И пщIэр лъагэт, и ныбжьэгъугъэм цIыхухэр иригушхуэрт…
2022-05-06
- Къэбэрдей-Балъкъэрым и цIыху щыпкъэхэу щIэныгъэмрэ медицинэмрэ зэфIэкI лъагэ къыщызыгъэлъэгъуахэм ящыщт Щоджэн Руслан Хьэту и къуэр. Псэужамэ, накъыгъэм и 10-м абы и ныбжьыр илъэс 80 ирикъунут. Республикэм и стоматологие IэнатIэм и зыужьыныгъэм зи гуащIэшхуэ хэзылъхьа Щоджэныр нобэми гуапэу цIыхухэм ягу къагъэкIыж. КъБР-м щIыхь зиIэ и дохутырт Руслан, илъэс 22-кIэ лэжьащ Республикэ стоматологие поликлиникэм и дохутыр нэхъыщхьэу.
- Зыпэрыт IэнатIэм гукIи псэкIи етауэ лажьэ, акъыл жан зиIэ, жыджэрагъ зыхэлъ цIыху зэтетым и Iуэху-тхьэбзэ хуэныкъуэу зыхуэзыгъэза дэтхэнэми бгъэдыхьэкIэ къахуигъуэтырти, хузэфIэкIыр яхуищIэрт. ЦIыхухэр дихьэхырт абы и гушыIэ дахэм, хьэл-щэн зэпIэзэрытым, псэлъэкIэ екIу зэриIэм, и лэжьыгъэм къыщигъэлъагъуэ Iэзагъ лъагэм.
- 1942 гъэм ар къыщалъхуащ Къэбэрдей-Балъкъэр АССР-м хыхьэ Аруан районым хиубыдэ Урыху адыгэ къуажэжьым щыпсэу, зи жьэгум хабзэмрэ нэмысымрэ щытепщэ Щоджэнхэ Хьэтурэ Абчарэрэ я унагъуэм.
- Руслан и адэ-анэр илъэсибл къудейщ зэгъусэу зэрызэдэпсэуар. Хьэту зауэм щыдэкIым, ныбжькIэ щIа-лэ и щхьэгъусэм зыхуигъазэри жриIат: «Сэ сыт къысщыщIми, уи бгыр щIэкъузи зыгурыгъаIуэ гъащIэр абдеж къызэрыщызэтемыувыIэр, абы ди бынхэм къызэрыпащэр». Руслан и ныбжьыр илъэсрэ мазищ-рэ щыхъум, фронтым къикIыу къаIэрыхьащ унагъуэм я нэхъыжьыр зэрыщымыIэжым теухуа хъыбар гуауэр. ЩIалэ цIыкIуитIыр къызыхуэна Абчарэ къытепсыха гуауэр сыт хуэдизу хьэлъэу зыхищIами, абы пэщIэтыфын хузэфIэкIащ. ЛIыгъэ хэлъу къыхэкIащ ар зауэ, зауэ нэужь илъэс гугъухэм я мыгъуагъэ, насыпыншагъэ псоми.
- Руслан къыщыхъурт гуапагъэрэ гулъытэрэ, пэжыгъэрэ цIыхугъэрэ зэрылъ унагъуэм, апхуэдэ жьэгум къызэритэджыкIарщ абы и щыпкъагъэр къызыхэкIа-ри. Унэм щIэсхэм псоми фIы дыдэу ялъагъурт ар, псом хуэмыдэу адэшхуэ ХьэмытI и псэм и хъуахуэт щIалэ цIыкIур. Дадэр щышхэкIэ абы и гъусэу Iэнэм пэрытIысхьэну хуитыр Руслан и закъуэт. Щоджэнхэ я унагъуэшхуэм исхэр икIи зэкъуигъэувэрти, икIи жьэгум дэлъ зэгурыIуэр ихъумэрт Абчарэ, абы папщIэ лъэпкъым фIыщIэ, пщIэ къыхуащIырт а бзылъхугъэм.
- Зыхуей хуэзэу къигъэхъуащ Абчарэ и бынитIыр, тIуми медицинэ щIэныгъэ нэхъыщхьэ яригъэгъуэтащ, зэкIэлъхьэужьуи, адыгэ хабзэм тету, унагъуэу игъэтIысыжащ.
