хьэтуей жылэм. Къуажэм и цIэр фIыкIэ Iунуми IейкIэ жаIэнуми зэлъытыжар абы и цIыхухэрщ. Шэч зыхэмылъыжращи, гуащIафIэщ хьэтуейдэсхэр. Сыт хуэдэ зэманми сыт хуэдэ щытыкIэ къихутами, ахэр къыщыщIэхуа къуажэм и тхыдэм къыхэхуакъым. Я пщIэр лъагэрэ я щIыхьыр яIыгъыжу илъэси 170 гъуэгуанэр къызэранэкIащ.
- ГъащIэщIэ ухуэнымкIи, Хэкум и щхьэхуитыныгъэм къыщхьэщыжынымкIи, къакIуэ зэманым къыздихь псэукIэм зыдегъэкIунымкIи яхузэфIэкI къагъэнакъым. Зи хабзэм бзыпхъэ трах жылэжьщ Хьэтуейр. Абы и нэхъыжь Iумахуэм я щапхъэр я гъуазэщ щIалэгъуалэм. Зэрыгушхуэн цIыхушхуэхэри и мащIэкъым Хьэтуейм. ЛэжьыгъэкIи, щIэныгъэкIи, спорт IуэхухэмкIи зи цIэр къэралым щызыгъэIуа куэд къыдэкIащ жылэм. Яхэтщ абыхэм мымащIэу щIыхьыцIэ лъапIэхэр зыфIащахэри къэрал дамыгъэ лъапIэхэмкIэ ягъэпэжахэри.
- Сытхэр и псэукIэ нобэ Хьэтуей къуажэм? Сэ шэч къытезмыхьэу схужыIэнущ нобэ ар республикэм и къуажэ нэхъ зэIузэпэщ дыдэхэм зэращыщыр. Зыужьыныгъэшхуэхэр и щIыб къыдэлъми, иужьрей илъэсищ-плIым хэпщIыкIыу зэрефIэкIуар къыпхуэмылъытэнщ. ЗэхъуэкIыныгъэшхуэхэр щекIуэкIащ абы: къуажэм дэт дэтхэнэ зы IуэхущIапIэми зэгъэпэщыжыныгъэ лэжьыгъэ инхэр щызэфIагъэкIащ. ЩIэуэ къыхэхъуахэм ящыщщ къуажэ музейр. Апхуэдэу жылэм дэт IуэхущIапIэхэр зытет уэрамыр щхъуантIагъэр ебэкIыу ягъэдэхащ, тетIысхьэпIэхэр щагъэуващ, зэмыфэгъуу зэщIэблэ псыутхыр ЩэнхабзэмкIэ унэм и утым деж щытщ. Жылэдэсхэр зэрыгушхуэщ а уэрамым и дыхьэпIэм щагъэува «ИугъащIэ Хьэтуей!» псалъэхэр зытет аркэ дэгъуэр. Къуажэм и уэрам нэхъыщхьэм и кIыхьагъкIэ жыгыщIэ цIыкIухэр хасэщ. КъабзагъэкIэ республикэм и къуажэ псом йофIэкI жысIэкIи, егъэлея хъунукъым. Апхуэдэ зыужьыныгъэфIхэр нобэ зыдалъагъупхъэр 2016 гъэм къуажэ администрацэм и унафэщIу ягъэува ДзыхьмыщI Анзорщ. IэнатIэм щыпэрыхьа махуэм зыхуигъэувыжа къалэныр, жылэм и псэукIэ зэпэщым телэжьэныр, гъэзэщIэнымкIэ хузэфIэкI къигъэнакъым. И гуащIи и къаруи щымысхьыжу Iуэхум зэрыхилъхьэр псыхэкIуадэ хъуакъым: иджыблагъэ Хьэтуей жылэм «2020 гъэм КъБР-м и къуажэ нэхъыфI» республикэ зэпеуэм япэ увыпIэр къыщихьащ.
