Сыгъэр щхьэхуитщ, уэгу псор гу абгъуэу
2020-07-30
- Гугъуэт Заремэ и усэщIэхэр
- «Адыгэ псалъэ» газетым и лэжьакIуэ, зи хъэтI зиIэж усакIуэу зэфIэува Гугъуэт Заремэ и IэдакъэщIэкIхэм ящыщ усэхэм ягъэдахэ нобэрей ди къыдэкIыгъуэр.
- Гугъуэт Заремэ Хьэбас и пхъур Дзэлыкъуэ щIыналъэм хыхьэ Къармэхьэблэ къуажэм 1988 гъэм къыщалъхуащ, КъБКъУ-м филологиемкIэ и факультетым и адыгэбзэ къудамэр къиухащ. Университет нэужьым «Адыгэ псалъэ» газетым и корреспонденту къэувауэ щолажьэ, иджыпсту сабиитI епIри унэм дэсщ.
- «Адыгэ псалъэм» и щIэджыкIакIуэхэм Заремэ яцIыху газетым щрихьэкIа лэжьыгъэмкIэ, къытехуа и тхыгъэхэмкIэ. Апхуэдэуи бгъэдэлъ зэчийм и щыхьэт наIуэщ илъэс зыбжанэ ипэкIэ и усэхэр иту къыдэкIа «Хьэуа Iубыгъуэ» тхылъыр, адыгэбзэкIэ тхэ тхакIуэ ныбжьыщIэхэм я IэдакъэщIэкIхэр иту дунейм къытехьа «КъудамэщIэ», «Шыхулъагъуэм» и вагъуэхэр» тхылъхэм ихуа и IэдакъэщIэкIхэр.
- Заремэ гум, псэм къыбгъэдэкIыу зэрытхэр япэ усэ сатырхэмкIэ зыхыбощIэ, сыт щхьэкIэ жыпIэмэ, укъызэджэр уэ уи дунейм щыщ Iыхьэ гуэру къыпфIегъэщIыф. Лъагъуныгъэм, гъащIэм, лъэпкъым, хэкум, дыкъэзыухъуреихь дунейм теухуа усэхэр и куэдщ Заремэ. Апхуэдэ гупсысэхэр куууэ икIи шэрыуэу къеIуэтэфри, аращ адрей тхакIуэ ныбжьыщIэхэм къащхьэщызыгъэкIыр. Ди гуапэу фи пащхьэ идолъхьэ Гугъуэтым и усэщIэхэм ящыщ.
- НэщIэпыджэ Замирэ.
- * * *
- Дунейр си пащхьэм щоуназэ,
- Гухэлъ зеиншэм сыкъефыхь.
- Сэ мор си вагъуэщ… мор си мазэщ,
- КъысхуещI аргуэру уафэм тыхь.
- ЗызощIри лъапцIэ, сокIуэтыжыр,
- Бжэ гъэбыдахэр Iузохыж.
- Языхэз бжэIум уимытыжми,
- Жэуап зыгуэрым къызетыж.
- Си гукъэкIыжым едыгъужыр
- Уэрамым къыдэна дуней.
- Бжьыхьэ лъэужь къызогъуэтыжыр —
- А бжьыхьэм пщIащэр пыхурейт…
- Дунейр си IэплIэм щоуназэ,
- Дыгъуаси ноби зэхохьэж.
- Си щэхур ещIэ, ещIэ мазэм,
- Си щэхур напIэм щIокIуэдэж.
- Анэ
- Гупсысэм сыщищIым гуитIщхьитI,
- Си ужь къыщиувэм псалъитI,
- Си анэм и макъ зэхызох:
- «Уэ хэди, псэм фIэфIыр къыхэх».
- КъитIысхьэмэ уафэм мазэщIэ,
- Уафэгум вагъуэбэ щыхьэщIэм,
- «Мы жэщым фIы гуэркIэ елъэIу», —
- КъызжеIэ, нур иту и нэкIу.