- 1959 гъэм, Урыху дэт ку-рыт школыр къызэриухыу, Руслан комсомолым и тхылъ щхьэхуэкIэ «Искож» комбинатыр зыухуэхэм хагъэхьащ. Ар яхэтащ Налшык и комбинат цIэрыIуэр щаухуа щIыпIэм абы и япэ мывэхэр щызыгъэтIылъа гупым.
- 1961 гъэм ар щIэтIысхьащ Налшык дэт медицинэ училищэм, абы щыгъуэми дзэм къулыкъу щищIэну ираджащ. Армэ нэужьым ар щIэтIысхьэжащ Ставрополь дэт къэрал медицинэ институтым стоматологиемкIэ и къудамэм.
- 1970 гъэм институтыр ехъулIэныгъэкIэ къиухри, Щоджэн Руслан Республикэ поликлиникэм ортопедиемкIэ и къудамэм дохутыру, абы и унафэщIу щылэжьащ. 1974 гъэм щегъэжьауэ и гъащIэм и иужьрей махуэр къэсыху ар Республикэ стоматологие поликлиникэм и дохутыр нэхъыщхьэу щытащ, абы къыдэкIуэуи Щоджэныр КъБР-м Узыншагъэр хъумэнымкIэ и министерствэм и стоматолог нэхъыщхьэт.
- Руслан и фIыгъэкIэ республикэм и стоматологие IуэхущIапIэхэм я лэжьыгъэм иджырей IэзэкIэ Iэмалхэмрэ технологиехэмрэ жыджэру къыщагъэсэбэп хъуащ, шэч хэмылъуи, апхуэдэ бгъэдыхьэкIэм цIыхухэм хуащIэ Iуэхутхьэбзэхэм я фIагъым къапщIэу хигъэхъуащ. Абы и жыIэкIэ республикэм и районхэмрэ къалэхэмрэ стоматологие поликлиникэу 5, къудамэу 2, дзэм щеIэзэ пэшу 200 къыщызэIуахауэ щытащ. Къыщалъхуа республикэм сэбэпынагъыу хуищIар къэплъытэмэ, абы и Iыхьэ мащIэ дыдэщ а Iуэхугъуэхэр.
- И щIэныгъэм, и Iэзагъэм сытым дежи зэрыхигъэхъуэным хущIэкъурт Щоджэныр. Ар щIэх-щIэхыурэ хэтт стоматологхэм я республикэ, щIыналъэ съездхэм, щIэныгъэ-практикэ конференцхэм, семинархэм. РСФСР-м Узыншагъэр хъумэнымкIэ и министерствэм и пщэрылъкIэ ар мызэ-мытIэу щытащ Урысейм и щIыналъэхэм щыIэ стоматологие IуэхущIапIэхэм я щытыкIэр къэзыпщытэ комиссэм и унафэ-щIу икIи абыхэм я лэжьыгъэр ефIэкIуэнымкIэ икъукIэ дэIэпыкъуэгъушхуэ яхуэхъуащ.
- ЦIыхугъэ лъагэ зэрыхэлъым, Iэзагъышхуэ зэрыбгъэдэлъым, сыт хуэдэ щытыкIэ къимыхутами и Iуэху еплъыкIэр пхигъэкIыфу зэрыщытым и фIыгъэкIэ, Руслан дохутырхэмрэ зэIэзэхэмрэ я мызакъуэу, цIыхубэм я пщIэри къилэжьыфащ. Абы жыджэру зэфIихырт жылагъуэ Iуэхухэри. Ар хэтащ Стоматологхэм я урысейпсо, республикэ зэгухьэныгъэхэм я правленэм (иужькIэ — Стоматологхэм я ассоциацэм и совет).
