Хеопс фирхьэуным хурагъэщIа пирамидэм и пэш щэхухэр
2017-11-14
- Японием и Нагоя къалэм дэт университетым щылажьэ физикхэм Хеопс и пирамидэм мюоннэ сканированиекIэ къыщагъуэтащ гъуэжлау абрагъуэу «къэлъагъуэ» ку нэщIышхуэ.
- Пасэрей Мысырым и ухуэныгъэ нэхъ ин дыдэхэм хабжэ Хеопс и пирамидэр илъэс мини 4,5-рэ ипэкIэ дунейм къытехьащ. Абы метри 139-рэ и лъагагъщ. Кхъэхалъэжьхэм я щхьэщыгум тращIыхьу щыта адрей пирамидэхэм емыщхьу, Хеопс ейм и кIуэцIым пэш зэпэщхьэхуэу зыбжанэ хэтщ. Ди лъэхъэнэм и IX лIэщIыгъуэм а пирамидэм къыщагъуэтауэ щытащ Хеопс фирхьэунымрэ Пащтыхь Гуащэмрэ я «лэгъунэхэмрэ» Пэшышхуэ гъэлъэгъуапIэмрэ (галереемрэ).
- Ахэр XIX лIэщIыгъуэм щIэныгъэлIхэм къаплъыхьауэ щытащ. АтIэми, ухуэныгъэ абрагъуэм нэгъуэщI пэш щхьэхуэхэр иIэми, абыхэм ящыщ зыр езы фирхьэуным кхъэлэгъунэу хухахауэ щытами щIэныгъэлIхэмрэ лъахэхутэхэмрэ иджыри къыздэсым къахуэщIакъым.
- Япон физикхэм иджыблагъэ ирагъэкIуэкIа сканированиер ScanPyramids проектым, 2015 гъэм щегъэжьауэ лажьэм, и зы Iыхьэщ. ЩIэныгъэлIхэм къалэн зыщащIыжащ фирхьэунхэу Хеопсрэ Хефренрэ я пирамидэхэу Гизэ щIыналъэм щыIэхэм, «Къутахуэ», «Тхьэмбылыфэ» пирамидэхэу Дахшур щIыпIэр зи хэщIапIэхэм я кIуэцIхэм щIыхьэу, пэш гъэпщкIуахэр абыхэм къыщалъыхъуэну. Мы проектым къыщагъэсэб инфра-плъыжь (инфракраснэ) термографиер, мюоннэ радиографиер, 3D-реконструкцэр.
- Хьэрш (космическэ) мэскъалхэр, Дыгъэм къыпкърылындыкIхэри Дыгъэм и къэухьым (и системэм) адкIэжкIэ къикIхэри, и нэхъыбапIэм зэрызэхэтыр протонщ.
- ЩIым и хьэуам (атмосферэм) къыхыхьэ мэскъалым гуащIагъэшхуэ зэрыпкъры-тым къыхэкIыу, абы езым хуэдэ нэгъуэщI «цIыкIужьейхэри» куэдыкIейуэ къегъэщI, я нэхъыбапIэр пионрэ мюонхэу. Иужьрейхэм аргуэру нэгъуэщI мэскъалхэр дунейм къытрагъэхьэ. Минусу зэщIэузэда мюонхэр зэрызелъатэр секундэм и миллион бжыгъэ къутахуэм къызэщIиубыдэ зэман кIэщI дыдэм хуэдизщ. Ахэр, ЩIым тет цIыхухэми, псэущхьэхэми, жыгхэми, къэкIыгъэхэми зэран яхуэмыхъуу, зыхуэзэ псоми япхролъэтыкI, якIуэцIропсыкI. Абы щыгъуэми, нэхум зэрызидзым и хуабжьагъым хуэдиз дыдэ яIыгъщ.
- АтIэми, езы мэскъалхэр пкъыгъуэ Iувхэм щапхрыкIкIэ, я гуащIагъым и Iыхьэ гуэр абдежым къыщагъанэ, щафIокIуэд. Абыхэм я апхуэдэ «шыфэлIыфэмрэ» я зыкъэгъэлъэгъуэкIэмрэщ физикхэм щIэгъэкъуэн яхуэхъури къагъэсэбэпри. ЩIэныгъэлIхэм, я къэзыпщытэ Iэмэпсымэ хэхахэмкIэ мюонхэм зэрызащIым кIэлъыплъурэ, къахутэ мывэм къыхэщIыкIа ухуэныгъэ быдэхэм, мафIэбгхэм (вулканхэм), Мысырым, ижьырей майехэм, ацтекхэм я пирамидэхэм я кIуэцIхэм щыIэ ку нэщIышхуэхэр.
- — ИкъукIэ дызыгъэгуфIэщ, гугъэфIхэри дэзыгъэщIщ, мюонхэр зыпхрыкIым къыщымынэу, я гуащIагъым щыщ гуэрхэр абдежым къызэрыщагъанэр, — къыхегъэщ хьэршым къикI мэскъалхэр джыным куэд щIауэ дихьэх, США-м и Техас штатым и университет нэхъыщхьэу Остин къалэм дэтым щылажьэ физик Швиттерс Рой. — Абыхэм апхуэдэ «хьэл-щэн» зэраIэр дэркIэ «дыщэ къыщIэхыпIэщ», къэхутэныгъэщIэхэмкIэ дыкъэзыгъэгугъэщ.
- Мысырым и пасэрей щIэиныр джыным куэд щIауэ яужь ит щIэныгъэлI цIэрыIуэ, Инджылызым и Бристоль къалэм дэт университетым щылажьэ Додсон Айдан къызэрилъытэмкIэ, метр 30 зи кIыхьагъыну къахута ку нэщIышхуэм «къыдгуригъэIуэфынущ» езы пирамидэр щызэтралъхьэм къагъэсэбэпауэ щыта Iэмалхэр зыхуэдэри, фирхьэуным и кхъэлэгъунэр здэщыIэ лъэныкъуэри, адрей къамыхута пэшхэр здэщыIэри.
- АНЗОРЫКЪУЭ Къесын.