- Зэгуэр сытоувэри гъуэгу,
- Ар хэплъэу къысфIэщIрэ тIэкIу…
- «Псэм и пэ уи напэр ирещ» …
- Гъуэгу гъусэу къызетыр чэнджэщ.
- Мы гъащIэм щIэх дищIми балигъ,
- Дэ анэм и псалъэм диIыгъщ.
- ТхьэлъэIуу и макъ къытщхьэщытщ,
- Аращ дызыщIыжыр псэхуит.
- * * *
- Бжьыхьэ уафэр гупсысэ хьэсэщ.
- Хозэрыхьри абы илъэсыр,
- И бзэгупэм уи цIэр пымыкI.
- ГукъэкIыжыр жэщым щIегъэстыр.
- Сынежьэжми уи лъахэм лъэсу,
- Услъагъунуи си гум къэмыкI.
- Тхьэмпэ плъыжьхэр зэхузохьэсыр,
- Языхэзми гухэлъ лъызгъэсу.
- Уафэ хьэсэм сыпходэIукI…
- Гъунэгъу дадэм тхьэмпэ егъэсыр.
- ГукъэкIыжым къыщыщI мафIэсым
- ЩIэщэщ дэпым гур къресыкI.
- * * *
- Уи сурэт закъуэр къызощтэжри,
- НэгъуэщI дуней сыхобзэхэж,
- НэгъуэщI хьэуа сыхоIубэж.
- Уи сурэт закъуэр къызощтэжри,
- НэгъуэщI щIымахуэ сытохьэж,
- НэгъуэщI зыгуэрым сыхуопэж.
- НэгъуэщI уэрэд, нэгъуэщI макъамэ,
- НэгъуэщI уэрам, сымыцIыхуауэ,
- НэгъуэщI унэбжэ, гъэбыдауэ,
- ИгъащIэм зыми Iуимыхауэ.
- БжэщхьэIум си лъэр къытенауэ,
- Зы гъуджэ гуэр срагъэплъауэ,
- Къищар сэрауэ-сэрмырауэ,
- Зыгуэрым и Iэр къишияуэ…
- Ауэ…
- Уи сурэт закъуэр къызощтэжри,
- Зэрыдунейуэ къыслъохьэж,
- НэгъуэщIу хъуари мэлъэлъэж,
- НэгъуэщIу хъуари мэбзэхыж,
- НэгъуэщI щIымахуэр Iурехыж,
- Уи деж гупсысэм сынехьыж.
- * * *
- Уи нитIыр, уэсыр, си тхьэлъэIур,
- ГъащIитI зи ныбжь щIымахуэ гъуэгур.
- Уигу щIыIэрысым зыдезгъэкIуу,
- Уэс налъэ йоткIухьыж си Iэгум.
- Мы жэщым уэсыр къыпыщэщу,
- Къуажэ жейбащхъуэм йодэхащIэ.
- Мы жэщым уи цIэр къиIущэщу,
- Мазэр хъыринэ ирегъащIэ.
- Уэс налъэ къэс къытощ уи нитIыр,
- Уэс налъэ къэс егъэпщкIу зы щэху.
- ЩIымахуэ шылэм и кум ситу
- Уэс жылэ зыIэпызогъэху…
- Уи нитIыр, уэсыр, си тхьэлъэIур
- ЩIымахуэ вагъуэхэм яхъумэ.
- Жэщыр щыупщIыIукIэ, соплъэ уэгум,
- Уэс налъэ къэс щхьэц налъэ тхъууэ.
- * * *
- Чыщбалъкъ и Iуфэр си сабиигъуэщ,
- Си сабиигъуэщ бгыху.
- Дыгъэм игъафIэ сэтэней губгъуэр
- ЖэщкIэ иджы си пщIыхьщ.