- Къуажэр илъэси 170-рэ хъуауэ а щIыпIэм зэрисым теухуа зэхыхьэр нэгъабэ ирагъэкIуэкIын хуейуэ щытащ, ауэ пандемием апхуэдэ Iэмал къаритакъым. Иджы жылэм и илъэс бжыгъэ дахэри ар республикэм и къуажэ нэхъыфI зэрыхъуари зы ящIыжри, махуэшхуэр Iэтауэ къызэрагъэпэщащ.
- Адыгэ фащэ екIухэр зыщыгъ, лъэпкъ ныпыр зыIыгъ шууей щIалэхэр пщэдджыжьым Хьэтуей къуажэ дыхьэпIэм къыщежьэри, жылэм и кIыхьагъыр зэщIагъэхьащ. Къагъэзэжри, «Шагъдий» уэрэдым яшхэр щIагъэджэгукIыу, махуэшхуэр щызэхашэ, Бэрау Къэралбий и цIэр зезыхьэ уэрамми зыкъыщагъэлъэгъуащ. Зэхыхьэр къызэIуахащ къуажэ администрацэм и унафэщI ДзыхьмыщI Анзоррэ Лэскэн районым и жылагъуэ советым хэт БищIо Юрэрэ. Жылэдэсхэм махуэшхуэм фIы къахудэкIуэну, дяпэкIи гуфIэгъуэ зэIущIэ куэд къуажэм щызэхашэну ехъуэхъури, адэкIэ утыкур хуит хуащIащ ныбжьыщIэхэм. Сабий садым и гъэсэн цIыкIухэу Таз Эмиррэ ЩопIытIэ Ланэрэ гъэхуауэ къеджащ я жылэжьым теухуа усэм. Абы къыпащэу ЩэнхабзэмкIэ унэм и къэфакIуэхэр утыкум къихьащ. Жылэ Анзор игъэзэщIа «Хьэтуей» уэрэдым цIыхухэм я гукъыдэжыр нэхъри къызэщIиIэтауэ махуэшхуэм къуажэм зыдиубгъуащ.
- ЩIалэгъуалэр жыджэру хэтащ спорт зэхьэзэхуэхэм. Абыхэм я зэфIэкI щагъэлъэгъуащ ентIыр дзыным, кIапсэкIэ зэпекъуным, къызэдэлъэным, футболым, боксым. Апхуэдэу ентIыр дзынымкIэ бжьыпэр иубыдащ Бесчокъуэ Рэмэзан, кIапсэ зэпекъум пашэ щыхъуащ Дол Инал и гупыр, къызэдэлъэным щытекIуащ Джэджырэ Астемыр, футболым япэ увыпIэр къахьащ къуажэкIэм щыпсэу щIалэгъуалэр зыхэта командэм. Боксым, я хьэлъагъкIэ зэщхьэщыгъэкIауэ, текIуэныгъэр къыщахьащ ЩопIытIэхэ Расулрэ Мусэрэ, ХьэщIэлI Идар, Къэжэр Ахьмэд (тренерыр Щэмей Арсенщ, Хьэтуей къу.), Пэрыт Ислъам, Борий Дамир, Къагъырмэс Дамир, Мыкъуэ Алим, Мэкъуауэ Саид, Къунаш Айдамыр, Деунэж Алихъан (тренерыр Бесчокъуэ Рэмэзанщ, Анзорей къу.), Мамхэгъ Дамир, Ету Къантемыр, ХьэпащIэ Алим, Мэтей Азрет, Теркъул Алан, КхъуэIуфэ Андемыркъан (тренерыр Бахъсэн Нур-Мухьэмэдщ, Бахъсэн къ.) сымэ.
- Зэпеуэм бжьыпэр щызыубыдахэр, къыщыхэжаныкIахэр кубокхэмкIэ, щIыхь тхылъхэмкIэ, саугъэтхэмкIэ ягъэпэжащ.
- ПщыхьэщхьэхуэкIуэу махуэшхуэм кърихьэлIахэр щызэхуэсащ ЩэнхабзэмкIэ унэм.