- Къыхиха IэщIагъэм и мыхьэнэр зыхуэдэр, абы и лъэныкъуэкIэ IэщIагъэм фIыуэ хэзыщIыкIхэм республикэр зэрахуэныкъуэр къызыгурыIуэ Щоджэным, цIыхухэм хуащIэ медицинэ, стоматологие Iуэхутхьэбзэхэм я фIагъым хэхъуэнымкIэ Iэмалхэр щызэпилъытым игу къэкIащ КъБКъУ-м и медицинэ факультетым хэту стоматологие къудамэ къызэIухыпхъэу. А зэманым КъБР-м узыншагъэр хъумэнымкIэ и министру щыта Бер Мухьэдинрэ университетым и ректору лэжьа Лъостэн Владимиррэ и гупсысэр щахуиIуатэм, Iуэхур къыдаIыгъащ икIи 1993 гъэм республикэм и еджапIэ нэхъыщхьэм хэту стоматологие къудамэр къызэIуахащ. Къапщтэмэ, абы и фIыгъэкIи медицинэм а и унэтIыныгъэм теухуа щIэныгъэ къэхутэныгъэхэр нэхъ куууэ яджын щIадзащ.
- Медицинэм хуищIа хэлъхьэныгъэфIхэм, жылагъуэ Iуэхухэм жыджэру зэрыхэтам папщIэ Щоджэн Руслан къыхуагъэфэщащ РСФСР-м и Совет Нэхъыщхьэм и Президиумым, КъБАССР-м Узыншагъэр хъумэнымкIэ и министерствэмрэ Медицинэ лэжьакIуэхэм я профсоюзым и обкомымрэ я щIыхь, фIыщIэ тхылъхэр, «СССР-м узыншагъэр хъумэнымкIэ и IэнатIэм и отличник» дамыгъэр.
- Щхьэгъусэ тыншу икIи зихуэдэ щымыIэ адэ гумащIэу щытащ Руслан. ГъащIэ гъусэ пэжу иIа икIи унагъуэ жьэгум и хъумакIуэ и щхьэгъусэ Раисэрэ (Тхьэкъуахъуэхэ япхъущ) абырэ пщIэрэ нэмысрэ яку дэлъу илъэс 25-кIэ зэдэпсэуащ икIи хъыджэбзиплI ягъэсащ. Оксанэ, Жаннэ, Алинэ, Лянэ сымэ щIэныгъэ ябгъэдэлъщ, къызыхэкIа лъэпкъым и хабзи и щэнхабзи фIыуэ щыгъуазэхэщ. ХъыджэбзиплIри адэм и лъагъуэм ирикIуэжащ — КъБКъУ-м и медицинэ факультетыр къаухащ, апхуэдэ щIыкIэкIи Щоджэнхэ я дохутырхэм я бжыгъэм къыхагъэхъуащ.
- Оксанэ Налшык дэт къалэ клиникэ сымаджэщ №1-м гастроэнтерологиемкIэ и къудамэм и унафэщIщ, КъБР-м Узыншагъэр хъумэнымкIэ и министерствэм штатым хэмыт и гастроэнтеролог нэхъыщхьэщ. Жаннэ Узыфэ зэрыцIалэхэм щеIэзэ республикэ сымаджэщым и къу-дамэм и унафэщIщ, медицинэ щIэныгъэхэм я кандидатщ. Алинэ КъБКъУ-м терапие стоматологиемкIэ и кафедрэм и доцентщ, медицинэ щIэныгъэхэм я кандидатщ. Хъыджэбз нэхъыщIэ Лянэ «Евро Дент», «Евро Дент Плюс» стоматологие клиникэхэм я директорщ, медицинэ щIэныгъэхэм я кандидатщ, Налшык къалэ округым щIыпIэ самоуправленэмкIэ и советым и депутатщ. Я IэнатIэм зэрехъулIэм къыдэкIуэу, Русланрэ Раисэрэ япхъухэм псоми унагъуэ дахэ къызэрагъэпэщащ, абыхэм я щIэблэрщ нобэ анэшхуэм гъащIэм щиIэ гуфIэгъуэ нэхъыщхьэр.
- Руслан ипхъу нэхъыжь Оксанэ игъащIэкIэ игу ириубыдащ IэщIагъэр къыщыхихым адэм къыжриIауэ щыта псалъэхэр: «Уэ узэрыхуейм хуэдэу щрет, ауэ къыхэпх IэщIагъэм укъытеувыIэн ипэкIэ, егупсыс мы бжесIэнум. Дохутырыр сымаджэм епсэлъа нэужь, абы и щытыкIэр нэхъыфI мыхъуамэ, абы дохутыр нэс къыхэкIакъым, апхуэдэм медицинэми щищIэн щыIэкъым». Псалъэ гуапэм и къарур езы Руслан мызэ-мытIэу игъэунэхуат.