- Уафэр я гъуэгуу лъэтэж кърухэм,
- Псыхъуэм къыдыхьэ шы гуартэм,
- Уэрэд жызыIэ гъэмахуэ бзухэм
- Си сабиигъуэр яIуатэ.
- Си анэр зэуэ адыгэ пшынэр
- Си сабиигъуэ макъамэщ.
- Бгы лъапэм щIэжу къэзгъуэта псынэм
- Иджы соIубыж, схуэлIауэ.
- Дэшхуей жыгыжьым ищIа хъыринэм
- ЙощIэр си сабиигъуэр.
- А къэзыжыхьурэ джэла гъыринэм
- Си гур иджы хуэмыгъуэщ.
- Гухэлъ уэлбанэ
- Аргуэру уафэр къызогъачэ,
- Аргуэру щыблэм зызошэкI.
- Гъэмахуэ уэшхыр си IуфакIэу,
- Гухэлъ уэлбанэ узоIуэкI.
- Гухэлъ уэлбанэм и ткIуэпс уэрхэм
- Щыуагъэ мин къыпхурабжэкI.
- ЗыщыбгъэпщкIуа пшэ унэ гуэрхэм
- Уэшх защIэу зыкъаублэрэкI.
- Дыгъэм и нэкIу уримыгъаплъэу,
- Лъэныкъуэ зещIри, къыппокIуэкI.
- СитIысхьэжауэ уафэ-тахътэм,
- Гухэлъ уэлбанэ узощIэкI.
- * * *
- Дыщэ хъарыр къызэпхъухи,
- Къызбгъэдэс ныщхьэбэ…
- Уафэм пшэплъыр ирекъухри,
- ЩIы диям тоIэбэ.
- Хьэцыбанэ мыщIэ плъыжьыр
- ХокIуэсэжыр жэщым.
- Махуэм банэу къыхичыжыр
- Йощэщэж и куэщIым.
- Уафэм пщIыхьу щызэхалъхьэм
- ЩIожеикIыр къуажэр.
- Си щхьэцыгъуэм Iэ къыдилъэу,
- Бжьыхьэм срешажьэ.
- Вагъуэ быным сызэхахри,
- Уафэм щызэщIоблэ…
- Тхьэмпэ хъарыр къызэпхъухи,
- Къызбгъэдэс ныщхьэбэ.
- * * *
- БалигъыпIэ иува си усэр
- ЛъапэпцIийуэ пщIантIэм къыдохьэж.
- Дунейм щыщу зы дурэш къылъысмэ,
- Щэхуу кърихьэкIхэр щеIуэтэж.
- БалигъыпIэ иува си усэр
- Жьыбгъэ мащIэм IэфIу хозэрыхь.
- Хадэм йохьэ, жыгхэм ар йоIусэ,
- Тхьэмпэ къэс дамыгъэ трещIыхь…
- Тетщ бжэщхьэIум, и гупсысэр изу,
- Мы екIуэлIэжыгъуэр сыту гугъу…
- Къыпэплъа унэбжэ дамэдазэр,
- Жьыбгъэр къыщыIухьэкIэ, мэкIыргъ.
- * * *
- Нэхущым вагъуэ ибжыжти,
- ИрикIутэжт уафэ жып.
- Пщэдджыжьым и Iупэ плъыжьыр
- Хьэуа щIыIэмыл еIубт.
- Мы къуажэм щхьэщытт удыгъи,
- Жей щIыхуэ иджы ипшынт.
- Адакъэм и Iуэгъуэ псыгъуэм
- Хьэуам щешэкIат дыжьын.
- Згъэзэжти си сабиигъуэм,
- Жейбащхъуэу сытетт бжэщхьэIу.
- Ирихурт уэнжакъым Iугъуэ,
- Къыпихыу щIакхъуэмэ IэфI.
- * * *
- Мы си гур уэгум щопсэлъыхъу,
- Шыхулъагъуэм мыщIэу тещэщауэ.
- Е утехьэгъуэщ, е упщIыхьщ,
- Жей IэфIым сыщыпхэгъуэщауэ.