- — Нобэ догъэлъапIэ Хьэтуейр илъэс бжыгъэ дахэ зэрырикъумрэ республикэ зэхьэзэхуэм ипкъ иткIэ «КъБР-м и къуажэ нэхъыфI» цIэ лъапIэр къызэрытхуагъэфэщамрэ. Къуажэдэсхэм ди щхьэр лъагэу дэзыгъэлъагъуж махуэшхуэщ, апхуэдэ ехъулIэныгъэм и щIыбагъ къыдэлъщ ди цIыхухэм я гуащIэшхуэ, — жиIащ къуажэ администрацэм и унафэщI ДзыхьмыщI Анзор. — Илъэси 170-м къызэщIиубыдэ лъэхъэнэм Хьэтуейр зыужьыныгъэм и гъуэгум тету зэхъуэкIыныгъэ куэдым къызэпхрыкIащ, щекIуэкI лэжьыгъэкIи и цIыху пажэхэмкIи республикэм щыпэрытхэм хабжэу. Нобэ дыздынэса лъагапIэм и гугъу пщIымэ, ар псори дызэщIыгъуу зэдгъэхъулIа Iуэхущи, абы зи гуащIэрэ зи къарурэ хэзылъхьа жылэдэсхэм фIыщIэ яхузощI. ДэIэпыкъуэгъу дызэхуэмыхъужатэмэ, дызэкъуэмыуватэмэ, тхузэфIэкIыни щыIэу къыщIэкIынутэкъым. Апхуэдэу псалъэ гуапэхэр яхуэфащэщ чэнджэщ щхьэпэхэр къыдэзыхьэлIа, къетхьэжьэ сыт хуэдэ лэжьыгъэми дытезыгъэгушхуа нэхъыжьыфIхэм. КъищынэмыщIауэ, къуажэ гъащIэм жыджэру къыхыхьащ жылэм къыдэкIауэ къалэм щыпсэухэри. Щхьэж и зэфIэкI елъытауэ ахэри сытым дежи зэрыхъукIэ сэбэп къытхуохъу. «Дызэкъуэтмэ — дылъэщщ!» — а къыхуеджэныгъэм дыщIэту къуажэр допсэу. ЗэфIэдгъэкIахэр мымащIэми, зэманым къалэныщIэхэр къытхуегъэув, адэкIи Iуэхушхуэхэр къытпэщылъщ. Ди нэхъыжьхэм я щапхъэм дытету, абы къытхуагъэна хабзэхэр ди Iэпэгъуу къуажэм и къэкIуэну дахэм адэкIэ дыхуэлэжьэну ди мурадщ. Хьэтуей къуажэр ефIэкIуэну, зэIузэпэщ псэукIэ дэлъыну, абы и цIыхухэм узыншагъэ быдэрэ къару мыкIуэщIрэ яIэну си гуапэщ.
- Хъуэхъу дахэкIэ къуажэдэсхэм захуигъэзащ Лэскэн район администрацэм и унафэщI Инжыджокъуэ Сэфарбий. Абы къыхигъэщащ илъэси 170 гъуэгуанэр Хьэтуей жылэм пщIэрэ щIыхьрэ иIэу къызэрызэпичар, абы и блэкIам узэрыгушхуэн Iуэхугъуэшхуэхэри зэрыхэтыр, нобэрей и гъащIэри нэхъыфIым ухуэзыгъаплъэу зэрыщытыр.
