Лъэхъэнэм и джэрпэджэжхэр
2022-09-17
- «Мстиславрэ Редадэрэ: илъэс минхэм къапхыкI еплъыкIэ» — аращ зэреджэр Котляровхэ Мариерэ Викторрэ я тхылъ тедзапIэм иджыблагъэ къыщыдэкIа тхылъ гъэщIэгъуэным. Адыгэ тхыдэм и зы ныбз къызэзыгъэдзэкIыж къыдэкIыгъуэр щIэщыгъуэ ещI тхылъым къыщыIэта Iуэхугъуэхэр лъэхъэнэ жыжьэ дыдэхэм къызэрыщежьэм, урыс тхыгъэхэм ямызакъуэу, лъэпкъ щIэжми къаруушхуэ зэраIэм и щыхьэт зэрыхъум, ди нобэхэм къэса IуэрыIуатэхэр блэкIам и щIэжьыуэ хьэлэмэту зэрыщытым.
- Тхылъ тедзапIэм и унафэщI Котляров Виктор зэрыжиIэм-кIэ, ТэмтэрэкъейкIэ зэджэ хэгъэгум, нобэ ТьмутараканкIэ нэхъыбэм яцIыху щIыпIэм, 1022 гъэм къуэшэгъухэмрэ урысхэм-рэ щызэпэщIэуващ. Редадэ зи цIэ къуэшэгъу пщыдадэмрэ урыс джыназ Мстиславрэ лIыгъэкIэ зэрыгъэунэхуну, зым и лъэкIыр адрейм ейм нэхърэ зэрымынэхъ лъахъшэр и фIэщ ищIыну щызэпэщIэувэм, тIуми я пщIыхьэпэ къыхэхуакъым а щIакIуэкIапэ зэныкъуэкъур лъэпкъитIым гъунэгъу зэхуищIыну. Мстислав Редадэ хигъэщIами, лъэпкъхэм я зэхущытыкIэр иригъэкIэкIуакъым, атIэ урыс-адыгэ зэпыщIэныгъэхэм я ублапIэ хъуащ — урыс джыназым Редадэ и бынхэр зэришэлIащ, а щIыкIэмкIи къуэшэгъухэм благъэ захуищIащ. Редадэ и пщыгъуэмрэ езыр щытепщэ лъахэмрэ зэхигъэхьэри, ТэмтэрекъейкIэ зэджэ пщы жылагъуэ лъэщыр къэунэхуащ.
- «ГъэщIэгъуэнращи, зауэлI пхъашитIым я зэныкъуэкъум, ахэр зэпэщIэт лъэныкъуитIым я пашэу щыт пэтми, ипэкIэ екIуэкIа зауэзэрылIхэр игъэужьыхащ, тхыдэм и пшагъуэ гуэрэным хригъэлъэсащ. Ар къэгъэнауэ, пщыхэм я щIакIуэкIапэр илъэс мин зи ныбжь урысей къэралыгъуэм и нэхупсщ, абы и макъри блэкIа жыжьэм джэрпэджэжу къоIукI. Мы гъэм зы мычэму илъэс мин ирокъу Мстиславрэ Редадэ щызэпэщIэува зэныкъуэкъур къызэрыхъурэ. Зауэ къимыкIами, абы цIыху цIыкIум мыхьэнэшхуэ иритащ, тхыдэм и дурэшплIэрэшхэми хэмыкIуэдэжу и хъыбарыр къэнащ. Зэманым цIэрыIуэ ищIа лIыхъужьитIым я гъащIэм, я дуней тетыкIэм, я политикэ гупсысэкIэм, я зэхуаку къихъуа зэныкъуэкъум теухуауэ лэжьыгъэ куэд дыдэ щыIэщ. Нобэр къыздэсым щIэныгъэм къэхутэныгъэщIэхэр щащI, гъуазджэмрэ щэнхабзэмрэ лъэпкъ гупсысэр тегъэщIапIэ зыхуащI къэгъэщIыгъэхэмрэ Iэпэщысэ телъыджэхэмрэ къыщIагъэщ. Езы зауэлIитIым я гуащIэр апхуэдизкIэ мыужьыхыжу тхыдэми щIэжми хэтщи, я цIэр щIыпIэ икIи IуэхущIапIэ куэдым фIащ — бгыщхьэхэм къыщегъэжьауэ ресторанхэм щыщIэкIыжу», — жиIащ Котляров Виктор.
- «Мстиславрэ Редадэрэ: илъэс минхэм къапхыкI еплъыкIэ» тхылъыр Мстиславрэ Редадэрэ ятеухуауэ щыIэ тхыгъэхэм я зэужьу къэплъытэ хъунущ. Абы ихуащ къэхутэныгъэу щыIэхэм я нэхъыбэр. Псалъэм папщIэ, тхылъым къыщыбгъуэтынущ Лопатинский Лев, Трубецкой Николай, Турчанинов Георгий, Алексеевэ Еленэ, Гадло Александр сымэ я Iэдакъэ къыщIэкIа тхыгъэ купщIафIэхэр. Абыхэм ирагъэкIуэкIа лэжьыгъэм щIэгъэкъуэни джэрпэджэжи яхуохъу Шортэн Аскэрбий, Къумахуэ Мухьэдин, Бейтыгъуэн Сэфарбий, Щхьэлахъуэ Дарико сымэ я Iэужьхэр.
- ТхылъыщIэр бей ещI абы щызэхуэхьэса IуэрыIуатэ текстхэ-ми, лъэпкъ литературэм и тхыгъэ нэхъыфIхэм къыхаха пычыгъуэхэми. Апхуэдэу зэуIуу тхылъым щызэхэтщ МэшбащIэ Исхьэкъ, Аргун Алексей, Адыгэ Тенджыз сымэ я романхэм щыщ Iыхьэхэр. ИпэжыпIэкIэ жыпIэмэ, тхылъыр сыт и лъэныкъуэкIи хьэлэмэт ящI абы Редадэрэ Мстиславрэ ятеухуауэ щыIэ сыт хуэдэ тхыгъэ лIэужьыгъуэри щызэкIэлъыхьауэ зэрыщытми.
- «Мстиславрэ Редадэрэ: илъэс минхэм къапхыкI еплъыкIэ» зэужьыр Котляровхэ Мариерэ Викторрэ я тхылъ тедзапIэм и проектыщIэм — «Тхыгъэ къыхэхахэм я библиотекэ» жыхуиIэм — хэту къыдокI. Фигу къэдгъэкIыжынщи, нэхъапэкIэ а зэужьым хэту Шинкубэ Бэгърат и «ЖылакIэ», Шэджыхьэщэ Хьэмыщэ и «ЛъыщIэж», Щоджэн Аксанэ и «Къапхъэнхэмрэ пащтыхьыгъуэхэмрэ», Хамар-Дабанов Е. и «Мэзкуудэсхэмрэ адыгэхэмрэ» романхэр къыдэкIыжащ.
- ШУРДЫМ Динэ.