- ЗыщIызопхъуэт — уи гъусэу, дэни!
- Йолъэт си Iэгум хьэндырабгъуэ.
- СоIэтыр напIэр, сынэджэну,
- Сыгъэр щхьэхуитщ, уэгу псор гу абгъуэу.
- * * *
- ЩIымахуэм зэрегъэшхыр и дзэр,
- Илъэс блэкIахэр зэхелъхьэжри.
- Си Iупэм щодиижыр уи цIэр,
- Шыцуэсым хьэуам зыщеIэжьэ.
- Дуней зеиншэм и фэр пыкIмэ,
- Зэрыджэм плъыжьу къреIэж.
- Иджыри уи цIэр сопIыр IукIэ,
- КъэсщIауэ укъалъхун япэж.
- Хьэ банэ макъыр
- Хьэ банэ макъыр жэщым хозагъэ,
- Уафэр зэсшэкIыурэ сыббгъэдотIысхьэ.
- Мо гъуэгущхьиблым языр ди лъагъуэщ,
- ЩыдгъэфIэжыну зэгуэр ди жьыщхьэ.
- Хьэ банэ макъым жэщыр йосэжыр,
- Бжьыхьэу къэсщIэжым балигъ сохъукI.
- ЖэщкIэ уэздыгъэр щыблэ унэжьым
- ГъащIэм и макъыр къытхущIоIукI.
- Хьэ банэ макъым си гур дотыншыр,
- Жэщыр си пэшым къыщохуэбэж.
- Къуажэр къысIуплъэурэ нэбэнэушэу,
- Щызоущэхур си гум зы пэж.
- ЩIымахуэ уэрамыр
- Уэсым игъафIэрт къалэ уэрамыр,
- Мазэ хъурейм тхуигъэтIыгъуэрт насып.
- Зэджэр уэрауэ, зэджэр сэрауэ,
- Жьым дыкъифыхьурэ уэсыр ищыпт.
- Жэщым хэкIуасэрт щIымахуэ уэсыр,
- Къалэм зэхилъхьэрт гухэлъ уэрэд.
- ЛIыгъэу си пащхьэм щызэхуэпхьэсыр
- Си нэм щIэкIуадэурэ, уэсым дыхэтт.
- Къалэ уэрамым щIипщытыкI си гур
- Мазэ гуфIакIэм къыщыхуэбэжт.
- Уэсыр чэсейуэ исэрт уи Iэгум,
- ЩIымахуэ дахэт, щIымахуэ пэжт.
- Уафэм гухэлъыр щыунэзауэ,
- Жэщым и щIыфэм уэскIэ къеIусэрт.
- ЩIымахуэ шылэу дызэхуэзауэ,
- Уэсыр ди гъусэт, уэсыр ди гъусэт!
- Тенджызым еIуатэ
- Гупсысэр тенджызым хокIуатэ,
- Мы си гур жьы щIыIэм епхъуатэ.
- Мы си гур толъкъуным хокIуадэ,
- Толъкъуным гуузыр еIуатэ.
- Ужьыхырт си лъэпкъым и жьэгур,
- Хуишийуэрэ уафэм и Iэгур,
- Ибгынэрт… Ибгынэрт и Хэкур,
- Лъы уэрым ириIэу и гъуэгур.
- И гуауэм си лъэпкъыр ихьыжырт,
- И быныр и куэщI щыдиижу.
- И хьэдэр абы хуэмыбжыжу,
- Лъэмыжу къиувэрт и ужьым…
- И быныр къыщалъхур хамэщIым,
- ПэIэщIэу ар Хэкум и куэщIым.
- И уафэр, и щIылъэр нэгъуэщIу,
- ХамэщIыр къыпежьэу IэнэщIу.
- Щокъугъыр мы жьыбгъэр тенджызым,
- ЗыхищIэу толъкъуным и гызыр.