- — Хьэтуейр цIыху гуащIафIэкIэ къулейщ. Абы къыдэкIащ къуажэ цIыкIум и цIэр фIыкIэ къэрал псом щызыгъэIуа цIыхушхуэхэр, — жиIащ Инжыджокъуэм. — Абыхэм яхэтщ политикэ лэжьакIуэхэр, щIэныгъэлIхэр, тхакIуэхэр, дохутырхэр, егъэджакIуэхэр, ухуакIуэхэр, мэкъумэш IэнатIэм и IэщIагъэлIхэр, юристхэр, спортсменхэр. «НэхъыжьыфI зиIэм нэхъыщIэфIи иIэщ» зыхужаIэ жылэщ Хьэтуейр. Жьыи щIэи зэкъуэту, зым и жыIэ адрейм зэхихыу зэрызэхэтырщ я зыужьыныгъэм и лъабжьэр, а Iуэху бгъэдыхьэкIэрщ къахуэзыхьар «КъБР-м и къуажэ нэхъыфI» зэпеуэм и текIуэныгъэр. Къуажэм адэкIи зиузэщIыну, жылэ узыншэ фыхъуну сынывохъуэхъу!
- Урысей Федерацэм и Федеральнэ Зэхуэсым и Къэрал Думэм и депутат Щхьэгуэш Адэлбий къыщалъхуа жылэм и махуэшхуэм кърихьэлIэжыфакъым, ауэ апхуэдэ Iуэхур гулъытэншэу къигъэнэфакъым. Инжыджокъуэ Сэфарбий депутатым и къуажэгъухэм зэрызахуигъазэ хъуэхъу тхыгъэм къеджащ, апхуэдэуи абы къахуригъэхьащ спорт зэхьэзэхуэхэм щытекIуахэр ирагъэпэжэну ахъшэу сом мини 130-рэ.
- Къуажэм и махуэшхуэм хэтыну къахуеблэгъат УФ-м гъуазджэхэмкIэ щIыхь зиIэ и лэжьакIуэ, композитор цIэрыIуэ ХьэIупэ ДжэбраIил.
- — Нобэрей фи зэхыхьэм сыкърихьэлIащ Думэн Мурэдин и фIыгъэкIэ, жиIащ абы. — «Сэ зы къуажэ телъыджэ слъэгъуащи», — щыжиIэм, жылэм и унафэщIым и цIэ-унэцIэм сыщIэупщIащ. СызыщIэгупсысыкIыжри, сцIыхуртэкъым, сахэплъэнщ, зэзгъэцIыхунщ жысIэри сыкъыфхыхьащ. «Хъуапсэ и псэ кIуэдыркъым», — жеIэ адыгэм. Слъэгъуам си псэр игъэхъуэпсащи, зыхэсщIа гуфIэгъуэр куэду Тхьэм къыфлъигъэс! Анзор, уэ хуэдэ лIыхэрщ жылэр жылэ зыщIыр, къуажэр птеунауэ сэ солъагъури, адэкIи уефIэкIуэну, си анэм къылъымыса дыгъэпсыр къыптепсэу упсэуну сыпхуохъуахъуэ! ФызэдэIэпыкъужу фолажьэри, дыгъэр, жьауэр, псыр фыщыхуейм вгъуэту, фIыгъуэр фиIэу жылэжь махуэ Тхьэм фищI!
- Урыху къуажэ администрацэм и унафэщIым и къуэдзэ Уэдыхь Къанщобий къыщыпсалъэм къыхигъэщащ Урыху псым и Iуфэ зырызым Iус къуажитIыр зы жылэм хуэдэу, я гуауэри я гуфIэгъуэри зэдагуэшу, зэрызэдэпсэур, я цIыхухэр зэныбжьэгъугъэ быдэкIэ, благъагъэкIэ зэпыщIауэ ижь-ижьыж лъандэрэ къызэрыздекIуэкIыр икIи жиIащ Хьэтуейм нобэ иIэ ехъулIэныгъэм езыхэри иригушхуэу зэрыдагъэлъапIэр.