- Щоджэн Руслан сытым дежи хуабагъэ, гуапагъэ, нэхугъэ къыпкърыкIырт. Абы и цIыхуфIагъыр псо- ми яхурикъурт, псоми ялъэIэсырт. ФIыуэ имыцIыхуми, IуэхукIэ абы къыбгъэдыхьа щигъэщIэхъуа къэхъуакъым. Хьэрэмыгъэншэт абы и дэIэпыкъуныгъэр. Зыгуэрым зыгуэр къезгъэ-щIэнщ жиIэу е и фейдэ лъыхъуэу зы Iуэхуи пэрыхьакъым ар. Апхуэдэ цIыхутэкъым Щоджэн Руслан. Шэч къытумыхьэу пхужыIэнущ абы хэлъа цIыхугъэмрэ пэжагъымрэ республикэм щыпсэу куэдым щапхъэ зэрахуэ- хъуар.
- ЩIыхь къэлэжьыным хущIэкъуу щытакъым Щоджэныр — абы игъуэта пщIэр къыхуэзыхьар и дуней тетыкIэрщ, и зэфIэкI лъагэхэрщ. «КъулыкъущIэ шэнтми» зэIигъэхьакъым ар, цIыхухэр зыгъэгумэщIыр зыхищIэу псэуащ. Нэхъыжьми нэхъыжьэми зэхуэдэу пщIэ яхуищIырт, илъытэрт. Дэтхэнэ сымаджэми гуапэу епсэлъылIэурэ дзыхь зыхуригъэщIыфырт, я Iуэхур тэмэму зэфIэкIыхукIэ и нэIэм щIигъэтт. Абы хузэфIэкIащ къэзыцIыхуу щыта псоми я гум фIыкIэ зыкъринэн…
- Руслан Хэку зауэшхуэм хэкIуэда и адэ Хьэту имыщIэжми, абы и кхъащхьэр илъэс куэдкIэ къилъыхъуащ. Езыр дунейм ехыжыным куэд имыIэжу ар къигъуэтауэ щытащ. Руслан зигъэхьэзырырт и адэр зыщIэлъ, Ростов областым хыхьэ Сальск къалэм щыIэ къуэшыкхъэм накъыгъэм и 9-м кIуэну. Ауэ ар къэхъуну иухатэкъым…
- Щоджэн Руслан и гъащIэр гущIыхьэу къызэрызэпыудар ар зыцIыхуу щытауэ зигу щIэмыхьа щыIэу къыщIэкIынкъым. Гъатхэм и япэ махуэм республикэм и дежкIэ мыхьэнэшхуэ зиIэ Iуэхухэр зэфIигъэкIыну Москва лъэтэну Минеральные Воды щыIэ аэропортым кIуэуэ гъуэгум къыщыхъуа автомобиль насыпыншагъэм хэкIуэдащ ар.
- И адэм и кхъащхьэм щыкIуэну и гугъа махуэм къыкIэлъыкIуэм, накъыгъэм и 10-м, Урыху къуажэм дэт кхъэм и благъэ-Iыхьлыхэм, и ныбжьэгъухэм езым и фэеплъ сыныр къыщызэIуахащ…
- Сыныр накъыгъэм и 10-м трагъахуэу щIагъэувами щхьэусыгъуэ иIэщ — а махуэм Щоджэн Руслан и ныбжьыр илъэс 54-рэ хъунут…
- Урыху жылэм щIыпIэ самоуправленэмкIэ и советым иджыблагъэ унафэ къищтащ апхуэдэ пщIэр и гъащIэм и дэтхэнэ зы махуэмкIи къэзылэжьа, Къэбэрдей-Балъкъэр Республикэр ефIэкIуэным жыджэру зи IуэхущIафэхэр хуэзыгъэпса Щоджэн Руслан Хьэту и къуэм и цIэр къуажэм и уэрамхэм ящыщ зым фIащыну.
- ТХЬЭХУЩЫНЭ Ланэ.