- Мы си нэхэр уэгум щоплъызыр,
- Тенджызым мы си гур щоузыр.
- Уи уэрамым
- Уи уэрамым иджы сыщогъуащэ,
- Уи уэрамым иджы сыщокIуэд.
- Пкъо уэздыгъэм иутхыпщI нэху мащIэм
- Еукъуэдиижыр уи уэрэд.
- Уэшхым IэплIэ защIэу зызошэкIыр,
- ТкIуэпсхэри си лъэгу щызогъэджэгу.
- Мы уэрамыр уэшхым къозэвэкIыр,
- КъыщызэпырыкIкIэ уафэ гъуэгу.
- Уэ, зэман, зыщIыпIи умыпIащIэ,
- Мы уэшх хуабэр си плIэм тумылъэф.
- Мы уэрамым сыдэтащ игъащIэм,
- ЖэщкIэ сыщеIубу хьэуа IэфI.
- Мы уэрамым умылъыхъуэ и кIэм,
- Уэшхыр си гум щызу сытегъэт.
- Пкъо уэздыгъэм хэкIэзызэр уи цIэрщ,
- Уэшхым щыкIэрахъуэр уи сурэтщ.
- Уи нитIыр
- Уи нитIыр тенджызым и фэт,
- Уи нитIыр игъащIэм сцIыхут.
- Уи нитIым сыIуст и Iуфэм,
- … Уи нитIыр аргуэру псыфт.
- Ехъуэжыр и теплъэр уафэм
- Е къащхъуэу, е щIыху-фIыцIафэу.
- Уи нитIым зихъуэжкъым и фэм,
- Уи нитIым толъкъун къыщофэ.
- Уи нитIыр йотIысхьэ си гум,
- Мы си бгъэм дещIыхьыр жьэгу.
- Мы гъащIэм сигъуащэм и кум,
- Уи нитIыр схуохъужыр гъуэгу.
- Мы си гум имыIэ лъащIэ,
- Мы си гум имыIэ нэз.
- Тенджызым сыхоплъэ гъащIэу,
- Сынешэ уи нитIым нэс.
- Мы си гур тенджызым и фэщ,
- Мы си гум тенджызыр изщ.
- Толъкъуныр щыбыб и щIыфэм
- Мы си гур IэфIу щоуз.
- * * *
- Къызэщоури, уэсэпс еIубауэ,
- ЩIыуэпсым зеукъуэдий.
- Нэхущ жейбащхъуэм пшэплъым хуищI бахэр
- Ещтэжыр дыгъэ лъэдийм.
- Зеукъэбзыпэри, хуиту мэбауэ,
- Жьыбгъэр щоджэгу и джийм.
- Къэрабэ хужьхэр жьым къищыпауэ,
- Уэгу къэхъуэпсам хуеший.
- Мес, псыIэрышэр бгышхуэм йопсалъэ,
- ГуфIэурэ йошкIурэх.
- Вагъуэхэм уэгум щызэрат пIалъэм
- Уащхъуэр щоумэзэх.
- Гугъуэтхэ я уэсыр
- Гугъуэтхэ я уэсыр псысэу
- Гъатхэкум къыхозэрыхь.
- ЩIымахуэр гъатхэм и гъусэу…
- Сэ тIуми сызэпаплъыхь.
- Уэс налъэр тотIысхьэ щIыIэу,
- Йохъуапсэри жыг гъэгъам.
- Мы уэсыр къыддогушыIэ,
- Къыщыфэу гъатхэ хьэуам.
- Мэгъуащэ, мэщащэ уэсыр,
- Щыуауэ зыкърепхъых.
- Гухэлъыр мы уэсым хэзщи,
- Гъатхэкум зыщреплъыхь…
- Гугъуэтхэ я уэс мылъхуэсыр
- Ди плъэгъуэхэм доткIукIыж…
- Гъатхэкуу къыщескIэ уэсыр,
- Уэ си гум укъегъэкIыж.