- — Хьэтуей къуажэр адыгэ хабзэ зыдэлъ, зи пщIэр лъагэ жылэжьу къогъуэгурыкIуэ, — жиIащ Анзорей жылэм и тхьэмадэ Апэжыхь Батыр. — Илъэси 170-рэ ипэкIэ мы щIыпIэм щетIысэха къуажэм тхыдэ гъэщIэгъуэн иIэщ, лъэужь дахэ къигъэнащ. Фи къуажэм унэтIыныгъэ куэдым щыпэрыт щIэныгъэлI, IэщIагъэлI куэд къыдэкIащ, ар гур хэзыгъахъуэщ, узэхъуэпсэн ехъулIэныгъэщ. Фи нэхъыжьыфIхэм я лъагъуэм ирикIуэн, абыхэм я зэфIэкIыр, цIыхугъэр щапхъэ зыхуэхъун щIэблэ фиIэну сынывохъуэхъу. Хьэтуейм нобэ игъуэта зыужьыныгъэм къуажэ дыхьэпIэм щегъэжьауэ гу лъыботэ. УкъэкIуэтэхукIэ нэм илъагъур гур хэзыгъахъуэщ. Фи ефIэкIуэныгъэр къуажэм унафэщIым и жэрдэмыр зэрыдэфIыгъым, фызэрызэкъуэтым и фIыгъэщи, адэкIи зэгурыIуэныгъэр фи жылэм дэлъу Тхьэм фыздигъэпсэу!
- — Къуажэр зыгъэдахэри зыгъэбжьэфIыри абы и цIыхухэращи, ахэр лэжьакIуэшхуэщ, гуащIафIэхэщ. Ди нобэм ефIэкIыжу ди пщэдейм дыщIэгушхуэн Iуэхушхуэ куэд жылэм диIэну сохъуахъуэ. Ди гуфIэгъуэр къыддэзыIыгъыну къытхуеблэгъа хьэщIэ лъапIэхэм къуажэм пщIэ къытхуэфщIауэ къыдолъытэри, фIыщIэ фхудощI, фи щхьэр лъагэу фэзыгъэлъагъужын ехъулIэныгъэ куэд фи гъащIэм хэтыну ди гуапэщ, — жиIащ жылэм и нэхъыжьыфI БищIо Юрэ.
- Махуэшхуэм щагъэлъэпIащ къуажэм и зэIузэпэщ псэукIэм зи зэфIэкI хэзылъхьэхэр, абы и жылагъуэ гъащIэм жыджэру хэтхэр. Апхуэдэу къуажэ администрацэм и щIыхь, фIыщIэ тхылъхэмрэ саугъэтхэмрэ иратащ Хэку зауэшхуэм и ветеран БетIрожь СулътIан, къуажэм и имам Къанло Артур, жылэм и Ветеранхэм я советым и тхьэмадэ БетIрожь Ибрэхьим, нэхъыжьыфI ХьэщIэлI Алий, «Хьэтуей» ассоциацэм и унафэщI Къуэдзокъуэ Анатолэ, абы и къуэдзэ, Налшык и промышленникхэмрэ хьэрычэтыщIэхэмрэ я зэгухьэныгъэм и унафэщI ГубэщIыкI Жантемыр, ассоциацэм хэт ХьэщIэлI Хъаритон, жылагъуэ лэжьакIуэ Мамхэгъ Астемыр, хьэрычэтыщIэ Мэремкъул Iумарбий, фельдшеру илъэс куэдкIэ лэжьа Къанщыкъуей Нинэ, ЩэнхабзэмкIэ унэм и художественнэ унафэщI Лъакъуэдыгъу Тимур, егъэджакIуэхэу Былымгъуэт Эммэ, БищIо Мафурэ, Нало Таисэ, къуажэ администрацэм и унафэщIэм и къуэдзэ Тэрчокъуэ Джульеттэ, ЩIыналъэхэм зэдай, узыфэ зэмылIэужьыгъуэхэр зыпкърытхэм щеIэзэ сымаджэщым и дохутыр нэхъыщхьэ ХьэщIэлI ФатIимэ, а сымаджэщым и неврологие къудамэ №1-м и унафэщI Тэрчокъуэ Залинэ, «Гупсешэ» мэкъумэш-фермэ хозяйствэм и тхьэмадэ Гупсешэ Ахьмэдхъан, спортсмен пажэ, алыдж-урым бэнэкIэмкIэ яп дыдэу дунейпсо класс зиIэ спортым и мастер КъуийцIыкIу Ахьмэд, ухуакIуэ Бисер Роберт, «Строймир», «Русталим», «Агрохимия» ООО-хэм, «Ди Рамизэ» псапащIэ фондым, Щхьэгуэшхэ я унэлъащIэ цехым.
