Розэ Нэху и псэр
2016-07-14
- Истамбыл хиубыдэ Бейогълу куейм «голланд сэрей»-кIэ еджэу зы уардэунэ дэтщ. 1700 гъэхэм и пэщIэдзэм абы къыщыхъуа зы лъагъуныгъэ хъыбарщ фхуэсIуэтэжынур. ГурыщIэр яку къыдэхъуауэ щытащ адыгэ пщащэмрэ Голландием и лIыкIуэмрэ (посолымрэ).
- Сэрейм пхъэнкIакIуэ-лъэсакIуэу щылажьэрт адыгэ пщащэ тхьэIухуд. Зэрыадыгэр ящIэ мыхъумэ, зы-щыщри и цIэ дыдэри зыми ищIэртэкъым, ауэ и гуапагъэмрэ дахагъэмрэ ещхьыжу Розэ НэхукIэ къеджэрт. Ар апхуэдизкIэ Iэдэбт, губзыгъэт, жанти, игъэзащIэр пхъэнкIэн-лъэсэн къалэн пэтми, зы Iуэхушхуэ гуэрым къыхуигъэщIауэ къыпщыхъурт. Къалэным пэрымыту плъэгъуамэ, пащтыхь гуащэу фIэкIа пщIэнтэкъым.
- Рэзэ Нэху и фэеплъ сыным и деж
- адыгэ, абазэ хасэхэм я л1ык1уэхэр
- Пщащэм гу къылъитащ Голландием и лIыкIуэ щIалэ фызкъэмышэ зэкIужым икIи а тIум я кум лъагъуныгъэ къабзэ къыдэхъуащ. ЗэгуэкIуахэр я хьэлрэ теплъэкIэ зэхуэ- фащэми, пщащэр «пхъэнкIакIуэ — лъэсакIуэт», щауэр зи цIэ ираIуэ зэпыт Корнелис Калкоент (Cornelis Calcoen).
- ЗэпсэгъуитIым я насып къихьакъым зэрышэну, я гугъэ IэфIхэр зэпащIэну. Корнелис Калкоен Тыркум зэрыщыIэну пIалъэр иухри ираджэжащ. И щауэм зэрыхуэмызэжынур зи псэм хьэлъэу тегъуэлъхьа Розэ Нэху а гупсысэм сымаджэ ирихъури, тхьэмахуэ нэхъ дэмыкIыу лъагъуныгъэ узым илIыкIащ.
- И псэм и щIасэр зыфIэкIуэда Калкоени, мылъкукIэ къызыхуэтыншэ щхьэкIэ, гъащIэм гурыфIыгъуэ гуэри химыгъуэтэжу куэдрэ псэуащ. Зыкъомрэ къишакъым щхьэгъуси. ИкIэм-икIэжым Истамбыл аргуэру игъэзэжри, Розэ Нэху теплъэкIэ иригъэщхьу зы къэшэн къигъуэтри, зэрыша нэужь, Текирдагъ къалэм дэтIысхьэжащ. Ауэ IэфIыгъэ яку дэмылъу, уеблэмэ бзылъхугъэм Розэ КIыфI фIищауэ щыпсэуащ абы гъащIэр яухыху.
-
Розэ Нэху и фэеплх сыну голланд сэрейм дэтыр
Мы хъыбарыр лIэщIыгъуэ зыбжанэ хъуауэ голланд сэрейм щыIэщ. Розэ Нэхуи абы и псэр щызекIуэу жаIэ. ЩызекIуэ къудеи мыхъуу, консулхэм я гуащэхэм я псэр шейтIанхэм, алмэстыхэм, бзаджэнаджэхэм щихъумэуи ягъэхъыбар. Голландием и лIыкIуэу Истамбыл щыIахэм я гуащэхэм жаIэ Розэ Нэху и псэр абы зэрыщыIэр зыхащIауэ, дэтхэнэми ар зыгуэркIэ сэбэп къыхуэхъуауэ. Абыхэм ящыщ зым жиIэжат зэгуэрым ар пкIэлъейм къехуэх пэтрэ, зы нэрымылъагъу гуэр къапхъуэу къригъэлауэ. Голландием и лIыкIуэу Истамбыл ягъэкIуауэ щыта Жан Жисен (Jan Giesen) и щхьэгъусэ гуащэ Кори Жисен (Corrie Giesen) жиIащ Розэ Нэху и псэр иджыри сэрейм зэрыщIэтыр зыхезыгъащIэ гуэрхэм гу зэрылъитар: бжэ-щхьэгъубжэхэр езыр-езыру щыIукI-щызэхуищIыж, блыным фIэлъ сурэтхэм я теплъэм зыщихъуэж щыIэу жиIэрт. Гуащэм иIуатэрт Розэ Нэху и псэм зэраныгъэ къызэримышэм къыхэкIкIэ а къэхъукъащIэ щэхухэм зыкIи къамыгъэщтауэ.
- А лъагъуныгъэ къабзэм трагъэIукIа нэгъуэщI хъыбархэри щыIэщ. жаIэ Корнелис Калкоен и псэр зэзэмызэ сэрейм къакIуэу, Розэ Нэху и псэм ар пырхъуэм щыIущIэрэ, абдежым макъ гуэрхэр къыщыIуу. Ауэ гъунэгъу зэхуэмыхъуфурэ, аргуэру я псэхэр кIуэдыжу.
- Истамбыл дэт голланд сэрейр, илъэс 400 дэкIауэ, ахъшэшхуэ трагъэкIуадэри, иджыблагъэ къагъэщIэрэщIэжащ. Розэ Нэху и фэеплъ абы дащIыхьащ. Сыным бзищкIэ: голландыбзэкIэ, инджылызыбзэкIэ, тыркубзэкIэ тетхащ: «ХVIII лIэщIыгъуэм и пэм къыщыщIэдзауэ хъыбар къокIуэкI Розэ Нэху и псэр зэзэмызэ голланд сэрейм щызекIуэу. Розэ Нэху 1727 — 1744 гъэхэм Голландием и лIыкIуэу Истамбыл къулыкъу щызыщIа Корнелис Калкоен и къэшэн дахэу щытащ. Розэ Нэху гурыфIыгъуэншэу дунейм ехыжащ. Голланд сэрейм абы и псэр гъуэбжэгъуэщу куэдым щалъагъу. Мы сыныр Розэ Нэху и фэеплъщ».
- Кёпрюлю Туна и «Истамбыл дэт сэрей нэпцIхэр» тхылъым щыщ Iыхьэ тыркубзэкIэ зэзыдзэкIар Атчекен Алишщ.
- Cherkessia интернет сайтым къралъхьар адыгэбзэкIэ зытхыжар
- Хъуажь Фахърийщ.