- Мэжджытжыг мэгъагъэ
- Щогъагъэ хадэм мэжджытжыг,
- Гухэлъыр щыму зэпэтIыгъщ.
- Гъатхэкуращ насып лэгъунэр,
- Из сощIыр си Iум гъатхэм и мэр.
- Жыг хадэм гъатхэр йодэхащIэ,
- БэуэкIэ щIылъэм ирегъащIэ.
- Псынэпсым къыхэIукI макъ псыгъуэр
- Дунейм аргуэру и щIэщыгъуэщ.
- Щогъагъэ си гум мэжджытжыг,
- Зы гъатхэ тIуми зэпэтIыгъщ.
- Мо уафэ къабзэу гухэлъ гъуджэм
- Ди вагъуэу дапщэ къыщыуджрэ!
- Мы гъатхэм ешэкIащ удыгъэ,
- Хьэуам ди плъэгъуэхэр хиIыгъэу.
- Сэ гъатхэм Iурыслъхьащ уи макъ,
- НыпкIэлъыжысIэу «зыхуэсакъ».
- * * *
- Си гупсысэр пкъырымызэгъэжу,
- МэкIэрахъуэ, мэджэрэз дунейр.
- Си Iэр бутIыпщыжмэ, ущIегъуэжу,
- УтепшэхъукIынущ щIы хъурейм.
- Уафэм си гукъанэу дэспхъеяхэр
- Уафэгъуагъуэу, щыблэу къызэгуоч.
- Пшэ гуэрэным уэшхыу къыпхитхъахэр
- УмыгъэудэIужмэ, ягъэ йокI.
- Си гупсысэм игъэундэрэщхъуауэ,
- ЩIылъэм зимыщIэжу пыхьэ-пыкIщ.
- Си жэуапыр жэщым хэIуэщхъуауэ,
- Уафэм вагъуэ мин щоункIыфIыкI.
- Уи гъунапкъэм бжыхь къебгъэувэкIахэм
- Салъэцырхъмэ, мэкъутэж дунейр!
- Си уэлбанэм утеплъэкъукIакъэ, —
- НыплъэщIыхьэжынущ тIэуней.
- * * *
- Зэгуэр, гъатхэкуу, тхурабзат гущэкъу,
- Дыкъытемыхьэ щIыкIэ мы дунейм.
- Пщэдджыжьу дыгъэр къиплъэри ди нэIу,
- Ди Iэгум трипхъат лэдэх щыкъуей…
- Сэ гъатхэ къэс си Iэгур соIуэтыж,
- Пщэдджыжь къэсыхуи дыгъэ тызогъапсэ.
- Уи Iэгу лэдэххэм ещхь сымыгъуэтыж,
- ГущапIэм къыхэсхауэ, лэдэх кIапсэ…
- Аргуэру гъатхэщ. Гъатхэ укIытэхщ.
- НысащIэ джанэщ щIылъэм зыщитIагъэр.
- Нэхущым гъатхэ дыгъэм сыIуплъэху,
- Уи псалъэ жылэ си гум къыщогъагъэ.
- * * *
- Къуажэр хьэ банэ макъым
- Iуэщхъуурэ щIожеикI.
- Мы си гупсысэ къакIуэр
- Жэщым къыхокIиикI.
- Мы си гупсысэ къакIуэм
- Уи цIэр изоудэкI.
- Жэщым сIэта и кIапэм
- ГъащIэ къеублэрэкI.
- ПщIыхьым къыхэхуа псалъэр
- Жэщым и куэщIым илъщ.
- Уафэм къыщыщIэзгъалъэ
- Вагъуэхэр щIыIэмылщ.
- Жэщым и щIыфэ щIыхум
- КъыщытрищIэм нэху,
- Си гум ущыIурехри,
- Уи нэм сыщIэмыплъэф.
- Сурэтхэр Бгъэжьнокъуэ Заурбэч ищIащ.