- — Хьэтуейм нобэ и гуфIэгъуэ махуэшхуэщ. Iуэху дахэу жылэм дэлъыр утыку кърахьащ. Республикэм и къуажэ псом нэхъыфIу укъыхалъытэныр, шэч хэмылъу, ехъулIэныгъэшхуэщ, абы и щIыбагъ къыдэлъ лэжьыгъэр зыхуэдэр куэдым ящIэ, — жиIащ «Хьэтуей» ассоциацэм и унафэщIым и къуэдзэ, Налшык и промышленникхэмрэ хьэрычэтыщIэхэмрэ я зэгухьэныгъэм и унафэщI ГуэбэщIыкI Жантемыр. — Пэжыр жыпIэмэ, къуажэм иужьрей илъэсхэм икъукIэ зиужьащ, ухуэныгъэщIэхэр къыдэхутащ, зэгъэпэщыжыныгъэ лэжьыгъэшхуэхэр щрагъэкIуэкIащ. Егъэджэныгъэ, щэнхабзэ, экономикэ, спорт унэтIыныгъэхэмкIэ зэфIэкI лъагэхэр фиIэщ. Фи чэнджэщ зэфхьэлIэрэ, зы унафэм фыщIэту Iуэхум и ужь фызэрихьэрщ фи лэжьыгъэр къыщIывэхъулIэри, сынывохъуэхъу зэгурыIуэ зыдэлъ жылэ узыншэу илъэс куэдкIэ фыщыIэну.
- Иджыри зы Iуэхугъуэ гуапэ зэфIагъэкIащ а махуэм. «Хьэтуей къуажэм щIыхь зиIэ и цIыху» цIэ лъапIэр зыхуагъэфэщахэр наIуэ къащIащ. Абыхэм дэтхэнэ зыми я IуэхущIафэхэр зыхуэдэм, жылэм и гъащIэм щаубыд увыпIэм, тхыдэм къызэрыхэнам кIэщIу я гугъу ищIащ ГуэбэщIыкI Жантемыр. Ахэр псори къулыкъу лъагэхэм пэрыту къуажэм, районым, республикэм я зыужьыныгъэм псэемыблэжу хуэлэжьащ. Мыпсэужу а щIыхьыцIэр хуагъэфэщащ Анзор Хьэту, Тэрчокъуэ Къамболэт, Дол Хьэсэнбий, Бесчокъуэ Щыхьмырзэ, ХьэщIэлI Мухьэмэд, Iэщнокъуэ Амин, ДзыхьмыщI Батыр, БетIрожь Хьэжысмел, Къанло Мухьэмэд, БищIо Билъостэн, Тэрчокъуэ Къэралбий, Къуэдзокъуэ Лиуан, Нало Аскэрхъан сымэ. КъищынэмыщIауэ, а цIэ лъапIэмкIэ ягъэпэжащ къуажэм и нобэрей гъащIэр ефIэкIуэным зи гуащIэ хэзылъхьэхэу Урысей Федерацэм и Федеральнэ Зэхуэсым и Къэрал Думэм и депутат Щхьэгуэш Адэлбий, къуажэм и нэхъыжьыфI БищIо Юрэ, хьэрычэтыщIэ Таз Руслан, къуажэ администрацэм и унафэщI ДзыхьмыщI Анзор сымэ.
- Махуэшхуэр ягъэдэхащ ЭстрадэмкIэ театрым и артистхэм. Пшыхьыр зэхуащIыжащ уафэр зэщIэзыгъэна хьэрэкIытIэ зэмыфэгъухэм къагъэщIа теплъэгъуэ дахэмкIэ.
- ЩхьэщэмыщI Изэ.